تحولی که باعث تضعیف خانواده‌ها شود، پسرفت است

رهبر انقلاب در سیزدهم شهریور سال جاری، سیاست‌های کلی خانواده را به روسای قوای سه‌گانه و مجمع تشخیص مصلحت، ابلاغ نمودند. این سیاست‌ها در ۱۶ بند طراحی و ابلاغ شد و ضروری است تا همه‌ی دستگاه‌های اجرایی و سیاست‌گذاری کشور در زمینه‌ی برنامه‌ریزی و تدوین قوانین مرتبط با نهاد خانواده به این سیاست‌ها توجه نمایند. به همین منظور و برای تبیین اهمیت ابلاغ سیاست‌های خانواده  پایگاه اطلاع رسانی KHAMENEI.IR گفتاری را از جناب آقای دکتر امیر حسین بانکی پور فرد، مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل خانواده منتشر می‌کند.

رهبر انقلاب از دیرباز بر اهمیت خانواده در الگوی پیشرفت تأکید و توجه فراوانی داشته‌اند. به‌خصوص ایشان همواره تأکید می‌کردند اگر تحولی باعث تضعیف و عقب‌گرد خانواده شود، این تحول به‌عنوان پیشرفت محسوب نمی‌شود، بلکه پسرفت است. این مبنایی که ایشان مطرح می‌کنند، از شاخص‌های اصلی جدایی الگوی پیشرفت اسلامی از نظام توسعه‌ی غرب است. در نظام توسعه‌ی غرب، تحکیم خانواده جزء ملاک‌های توسعه نیست، ولی در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، نیاز است شاخص‌های پیشرفت در جهت تحکیم خانواده برنامه‌ریزی شوند. متأسفانه در سال‌های گذشته در این زمینه غفلت شده است. هنگامی که پنج برنامه‌ی پنج‌ساله‌ی توسعه را مطالعه می‌کنیم، درمی‌یابیم شاخص‌های توسعه در کشورمان افزایش یافته و تقویت شده است، اما با بررسی شاخص‌های تحکیم خانواده، متوجه می‌شویم این شاخص‌ها تضعیف شده‌اند؛ یعنی آمار طلاق رو به افزایش، آمار ازدواج رو به کاهش و مسئله‌ی فرزندآوری نیز به‌شکل ملموسی رو به کاهش بوده است.

بنابراین برای اینکه سهم و منافع خانواده در سیاست‌های توسعه حفظ شود، لازم بود سیاست‌های نظام در جهت تقویت خانواده به‌شکل جدی مطرح شود. حدود پانزده سال پیش در یکی از کمیته‌های مجمع تشخیص مصلحت نظام، این مسئله برای نخستین‌بار مطرح شد و اتفاقاً به‌عهده‌ی ما گذاشته شد و اسناد سیاست‌های تقویت نظام خانواده نیز در سه جلد و در کمیته‌های مختلف مجمع تشخیص کار شد، اما جای تعجب است که پانزده سال به تأخیر افتاد. نتیجه‌ی آن این می‌شود که در برنامه‌های توسعه، نسبت‌به امر خانواده، غفلت شده است. همواره در شاخص‌هایی که برای مقایسه‌ی دولت‌ها با یکدیگر می‌بینیم، شاخص‌هایی نظیر تورم، بیکاری و مسائل اقتصادی بیشتر مشخص است تا شاخص‌های فرهنگی. متأسفانه در عملکرد دولت‌ها هیچ معیاری برای سنجش شاخص‌ها و فعالیت‌های فرهنگی وجود ندارد. ما نیاز داریم تا شاخص‌های حمایت از خانواده در برنامه‌های توسعه‌ی کشور به‌طور مشخص بیان شود و در طراحی برنامه‌های پنج‌ساله‌ی توسعه نیز لحاظ شود و اتفاقاً تأکید شود تا معیار عملکرد و ارزیابی فرهنگی دولت‌ها نیز روشن شود. در اینجا می‌توان این فرمایش حضرت آقا را بررسی کرد که تأکید داشتند هرگونه تحولی که باعث تضعیف خانواده‌ها شود، پسرفت است. ایشان بارها تأکید می‌کردند که خانواده سلول بنیادی جامعه است و اگر خانواده بیمار شود، تمام جامعه آسیب خواهد دید. ما امروز متأسفانه در فضای جامعه، این ضعف را مشاهده می‌کنیم. رهبر انقلاب به‌عنوان دیده‌بان صحت نظام از سال‌های گذشته این خطر را احساس و گوشزد کرده‌اند و بارها آن را بیان فرموده‌اند و حالا به‌عنوان سیاست‌های معین و مشخص ابلاغ شده است که هم از سوی نهادهای حاکمیتی لازم‌الاجراست و هم قابلیت پیگیری و مطالبه دارد.
 
کرامت زن
رهبر انقلاب همواره بر حفظ کرامت و شأن زن تأکید ویژه‌ای داشته‌اند. در دیداری که بنده نیز حضور داشتم، حضرت آقا خطاب به کمیته‌ی خانواده پیرامون همین نکته فرمودند: «شأن زن باید شناخته شود. اصل اساسی برای زن همان روایت الْمَرْأَةَ رَیْحَانَةٌ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ. در اینجا هم قهرمان به‌معنی قهرمان فارسی نیست، بلکه به‌معنی رئیس خدمتگزاران خانه است. یعنی زن مسئول اداره‌ی ملک شما نیست، بلکه زن ریحانه و گل است که نگهداری آن لوازمی دارد که باید رعایت شود و حرمت آن حفظ شود. زن باید احساس امنیت و آرامش در خانواده کند. ما هیچ‌وقت کار بیرون از منزل زن را ممنوع نمی‌دانیم، اما باید کارهایی انجام دهد که با ریحانه بودن او جور باشد. کدبانو بودن زن باید به رسمیت شناخته شود و محیط خانه توسط او امن و آرام و سرشار از مهربانی شود؛ آن‌هم با عزت.» یک اشکالی هم آقا گرفتند از بخش‌های دولتی و حکومتی و گفتند: «متأسفانه این بخش‌ها از خانواده و وضعیت زن در آن غافل‌اند. در واقع شیپور را از سر گشادش می‌زنند. باید وضعیت زنان خانواده در رأس باشد، طبیعت زن، استعدادهای زن و ظرفیت زن شناخته شود.»

سخن‌نگاشت | سیاست‌های کلی «خانواده»

توجه به دو کلیدواژه‌ی مهم
با بررسی سیاست‌های ابلاغی خانواده، توجه رهبر انقلاب به چند کلیدواژه و دقت ایشان، از نکات مهم و قابل توجه است. نخستین کلیدواژه، کلیدواژه‌ی سرمایه‌ی اجتماعی است. در حال حاضر متأسفانه در بخشی از جامعه‌ی شهری با کاهش سرمایه‌ی اجتماعی روبه‌رو هستیم. شاخص سرمایه‌ی اجتماعی اعتماد است؛ اعتمادی که اعضای یک جامعه به یکدیگر یا به مدیرانشان دارند. هنگامی که احساس می‌کنیم سرمایه‌ی اجتماعی در جامعه تضعیف شده است، باید به سلول اصلی این جامعه، که همان خانواده است، توجه کنیم. لذا اینکه رهبر انقلاب بر سرمایه‌ی اجتماعی خانواده تأکید کرده‌اند، مبنی بر نشان دادن راه‌حل اصلی تقویت سرمایه‌ی اجتماعی در جامعه است.

کلیدواژه‌ی بعدی، مودت و رحمت است. در قرآن اصطلاح مودت و رحمت به‌عنوان دو پایه‌ی تأمین‌کننده‌ی آرامش و تضمین‌کننده‌ی استحکام خانواده بیان شده است. در آیه‌ی مبارکه‌ی «وَمِنْ آَیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکمْ مِنْ أَنْفُسِکمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً» همین امر بیان شده است. واژه‌ی مودت و رحمت در زبان عربی، معانی خاص خود را دارند. مودت به‌معنی دوستی دوطرفه است که با احساس مسئولیت، پشتیبانیِ شناختی و ابراز احساس دوستی توأمان باشد. واژه‌ی رحمت به‌عکس، حاوی معنای دوستی یک‌طرفه است. جلوه‌های این دوستی گذشت، چشم‌پوشی، جبران و غفران است. این دو کلیدواژه یک مجموعه‌ی کامل است برای ارتباط موفق درون خانواده.

آموزش، تنها عامل تأثیرگذار
حال برای تقویت این عناصر، هیچ عاملی به‌اندازه‌ی عامل آموزش تأثیرگذار نیست؛ یعنی اگر قرار بر مداخله در جهت اصلاح شرایط و تغییر سیر رو به نزول ارتباط خانواده باشد، این مداخله تنها باید آموزش باشد. نکته‌ای که حضرت آقا در سیاست‌های خانواده نیز بر آن تأکید دارند. علی‌رغم اینکه اصل ده قانون اساسی بیان داشته است تمام قوانین باید در جهت تحکیم خانواده تنظیم شود، متأسفانه وقتی به نقشه‌ی آموزشی کشور نگاه می‌کنیم، می‌بینیم در محیط‌های آموزشی، محیط‌های عمومی و رسانه‌ها، به‌هیچ‌عنوان بحث تحکیم خانواده مطرح نبوده است و اخیراً با تلاش‌های بسیار زیادی که صورت گرفته، دو واحد تحکیم خانواده وارد دروس دانشگاهی شده است که این درس هم در مقابل آنچه باید یک جوان از مهارت‌های زندگی بداند، بسیار کم است. در حال حاضر ما برای اینکه کسی رانندگی یاد بگیرد، چندین ساعت کلاس اجباری برای او می‌گذاریم، اما برای آمادگی ورود به امر ازدواج و یادگیری مهارت‌های زندگی، هیچ برنامه‌ای نداریم. آیا اداره کردن یک زندگی، راحت‌تر و کم‌اهمیت‌تر از رانندگی یک وسیله‌ی نقلیه است؟ لذا اینکه رهبر انقلاب بر آموزش تأکید کرده‌اند، ان‌شاءالله باید منشأ این شود که در تمام مراحل آموزشی از دبستان تا فارغ‌التحصیلی از مقاطع عالی، مهارت‌های زندگی در عرصه‌ی خانواده به‌عنوان یک اصل آموزش داده شود.