فراتر از تشریفات

همان‌طور که در خبرها آمده بود، آقای پوتین به‌محض رسیدن به ایران، مستقیماً از فرودگاه به دیدار رهبر انقلاب آمدند. این اقدام ایشان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این اقدامی که آقای پوتین انجام دادند، یعنی به‌محض اینکه وارد کشور شدند به دیدار رهبر انقلاب آمدند، براساس قرار و خواسته‌ی قبلی خود ایشان بود. خود ایشان خواسته بودند یک‌راست به دیدار مقام معظم رهبری بروند. می‌دانید که در عرف دیپلماتیک، میزبان براساس خواست میهمان عمل می‌کند. بنابراین میهمان جمهوری اسلامی، یعنی آقای پوتین، خواست خودش این بود که اولین اقدامی که در ایران انجام می‌دهد، دیدار با مقام معظم رهبری باشد و بعد از آن برای شرکت در اجلاس برود.

این اقدام از طرف ایشان، دارای معنا و مفهوم بسیار مهمی است. در حقیقت، قبل از اینکه حتی تشریفات خاص استقبال انجام شود، ایشان به این کار اقدام کردند و خواستند هم به جمهوری اسلامی ایران و هم به دنیا و محافل بین‌المللی نشان بدهند که اولاً این سفر برایشان چه اهمیتی دارد و ثانیاً برای کدام بخش از سفر اهمیت بیشتری قائل هستند که همان دیدار با مقام معظم رهبری بود.

این ملاقات نزدیک به دو ساعت طول کشید و در آن مطالبی بسیار مهم و استراتژیک، هم درباره‌ی روابط دوجانبه و هم در زمینه‌ی مسائل منطقه‌ای و همکاری‌های بین‌المللی، مورد بحث قرار گرفت. بنابراین، این دیدار یک ملاقات تشریفاتی و صرفاً برای احترام به مقام معظم رهبری نبود، بلکه ملاقاتی جدی در سطح بالاترین مقامات دو کشور محسوب می‌شد. ضمن اینکه دوره‌ی اقامت ایشان در ایران بسیار کوتاه بود. بنابراین مدت‌زمان حضور در ایران را باید صرف گفت‌وگوهای کاری می‌کردند. حال در این بین، بهترین زمان کاری خود، یعنی ساعات ابتدایی حضور در ایران را به ملاقات با رهبر انقلاب اختصاص دادند. این نشان از اهمیت این دیدار برای آقای پوتین دارد.

از طرفی دیگر، من اگر بخواهم در یک جمله، این ملاقات را توصیف کنم، باید بگویم که این دیدار، دیداری کاملاً صمیمی و درعین‌حال راهبردی و صریح بود. از این زاویه شاید بتوان گفت در تاریخ جمهوری اسلامی ایران در طول این ۳۷ سالی که از انقلاب می‌گذرد، ملاقاتی با این کیفیت و با این اهمیت و با این محتوا، بنده سراغ ندارم. در واقع بنده در طول شانزده سالی که در وزارت خارجه بودم و در طول این حدود هجده سالی که بعد از وزارت خارجه توفیق داشته‌ام به‌عنوان مشاور مقام معظم رهبری خدمت کنم (یعنی قریب ۳۴ سال که در حوزه‌ی سیاست خارجی کار می‌کنم)، در مقایسه با بقیه‌ی اقداماتی که در حوزه‌ی سیاست ‌خارجی شده است، ملاقاتی با این اهمیت، با توجه به نوع برخورد و شروع دیدار و مدت طولانی اختصاص‌یافته به مذاکره و همچنین مطالب متنوع و بسیار مهم و راهبردی که بین ایشان و مقام معظم رهبری ردوبدل شد، سراغ ندارم.
 
محورهایی که در این دیدار مورد بحث قرار گرفت چه بود؟
در این دیدار، هم راجع‌به روابط دوجانبه صحبت شد و هم راجع‌به مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی. در حوزه‌ی روابط دوجانبه، ایشان به‌صراحت اعلام کرد که هیچ محدودیتی برای روابط دوجانبه قائل نیست و در انواع همکاری‌های دوجانبه در حوز‌ه‌های علمی، تکنولوژی و فناوری‌های فضایی و امور پیشرفته‌ی صنعتی، تمایل به همکاری با ایران دارد و هیچ‌گونه محدودیتی در این زمینه نمی‌بیند.

در رابطه با همکاری‌های منطقه‌ای نیز به تصریح آقای پوتین، منافع مشترک زیادی بین دو کشور وجود دارد و این منافع مشترک متعددی که دو کشور دارند، اقتضا می‌کند که هر روز بیش از گذشته، همکاری‌ها گسترش یابند. درباره‌ی مسئله‌ی سوریه نیز آقای پوتین تأکید داشتند که هیچ نوع موافقتی با دیگر کشورهایی که در گفت‌وگوهای وین شرکت می‌کنند، بدون هماهنگی با ایران، صورت نخواهد گرفت. نکته‌ی بعدی که در این دیدار، هم مقام معظم رهبری و هم آقای پوتین بر آن تأکید کردند، این بود که از هیچ راه‌حلی که مورد رضایت دولت سوریه نباشد، تبعیت نخواهند کرد.

گزارش تصویری | دیدار رئیس جمهوری روسیه با رهبر انقلاب
همچنین درباره‌ی وضعیت کشورهایی چون عراق نیز بحث‌هایی صورت گرفت و حتی در زمینه‌ی مسائل بین‌المللی و قسمت‌هایی مانند شمال آفریقا یا آسیای مرکزی و امثالهم نیز بحث‌ها و تبادل‌نظرهای قابل توجهی ردوبدل شد. به همین علت، از نظر من، این دیدار تقریباً یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی بود که در حوزه‌ی سیاست‌ خارجی جمهوری اسلامی ایران تا به حال رخ داده است.
 
از نظر جنابعالی، دیدار آقای پوتین با رهبر انقلاب چه تأثیری بر محور مقاومت و ائتلاف جدیدی که برای مبارزه با تروریست‌ها در سوریه شکل گرفته است، می‌گذارد؟
برداشت بنده این است که این در حقیقت یک «نقطه‌ی عطف» در ابتدای راه روابط دو کشور است. این‌گونه می‌توان گفت که روابط دو کشور وارد رابطه‌ی راهبردی شده است. البته از اواخر مذاکرات هسته‌ای، همکاری‌های روسیه با ایران بیشتر شده بود. حال همکاری‌های جدید منطقه‌ای در سوریه و همین‌طور سایر مناطق غرب آسیا، حکایت از این دارد که ما در آغاز یک ارتباط راهبردی با کشور روسیه هستیم؛ ارتباطی که در یک سوی آن، ایران به‌عنوان قدرت اول منطقه قرار دارد و در سوی دیگر آن، روسیه به‌عنوان یک ابرقدرت نظامی و قدرت مهم تأثیرگذار بین‌المللی که عضویت در شورای امنیت هم دارد، قرار گرفته است.
 
در این دیدار، آقای پوتین ایران را متحد مطمئن و قابل تکیه در منطقه و جهان برشمرد. به نظر شما چرا چنین تعریفی ارائه شد؟
همان‌طور که عرض کردم، ما منافع مشترک متعدد راهبردی با هم داریم. آینده‌ی جمهوری اسلامی ایران و روسیه در ابعاد مختلف به یکدیگر گره خورده‌اند یا در حال گره خوردن هستند. آسیای مرکزی، قفقاز، آسیای غربی، منطقه‌ی سوریه، فلسطین، عراق، یمن، شمال آفریقا، دریای خزر، دریای سیاه، ‌ مدیترانه، ‌ خلیج فارس، اقیانوس هند و امثالهم، مناطق و موضوعاتی هستند که هم ما و هم روسیه، منافع حیاتی در آن‌ها داریم. می‌دانید که در آسیا چهار قدرت بزرگ داریم: روسیه، چین، ایران و هند. پیش‌بینی بنده این است که در آینده‌ای نه‌چندان دور، این چهار کشور روابط راهبردی بیشتری با یکدیگر خواهند داشت؛ به‌خصوص در جاهایی مثل پیمان شانگهای یا گروه بریکس، این همکاری‌ها می‌تواند تجلی عینی و بیشتری پیدا کند.

این همکاری‌ها می‌تواند بین کشورهای صادرکننده‌ی گاز یا به تعبیر امروز، «اوپک گازی» نیز گسترش باید. می‌دانید که ایده‌ی اوپک گازی نیز برای اولین‌بار توسط مقام معظم رهبری در ملاقات قبلی ایشان با آقای پوتین مطرح شد. در آن دیدار که آقای پوتین برای اجلاس دریای خزر به ایران آمده بود و اولین ملاقاتش با مقام معظم رهبری بود، حضرت آقا فرمودند خوب است که این کشورهای دارنده‌ و صادرکننده‌ی گاز، یک اوپک گازی داشته باشند. امروز خوشحالیم از اینکه این دیدگاه استراتژیک مقام معظم رهبری عملی شده است.
 
رهبر انقلاب در این دیدار اشاره کردند که آمریکایی‌ها از دیپلماسی غیرشرافتمندانه پیروی می‌کنند. مصادیق این دیپلماسی غیرشرافتمندانه چیست؟
دیپلماسی غیرشرافتمندانه یعنی اینکه قراری می‌گذارند و به آن قرار، عمل نمی‌کنند. در ظاهر چیزی می‌گویند و در باطن به‌گونه‌ای دیگر عمل می‌کنند. نمونه‌اش همین قضایای مربوط به مسئله‌ی هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌هاست. از یک طرف می‌گویند ایران اگر به تعهداتش عمل کند (که تاکنون عمل کرده و هیچ کاری خلاف مقررات بین‌المللی انجام نداده است)، تحریم‌ها برداشته می‌شود و از طرف دیگر، هر روز به بهانه‌ای، تحریم دیگری را اضافه می‌کنند. علاوه بر این، در ایجاد مزاحمت برای جمهوری اسلامی ایران، چه به بهانه‌ی دروغین حقوق بشر و چه به بهانه‌ی کمک به تروریسم، فروگذار نمی‌کنند. آن‌ها خودشان تروریست‌پرورند و بااین‌حال، جمهوری اسلامی ایران را که به حزب‌الله لبنان برای دفاع از مردم این کشور یا به فلسطین برای حمایت از آزادی سرزمین‌های اشغالی کمک می‌کند، متهم به حمایت از تروریسم می‌کنند.
 
موضوع هدیه‌ای که آقای پوتین برای آقا آوردند نیز خیلی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. ماجرا از چه قرار بود؟
یک جلد کلام‌الله مجید، که از نسخه‌های قدیمی قرآن در روسیه بود، هدیه‌ی ویژه‌ی آقای پوتین به رهبر انقلاب بود. فارغ از اینکه خصوصیات این نسخه از قرآن چیست، به نظر من نکته‌ی مهم این است که رئیس‌جمهور کشوری که اکثریتش مسیحی ارتدکس هستند (البته دین دوم روسیه همان اسلام است)، برای مقام معظم رهبری کتاب مقدس مسلمانان، یعنی قرآن کریم را به‌عنوان هدیه آورده است. این خود به‌نوعی اظهار علاقه و نشان‌دهنده‌ی سطح دوستی ایشان با رهبر انقلاب و جمهوری اسلامی ایران است.