امروز دوشنبه، ۲۱ آبان ۱۴۰۳
پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان در بیداری اسلامی در اندیشه سیاسی آیت الله العظمی خامنه‌ای
چکیده:
در این تحقیق نقش مردم و نخبگان کشورهای اسلامی در بیداری اسلامی به شکل یک نظریه منسجم و علمی در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. از نظر ایشان در بیداری اسلامی شاخص عمده بیداری در این کشورها سه چیز است: اسلامی بودن، ضد آمریکا و صهیونیست بودن، و مردمی بودن. در نظر آیت‌الله امام خامنه‌ای بیداری اسلامی واقعیت انکارناپذیری است که از توده‌ها شروع شده‌است و باعث شده تا توده‌ها از نخبگان جلو بیفتند.
عوامل پیشی گرفتن توده‌ها از نخبگان در نظریه ایشان عبارتند از:
1. نخبگان سیاسی این جوامع از ناحیه همکاری با آمریکا و سازش با اسرائیل تحقیرهایی زیادی بر این کشورها تحمیل کردند که این وضعیت تحقیرآمیز برای مردم این کشورها غیرقابل تحمل بود.
2. بعد از موفقیت‌های بی‌شمار انقلاب اسلامی ایران در عرصه‌های مختلف شعار «الاسلام هو الحلّ» به واقعیت غیرقابل انکار برای حلّ مشکلات کشورهای اسلامی خود نمایی می‌کرد.
3. الگوگرفتن از مردم ایران و در مبارزه جویی علیه ظلم،تبعیض، تحمیل و مشاهده اعاده‌ی روح عزت به مسلمین می‌باشد.
4. تشویق به بازسازی مدل‌های جدید مردم‌سالاری دینی بدون عنصر ولایت فقیه به برادران اهل سنت(توسط رهبر معظم انقلاب).
5. تغییر گروهای مرجع از نخبگان عرب به نخبگان جدید انقلابی(بیرون از دایره نخبگان سنتی)(سیدحسن نصرالله و مقام معظم رهبری و…).
بالاخره جمهوری اسلامی با ارائه هدیه مردم‌سالاری دینی مردم به کشورهای منطقه موجب شد تا آنها با اقتدا به گروه‌های مرجع بیرون از نخبگان عرب به پا خیزند. ویژگی خاص این انقلاب‌ها این است که: 1. چون از دل مردم جوشیده قائم به شخص نیست لذا اگر رهبران مردمی این انقلاب‌ها شهید یا دستگیر شوند انقلاب متوقف نخواهد شد یا اگر رهبران منحرف در این کشورها تلاش کنند تا این انقلاب‌ها را مصادره کنند، از آنجایی که مردم در صحنه هستند، اجازه چنین کاری را به آنها نخواهند داد. 2. این انقلاب‌ها به دلیل مردمی بودن، محدود به کشورهای اسلامی نشده بلکه الگویی خواهد شد برای سایر کشورها و از آنجایی که در کشورهای سرمایه‌داری بخش کوچکی از نخبگان سرمایه‌دار برای کل مردم تصمیم‌گیری می‌کنند، لذا مردم این کشورها بر علیه نخبگان خود به پا خواهند خواست به عبارت دیگر: موج بیداری اسلامی سرتاسر دنیای جدید سرمایه‌داری را نیز در بر خواهد گرفت.
کلید واژه‌ها:
بیداری اسلامی ـ بیداری ـ احساس تحقیرشده‌گی ـ احساس عزت – نخبگان - توده مردم – جوانان - احزاب
1. مقدمه
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای خصوصیات و ویژگی‌های زیادی، برای بیداری اسلامی ابراز و ارائه نموده‌اند. که تبیین و شرح و بسط آنها راه‌گشای نخبگان و فعالین در این امر خواهد بود، یکی از آن ویژگی‌ها تأکید معظم‌له به نقش مردم در نهضت بیداری می‌باشد. ایشان حتّی در دهه چهل نیز به این نکته تأکید داشته و در مقدمه کتاب "آینده در قلمرو اسلام"نوشته سید قطب، «گرایش عمومی طبقات، بویژه نسل جوان، به مسائل مذهبی، و علاقه‌ای که به فراگرفتن این مسائل و تحلیل و تحقیق بیشتر» را نویدبخش پیام خوش بیداری مسلین، می‌داند.[1] این امر نشان‌گر آن است که طرح نظریه بیداری توده‌ها از جانب ایشان ریشه در یک نظریه عمیق علمی دارد که با توجّه به نشانه‌هایش آن را پیش‌بینی کرده است.
2. ضرورت تحقیق و توضیح عنوان:
امروز مسلمانان عالم در همه‌ی نقاط جهان ـ چه در کشورهای مسلمان، و چه در نقاطی که در اقلیت قرار دارند ـ احساس گرایش به اسلام و احساس بازیابی هویت اسلامی خودشان را می‌کنند. امروز روشنفکران دنیای اسلام، دل‌زده‌ی از سوسیالیسم و مکاتب غربی، به سمت اسلام گرایش پیدا کرده‌اند و علاج دردهای بشریت را از اسلام می‌طلبند و استفتاء می‌کنند. امروز دل‌های امت مسلمان نسبت به اسلام گرایش بی‌سابقه‌یی در طول قرن‌های متمادی پیدا کرده‌است. …، امروز افق دید جوانان دنیای اسلام و مد نگاه آنها به سوی اسلام است؛[2] و این بیداری اسلامی در نتیجه صدور معنوی انقلاب اسلامی[3] در جهان اسلام بخصوص کشورهای عربی بطور علنی و آشکار در سطوح مختلف،[4] ظهور و بروز یافته است. و بدنبال آن بیداری ملت‌های غیرمسلمان هم کلید خورده و به زودی سرتاسر اروپا و امریکا را فراخواهد گرفت.[5] این امر وظیفه نخبگان سیاسی و دینی مسلمان را سنگین‌تر می‌کند[6]. لذا ضروری است تا نخبگان و مردم ماابعاد و زوایای این بیداری بدرستی بشناسند. برای این منظور با استفاده بیانات رهبر معظم انقلاب نظر ایشان را در مورد نقش و جایگاه توده‌های مردم و نخبگان در این بیداری جویا شویم.
3. پیشینه تحقیق
در خصوص بیداری اسلامی نوشته‌ها و کتاب‌های زیادی می‌توان یافت که اگر به صورت خلاصه و در قالب یک دسته‌بندی آنها بخواهند ذکر شوند، باید گفت که: بخش زیادی از این کتاب‌ها در قالب بازتاب انقلاب اسلامی می‌باشند که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان از کتاب «بازتاب انقلاب اسلامی» از دکتر منوچهر محمدی نام برد. دسته دوم کتاب‌ها و مقالاتی است که به نقش امام خمینی(ره) و نقش او در بیداری اسلامی جهان اسلام می‌پردازند مثل مقاله «امام و بیداری امت‌های اسلامی» از محمد باقر حجتی. دسته سوم کتاب‌ها و مقالاتی است که به تأثیر انقلاب اسلامی بر مسلمین جهان پرداخته‌اند که به عنوان نمونه می‌توان از مقاله «تأثیر انقلاب اسلامی بر بیداری و آگاهی زنان مسلمان جهان» از معصومه راغبی نام برد. دسته چهارم نوشته‌هایی است که مستقیماً به مسئله بیداری اسلامی می‌پردازند مثل کتاب‌ها و مقالات علی‌اکبر ولایتی درباره بیداری اسلامی. و کتاب موج سوم بیداری اسلامی از عبدالله گنجی ارجنگی. و مقاله «غفلت عربی و بیداری اسلامی از مصطفی امه‌طلب. یا کتاب «موج گسترده بیداری اسلامی» از مهدی پیشوایی. و بالاخره دسته آخر سخنرانی‌ها بیانیه‌ها و پیام‌های مقام معظم رهبری و امام خمینی(ره) می‌باشد. در این مقاله سعی شده با استفاده از این دسته اخیر از منابع نظریه رهبری معظم انقلاب در خصوص نقش نخبگان و توده‌ها در بیداری اسلامی کشف و بیان شود.
4. مفاهیم:
قبل از پرداختن به اصل بحث ابتدا باید مفاهیم را از منظر نویسنده تعریف کرد تا در سیر بحث به خاطر اشتراکات معنوی و لفظی اشکالی پیش نیاید. وقتی صحبت از مفاهیم می‌شود بدیهی است که مراد معنای مفاهیم از نظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای می‌باشد لذا در اینجا سعی شده تا مفاهیمی مثل بیداری مسلمین،[7] احساس عزت و تحقیرشدگی،[8] هویت اسلامی،[9] وحدت و اتحاد،[10] صدور انقلاب[11] و ملّی و ملیت از دید ایشان بیان شوند.
بیداری اسلامی
بیداری، ضدخواب است و در معنای فعال شدن هوش(آگاهی) به کار می‌رود و بیداری اسلامی یعنی دعوت مجدد به اسلام، احیای ارزش‌های اسلامی و دعوت به سوی احیای ارزش‌های اسلامی است.[12] از نظر مقام معظم رهبری بیداری یعنی آمادگی ملت، برای اجرای دستورات اسلام[13] و احساس هویت اسلامی است. ایشان در این رابطه تأکید می‌کند که: «بیداری اسلامی به معنی این نیست که همه‌ی ملت‌ها و همه آحادی که در این بیداری سهیم‌اند، به صورت منطقی و استدلالی مبانی فکری یک نظام اسلامی را شناخته‌اند، بلکه به این معنا است که احساس هویت اسلامی در میان توده‌های مسلمان، در همه جا، بوجود آمده است.[14]
نخبگان
در نظر پاره‌تو نخبگان شامل همه کسانی هستند که خصوصیات استثنایی و منحصربه‌فردی دارند و یا از استعداد و قابلیت‌های عالی‌ای در زمینه کار خود و یا در بعضی فعالیت‌ها برخوردارند، و موقعیت‌های برتری در مقایسه با متوسط افراد جامعه دارند.[15] موسکا نیز در تعریف نخبگان معتقد است که نخبگان گروه برگزیده، متشکل از اقلیتی از اشخاص است که قدرت را در جامعه‌ای به دست می‌گیرند.[16] لازم به تذکر است که هیچ کدام از تعاریف فوق در معنای نخبگان در اینجا مورد نظر نیست بلکه مراد مقام معظم رهبری از نخبگان عبارت است از: روشنفکران، احزاب، و به عبارت عام‌تر، پشت‌میز نشین‌ها و برج عاج نشین‌ها و تحلیل‌گرهای ذهنی.[17] بنابراین، وقتی گفته می‌شود که مردم از نخبگان جلو افتاده‌اند یعنی مردم از روشنفکران و احزاب سیاسی جلو افتاده‌اند. حال این احزاب ممکن است لائیک یا اسلام‌گرا یا ملّی مذهبی باشند.
نیل به احساس عزت
احساس عزت در مقابل احساس حقارت و ذلت است. ایشان حاکمیت اسلام و قرآن را منشاء احساس عزت معرفی می‌کند و اهتزاز پرچم متعالی اسلام را(ولو در یکی از کشورهای مسلمان) موجب احساس عزت برای همه مسلمانان می‌داند.[18] ایشان همچنین راه رسیدن به عزت را ادامه مسیر بیداری اسلامی معرفی می‌کند[19] و معتقد است که «امروز جوانان فلسطین، می‌دانند و نسل‌های نو فهمیده‌اند که راه عزت و سعادت و مسلمانی چیست؟».[20]
صدور انقلاب
از نظر امام خمینی(ره) صدور انقلاب یعنی معرفی اسلام به جهانیان[21] و حضرت آیت الله خامنه‌ای هم می‌فرماید: «صدور انقلاب یعنی صدور فرهنگ انسان‌ساز اسلام و صدور صفا و خلوص و تکیه و اصرار بر ارزش‌های انسانی. ما به این کار و انجام این وظیفه افتخار می‌کنیم. این راه انبیاست و ما این راه را باید ادامه دهیم».[22]
اتحاد
از نظر ایشان اتحاد به معنای آن نیست که هر کدام از فرقه‌های مسلمین دست از اعتقادات و رسومات خود بردارند بلکه به این معناست که با توجّه به دشمن واحدی که در مقابل ماست؛ به مشترکات(کتابِ واحد، سنّتِ واحد، پیغمبر واحد، قبله‌ی واحد، کعبه‌ی واحد، حجِ‌ّ واحد، عباداتِ واحد و اصولِ اعتقادی واحد) تأکید کنند و از طرح موارد اختلافی نزد همدیگر پرهیز کنند.[23]
ملّی و ملیت
از آنجایی که اسلام ریشه در فرهنگ و آیین‌های زندگی مسلمانان دارد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معتقد است تنها دولت‌هایی که ملّی هستند کوشش می‌کنند «تا وابستگی فکری خود را از غرب بزدایند و فرهنگ و اصالت خود را بیابند»[24] بنابراین، آنهایی که پرچم ناسیونالیستی‌غربی و مخالفت با اسلام را بلند کرده‌اند در حقیقت ملی‌گرا نیستند. بلکه ملی‌گرایان واقعی مؤمنان واقعی هستند.
3-1. گروه مرجع[25]
گروه‌های مرجع، گروه‌هایی است که فرد آرزوی به دست آوردن یا بقای عضویت در آنها را دارد. گروه‌های عضویت و گروه‌های مرجع ممکن است با هم یکی و یا از هم جدا باشند[26] به عبارت دیگر برای ارجاع به یک گروه مرجع، ضرورتی ندارد که عضو آن باشیم.[27] زیرا رفتار و قضاوت افراد براساس اقتضای جهان اجتماعیشان نه تنها در ارتباط با اعضای گروه خودشان می‌باشد، بلکه در ارتباط با گروه‌های دیگر و اعضای آنها نیز می‌باشد. معمولاً گروه‌های مرجع چنان به نظر می‌آید که پسندیده و کانون رغبت و آرزو باشد، و از آنجا که افراد طالب منزلت اجتماعی هستند، می‌کوشند تا به گروه مرجع مورد نظر خود نزدیک شوند و در نتیجه، تظاهر به رفتار اعضای آن گروه می‌کنند. به عبارت دیگر گروه‌های مرجع برای فرد از این لحاظ اهمیت دارد که الگوهایی را برای داوری و ارزیابی او از خود تشکیل می‌دهد. ما برای آنکه رفتار، استعداد، ظواهر بدنی، ارزش‌ها و اموری از این قبیل را در مورد خود بیازماییم و ارزیابی کنیم، به معیارهایی رجوع می‌کنیم که گروه‌های مرجع در اختیار ما قرار می‌دهند.[28]
5. سؤال اصلی و فرعی تحقیق:
مهم‌ترین سؤالیکه می‌توان در مورد ویژگی‌ها و ابعاد بیداری اسلامی داشت، این پرسش است که توده‌های مردم و نخبگان هر کدام چه مقدار در بیداری اسلامی جهان اسلام نقش محوری دارد؟ به دنبال این سؤال می‌توان پرسش‌های دیگری را هم مطرح نمود مانند این که:
1. با فرض پیشی‌گرفتن توده‌ها، علل پیشی‌گرفتن توده‌های مردم از نخبگان در چیستند؟
2. پیشرفت‌های ایران چقدر در این امر نقش داشته است؟
3. با فرض پیشی‌گرفتن توده‌ها، پس رهبر یا رهبران این نهضت‌های بیداری چه کسی یا کسانی هستند؟
4. در فرض فوق گروه‌های مرجع مردم این کشورها کیانند؟
5. الگوی مبارزه برای این مردم چه کسی یا کسانی هستند؟
6. در فرض فوق ویژگی و پیامدهای این نوع حرکت توده‌های مردم چه می‌توانند باشند؟
6. بیان فرضیه اصلی:
در نظریه سیاسی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای بیداری اسلامی اخیر در کشورهای عربی واقعیت انکارناپذیری است که از توده‌ها شروع شده است بطوری که حتّی در موارد زیادی از نخبگان این جوامع جلوتر می‌باشند و برخی از اشتباهات آنها را جبران می‌کنند. بجز فرضیه اصلی که در پاسخ به سؤال اصلی عنوان می‌شود فرضیه‌های جنبی و فرعی نیز در پاسخ به سؤالات فرعی به شرح زیر بیان می‌شود:
1. عوامل پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان در نظریه ایشان عبارتند از:
أ- تحمیل تحقیرشدگی توسط ایادی غرب بر مردم این کشور
ب- مشاهده عزت و عظمت در نمونه‌ای مردمی که بدون ملاحظات مادی قیام کردند(ایران)
ت- شکست مدل‌های غربی توسعه در این کشورها
2. پیشرفت‌های ایران موجب شد تا روح عزت‌طلبی و جبران تحقیرشدگی در مردم این کشورها زنده شود.
3. رهبران این قیام‌ها از نخبگان محلی به صورت خودجوش به رهبران مبارزه با اسرائیل که مرجعیت شیعه در رأس آن قرار دارد تغییر یافت.
4. الگوی مبارزه برای مردم این کشورها از نخبگان محلی به مردم ایران و حزب الله لبنان و به تبع آن گروه‌های مرجع نیز به همان شکل تغییر یافته است.
5. مهم‌ترین پیامد این حرکت توده‌ها بیمه شدن انقلاب از انحراف و شکست و همچنین سرایت این نوع حرکت مردمی به مردم سایر نقاط عالم حتّی مردم غیرمسلمان می‌باشد.
7. بیان استدلال:
در جواب این سؤال که: نقش مردم و نخبگان در این کشورها چگونه است؟ آیا واقعاً مردم جلوتر از نخبگان حرکت می‌کنند چرا و چگونه؟ از مجموع بیانات معظم‌له چنین برمی‌آید که در جریان بیداری در کشورهای اسلامی توده‌های مردم در بسیاری از موارد جلوتر از نخبگان حرکت می‌کنند[29] «امروز امت اسلامی درگیر حوادث بزرگی است. … آنچه که شما ملاحظه می‌کنید در مصر، در تونس، در لیبی، در یمن، در بحرین و در برخی از کشورهای دیگر اتفاق افتاده است، که مردم خودشان وارد صحنه شده‌اند، ملت‌ها خودشان همت گماشته‌اند بر اینکه سرنوشت خودشان را در دست بگیرند، این از آن حوادث فوق‌العاده بزرگ و تعیین‌کننده است؛ این می‌تواند برای مدت‌های طولانی، مسیر تاریخ امت اسلام و مسیر این منطقه را تعیین کند».[30] ایشان معتقد است که مردم منطقه این رشد را مرهون امام خمینی(ره) می‌باشند زیرا نقشی که امام(ره) به مردم در تحولات اجتماعی داد بی‌نظیر بود[31] برای اولین بار امام خمینی(ره) مردم را واقعاً به جایگاه اصلی خودشان برگرداند و نقش محوری برای آنها قائل شد، ایشان توانست مردم را وارد صحنه کند. وقتی مردم با تمام وجود به صحنه آمدند، «گره‌های کور باز شد، راه‌های بن‌بست گشوده شد».[32] از نظر ایشان شاخص عمده در حرکت مردمی کشورهای به پا خاسته سه چیز است:
1 ـ اسلامی بودن؛
2 ـ ضد آمریکا و صهیونیست بودن؛
3 ـ مردمی بودن؛
ایشان همچنین معتقدند که مردم با حضور فیزیکی خود کارهایی می‌کنند که احزاب و پشت میزنشین‌ها و برج عاج نشین‌ها و تحلیل‌گرهای ذهنی به هیچ‌وجه نمی‌توانند انجام دهند.[33] «امروز این اتفاق(حضور گسترده مردم) دارد در کشورهای دیگر می‌افتد. در مصر یا درتونس مردم آمدند وارد صحنه شدند؛ والّا روشنفکران و برج عاج نشین‌ها همیشه بودند، همیشه هم حرف می‌زدند؛ خیلی از اوقات هم مردم را دعوت می‌کردند، کسی به حرف آنها چندان توجهی نمی‌کرد. اینجا خود مردم وارد صحنه و عرصه شدند»[34] امام خامنه‌ای علت عقب‌ماندن نخبگان(روشنفکران، احزاب و…) را کم توجهی یا بی‌توجهی به اسلام و آموزه‌های آن می‌داند در حالی که «گرایش و جهت‌گیری حرکت‌های مردمی، جهت‌گیری دینی است؛ یعنی نماز جمعه است، نماز جماعت است، نام خداست، علمای دینند… و آن چیزی که آنها را(به خیابان‌ها) کشاند، به صورت واضحی مسئله‌ی عزت و کرامت انسانی آنها بود».[35] خلاصه اینکه از نظر ایشان شاخص عمده در حرکت مردمی این کشورها سه چیز است: اسلامی بودن، ضد آمریکا و صهیونیست بودن، و مردمی بودن.این شاخص‌ها در همه‌ی این کشورها مشترک است.[36] و علت عقب‌ماندن نخبگان از مردم نیز در عدم توجّه یا کم توجهی به این سه شاخص است. روشنفکران عرب کمتر به اسلام به عنوان کلید حل مشکلات نگاه می‌کنند و نسبت به آمریکا و صهیونیسم هم نظر مساعدی دارند و خود را نیز قیم مردم می‌دانند و به خود حقّ می‌دهند به نمایندگی از مردم اظهار نظر کنند. و از همه بدتر اینکه دچار زد و بندهای سیاسی شده‌اند و در بسیاری از اوقات حقّ را فدای مصلحت‌سنجی می‌کنند. نتیجه آن می‌شود که مردم منتظر آنها نمی‌مانند.
1-7. توضیح استدلال
مقام معظم رهبری در بسیاری از سخنرانی‌هایش بر روی این سه شاخصه عمده بیداری اسلامی به کرات تذکر داده‌اند که برخی از آنها در اینجا ذکر می‌شود. در مورد شاخصه اسلامی بودن می‌فرمایند: «امروز مسلمانان عالم در همه‌ی نقاط جهان ـ چه در کشورهای مسلمان، و چه در نقاطی که در اقلیت قرار دارند ـ احساس گرایش به اسلام و احساس بازیابی هویت اسلامی خودشان را می‌کنند.[و حتّی] روشنفکران دنیای اسلام، دل‌زده‌ی از سوسیالیسم و مکاتب غربی، به سمت اسلام گرایش پیدا کرده‌اند و علاج دردهای بشریت را از اسلام می‌طلبند و استفتاء می‌کنند. امروز دل‌های امت مسلمان نسبت به اسلام گرایش بی‌سابقه‌یی در طول قرن‌های متمادی پیدا کرده‌است. بعد از تسلط سیاسی و فرهنگی غلیظ و گسترده‌ی غرب و شرق در طول ده‌ها سال بر کشورهای اسلامی، امروز افق دید جوانان دنیای اسلام و مد نگاه آنها به سوی اسلام است؛ این یک واقعیت است؛ خود غربی‌ها … هم به این اعتراف می‌کنند. آنها بارها تکرار کرده‌اند که در هر کشوری از کشورهای اسلامی اگر انتخابات آزادی انجام بگیرد، منتخبان ملت، عناصر معتقد و پایبند به اسلام و مروج اسلام خواهند بود. برای همین است که ادعای دمکراسی‌خواهی غرب امروز دچار تناقض است. از یک طرف پرچم دمکراسی و مردم‌سالاری را در دست گرفته‌اند؛ از سوی دیگر جرأت نمی‌کنند این پرچم را در دنیای اسلام به معنای واقعی کلمه برافرازند؛ چون می‌دانند در هر کشوری از کشورهای اسلامی اگر آراء و انتخاب مردم در آن نقش پیدا کند، بدون تردید اسلام‌خواهان زمام قدرت و حکومت را در دست خواهند گرفت و منتخبان ملت، مسلمان‌‌ها خواهند بود».[37]
مبارزه با آمریکا و صهیونیسم شاخصه دوم بیداری ملت‌ها(نه نخبگان) در نظریه سیاسی امام خامنه‌ای است ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «مسأله‌ی فلسطین، مسأله‌ی اول بین‌الملل اسلامی است.… سکوت و سازش خیانت‌آلود بسیاری از دولت‌های عربی و حتّی تظاهر بعضی از آنان به بی‌تفاوتی و عدم حساسیت نسبت به سرنوشت فلسطین، کار را به جایی رسانده است که دولت غاصب صهیونیست، پس از سال‌ها کتمان و حتّی انکار، اکنون دوباره داعیه‌ی اسرائیل بزرگ را علناً بر زبان می‌آورد و با بی‌شرمی و وقاحت، نیت پلید غصب سرزمین‌های جدیدی از میهن اسلامی را تکرار می‌کند».[38] و «ملتی مثل ملّت مصر، این حرکت عظیم را انجام بدهند، رژیم را ساقط کنند، بعد شعارهای اسلامی بدهند، موجودیت حکومت جعلی یهودی و صهیونیستی را اوضاع منطقه این جور تهدید کند»[39] «خیزش اسلامی و یا به تعبیر دیگر جنبش بیداری اسلامی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و ظهور حرکت امام خمینی(ره) در دو دهه‌ی اخیر، با قدرت تمام در صحنه‌ی منطقه و جهان اسلام ظاهر شده است. امروز محور اصلی این جنبش و حرکت، مسأله‌ی فلسطین است. انتفاضه‌ی اقصی توانست حتّی در خارج از مرزهای جغرافیایی فلسطین و برون از ملّت فلسطین، عموم ملت‌های مسلمان و عرب را به صحنه بکشاند. تظاهرات میلیونی ملت‌های مسلمان ـ از غرب تا شرق جهان اسلام ـ نشان داد که مردم فلسطین می‌توانند بر روی حمایت‌های آنان حساب کنند و در عین حال نقش قابل توجهی در ایجاد وحدت مسلمانان ایفا نمایند».[40]
ایشان در باره سومین شاخصه بیداری ملت‌ها نیز می‌فرمایند: «حرکت جدیدی در این منطقه آغاز شده است. این حرکت، حرکت ملتهاست؛ حرکت امت اسلامی است؛ حرکت با شعار اسلام است؛ حرکت به سمت اهداف اسلامی است؛ نشان‌‌دهنده‌ی بیداری عمومی ملتهاست».[41] دنیای اسلام عظمت حضور مردم در صحنه را به همه‌ی جهانیان و به همه‌ی تاریخ نشان داد. یکبار در سی و دو سال قبل از این، ملّت ایران این عظمت را، این اقتدار بزرگ را نشان داد. مردم ما با تن ِخودشان جان‌ها را کف دست گرفتند و در خیابان‌ها وسط میدان آمدند و توانستند تحولی ایجاد کنند که مسیر تاریخ منطقه را، بلکه به یک معنا مسیر تاریخ جهان را تغییر داد. امروز بار دیگر مردم در صحنه هستند. حضور مردم در صحنه، گره‌های ناگشودنی را، قفل‌های بازنکردنی را باز کرد. کی فکر می‌کرد عوامل آمریکا و صهیونیسم در منطقه، یکی پس از دیگری سقوط کنند؟ کی فکر می‌کرد دستی هست که بتواند این بت‌ها را بشکند؟ اما این دست، بود. این دست، دست ملت‌هابود. همه باید به امت اسلامی با این چشم نگاه کنند. امت اسلامی چنین دست مقتدری دارد؛[42]
2- 7. جلوه‌های جلو افتادن مردم از احزاب و روشنفکران در کلام رهبر
1-2- 7. مکان‌ها و نمادهای دینی نقطه آغازین حرکت
نمودهای پیشی‌گرفتن مردم از احزاب و روشنفکران غیردینی در این است که مردم به صورت فزاینده‌ای به طرف نمادهای دینی گرایش پیدا کرده‌اند. حضرت آقا در مقابل کسانی که عوامل اقتصادی را به عنوان عامل اصلی قیام مردم کشورهای اسلامی عنوان کرده‌اند می‌گوید: «آغاز برخی از این حرکت‌های انقلابی اگر چه ممکن است متأثر از برخی مطالبات اقتصادی و سیاسی باشد، ولی تبدیل مکان‌ها یا نهادهای مذهبی نظیر نمازهای جمعه و جماعات و مساجد به عنوان خاستگاه و نقطه آغاز این تحرکات و شعارهای اسلامی، نمایان‌گر جهت‌گیری اصلی این تحرکات انقلابی است؛ که در میان تمامی حرکت‌های اسلامی دیده می‌شود.[43]
2- 2- 7. ماهیت اسلامی خیزش‌ها و نبود نگاه فرقه‌ای
در مقابل کسانی که تحرکات فرقه‌ای را عامل قیام معرفی کرده بودند ایشان معتقدند که: «ماهیت اسلامی ـ انقلابی واحد و به هم پیوسته در این خیزش‌ها به چشم می‌خورد و نگاه طایفه‌ای نقشی در این خیزش‌ها ندارد زیرا همان انگیزه‌های اسلامی و روحیه انقلابی که مردم مصر و لیبی را به خیابان کشانده است در رفتار و عملکرد مردم مسلمان بحرین نیز وجود دارد.[44] در عین حال می‌فرماید که وظیفه ماست که کاری نکنیم قیام‌ها رنگ طایفه‌ای به خود بگیرد لذا ما[نباید] بین غزه و فلسطین و تونس و مصر و لیبی و بحرین و یمن تفاوتی قائل شویم. در همه جا ظلم به ملت‌ها محکوم است. حرکت ملت‌ها با شعار اسلام و در جهت آزادی مورد تأیید ماست... این حرکت، حرکت ملت‌ها است. حرکت امت اسلامی است. حرکت با شعار اسلام است. حرکت به سمت اهداف اسلامی است. نشان دهنده بیداری عمومی ملت‌ها است.»[45]
3- 2- 7. شاخصه ضدیت با رژیم صهیونیستی
مروری بر جنبش‌های انقلابی مردم در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نشان‌دهنده این است که این اقدامات عمدتاً در میان کشورهایی به وقوع پیوسته که یا حامیان اصلی رژیم صهیونیستی در منطقه هستند یا اینکه حداقل نسبت به فجایع رژیم صهیونیستی بی‌تفاوت بوده‌اند و این امر می‌تواند به عنوان خط شاخصی در روند این تحولات مطرح باشد. مردم در شعارها و جهت‌گیری‌های خود علناً به ضدیت با رژیم صهیونیستی اشاره می‌کنند.[46]
4- 2- 7. شاخصه ضداستکباری
یکی دیگر از جلوه‌های جلو افتادن ملّت از نخبگان سیاسی و لائیک این است که امروزه مشاهده می‌شود که شعارها نه فقط بر علیه اسرائیل یا حاکمیت دولتشان بلکه بر علیه استکبار جهانی است امام خامنه‌ای می‌فرماید: «دیده نشده بود که ملت‌ها در کشور خودشان، علیه نیرویی که الان بالفعل با آنها روبه‌رو نیست، ولی تنها شاخصه‌اش این است که علیه ملت‌ها و مستضعفان و مظلومان و ضعفا قلدری می‌کند، مبارزه کنند. شما این را در کجای تاریخ بیداری ملت‌ها سراغ دارید؟ …. شما کجا سراغ دارید که ملت‌ها به آن حد از رشد رسیده باشند که در خانه‌ی خودشان، بدون این که دشمن حتّی گلوله‌یی به آنها شلیک کرده باشد، مشت گره کنند و علیه یک قدرت بزرگ و مستکبر جهانی شعار بدهند؟ چنین چیزی سابقه ندارد».[47]
5- 2- 7. تأکید بر حکومت مردمی و طرد هر نوع زدوبند سیاسی
یکی دیگر از وجوه جلوداری مردم و جوانان در انقلاب مصر و سایر کشورهای عربی این است که آنها به چیزی کمتر از حکومت اسلامی و مردمی راضی نیستند، در حالی که سیاسیون حتّی شاخه سیاسی اخوان(حزب آزادی و عدالت) نگران جریانات سیاسی خصوصاً از دست دادن 800 میلیون دلار کمک سالیانه آمریکا یا نگرانی‌های دیگر است بطوری که مورد اتهام جوانان انقلابی واقع شده که برای کسب قدرت به زدوبند با نظامیان پرداخته است.[48]
8. نظر رهبر در مورد علل پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان
در اندیشه سیاسی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای عللی برای پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان سیاسی برشمرده شده است که به ذیلاً عرض می‌شود.
1- 8. احساس تحقیرشدگی
در اندیشه سیاسی معظم‌له احساس تحقیر شدن و تلاش برای جبران تحقیرشدگی از سوی ملت‌ها یکی از عوامل اصلی بیداری اسلامی است. هرچند این وضعیت و تلاش در جبران آن در بین تمامی اقشار جامعه احساس می‌شد امّا تنها در توده‌ها موجب تحرک و بیداری گشت زیرا اولاً نخبگان و روشنفکران با پذیرش ذهنی سلطه غرب به نوعی آن وضعیت حقارت‌بار را توجیه می‌کنند و ثانیاً با پذیرش فرهنگ بیگانه حدّ زیادی خود را با آن وضعیت تطبیق می‌دهند و ثالثاً به علت آنکه در طبقات بالای هرم جامعه قرار دارند کمتر آن را حس می‌کردند امّا توده‌ها چون در طبقات متوسط و پایین جامعه زندگی می‌کنند و به فرهنگ ملّی خود وفا دارند و خصوصاً اگر واقف به تجربه موفقی از قیام یک کشور اسلامی که به عزت آنها ختم شده، بشوند. تحمل وضعیت حقارت‌بار برای آنها غیرممکن خواهد شد. اینجاست که منتظر روشنفکران نمی‌مانند و خود برای بهبود وضع خود قیام می‌کنند.
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در تشریح این نظریه تنها به استدلال بسنده نمی‌کند بلکه با ارائه مثال‌های زیادی از تونس و مصر سعی کرده استدلال خود را کامل نماید[49] که به عنوان نمونه قسمت‌هایی از سخنان ایشان در اینجا ذکر می‌شود. رئیس جمهور فراری تونس، …ما گزارش‌هایی داریم که وابسته به سیای آمریکا ـ دستگاه جاسوسی آمریکا ـ بود! ببینید برای یک ملّت چقدر سخت است که رئیس یک ملت،… نوکر رسمی دستگاه‌های آمریکائی باشد. … تونس که … در فرهنگ اسلامی مفاخری از تونس برخاسته‌اند، مردم در زمان بن‌علی مسجد که می‌خواستند بروند، باید کارت ویژه داشته باشند؛ اجازه‌ی نماز جماعت که هیچ، نماز فرادای در مساجد هم ممنوع بود؛ حجاب رسماً ممنوع بود. خب، این مردم یک انگیزه‌ی مهم‌شان اسلام‌خواهی است. لذا دیدید به مجرد این که این خائن از کشورش فرار کرد و اوضاع به هم ریخت، دخترهای دانشجو با حجاب رفتند دانشگاه. این نشان دهنده‌ی انگیزه‌ی عمیق اسلامی است؛
ملجأ و پناه فلسطینی‌ها … بلکه حتّی ملجأ و پناه بسیاری از انقلابیون دیگر کشورها مصر بود …، یک چنین کشوری سی سال است افتاده است دست کسیکه نه فقط آزادی‌خواه نیست، بلکه دشمن آزادی‌خواهی است؛ نه فقط ضدصهیونیسم نیست، بلکه همراه و همکار و امین و به یک معنا نوکر صهیونیست‌هاست. کشوری که یک روز پرچم مبارزات ضدصهیونیستی در این کشور برای همه‌ی دنیای عرب الهام‌بخش بود، کارش به جائی رسید که اسرائیلی‌ها و دشمنان صهیونیستی در همه‌ی فعالیت‌هائی که علیه فلسطینی‌ها خواستند بکنند، متکی شدند به کمک این نامبارک؛ کمکشان کرد. در قضیه‌ی غزه اگر حسنی مبارک به اسرائیلی‌ها کمک نمی‌کرد، نمی‌توانستند غزه را محاصره کنند. …. نه اینکه از خود مصر، حتّی دیگر کشورها هم می‌خواستند از مصر عبور کنند ـ از جمله مردم ما ـ می‌خواستند بروند به این‌ها کمک برسانند، اما حسنی مبارک نگذاشت. یک چنین وضعی در مصر حاکم بود. خب، این مردم را به ستوه آورد. مردم مصر به خاطر طرفداری رژیم کنونی مصر از اسرائیل، به خاطر دنباله‌روی و اطاعت محضش از آمریکا، احساس ذلت می‌کنند، احساس تحقیرشدگی می‌کنند.[50]
2- 8. عزت‌طلبی عامل اصلی بیداری
در نگاه رهبری یکی دیگر از عوامل قیام و حتّی پیشی‌گرفتن از نخبگان در بیداری اسلامی است عامل عزت‌طلبی است. زیرا طبعیتاً همانطور که هر فرد طالب عزت و کرامت انسانی است هر جامعه هم طالب عزت و کرامت می‌باشد لذا نمونه عزت‌یابی در ایران باعث شده که دنیای عرب رمز موفقیت برادران ایرانی خود را در رجوع به اسلام بیابد و بدیهی است که عزت خود را نیز در بازگشت به اسلام خواهد جست رهبری معظم انقلاب در تشریح این مطلب می‌فرماید: «امروز، روزی است که دنیای اسلام بیدار شده است و مسلمانان در سرتاسر عالم، احساس عزت و سربلندی می‌کنند. آن روز که مسلمانان در هر نقطه‌ی عالم، از ابراز مسلمانی خود خجالت می‌کشیدند، گذشت. امروز مسلمانان به مسلمانی خود افتخار می‌کنند، و این به خاطر قدرت و عظمت انقلابی است که با دست توانای رهبر بزرگ و امام عظیم‌الشأن ما و با فداکاری و ایثار اعجاب‌انگیز ملت بزرگ ایران در این نقطه‌ی حساس عالم به وقوع پیوست و دنیا را مبهوت کرد.[51] امروز در ایران اسلامی ـ که حاکمیت اسلام و قرآن در آن، امیدی به همه‌ی مسلمین عالم داده است ـ بحمداللَّه پرچم اهلبیت در اهتزاز است و ما می‌بینیم که همه‌ی مسلمین گوشه و کنار عالم، به این نظام و به این جمهوری و به این پرچم و به پرچم متعالی اسلام که در اینجا در اهتزاز است، احترام می‌گذارند و از آن احساس عزت می‌کنند. «بموالاتکم تمّت الکلمه و عظمت النّعمه و ائتلفت الفرقه».[52]
3- 8. الگو گرفتن از انقلاب ایران
الگوهای رفتاری عامل بزرگی در کنش آدمی است که نه تنها افراد بلکه جوامع نیز نیاز به الگو دارند بر همین اساس یکی از عوامل حرکت توده‌ها از نگاه رهبری الگوگیری توده‌های مسلمان از مردم ایران است آنها انقلاب اسلامی ایران را به عنوان الگویی نجات‌بخش جهانی برای تحرکات خود یافتند[53] امام خامنه‌ای بر همین اساس خطاب به مردم ایران می‌فرماید: «امروز شما چه بخواهید، چه نخواهید، چه خودتان بدانید، چه ندانید، چه تصدیق بکنید یا نکنید، برای بسیاری از ملت‌ها الگو و اسوه شده‌اید. این بیداری اسلامی که مشاهده می‌کنید، چه بگوئیم، چه نگوئیم، چه به رو بیاوریم، چه نیاوریم، چه دیگران به رو بیاورند، چه نیاورند، اثر گرفته از حرکت عظیم ملّت ایران است. این انقلاب عظیم، این انقلاب بزرگ، این تحوّل بنیان برافکن ِسنت‌های طاغوتی و نظام طاغوتی و نظام‌سلطه، ملّت ایران را به یک اسوه تبدیل کرد».[54] امروز بیداری اسلامی در کشورهای گوناگون و بیداری روح معنویت در سرتاسر جهان، مرهون انقلاب اسلامی است.[55]
یکی از جاهایی که در آن مردم بسیار جلوتر از نخبگان‌شان حرکت کردند فلسطین بود. در حالی که برخی از نخبگان سیاسی فلسطین به میز مذاکره کشیده شده بودند. و به اصطلاح پیمان صلح با صهیونیست‌ها امضا می‌کردند ملّت فلسطین با الگوگیری از ایران اسلامی کاری کرد که پیمان‌نامه آنها ارزشی نداشته باشد زیرا «ایستادگی ملت و دولت ایران و نظام جمهوری اسلامی، موجب شده است که خونی به رگ‌های خشکیده‌ی نهضت فلسطین جاری شود و جوانان فلسطین ـ یعنی نسل سوم فلسطینی‌ها ـ بیداری حقیقی پیدا کنند و نهضت را به شکل اسلامی خودش ادامه دهند».[56]، «به برکت انقلاب اسلامی … ملت‌ها زنده شدند و نشاط و امید پیدا کردند.[57]
4- 8. بازگشت به شعار الاسلام هو الحل
روزی اخوان المسلمین همچون سیدقطب شعار الاسلام هو الحل را مطرح کردند امّا جامعه باور نکرد تا اینکه اخوان سرکوب شدند و مجبور شدند به صورت غیرقانونی و مخفیانه به فعالیت خود ادامه دهند کار به جایی رسید که حتّی برای خودشان هم تردید حاصل شد که آیا واقعاً شعار الاسلام هو الحل شعار درستی است یا نه برای همین انشعاباتی در اخوان رخ داد. امّا با پیروزی انقلاب اسلامی و مشاهده موفقیت‌های آن بازگشت اساسی به این شعار در جوامع اسلامی مشاهده شد امّا این‌بار نه از طرف جمعیت اخوان یا نخبگان خاص بلکه از جانب توده‌ها. «امروز ملت‌ها به احکام اسلامی نیاز دارند. امروز حتّی ملت‌های غیرمسلمان، به احکام اسلامی نیاز دارند؛ چه برسد به ملت‌های مسلمان. این ملت‌هایی که می‌بینید پشتشان زیر بار قدرت‌های بزرگ خم شده و زجر می‌کشند، به خاطر دوری از اسلام است. بیداری اسلامی، ملت‌ها را نجات خواهد داد. به همین خاطر است که امروز هوشمندترین انسان‌ها در کشورهای مختلف، به خط اسلام ـ همان راهی که قرآن به آنها نشان می‌دهد ـ رو آورده‌اند؛ چون راه عزت و راه نجات است. در حال حاضر، دنیای اسلام با تمام وجود، به نقشی که ممکن است امروز معممان و روحانیون و علما و گویندگان و وعاظ و طلاب علوم دینیه و ائمه‌ی جماعت و همه‌ی ملبسان به لباس تبلیغ و دعوت و دین ایفا کنند، نیازمند است».[58]
5- 8. موفقیت‌های انقلاب ایران
در اندیشه سیاسی حضرت امام خامنه‌ای تجارب قبلی کشورها در پیگیری یا ترک آن سیاست‌ها از سوی سایرین بسیار مهم و حیاتی تلقی می‌شوند و تجربه انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست بر همین اساس می‌بینیم که بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی موجی از بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی به‌پا خواست امّا بعد از شدت یافتن هجمه‌ها بر علیه ایران(و بیداری جهان اسلام) توسط استکبار جهانی و ایادی آنها در منطقه،این موج آرام شد، خصوصاً بعد از دوره اصلاحات مردم دنیا خصوصاً کشورهای اسلامی در حالت انتظار بودند ببینند عاقبت انقلاب اسلامی چه می‌شود امّا وقتی دیدند که علی‌رغم جنگ هشت ساله و بعد از آن علی‌رغم تحریم‌های گسترده، ایران ماهواره به فضا ارسال می‌کند و به یک قدرت هسته‌ای تبدیل شده‌است؛ احساس خسران شدیدی به آنها دست داد. لذا لازم دیدند که هر طور شده بر علیه نظام‌های خود به پا خیزند، حال چه روشنفکران، نخبگان سیاسی و احزاب کمکشان بکنند یا نکنند چه بخواهند یا نخواهند حضرت امام خامنه‌ای نیز در این خصوص می‌فرماید: «اگر شما، خدای ناخواسته، در جنگ تحمیلی شکست خورده بودید یا سرزمینتان را از دست داده بودید، این موجِ بیداری اسلامی، متوقّف می‌شد. ملت‌ها در وجود شما، اسلام و انقلاب اسلامی را تجربه می‌کنند. اگر شما نتوانسته بودید این‌گونه کشورتان را آباد کنید و عزّتتان را در دنیا حفظ نمایید، موج اسلامی متوقّف می‌شد. اگر شما نتوانسته بودید وحدت ملی‌تان را حفظ کنید، العیاذ باللَّه، ایران دچار اختلافات و جنگ‌های داخلی می‌شد.
الان دشمنان می‌خواهند همین کار را بکنند و تلاش می‌کنند که این کار بشود. خدا می‌داند این وحدتی که امروز ملت ایران دارد، چطور مثل تیری در چشم دشمن می‌خلد و او را ناراحت می‌کند. دشمن می‌خواست ملت ایران، بعد از انقلاب یا بعد از جنگ یا بعد از رحلت امام، دچار دودستگی شود؛ جنگ داخلی راه بیفتد و همدیگر را بزنند و بکشند. بعد، استکبار به مسلمانان دیگر می‌گفت:«ببینید! این ملت ایران! این انقلاب اسلامی! بفرمایید!».[59] ملت ایران، وحدت و عزّت خود را حفظ کرد؛ آبادسازی و بازسازی کشور را ادامه داد؛ رشد خود را نشان داد؛ فرهنگ خود را پیش برد؛ دانشگاه‌های خود را، روزبه‌روز آبادتر و شلوغ‌تر کرد؛ علم و معرفت را روزبه‌روز در کشور گسترش داد. پیشرفت‌های کشور، روزبه‌روز بیشتر شد. ملت‌ها کور که نیستند! نگاه می‌کنند، این وضع را می‌بینند؛ لذا به اسلام رو می‌آورند. بیداری اسلامی و بازگشت به اسلام، روزبه‌روز بیشتر می‌شود.[60] امروز بیداری اسلامی در کشورهای گوناگون و بیداری روح معنویت در سرتاسر جهان، مرهون انقلاب اسلامی است.[61] ثبات و استمرار و استقرار نظام جمهوری اسلامی از جمله‌ی مهم‌ترین عواملی بوده است که ملت‌های منطقه و ملت‌های مسلمان را امیدوار کرده و می‌توان گفت نقش مؤثری در ایجاد این حرکت عظیم اسلامی منطقه و آزادی و بیداری ایفاء کرده.[62]
6- 8. تغییر گروهای مرجع از نخبگان سنتی به نخبگان جدید انقلابی شیعه
همانطور که در تعریف گروه مرجع گفته شد: گروه‌های مرجع، گروه‌هایی است که فرد آرزوی بدست آوردن یا بقای عضویت در آنها را دارد. وقتی حکومت مصر مانع از کمک به مردم غزه می‌شود مردمی که مثل مصری‌ها سنی بوده و از جنس خودشان هستند امّا مردم شیعه ایران و حزب‌الله لبنان برای کمک به آنها جان خود را به خطر می‌اندازند و حتّی برخی از آنها توسط حکومت مصر دستگیر می‌شود. و وقتی رهبر حزب الله لبنان سیدحسن نصرالله می‌گوید حاضر است برای مردم غزه بمیرد. مشخص است که در این وضعیت هر جوان غیور مصری آرزوی عضویت در گروه‌های جدید مبارز و انقلابی خواهند بود، بدون توجّه به مباحث فرقه‌ای شیعه یا سنی. بر همین اساس رهبریت معنوی جوانان کشورهای اسلامی از علمای سنتی و روشنفکران به مرجعیت شیعه در ایران تغییر می‌یابد برای همین مشاهده می‌شود که سخنان رهبری به زبان عربی در خطبه های نماز جمعه مستقیماً از میدان التحریر مصر پخش می‌شود و هشدارهای ایشان آویزه گوش انقلابیون مصری شده و بر اساس هشدارهای ایشان به مراقبت از انقلاب خود می‌پردازند و حتّی اجازه نمی‌دهند که حتی گروهای اسلام‌گرایی مثل شاخه سیاسی اخوان با شورای نظامی کنار بیاید و به آنها امتیاز بدهد. ولو لازم باشد هزینه زیادی برای این کار خود بدهند.
رهبر انقلاب نیز با فراست این نکته را پی‌برده و در سخنانش به حمایت از آنها می‌پردازد تا آنها را همچنان دلگرم نگهدارد ایشان می‌فرماید: «حمایت معنوی و سیاسی ما از همه‌ی کسانی است که در راه اسلام و حاکمیت اسلامی تلاش می‌کنند. هرکس، در هر جای دنیا برای عزّت اسلام قیام کند، ما از او حمایت معنوی و سیاسی می‌کنیم. … ما ارتباط سازمانی را، ارتباط رسمی را، ارتباط به آن معنایی را که دشمن در نظر دارد، جدّاً تکذیب می‌کنیم. البته امروز همه‌ی کسانی که در دنیای اسلام، به نام اسلام صدا بلند می‌کنند، تحت تأثیر امام بزرگوار ما هستند. در اینکه تردیدی نیست. … ولی ما حمایت معنوی و سیاسی می‌کنیم. ما جوانانی را که در مصر، یا در الجزایر، یا در سایر کشورهای اسلامی، به نام اسلام سخن می‌گویند، یا مسلمانانی را که در تاجیکستان از تفکر اسلامی و قرآنی حمایت می‌کنند، یا مسلمانانی را که در هند، هویت اسلامی خودشان را می‌خواهند حفظ کنند، یا مسلمانان مظلومی را که در عراق زیر فشار رژیم بعثی قرار دارند، یا هر گروه مسلمانی را که در هر نقطه‌ی عالم تفکر اسلامی را احیا می‌کند، قبول داریم و حمایت می‌کنیم. قلباً برای آنها دعا می‌کنیم و از بُعد سیاسی، در سطح جهان از آنها حمایت می‌نماییم.[63]
البته ایشان به این نکته واقف است که قبل از ایشان حضرت امام خمینی(ره) رهبری توده‌های مسلمان را به عهده داشتند لذا می‌فرمایند: «یک نفر یک‌تنه وارد میدان شد؛ با جاذبه‌های عظیمی که خدای متعال به برکت خصوصیات ذاتی و اکتسابی در اوقرار داده بود، دل‌ها را مجذوب خود کرد؛ دست‌ها و پاها را به حرکت وادار کرد؛ مغزها را به اندیشیدن انداخت و این حرکت عظیم را در اینجا، و نهضت عظیم جهانی و بیداری اسلامی را در دنیا به وجود آورد: «باش تا صبح دولتش بدمد/ کاین هنوز از نتایج سحر است». بعد از این ، راه امام و حکمت امام و مکتب امام و تفکر امام، در دنیا نقش‌ها خواهد آفرید و نسل‌ها آن را آزمایش خواهند کرد. انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی ـ قدس‌الله‌نفسه‌الزکیه ـ احیاگر اسلام ناب محمدی(ص) و سرآغاز تحولات عمیق و سریع در جهان و مبشر سقوط و اضمحلال قدرت‌ها و امپراتوری‌های بزرگ شد. بیداری و خودیابی و ایستادگی مسلمانان موجب شد که ما جلوه‌هائی از قدرت و حکمت الهی را شاهد باشیم.[64]
1-6- 8. تشویق رهبری به بازسازی مدل‌های جدید مردم‌سالاری دینی
یکی از عوامل تمایل مردم دنیا به قبول ایفای نقش رهبری جنبش بیداری اسلامی توسط امام خامنه‌ای انعطاف ایشان در برخورد با برادران اهل سنت و همچنین تأکید ایشان بر روی مردم‌سالاری است. در حالیکه سلفی‌ها مرتب تبلیغ می‌کنند که ایران می‌خواهد شما را شیعه کند در کمال ناباوری دیدند که رهبر معظم جمهوری اسلامی برادران اهل سنت را تشویق می‌کند که مدل‌های دیگری از مردم‌سالاری دینی را بازسازی کنند که در آن ولایت فقیه نباشد و بلکه بر طبق آموزه‌های حنفی یا شافعی یا حنبلی تنظیم شده باشد.[65]
9. پیامدهای پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان
پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان در بیداری اسلامی هم می‌تواند نویدبخش پیامدهای خوب باشد و هم می‌تواند هشدار دهنده برای خطرات احتمالی باشد. که ذیلاً عرض می‌رسد.
1- 9. احتمال مصادره انقلاب
اولین خطری که این وضعیت را تهدید می‌کند انحراف نهضت و مصادره شدن آن است یعنی نهضتی که رهبریت مشخصی ندارد می‌توان به راحتی با فریب مردم رهبری دروغین برای آنها تراشید و انقلاب را مصادره کرد. لذا مقام معظم رهبری در موارد زیادی و به کرات هشدار داده‌اند و از مردم این کشورها خواسته‌اند که در این خصوص به هوش باشند تا مبادا زحماتشان به باد رود[66] امّا همانطور که اشاره شد واقعیت این است که این نهضت‌ها رهبری دارد و دنبال روی از نخبگان دارد امّا این نخبگان در بیرون از مرزهای جغرافیایی و حتّی مذهبی این کشورها زندگی می‌کنند به عبارت واضح‌تر باید بگوییم که مقام معظم رهبری به جدّ رهبری معنوی این جریان را ایفا می‌کند و هشدارهای ایشان بسیار راه‌گشا و مؤثر بوده و خواهد بود. حتّی قبل ایشان امام خمینی(ره) این وظیفه را به عهده داشتند اما در زمان ایشان این پیوند قوی‌تر شده‌است و دعوت به وحدت مسلمین جهان این امر را تقویت کرده است و این وحدت امکان ندارد مگر تحت رهبریت معنوی واحد درآید «از اولین روزی که نهضت اسلامی در ایران به رهبری امام عظیم‌الشأن و بزرگوار ما آغاز شد، یکی از اصلی‌ترین مواد داعیه‌های این نهضت، عبارت از وحدت مسلمین در سرتاسر عالم و کوتاه کردن دست قدرت‌های ستمگر و متجاوز از سر مسلمانان بود. این پیام، همچنان پیام انقلاب است».[67]
2- 9. بیمه شدن انقلاب توسط مردم
در اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری، یکی از پیامدهای مثبت پیشی‌گرفتن توده‌های مردم از نخبگان این است که در چنین انقلاب‌هایی احتمال انحراف و ناکامی به حداقل خودکاهش می‌یابد[68] زیرا چون انقلاب از دل مردم جوشیده قائم به شخص نیست لذا اگر رهبران مردمی این انقلاب‌ها ترور، دستگیر و یا ربوده شوند انقلاب متوقف نخواهد شد همچنین است اگر رهبران اسمی انقلاب منحرف شوند یا به خاطر کسب قدرت با ضدانقلاب توافق نمایند مردم از آنجایی که با رهبران اسمی انقلاب عقد اخوت نبسته‌اند و آنها را به عنوان معیار حقّ و باطل قبول ندارند، به راحتی در مقابل نخبگان موضع‌گیری کرده و راه خود را از آنها جدا می‌کنند و این کار آنها را مجبور خواهد کرد که به راه ملّت بازگردند. در این خصوص به عنوان نمونه تنها به ذکر چند مورد از سخنان ایشان اکتفا می‌شود: «امروز آمریکائی‌ها به کمک صهیونیست‌ها، به کمک برخی از همپیمانان و مزدوران خودشان در منطقه تلاش می‌کنند این انقلاب‌ها را منحرف کنند، بر این‌ها مسلط شوند، بر روی امواج این‌ها سوار شوند؛ لیکن فایده‌ای ندارد. البته برای ملت‌ها دردسر درست می‌کنند ـ این دردسرها طبیعی است ـ اختلاف ایجاد می‌کنند؛ علاج عبارت است از همین بیداری مردم، بیداری نخبگان؛ نخبگان علمی، نخبگان سیاسی، مسئولان دل‌سوز و علاقه‌مند به سرنوشت کشور. این‌ها باید بیدار باشند، مراقبت کنند»[68] «در جوامع اسلامی، موج گرایش به اسلام انقلابی، یک موج زنده است؛ هیچ کارش هم نمی‌توانند بکنند.
البته، سرکوب و سخت‌گیری می‌کنند، تهمت می‌زنند،[69] «واقعیت دیگر این است که دنیای غرب با همه‌ی توان خود نتوانسته است بر بیداری اسلامی فائق بیاید. …؛ این همه مزدور درست کردند برای دشنام دادن به اسلام و متهم کردن اسلام و احکام اسلامی؛ از حربه‌ی نظامی استفاده کردند، از حربه‌ی اقتصادی استفاده کردند، از حربه‌ی تبلیغات وسیع رسانه‌یی به شکل عجیب و شگفت‌آوری استفاده کردند؛ امّا تا کنون پیش نرفته‌اند. بیشترین گرایش جوان‌های مسلمان در کشورهای اسلامی به اسلام و تفکر اسلامی است. این شور و عشق، روز به روز در دل ملت‌های مسلمان بیشتر می‌شود.[70] امروز زمام کار از دست قدرت‌های بزرگ خارج شده است. علی‌رغم همه‌ی تلاش متمرکزی که علیه اسلام و موج اسلامی و خیزش اسلامی می‌کنند ـ چه در آسیا و چه در آفریقا ـ این موج اسلامی و بیداری اسلامی همین‌‌طور روز به روز گسترش پیدا می‌کند و آنها دیگر نمی‌توانند کاری بکنند.[71]
3- 9. گسترش بیداری تا قلب اروپا
وقتی مردمی توانستند بدون تکیه به رهبرانی مشخص به اهداف خود دست یابند، یقیناً این وضع به الگویی برای جهانیان تبدیل خواهد شد و طولی نخواهد کشید که مظلومان عالم این راه را جهت قیام بر ضد ظالمان و گرفتن حقّ خود خواهد پسندید و بر علیه سلطه ستمگران به‌پا خواهند خواست به عبارت دیگر: موج بیداری سرتاسر دنیای جدید سرمایه‌داری را نیز در بر خواهد گرفت و این چیزی است که قبل از هر کسی رهبری معظم انقلاب به آن تصریح نمودند: «فقط این نیست که در کشورهای شمال آفریقا و منطقه‌ی غرب آسیا که امروز ما در آنجا قرار داریم، حرکات بیداری‌ای بوجود آمده باشد؛ این حرکت بیداری تا قلب اروپا خواهد رفت. آن روزی پیش خواهد آمد که همین ملت‌های اروپائی علیه سیاست‌مداران و زمامداران و قدرتمندانی که آنها را یکسره تسلیم سیاست‌های فرهنگی و اقتصادی آمریکا و صهیونیسم کردند، قیام خواهند کرد. این بیداری، حتمی است. حرکت ملّت ایران، امتداد و عمقش این‌هاست؛ حرکت عظیمی است».[72]
10. نتیجه‌گیری
در این تحقیق به نتایج زیر دست یافته شد:
1. دراندیشه سیاسی حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای در بیداری اسلامی نقش مردم بسیار پررنگ‌تر از روشنفکران و احزاب است به عبارتی می‌توان گفت مردم و توده‌ها در همه ابعاد از روشنفکران و احزاب(نخبگان) پیش افتاده‌اند.
2. علت اصلی این بیداری اسلامی توده‌ها جبران تحقیرشدگی و بازیابی عزت است که ملت‌ها با نگاهی به انقلاب اسلامی ایران و مشاهده موفقیت‌های آن دریافته‌اند که تنها در سایه بازگشت به عمل به اسلام است که می‌توان به عزت و شکوفایی رسید.
3. پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان خطرات و محاسنی دارد بزرگترین خطر آن این است که در صورت غفلت و ناآگاهی توده‌ها، احتمال سوء استفاده افراد و قدرت‌های فرصت‌طلب برای بدست گرفتن رهبری این جریانات وجود دارد. امّا محاسن آن این است که اگر توده‌ها بیدار و آگاه از توطئه‌های دشمنان باشند، به راحتی می‌توانند جلوی انحراف انقلاب را بگیرند و همچنین دیگر از محاسن این جریان آن است که این سری هیجانات به کشورهای اسلامی محدود نخواهد بود و تا قلب اروپا پیش خواهد رفت.
4. گروه‌های مرجع و رهبری(معنوی) توده‌های مردمی در این کشورها از نخبگان سنتی و بومی به نخبگان جدید در میان حزب‌الله لبنان و مرجعیت شیعه تغییر یافته است. پس می‌توان ادعا کرد که این توده‌ها فاقد رهبری نیستند امّا رهبری واقعی آنها در کشور خودشان حضور ندارد.
فهرست منابع:
[1]. ابراهیم حسین شاذلی، سید قطب؛ آینده در قلمرو اسلام، ترجمه سیدعلی خامنه‌ای، تهران، 1345.
[2]. امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج 18، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 1361.
[3]. امام خمینی، روح‌الله؛ صحیفه امام تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378ج10.
[4]. حدیث ولایت، ج 1 اول، دفتر مقام معظم رهبری.
[5]. الرحمان شامی، مجیب(روزنامه نگار)، مجله‌ی حضور، ش 34.
[6]. روشه، گی؛ تغییرات اجتماعی، تهران، نشر نی، 1376.
[7]. صوفی نیارکی، تقی؛ بیداری اسلامی حادثه‌ای معجزه‌آسا، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1390.
[8]. کوئن، بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، انتشارات سمت، 1370.
[9]. گولد، جولیوس و کولب، ویلیام ل؛ فرهنگ علوم اجتماعی، مترجمان: مصطفی ازکیا و دیگران، تهران، مازیار، 1376.
.[9]Pareto، Vilfredo; Traite de SociologieGenerale، vol 2.
.[10]www.khamenei.ir
.[11]www.taavon1404.com
.[12]www.farsnews.com
پی‌نوشت‌ها:
[1]. ابراهیم حسین شاذلی، سید قطب؛ آینده در قلمرو اسلام، ترجمه سیدعلی خامنه‌ای، تهران، 1345. ص 6.
[2]. بیانات مقام معظم رهبری به مناسبت سالروز بعثت پیامبر(صلی الله علیه و اله)/ مبعث، بیداری دنیای اسلام، 11/6/1384.
[3]. رک: بیانات مقام معظم رهبری در دیدار معلّمان وکارگران، 10/02//1382.
[4]. رک: بیانات مقام معظم رهبری، دیدار آقای ری‌شهر‌ی نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی با رهبر انقلاب ، 14/12/1380.
[5]. بیانات مقام معظم رهبری، دیدار معلمان، تحول در آموزش و پرورش، 14/2/1390.
[6]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از روحانیون، ائمه‌ی جماعات و وعاظ نقاط مختلف کشور در آستانه‌ی ماه مبارک رمضان.
[7]. بیانات مقام معظم رهبری در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره)، 14/3/ 1388.
[8]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390
[9]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار میهمانان و شرکت‌کنندگان کنفرانس جهانی اهلبیت(علیه السلام)، 4/3/1369 و در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت علی‌بن‌موسی‌الرّضا علیه‌السّلام در روز عید سعید غدیر خم، 12/12/ 1380.
[10]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار کارگزاران نظام، در روز «عید غدیر»، 8/3/ 1373.
[11]. حدیث ولایت، ج اول، دفتر مقام معظم رهبری، ص 244ـ 247.
[12]. ولایتی، دکتر علی‌اکبر، همایش سفیران فرهنگی، www.farsnews.com
[13]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اقشار مختلف مردم، 22/6/1368.
[14]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار مسئولان وزارت امورخارجه و رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، 25/5/1383.
[15]. . Pareto, Vilfredo; Traite de Sociologie Generale, vol 2, p.1293ـ1305.
[16]. GaetanoMosca, The Ruling Class;
به نقل از: روشه،گی؛تغییرات اجتماعی، تهران، نشر نی، 1376، ص117.
[17]. رک: بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی(ره)، 14/3/1390 و 1/1/1390.
[18]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار میهمانان و شرکت‌کنندگان کنفرانس جهانی اهلبیت(علیه السلام)، 4/3/1369.
[19]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع کثیری از پاسداران به مناسبت سالروز میلاد امام حسین (ع) و روز پاسدار، 17/7/1381 و 14/3/1388.
[20]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اقشار مختلف مردم از سراسر کشور، 18/07/1375.
[21]. امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج 18 ، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 1361، ص 243 مورخه 9/12/1362.
[22]. حدیث ولایت، ج 1اول، دفتر مقام معظم رهبری، ص 244ـ 247.
[23]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام و میهمانان خارجی شرکت کننده در کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، 24/5/1374.
[24]. امام خمینی، روح الله؛ صحیفه امام تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378ج10، ص: 395.
[25]. referencegroup
[26]. گولد، جولیوس و کولب،ویلیام ل؛ فرهنگ علوم اجتماعی، مترجمان: مصطفی ازکیا و دیگران، تهران، مازیار، 1376، ص 723 .
[27]. همان.
[28]. کوئن،بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، انتشارات سمت، 1370، ص 138.
[29]. بیانات مقام معظم رهبری در حرم رضوی،1/1/1390.
[30]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، 9/6/1390.
[31]. الرحمان شامی، مجیب(روزنامه نگار)، مجله‌ی حضور، ش 34، ص 13.
[32]. بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[33]. رک: بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[34]. همان.
[35]. همان.
[36]. بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[37]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام و قشرهای مختلف مردم، 11/6/1384
[38]. پیام مقام معظم رهبری به مناسبت اولین سالگرد رحلت حضرت امام، 10/3/1369.
[39]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران، 16/5/1390.
[40]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم گشایش کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، 4/2/1380.
[41]. بیانات مقام معظم رهبری در حرم رضوی، 1/1/1390.
[42]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز عید سعید فطر، 9/6/1390.
[43]. بیانات مقام معظم رهبری درحرم رضوی، 1/1/1390.
[44]. رک: همان.
[45]. همان.
[46]. صوفی نیارکی، تقی؛ بیداری اسلامی حادثه‌ای معجزه‌آسا، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1390، ص 45.
[47]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و رؤسای دفاتر نمایندگی ولیّ‌فقیه، 29/6/1369.
[48]. سایت 15/10/1390 http://www.taavon1404.com
[49]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه تهران 15/11/1389.
[50]. همان.
[51]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم و میهمانان خارجی شرکت کننده در مراسم چهلمین روز ارتحال امام(ره)، 22/4/1368.
[52]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مهمانان و شرکت کنندگان کنفرانس جهانی اهلبیت، 4/3/1369.
[53]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسؤولان دادگاه و دادسرای ویژه‌ی روحانیت، 5/8/1369.
[54]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از شعرا، 24/5/1390.
[55]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره) در مرقد مطهر، 14/3/1374.
[56]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران 28/10/1375.
[57]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368.
[58]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مدیران و مسئولان بخش‌های خبری سیما، 21/12/1369.
[59]. بیانات مقام معظم رهبری مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) در مرقد مطهر، 14/3/1374.
[60]. همان.
[61]. همان.
[62]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از دانشجویان، 19/5/1390.
[63]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه های نماز جمعه، 14/3/1372.
[64]. بیانات مقام معظم رهبری در نماز جمعه تهران، 9/7/1378.
[65]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، 17/6/1390.
[66]. بیانات مقام معظم رهبری، شهریور 1383.
[67]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم و میهمانان خارجی شرکت کننده در مراسم چهلمین روز ارتحال امام(ره)، 22/4/1368.
[68]. رک: بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع کثیری از مردم قم در سالروز قیام 19 دی، 19/10/1379 و در دیدار کارگزاران نظام و قشرهای مختلف مردم، 11/6/84. و در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368 و در دیدار مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390.
[69]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390.
[70]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368.
[71]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع کثیر ازمردم قم به مناسبت قیام 19 دی، 19/10/1379.
[72]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با معلمان سراسر کشور ،14/2/1390.
در این تحقیق نقش مردم و نخبگان کشورهای اسلامی در بیداری اسلامی به شکل یک نظریه منسجم و علمی در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. از نظر ایشان در بیداری اسلامی شاخص عمده بیداری در این کشورها سه چیز است: اسلامی بودن، ضد آمریکا و صهیونیست بودن، و مردمی بودن. در نظر آیت‌الله امام خامنه‌ای بیداری اسلامی واقعیت انکارناپذیری است که از توده‌ها شروع شده‌است و باعث شده تا توده‌ها از نخبگان جلو بیفتند.
عوامل پیشی گرفتن توده‌ها از نخبگان در نظریه ایشان عبارتند از:
1. نخبگان سیاسی این جوامع از ناحیه همکاری با آمریکا و سازش با اسرائیل تحقیرهایی زیادی بر این کشورها تحمیل کردند که این وضعیت تحقیرآمیز برای مردم این کشورها غیرقابل تحمل بود.
2. بعد از موفقیت‌های بی‌شمار انقلاب اسلامی ایران در عرصه‌های مختلف شعار «الاسلام هو الحلّ» به واقعیت غیرقابل انکار برای حلّ مشکلات کشورهای اسلامی خود نمایی می‌کرد.
3. الگوگرفتن از مردم ایران و در مبارزه جویی علیه ظلم،تبعیض، تحمیل و مشاهده اعاده‌ی روح عزت به مسلمین می‌باشد.
4. تشویق به بازسازی مدل‌های جدید مردم‌سالاری دینی بدون عنصر ولایت فقیه به برادران اهل سنت(توسط رهبر معظم انقلاب).
5. تغییر گروهای مرجع از نخبگان عرب به نخبگان جدید انقلابی(بیرون از دایره نخبگان سنتی)(سیدحسن نصرالله و مقام معظم رهبری و…).
بالاخره جمهوری اسلامی با ارائه هدیه مردم‌سالاری دینی مردم به کشورهای منطقه موجب شد تا آنها با اقتدا به گروه‌های مرجع بیرون از نخبگان عرب به پا خیزند. ویژگی خاص این انقلاب‌ها این است که: 1. چون از دل مردم جوشیده قائم به شخص نیست لذا اگر رهبران مردمی این انقلاب‌ها شهید یا دستگیر شوند انقلاب متوقف نخواهد شد یا اگر رهبران منحرف در این کشورها تلاش کنند تا این انقلاب‌ها را مصادره کنند، از آنجایی که مردم در صحنه هستند، اجازه چنین کاری را به آنها نخواهند داد. 2. این انقلاب‌ها به دلیل مردمی بودن، محدود به کشورهای اسلامی نشده بلکه الگویی خواهد شد برای سایر کشورها و از آنجایی که در کشورهای سرمایه‌داری بخش کوچکی از نخبگان سرمایه‌دار برای کل مردم تصمیم‌گیری می‌کنند، لذا مردم این کشورها بر علیه نخبگان خود به پا خواهند خواست به عبارت دیگر: موج بیداری اسلامی سرتاسر دنیای جدید سرمایه‌داری را نیز در بر خواهد گرفت.
کلید واژه‌ها:
بیداری اسلامی ـ بیداری ـ احساس تحقیرشده‌گی ـ احساس عزت – نخبگان - توده مردم – جوانان - احزاب
1. مقدمه
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای خصوصیات و ویژگی‌های زیادی، برای بیداری اسلامی ابراز و ارائه نموده‌اند. که تبیین و شرح و بسط آنها راه‌گشای نخبگان و فعالین در این امر خواهد بود، یکی از آن ویژگی‌ها تأکید معظم‌له به نقش مردم در نهضت بیداری می‌باشد. ایشان حتّی در دهه چهل نیز به این نکته تأکید داشته و در مقدمه کتاب "آینده در قلمرو اسلام"نوشته سید قطب، «گرایش عمومی طبقات، بویژه نسل جوان، به مسائل مذهبی، و علاقه‌ای که به فراگرفتن این مسائل و تحلیل و تحقیق بیشتر» را نویدبخش پیام خوش بیداری مسلین، می‌داند.[1] این امر نشان‌گر آن است که طرح نظریه بیداری توده‌ها از جانب ایشان ریشه در یک نظریه عمیق علمی دارد که با توجّه به نشانه‌هایش آن را پیش‌بینی کرده است.
2. ضرورت تحقیق و توضیح عنوان:
امروز مسلمانان عالم در همه‌ی نقاط جهان ـ چه در کشورهای مسلمان، و چه در نقاطی که در اقلیت قرار دارند ـ احساس گرایش به اسلام و احساس بازیابی هویت اسلامی خودشان را می‌کنند. امروز روشنفکران دنیای اسلام، دل‌زده‌ی از سوسیالیسم و مکاتب غربی، به سمت اسلام گرایش پیدا کرده‌اند و علاج دردهای بشریت را از اسلام می‌طلبند و استفتاء می‌کنند. امروز دل‌های امت مسلمان نسبت به اسلام گرایش بی‌سابقه‌یی در طول قرن‌های متمادی پیدا کرده‌است. …، امروز افق دید جوانان دنیای اسلام و مد نگاه آنها به سوی اسلام است؛[2] و این بیداری اسلامی در نتیجه صدور معنوی انقلاب اسلامی[3] در جهان اسلام بخصوص کشورهای عربی بطور علنی و آشکار در سطوح مختلف،[4] ظهور و بروز یافته است. و بدنبال آن بیداری ملت‌های غیرمسلمان هم کلید خورده و به زودی سرتاسر اروپا و امریکا را فراخواهد گرفت.[5] این امر وظیفه نخبگان سیاسی و دینی مسلمان را سنگین‌تر می‌کند[6]. لذا ضروری است تا نخبگان و مردم ماابعاد و زوایای این بیداری بدرستی بشناسند. برای این منظور با استفاده بیانات رهبر معظم انقلاب نظر ایشان را در مورد نقش و جایگاه توده‌های مردم و نخبگان در این بیداری جویا شویم.
3. پیشینه تحقیق
در خصوص بیداری اسلامی نوشته‌ها و کتاب‌های زیادی می‌توان یافت که اگر به صورت خلاصه و در قالب یک دسته‌بندی آنها بخواهند ذکر شوند، باید گفت که: بخش زیادی از این کتاب‌ها در قالب بازتاب انقلاب اسلامی می‌باشند که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان از کتاب «بازتاب انقلاب اسلامی» از دکتر منوچهر محمدی نام برد. دسته دوم کتاب‌ها و مقالاتی است که به نقش امام خمینی(ره) و نقش او در بیداری اسلامی جهان اسلام می‌پردازند مثل مقاله «امام و بیداری امت‌های اسلامی» از محمد باقر حجتی. دسته سوم کتاب‌ها و مقالاتی است که به تأثیر انقلاب اسلامی بر مسلمین جهان پرداخته‌اند که به عنوان نمونه می‌توان از مقاله «تأثیر انقلاب اسلامی بر بیداری و آگاهی زنان مسلمان جهان» از معصومه راغبی نام برد. دسته چهارم نوشته‌هایی است که مستقیماً به مسئله بیداری اسلامی می‌پردازند مثل کتاب‌ها و مقالات علی‌اکبر ولایتی درباره بیداری اسلامی. و کتاب موج سوم بیداری اسلامی از عبدالله گنجی ارجنگی. و مقاله «غفلت عربی و بیداری اسلامی از مصطفی امه‌طلب. یا کتاب «موج گسترده بیداری اسلامی» از مهدی پیشوایی. و بالاخره دسته آخر سخنرانی‌ها بیانیه‌ها و پیام‌های مقام معظم رهبری و امام خمینی(ره) می‌باشد. در این مقاله سعی شده با استفاده از این دسته اخیر از منابع نظریه رهبری معظم انقلاب در خصوص نقش نخبگان و توده‌ها در بیداری اسلامی کشف و بیان شود.
4. مفاهیم:
قبل از پرداختن به اصل بحث ابتدا باید مفاهیم را از منظر نویسنده تعریف کرد تا در سیر بحث به خاطر اشتراکات معنوی و لفظی اشکالی پیش نیاید. وقتی صحبت از مفاهیم می‌شود بدیهی است که مراد معنای مفاهیم از نظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای می‌باشد لذا در اینجا سعی شده تا مفاهیمی مثل بیداری مسلمین،[7] احساس عزت و تحقیرشدگی،[8] هویت اسلامی،[9] وحدت و اتحاد،[10] صدور انقلاب[11] و ملّی و ملیت از دید ایشان بیان شوند.
بیداری اسلامی
بیداری، ضدخواب است و در معنای فعال شدن هوش(آگاهی) به کار می‌رود و بیداری اسلامی یعنی دعوت مجدد به اسلام، احیای ارزش‌های اسلامی و دعوت به سوی احیای ارزش‌های اسلامی است.[12] از نظر مقام معظم رهبری بیداری یعنی آمادگی ملت، برای اجرای دستورات اسلام[13] و احساس هویت اسلامی است. ایشان در این رابطه تأکید می‌کند که: «بیداری اسلامی به معنی این نیست که همه‌ی ملت‌ها و همه آحادی که در این بیداری سهیم‌اند، به صورت منطقی و استدلالی مبانی فکری یک نظام اسلامی را شناخته‌اند، بلکه به این معنا است که احساس هویت اسلامی در میان توده‌های مسلمان، در همه جا، بوجود آمده است.[14]
نخبگان
در نظر پاره‌تو نخبگان شامل همه کسانی هستند که خصوصیات استثنایی و منحصربه‌فردی دارند و یا از استعداد و قابلیت‌های عالی‌ای در زمینه کار خود و یا در بعضی فعالیت‌ها برخوردارند، و موقعیت‌های برتری در مقایسه با متوسط افراد جامعه دارند.[15] موسکا نیز در تعریف نخبگان معتقد است که نخبگان گروه برگزیده، متشکل از اقلیتی از اشخاص است که قدرت را در جامعه‌ای به دست می‌گیرند.[16] لازم به تذکر است که هیچ کدام از تعاریف فوق در معنای نخبگان در اینجا مورد نظر نیست بلکه مراد مقام معظم رهبری از نخبگان عبارت است از: روشنفکران، احزاب، و به عبارت عام‌تر، پشت‌میز نشین‌ها و برج عاج نشین‌ها و تحلیل‌گرهای ذهنی.[17] بنابراین، وقتی گفته می‌شود که مردم از نخبگان جلو افتاده‌اند یعنی مردم از روشنفکران و احزاب سیاسی جلو افتاده‌اند. حال این احزاب ممکن است لائیک یا اسلام‌گرا یا ملّی مذهبی باشند.
نیل به احساس عزت
احساس عزت در مقابل احساس حقارت و ذلت است. ایشان حاکمیت اسلام و قرآن را منشاء احساس عزت معرفی می‌کند و اهتزاز پرچم متعالی اسلام را(ولو در یکی از کشورهای مسلمان) موجب احساس عزت برای همه مسلمانان می‌داند.[18] ایشان همچنین راه رسیدن به عزت را ادامه مسیر بیداری اسلامی معرفی می‌کند[19] و معتقد است که «امروز جوانان فلسطین، می‌دانند و نسل‌های نو فهمیده‌اند که راه عزت و سعادت و مسلمانی چیست؟».[20]
صدور انقلاب
از نظر امام خمینی(ره) صدور انقلاب یعنی معرفی اسلام به جهانیان[21] و حضرت آیت الله خامنه‌ای هم می‌فرماید: «صدور انقلاب یعنی صدور فرهنگ انسان‌ساز اسلام و صدور صفا و خلوص و تکیه و اصرار بر ارزش‌های انسانی. ما به این کار و انجام این وظیفه افتخار می‌کنیم. این راه انبیاست و ما این راه را باید ادامه دهیم».[22]
اتحاد
از نظر ایشان اتحاد به معنای آن نیست که هر کدام از فرقه‌های مسلمین دست از اعتقادات و رسومات خود بردارند بلکه به این معناست که با توجّه به دشمن واحدی که در مقابل ماست؛ به مشترکات(کتابِ واحد، سنّتِ واحد، پیغمبر واحد، قبله‌ی واحد، کعبه‌ی واحد، حجِ‌ّ واحد، عباداتِ واحد و اصولِ اعتقادی واحد) تأکید کنند و از طرح موارد اختلافی نزد همدیگر پرهیز کنند.[23]
ملّی و ملیت
از آنجایی که اسلام ریشه در فرهنگ و آیین‌های زندگی مسلمانان دارد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معتقد است تنها دولت‌هایی که ملّی هستند کوشش می‌کنند «تا وابستگی فکری خود را از غرب بزدایند و فرهنگ و اصالت خود را بیابند»[24] بنابراین، آنهایی که پرچم ناسیونالیستی‌غربی و مخالفت با اسلام را بلند کرده‌اند در حقیقت ملی‌گرا نیستند. بلکه ملی‌گرایان واقعی مؤمنان واقعی هستند.
3-1. گروه مرجع[25]
گروه‌های مرجع، گروه‌هایی است که فرد آرزوی به دست آوردن یا بقای عضویت در آنها را دارد. گروه‌های عضویت و گروه‌های مرجع ممکن است با هم یکی و یا از هم جدا باشند[26] به عبارت دیگر برای ارجاع به یک گروه مرجع، ضرورتی ندارد که عضو آن باشیم.[27] زیرا رفتار و قضاوت افراد براساس اقتضای جهان اجتماعیشان نه تنها در ارتباط با اعضای گروه خودشان می‌باشد، بلکه در ارتباط با گروه‌های دیگر و اعضای آنها نیز می‌باشد. معمولاً گروه‌های مرجع چنان به نظر می‌آید که پسندیده و کانون رغبت و آرزو باشد، و از آنجا که افراد طالب منزلت اجتماعی هستند، می‌کوشند تا به گروه مرجع مورد نظر خود نزدیک شوند و در نتیجه، تظاهر به رفتار اعضای آن گروه می‌کنند. به عبارت دیگر گروه‌های مرجع برای فرد از این لحاظ اهمیت دارد که الگوهایی را برای داوری و ارزیابی او از خود تشکیل می‌دهد. ما برای آنکه رفتار، استعداد، ظواهر بدنی، ارزش‌ها و اموری از این قبیل را در مورد خود بیازماییم و ارزیابی کنیم، به معیارهایی رجوع می‌کنیم که گروه‌های مرجع در اختیار ما قرار می‌دهند.[28]
5. سؤال اصلی و فرعی تحقیق:
مهم‌ترین سؤالیکه می‌توان در مورد ویژگی‌ها و ابعاد بیداری اسلامی داشت، این پرسش است که توده‌های مردم و نخبگان هر کدام چه مقدار در بیداری اسلامی جهان اسلام نقش محوری دارد؟ به دنبال این سؤال می‌توان پرسش‌های دیگری را هم مطرح نمود مانند این که:
1. با فرض پیشی‌گرفتن توده‌ها، علل پیشی‌گرفتن توده‌های مردم از نخبگان در چیستند؟
2. پیشرفت‌های ایران چقدر در این امر نقش داشته است؟
3. با فرض پیشی‌گرفتن توده‌ها، پس رهبر یا رهبران این نهضت‌های بیداری چه کسی یا کسانی هستند؟
4. در فرض فوق گروه‌های مرجع مردم این کشورها کیانند؟
5. الگوی مبارزه برای این مردم چه کسی یا کسانی هستند؟
6. در فرض فوق ویژگی و پیامدهای این نوع حرکت توده‌های مردم چه می‌توانند باشند؟
6. بیان فرضیه اصلی:
در نظریه سیاسی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای بیداری اسلامی اخیر در کشورهای عربی واقعیت انکارناپذیری است که از توده‌ها شروع شده است بطوری که حتّی در موارد زیادی از نخبگان این جوامع جلوتر می‌باشند و برخی از اشتباهات آنها را جبران می‌کنند. بجز فرضیه اصلی که در پاسخ به سؤال اصلی عنوان می‌شود فرضیه‌های جنبی و فرعی نیز در پاسخ به سؤالات فرعی به شرح زیر بیان می‌شود:
1. عوامل پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان در نظریه ایشان عبارتند از:
أ- تحمیل تحقیرشدگی توسط ایادی غرب بر مردم این کشور
ب- مشاهده عزت و عظمت در نمونه‌ای مردمی که بدون ملاحظات مادی قیام کردند(ایران)
ت- شکست مدل‌های غربی توسعه در این کشورها
2. پیشرفت‌های ایران موجب شد تا روح عزت‌طلبی و جبران تحقیرشدگی در مردم این کشورها زنده شود.
3. رهبران این قیام‌ها از نخبگان محلی به صورت خودجوش به رهبران مبارزه با اسرائیل که مرجعیت شیعه در رأس آن قرار دارد تغییر یافت.
4. الگوی مبارزه برای مردم این کشورها از نخبگان محلی به مردم ایران و حزب الله لبنان و به تبع آن گروه‌های مرجع نیز به همان شکل تغییر یافته است.
5. مهم‌ترین پیامد این حرکت توده‌ها بیمه شدن انقلاب از انحراف و شکست و همچنین سرایت این نوع حرکت مردمی به مردم سایر نقاط عالم حتّی مردم غیرمسلمان می‌باشد.
7. بیان استدلال:
در جواب این سؤال که: نقش مردم و نخبگان در این کشورها چگونه است؟ آیا واقعاً مردم جلوتر از نخبگان حرکت می‌کنند چرا و چگونه؟ از مجموع بیانات معظم‌له چنین برمی‌آید که در جریان بیداری در کشورهای اسلامی توده‌های مردم در بسیاری از موارد جلوتر از نخبگان حرکت می‌کنند[29] «امروز امت اسلامی درگیر حوادث بزرگی است. … آنچه که شما ملاحظه می‌کنید در مصر، در تونس، در لیبی، در یمن، در بحرین و در برخی از کشورهای دیگر اتفاق افتاده است، که مردم خودشان وارد صحنه شده‌اند، ملت‌ها خودشان همت گماشته‌اند بر اینکه سرنوشت خودشان را در دست بگیرند، این از آن حوادث فوق‌العاده بزرگ و تعیین‌کننده است؛ این می‌تواند برای مدت‌های طولانی، مسیر تاریخ امت اسلام و مسیر این منطقه را تعیین کند».[30] ایشان معتقد است که مردم منطقه این رشد را مرهون امام خمینی(ره) می‌باشند زیرا نقشی که امام(ره) به مردم در تحولات اجتماعی داد بی‌نظیر بود[31] برای اولین بار امام خمینی(ره) مردم را واقعاً به جایگاه اصلی خودشان برگرداند و نقش محوری برای آنها قائل شد، ایشان توانست مردم را وارد صحنه کند. وقتی مردم با تمام وجود به صحنه آمدند، «گره‌های کور باز شد، راه‌های بن‌بست گشوده شد».[32] از نظر ایشان شاخص عمده در حرکت مردمی کشورهای به پا خاسته سه چیز است:
1 ـ اسلامی بودن؛
2 ـ ضد آمریکا و صهیونیست بودن؛
3 ـ مردمی بودن؛
ایشان همچنین معتقدند که مردم با حضور فیزیکی خود کارهایی می‌کنند که احزاب و پشت میزنشین‌ها و برج عاج نشین‌ها و تحلیل‌گرهای ذهنی به هیچ‌وجه نمی‌توانند انجام دهند.[33] «امروز این اتفاق(حضور گسترده مردم) دارد در کشورهای دیگر می‌افتد. در مصر یا درتونس مردم آمدند وارد صحنه شدند؛ والّا روشنفکران و برج عاج نشین‌ها همیشه بودند، همیشه هم حرف می‌زدند؛ خیلی از اوقات هم مردم را دعوت می‌کردند، کسی به حرف آنها چندان توجهی نمی‌کرد. اینجا خود مردم وارد صحنه و عرصه شدند»[34] امام خامنه‌ای علت عقب‌ماندن نخبگان(روشنفکران، احزاب و…) را کم توجهی یا بی‌توجهی به اسلام و آموزه‌های آن می‌داند در حالی که «گرایش و جهت‌گیری حرکت‌های مردمی، جهت‌گیری دینی است؛ یعنی نماز جمعه است، نماز جماعت است، نام خداست، علمای دینند… و آن چیزی که آنها را(به خیابان‌ها) کشاند، به صورت واضحی مسئله‌ی عزت و کرامت انسانی آنها بود».[35] خلاصه اینکه از نظر ایشان شاخص عمده در حرکت مردمی این کشورها سه چیز است: اسلامی بودن، ضد آمریکا و صهیونیست بودن، و مردمی بودن.این شاخص‌ها در همه‌ی این کشورها مشترک است.[36] و علت عقب‌ماندن نخبگان از مردم نیز در عدم توجّه یا کم توجهی به این سه شاخص است. روشنفکران عرب کمتر به اسلام به عنوان کلید حل مشکلات نگاه می‌کنند و نسبت به آمریکا و صهیونیسم هم نظر مساعدی دارند و خود را نیز قیم مردم می‌دانند و به خود حقّ می‌دهند به نمایندگی از مردم اظهار نظر کنند. و از همه بدتر اینکه دچار زد و بندهای سیاسی شده‌اند و در بسیاری از اوقات حقّ را فدای مصلحت‌سنجی می‌کنند. نتیجه آن می‌شود که مردم منتظر آنها نمی‌مانند.
1-7. توضیح استدلال
مقام معظم رهبری در بسیاری از سخنرانی‌هایش بر روی این سه شاخصه عمده بیداری اسلامی به کرات تذکر داده‌اند که برخی از آنها در اینجا ذکر می‌شود. در مورد شاخصه اسلامی بودن می‌فرمایند: «امروز مسلمانان عالم در همه‌ی نقاط جهان ـ چه در کشورهای مسلمان، و چه در نقاطی که در اقلیت قرار دارند ـ احساس گرایش به اسلام و احساس بازیابی هویت اسلامی خودشان را می‌کنند.[و حتّی] روشنفکران دنیای اسلام، دل‌زده‌ی از سوسیالیسم و مکاتب غربی، به سمت اسلام گرایش پیدا کرده‌اند و علاج دردهای بشریت را از اسلام می‌طلبند و استفتاء می‌کنند. امروز دل‌های امت مسلمان نسبت به اسلام گرایش بی‌سابقه‌یی در طول قرن‌های متمادی پیدا کرده‌است. بعد از تسلط سیاسی و فرهنگی غلیظ و گسترده‌ی غرب و شرق در طول ده‌ها سال بر کشورهای اسلامی، امروز افق دید جوانان دنیای اسلام و مد نگاه آنها به سوی اسلام است؛ این یک واقعیت است؛ خود غربی‌ها … هم به این اعتراف می‌کنند. آنها بارها تکرار کرده‌اند که در هر کشوری از کشورهای اسلامی اگر انتخابات آزادی انجام بگیرد، منتخبان ملت، عناصر معتقد و پایبند به اسلام و مروج اسلام خواهند بود. برای همین است که ادعای دمکراسی‌خواهی غرب امروز دچار تناقض است. از یک طرف پرچم دمکراسی و مردم‌سالاری را در دست گرفته‌اند؛ از سوی دیگر جرأت نمی‌کنند این پرچم را در دنیای اسلام به معنای واقعی کلمه برافرازند؛ چون می‌دانند در هر کشوری از کشورهای اسلامی اگر آراء و انتخاب مردم در آن نقش پیدا کند، بدون تردید اسلام‌خواهان زمام قدرت و حکومت را در دست خواهند گرفت و منتخبان ملت، مسلمان‌‌ها خواهند بود».[37]
مبارزه با آمریکا و صهیونیسم شاخصه دوم بیداری ملت‌ها(نه نخبگان) در نظریه سیاسی امام خامنه‌ای است ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «مسأله‌ی فلسطین، مسأله‌ی اول بین‌الملل اسلامی است.… سکوت و سازش خیانت‌آلود بسیاری از دولت‌های عربی و حتّی تظاهر بعضی از آنان به بی‌تفاوتی و عدم حساسیت نسبت به سرنوشت فلسطین، کار را به جایی رسانده است که دولت غاصب صهیونیست، پس از سال‌ها کتمان و حتّی انکار، اکنون دوباره داعیه‌ی اسرائیل بزرگ را علناً بر زبان می‌آورد و با بی‌شرمی و وقاحت، نیت پلید غصب سرزمین‌های جدیدی از میهن اسلامی را تکرار می‌کند».[38] و «ملتی مثل ملّت مصر، این حرکت عظیم را انجام بدهند، رژیم را ساقط کنند، بعد شعارهای اسلامی بدهند، موجودیت حکومت جعلی یهودی و صهیونیستی را اوضاع منطقه این جور تهدید کند»[39] «خیزش اسلامی و یا به تعبیر دیگر جنبش بیداری اسلامی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و ظهور حرکت امام خمینی(ره) در دو دهه‌ی اخیر، با قدرت تمام در صحنه‌ی منطقه و جهان اسلام ظاهر شده است. امروز محور اصلی این جنبش و حرکت، مسأله‌ی فلسطین است. انتفاضه‌ی اقصی توانست حتّی در خارج از مرزهای جغرافیایی فلسطین و برون از ملّت فلسطین، عموم ملت‌های مسلمان و عرب را به صحنه بکشاند. تظاهرات میلیونی ملت‌های مسلمان ـ از غرب تا شرق جهان اسلام ـ نشان داد که مردم فلسطین می‌توانند بر روی حمایت‌های آنان حساب کنند و در عین حال نقش قابل توجهی در ایجاد وحدت مسلمانان ایفا نمایند».[40]
ایشان در باره سومین شاخصه بیداری ملت‌ها نیز می‌فرمایند: «حرکت جدیدی در این منطقه آغاز شده است. این حرکت، حرکت ملتهاست؛ حرکت امت اسلامی است؛ حرکت با شعار اسلام است؛ حرکت به سمت اهداف اسلامی است؛ نشان‌‌دهنده‌ی بیداری عمومی ملتهاست».[41] دنیای اسلام عظمت حضور مردم در صحنه را به همه‌ی جهانیان و به همه‌ی تاریخ نشان داد. یکبار در سی و دو سال قبل از این، ملّت ایران این عظمت را، این اقتدار بزرگ را نشان داد. مردم ما با تن ِخودشان جان‌ها را کف دست گرفتند و در خیابان‌ها وسط میدان آمدند و توانستند تحولی ایجاد کنند که مسیر تاریخ منطقه را، بلکه به یک معنا مسیر تاریخ جهان را تغییر داد. امروز بار دیگر مردم در صحنه هستند. حضور مردم در صحنه، گره‌های ناگشودنی را، قفل‌های بازنکردنی را باز کرد. کی فکر می‌کرد عوامل آمریکا و صهیونیسم در منطقه، یکی پس از دیگری سقوط کنند؟ کی فکر می‌کرد دستی هست که بتواند این بت‌ها را بشکند؟ اما این دست، بود. این دست، دست ملت‌هابود. همه باید به امت اسلامی با این چشم نگاه کنند. امت اسلامی چنین دست مقتدری دارد؛[42]
2- 7. جلوه‌های جلو افتادن مردم از احزاب و روشنفکران در کلام رهبر
1-2- 7. مکان‌ها و نمادهای دینی نقطه آغازین حرکت
نمودهای پیشی‌گرفتن مردم از احزاب و روشنفکران غیردینی در این است که مردم به صورت فزاینده‌ای به طرف نمادهای دینی گرایش پیدا کرده‌اند. حضرت آقا در مقابل کسانی که عوامل اقتصادی را به عنوان عامل اصلی قیام مردم کشورهای اسلامی عنوان کرده‌اند می‌گوید: «آغاز برخی از این حرکت‌های انقلابی اگر چه ممکن است متأثر از برخی مطالبات اقتصادی و سیاسی باشد، ولی تبدیل مکان‌ها یا نهادهای مذهبی نظیر نمازهای جمعه و جماعات و مساجد به عنوان خاستگاه و نقطه آغاز این تحرکات و شعارهای اسلامی، نمایان‌گر جهت‌گیری اصلی این تحرکات انقلابی است؛ که در میان تمامی حرکت‌های اسلامی دیده می‌شود.[43]
2- 2- 7. ماهیت اسلامی خیزش‌ها و نبود نگاه فرقه‌ای
در مقابل کسانی که تحرکات فرقه‌ای را عامل قیام معرفی کرده بودند ایشان معتقدند که: «ماهیت اسلامی ـ انقلابی واحد و به هم پیوسته در این خیزش‌ها به چشم می‌خورد و نگاه طایفه‌ای نقشی در این خیزش‌ها ندارد زیرا همان انگیزه‌های اسلامی و روحیه انقلابی که مردم مصر و لیبی را به خیابان کشانده است در رفتار و عملکرد مردم مسلمان بحرین نیز وجود دارد.[44] در عین حال می‌فرماید که وظیفه ماست که کاری نکنیم قیام‌ها رنگ طایفه‌ای به خود بگیرد لذا ما[نباید] بین غزه و فلسطین و تونس و مصر و لیبی و بحرین و یمن تفاوتی قائل شویم. در همه جا ظلم به ملت‌ها محکوم است. حرکت ملت‌ها با شعار اسلام و در جهت آزادی مورد تأیید ماست... این حرکت، حرکت ملت‌ها است. حرکت امت اسلامی است. حرکت با شعار اسلام است. حرکت به سمت اهداف اسلامی است. نشان دهنده بیداری عمومی ملت‌ها است.»[45]
3- 2- 7. شاخصه ضدیت با رژیم صهیونیستی
مروری بر جنبش‌های انقلابی مردم در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نشان‌دهنده این است که این اقدامات عمدتاً در میان کشورهایی به وقوع پیوسته که یا حامیان اصلی رژیم صهیونیستی در منطقه هستند یا اینکه حداقل نسبت به فجایع رژیم صهیونیستی بی‌تفاوت بوده‌اند و این امر می‌تواند به عنوان خط شاخصی در روند این تحولات مطرح باشد. مردم در شعارها و جهت‌گیری‌های خود علناً به ضدیت با رژیم صهیونیستی اشاره می‌کنند.[46]
4- 2- 7. شاخصه ضداستکباری
یکی دیگر از جلوه‌های جلو افتادن ملّت از نخبگان سیاسی و لائیک این است که امروزه مشاهده می‌شود که شعارها نه فقط بر علیه اسرائیل یا حاکمیت دولتشان بلکه بر علیه استکبار جهانی است امام خامنه‌ای می‌فرماید: «دیده نشده بود که ملت‌ها در کشور خودشان، علیه نیرویی که الان بالفعل با آنها روبه‌رو نیست، ولی تنها شاخصه‌اش این است که علیه ملت‌ها و مستضعفان و مظلومان و ضعفا قلدری می‌کند، مبارزه کنند. شما این را در کجای تاریخ بیداری ملت‌ها سراغ دارید؟ …. شما کجا سراغ دارید که ملت‌ها به آن حد از رشد رسیده باشند که در خانه‌ی خودشان، بدون این که دشمن حتّی گلوله‌یی به آنها شلیک کرده باشد، مشت گره کنند و علیه یک قدرت بزرگ و مستکبر جهانی شعار بدهند؟ چنین چیزی سابقه ندارد».[47]
5- 2- 7. تأکید بر حکومت مردمی و طرد هر نوع زدوبند سیاسی
یکی دیگر از وجوه جلوداری مردم و جوانان در انقلاب مصر و سایر کشورهای عربی این است که آنها به چیزی کمتر از حکومت اسلامی و مردمی راضی نیستند، در حالی که سیاسیون حتّی شاخه سیاسی اخوان(حزب آزادی و عدالت) نگران جریانات سیاسی خصوصاً از دست دادن 800 میلیون دلار کمک سالیانه آمریکا یا نگرانی‌های دیگر است بطوری که مورد اتهام جوانان انقلابی واقع شده که برای کسب قدرت به زدوبند با نظامیان پرداخته است.[48]
8. نظر رهبر در مورد علل پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان
در اندیشه سیاسی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای عللی برای پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان سیاسی برشمرده شده است که به ذیلاً عرض می‌شود.
1- 8. احساس تحقیرشدگی
در اندیشه سیاسی معظم‌له احساس تحقیر شدن و تلاش برای جبران تحقیرشدگی از سوی ملت‌ها یکی از عوامل اصلی بیداری اسلامی است. هرچند این وضعیت و تلاش در جبران آن در بین تمامی اقشار جامعه احساس می‌شد امّا تنها در توده‌ها موجب تحرک و بیداری گشت زیرا اولاً نخبگان و روشنفکران با پذیرش ذهنی سلطه غرب به نوعی آن وضعیت حقارت‌بار را توجیه می‌کنند و ثانیاً با پذیرش فرهنگ بیگانه حدّ زیادی خود را با آن وضعیت تطبیق می‌دهند و ثالثاً به علت آنکه در طبقات بالای هرم جامعه قرار دارند کمتر آن را حس می‌کردند امّا توده‌ها چون در طبقات متوسط و پایین جامعه زندگی می‌کنند و به فرهنگ ملّی خود وفا دارند و خصوصاً اگر واقف به تجربه موفقی از قیام یک کشور اسلامی که به عزت آنها ختم شده، بشوند. تحمل وضعیت حقارت‌بار برای آنها غیرممکن خواهد شد. اینجاست که منتظر روشنفکران نمی‌مانند و خود برای بهبود وضع خود قیام می‌کنند.
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در تشریح این نظریه تنها به استدلال بسنده نمی‌کند بلکه با ارائه مثال‌های زیادی از تونس و مصر سعی کرده استدلال خود را کامل نماید[49] که به عنوان نمونه قسمت‌هایی از سخنان ایشان در اینجا ذکر می‌شود. رئیس جمهور فراری تونس، …ما گزارش‌هایی داریم که وابسته به سیای آمریکا ـ دستگاه جاسوسی آمریکا ـ بود! ببینید برای یک ملّت چقدر سخت است که رئیس یک ملت،… نوکر رسمی دستگاه‌های آمریکائی باشد. … تونس که … در فرهنگ اسلامی مفاخری از تونس برخاسته‌اند، مردم در زمان بن‌علی مسجد که می‌خواستند بروند، باید کارت ویژه داشته باشند؛ اجازه‌ی نماز جماعت که هیچ، نماز فرادای در مساجد هم ممنوع بود؛ حجاب رسماً ممنوع بود. خب، این مردم یک انگیزه‌ی مهم‌شان اسلام‌خواهی است. لذا دیدید به مجرد این که این خائن از کشورش فرار کرد و اوضاع به هم ریخت، دخترهای دانشجو با حجاب رفتند دانشگاه. این نشان دهنده‌ی انگیزه‌ی عمیق اسلامی است؛
ملجأ و پناه فلسطینی‌ها … بلکه حتّی ملجأ و پناه بسیاری از انقلابیون دیگر کشورها مصر بود …، یک چنین کشوری سی سال است افتاده است دست کسیکه نه فقط آزادی‌خواه نیست، بلکه دشمن آزادی‌خواهی است؛ نه فقط ضدصهیونیسم نیست، بلکه همراه و همکار و امین و به یک معنا نوکر صهیونیست‌هاست. کشوری که یک روز پرچم مبارزات ضدصهیونیستی در این کشور برای همه‌ی دنیای عرب الهام‌بخش بود، کارش به جائی رسید که اسرائیلی‌ها و دشمنان صهیونیستی در همه‌ی فعالیت‌هائی که علیه فلسطینی‌ها خواستند بکنند، متکی شدند به کمک این نامبارک؛ کمکشان کرد. در قضیه‌ی غزه اگر حسنی مبارک به اسرائیلی‌ها کمک نمی‌کرد، نمی‌توانستند غزه را محاصره کنند. …. نه اینکه از خود مصر، حتّی دیگر کشورها هم می‌خواستند از مصر عبور کنند ـ از جمله مردم ما ـ می‌خواستند بروند به این‌ها کمک برسانند، اما حسنی مبارک نگذاشت. یک چنین وضعی در مصر حاکم بود. خب، این مردم را به ستوه آورد. مردم مصر به خاطر طرفداری رژیم کنونی مصر از اسرائیل، به خاطر دنباله‌روی و اطاعت محضش از آمریکا، احساس ذلت می‌کنند، احساس تحقیرشدگی می‌کنند.[50]
2- 8. عزت‌طلبی عامل اصلی بیداری
در نگاه رهبری یکی دیگر از عوامل قیام و حتّی پیشی‌گرفتن از نخبگان در بیداری اسلامی است عامل عزت‌طلبی است. زیرا طبعیتاً همانطور که هر فرد طالب عزت و کرامت انسانی است هر جامعه هم طالب عزت و کرامت می‌باشد لذا نمونه عزت‌یابی در ایران باعث شده که دنیای عرب رمز موفقیت برادران ایرانی خود را در رجوع به اسلام بیابد و بدیهی است که عزت خود را نیز در بازگشت به اسلام خواهد جست رهبری معظم انقلاب در تشریح این مطلب می‌فرماید: «امروز، روزی است که دنیای اسلام بیدار شده است و مسلمانان در سرتاسر عالم، احساس عزت و سربلندی می‌کنند. آن روز که مسلمانان در هر نقطه‌ی عالم، از ابراز مسلمانی خود خجالت می‌کشیدند، گذشت. امروز مسلمانان به مسلمانی خود افتخار می‌کنند، و این به خاطر قدرت و عظمت انقلابی است که با دست توانای رهبر بزرگ و امام عظیم‌الشأن ما و با فداکاری و ایثار اعجاب‌انگیز ملت بزرگ ایران در این نقطه‌ی حساس عالم به وقوع پیوست و دنیا را مبهوت کرد.[51] امروز در ایران اسلامی ـ که حاکمیت اسلام و قرآن در آن، امیدی به همه‌ی مسلمین عالم داده است ـ بحمداللَّه پرچم اهلبیت در اهتزاز است و ما می‌بینیم که همه‌ی مسلمین گوشه و کنار عالم، به این نظام و به این جمهوری و به این پرچم و به پرچم متعالی اسلام که در اینجا در اهتزاز است، احترام می‌گذارند و از آن احساس عزت می‌کنند. «بموالاتکم تمّت الکلمه و عظمت النّعمه و ائتلفت الفرقه».[52]
3- 8. الگو گرفتن از انقلاب ایران
الگوهای رفتاری عامل بزرگی در کنش آدمی است که نه تنها افراد بلکه جوامع نیز نیاز به الگو دارند بر همین اساس یکی از عوامل حرکت توده‌ها از نگاه رهبری الگوگیری توده‌های مسلمان از مردم ایران است آنها انقلاب اسلامی ایران را به عنوان الگویی نجات‌بخش جهانی برای تحرکات خود یافتند[53] امام خامنه‌ای بر همین اساس خطاب به مردم ایران می‌فرماید: «امروز شما چه بخواهید، چه نخواهید، چه خودتان بدانید، چه ندانید، چه تصدیق بکنید یا نکنید، برای بسیاری از ملت‌ها الگو و اسوه شده‌اید. این بیداری اسلامی که مشاهده می‌کنید، چه بگوئیم، چه نگوئیم، چه به رو بیاوریم، چه نیاوریم، چه دیگران به رو بیاورند، چه نیاورند، اثر گرفته از حرکت عظیم ملّت ایران است. این انقلاب عظیم، این انقلاب بزرگ، این تحوّل بنیان برافکن ِسنت‌های طاغوتی و نظام طاغوتی و نظام‌سلطه، ملّت ایران را به یک اسوه تبدیل کرد».[54] امروز بیداری اسلامی در کشورهای گوناگون و بیداری روح معنویت در سرتاسر جهان، مرهون انقلاب اسلامی است.[55]
یکی از جاهایی که در آن مردم بسیار جلوتر از نخبگان‌شان حرکت کردند فلسطین بود. در حالی که برخی از نخبگان سیاسی فلسطین به میز مذاکره کشیده شده بودند. و به اصطلاح پیمان صلح با صهیونیست‌ها امضا می‌کردند ملّت فلسطین با الگوگیری از ایران اسلامی کاری کرد که پیمان‌نامه آنها ارزشی نداشته باشد زیرا «ایستادگی ملت و دولت ایران و نظام جمهوری اسلامی، موجب شده است که خونی به رگ‌های خشکیده‌ی نهضت فلسطین جاری شود و جوانان فلسطین ـ یعنی نسل سوم فلسطینی‌ها ـ بیداری حقیقی پیدا کنند و نهضت را به شکل اسلامی خودش ادامه دهند».[56]، «به برکت انقلاب اسلامی … ملت‌ها زنده شدند و نشاط و امید پیدا کردند.[57]
4- 8. بازگشت به شعار الاسلام هو الحل
روزی اخوان المسلمین همچون سیدقطب شعار الاسلام هو الحل را مطرح کردند امّا جامعه باور نکرد تا اینکه اخوان سرکوب شدند و مجبور شدند به صورت غیرقانونی و مخفیانه به فعالیت خود ادامه دهند کار به جایی رسید که حتّی برای خودشان هم تردید حاصل شد که آیا واقعاً شعار الاسلام هو الحل شعار درستی است یا نه برای همین انشعاباتی در اخوان رخ داد. امّا با پیروزی انقلاب اسلامی و مشاهده موفقیت‌های آن بازگشت اساسی به این شعار در جوامع اسلامی مشاهده شد امّا این‌بار نه از طرف جمعیت اخوان یا نخبگان خاص بلکه از جانب توده‌ها. «امروز ملت‌ها به احکام اسلامی نیاز دارند. امروز حتّی ملت‌های غیرمسلمان، به احکام اسلامی نیاز دارند؛ چه برسد به ملت‌های مسلمان. این ملت‌هایی که می‌بینید پشتشان زیر بار قدرت‌های بزرگ خم شده و زجر می‌کشند، به خاطر دوری از اسلام است. بیداری اسلامی، ملت‌ها را نجات خواهد داد. به همین خاطر است که امروز هوشمندترین انسان‌ها در کشورهای مختلف، به خط اسلام ـ همان راهی که قرآن به آنها نشان می‌دهد ـ رو آورده‌اند؛ چون راه عزت و راه نجات است. در حال حاضر، دنیای اسلام با تمام وجود، به نقشی که ممکن است امروز معممان و روحانیون و علما و گویندگان و وعاظ و طلاب علوم دینیه و ائمه‌ی جماعت و همه‌ی ملبسان به لباس تبلیغ و دعوت و دین ایفا کنند، نیازمند است».[58]
5- 8. موفقیت‌های انقلاب ایران
در اندیشه سیاسی حضرت امام خامنه‌ای تجارب قبلی کشورها در پیگیری یا ترک آن سیاست‌ها از سوی سایرین بسیار مهم و حیاتی تلقی می‌شوند و تجربه انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست بر همین اساس می‌بینیم که بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی موجی از بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی به‌پا خواست امّا بعد از شدت یافتن هجمه‌ها بر علیه ایران(و بیداری جهان اسلام) توسط استکبار جهانی و ایادی آنها در منطقه،این موج آرام شد، خصوصاً بعد از دوره اصلاحات مردم دنیا خصوصاً کشورهای اسلامی در حالت انتظار بودند ببینند عاقبت انقلاب اسلامی چه می‌شود امّا وقتی دیدند که علی‌رغم جنگ هشت ساله و بعد از آن علی‌رغم تحریم‌های گسترده، ایران ماهواره به فضا ارسال می‌کند و به یک قدرت هسته‌ای تبدیل شده‌است؛ احساس خسران شدیدی به آنها دست داد. لذا لازم دیدند که هر طور شده بر علیه نظام‌های خود به پا خیزند، حال چه روشنفکران، نخبگان سیاسی و احزاب کمکشان بکنند یا نکنند چه بخواهند یا نخواهند حضرت امام خامنه‌ای نیز در این خصوص می‌فرماید: «اگر شما، خدای ناخواسته، در جنگ تحمیلی شکست خورده بودید یا سرزمینتان را از دست داده بودید، این موجِ بیداری اسلامی، متوقّف می‌شد. ملت‌ها در وجود شما، اسلام و انقلاب اسلامی را تجربه می‌کنند. اگر شما نتوانسته بودید این‌گونه کشورتان را آباد کنید و عزّتتان را در دنیا حفظ نمایید، موج اسلامی متوقّف می‌شد. اگر شما نتوانسته بودید وحدت ملی‌تان را حفظ کنید، العیاذ باللَّه، ایران دچار اختلافات و جنگ‌های داخلی می‌شد.
الان دشمنان می‌خواهند همین کار را بکنند و تلاش می‌کنند که این کار بشود. خدا می‌داند این وحدتی که امروز ملت ایران دارد، چطور مثل تیری در چشم دشمن می‌خلد و او را ناراحت می‌کند. دشمن می‌خواست ملت ایران، بعد از انقلاب یا بعد از جنگ یا بعد از رحلت امام، دچار دودستگی شود؛ جنگ داخلی راه بیفتد و همدیگر را بزنند و بکشند. بعد، استکبار به مسلمانان دیگر می‌گفت:«ببینید! این ملت ایران! این انقلاب اسلامی! بفرمایید!».[59] ملت ایران، وحدت و عزّت خود را حفظ کرد؛ آبادسازی و بازسازی کشور را ادامه داد؛ رشد خود را نشان داد؛ فرهنگ خود را پیش برد؛ دانشگاه‌های خود را، روزبه‌روز آبادتر و شلوغ‌تر کرد؛ علم و معرفت را روزبه‌روز در کشور گسترش داد. پیشرفت‌های کشور، روزبه‌روز بیشتر شد. ملت‌ها کور که نیستند! نگاه می‌کنند، این وضع را می‌بینند؛ لذا به اسلام رو می‌آورند. بیداری اسلامی و بازگشت به اسلام، روزبه‌روز بیشتر می‌شود.[60] امروز بیداری اسلامی در کشورهای گوناگون و بیداری روح معنویت در سرتاسر جهان، مرهون انقلاب اسلامی است.[61] ثبات و استمرار و استقرار نظام جمهوری اسلامی از جمله‌ی مهم‌ترین عواملی بوده است که ملت‌های منطقه و ملت‌های مسلمان را امیدوار کرده و می‌توان گفت نقش مؤثری در ایجاد این حرکت عظیم اسلامی منطقه و آزادی و بیداری ایفاء کرده.[62]
6- 8. تغییر گروهای مرجع از نخبگان سنتی به نخبگان جدید انقلابی شیعه
همانطور که در تعریف گروه مرجع گفته شد: گروه‌های مرجع، گروه‌هایی است که فرد آرزوی بدست آوردن یا بقای عضویت در آنها را دارد. وقتی حکومت مصر مانع از کمک به مردم غزه می‌شود مردمی که مثل مصری‌ها سنی بوده و از جنس خودشان هستند امّا مردم شیعه ایران و حزب‌الله لبنان برای کمک به آنها جان خود را به خطر می‌اندازند و حتّی برخی از آنها توسط حکومت مصر دستگیر می‌شود. و وقتی رهبر حزب الله لبنان سیدحسن نصرالله می‌گوید حاضر است برای مردم غزه بمیرد. مشخص است که در این وضعیت هر جوان غیور مصری آرزوی عضویت در گروه‌های جدید مبارز و انقلابی خواهند بود، بدون توجّه به مباحث فرقه‌ای شیعه یا سنی. بر همین اساس رهبریت معنوی جوانان کشورهای اسلامی از علمای سنتی و روشنفکران به مرجعیت شیعه در ایران تغییر می‌یابد برای همین مشاهده می‌شود که سخنان رهبری به زبان عربی در خطبه های نماز جمعه مستقیماً از میدان التحریر مصر پخش می‌شود و هشدارهای ایشان آویزه گوش انقلابیون مصری شده و بر اساس هشدارهای ایشان به مراقبت از انقلاب خود می‌پردازند و حتّی اجازه نمی‌دهند که حتی گروهای اسلام‌گرایی مثل شاخه سیاسی اخوان با شورای نظامی کنار بیاید و به آنها امتیاز بدهد. ولو لازم باشد هزینه زیادی برای این کار خود بدهند.
رهبر انقلاب نیز با فراست این نکته را پی‌برده و در سخنانش به حمایت از آنها می‌پردازد تا آنها را همچنان دلگرم نگهدارد ایشان می‌فرماید: «حمایت معنوی و سیاسی ما از همه‌ی کسانی است که در راه اسلام و حاکمیت اسلامی تلاش می‌کنند. هرکس، در هر جای دنیا برای عزّت اسلام قیام کند، ما از او حمایت معنوی و سیاسی می‌کنیم. … ما ارتباط سازمانی را، ارتباط رسمی را، ارتباط به آن معنایی را که دشمن در نظر دارد، جدّاً تکذیب می‌کنیم. البته امروز همه‌ی کسانی که در دنیای اسلام، به نام اسلام صدا بلند می‌کنند، تحت تأثیر امام بزرگوار ما هستند. در اینکه تردیدی نیست. … ولی ما حمایت معنوی و سیاسی می‌کنیم. ما جوانانی را که در مصر، یا در الجزایر، یا در سایر کشورهای اسلامی، به نام اسلام سخن می‌گویند، یا مسلمانانی را که در تاجیکستان از تفکر اسلامی و قرآنی حمایت می‌کنند، یا مسلمانانی را که در هند، هویت اسلامی خودشان را می‌خواهند حفظ کنند، یا مسلمانان مظلومی را که در عراق زیر فشار رژیم بعثی قرار دارند، یا هر گروه مسلمانی را که در هر نقطه‌ی عالم تفکر اسلامی را احیا می‌کند، قبول داریم و حمایت می‌کنیم. قلباً برای آنها دعا می‌کنیم و از بُعد سیاسی، در سطح جهان از آنها حمایت می‌نماییم.[63]
البته ایشان به این نکته واقف است که قبل از ایشان حضرت امام خمینی(ره) رهبری توده‌های مسلمان را به عهده داشتند لذا می‌فرمایند: «یک نفر یک‌تنه وارد میدان شد؛ با جاذبه‌های عظیمی که خدای متعال به برکت خصوصیات ذاتی و اکتسابی در اوقرار داده بود، دل‌ها را مجذوب خود کرد؛ دست‌ها و پاها را به حرکت وادار کرد؛ مغزها را به اندیشیدن انداخت و این حرکت عظیم را در اینجا، و نهضت عظیم جهانی و بیداری اسلامی را در دنیا به وجود آورد: «باش تا صبح دولتش بدمد/ کاین هنوز از نتایج سحر است». بعد از این ، راه امام و حکمت امام و مکتب امام و تفکر امام، در دنیا نقش‌ها خواهد آفرید و نسل‌ها آن را آزمایش خواهند کرد. انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی ـ قدس‌الله‌نفسه‌الزکیه ـ احیاگر اسلام ناب محمدی(ص) و سرآغاز تحولات عمیق و سریع در جهان و مبشر سقوط و اضمحلال قدرت‌ها و امپراتوری‌های بزرگ شد. بیداری و خودیابی و ایستادگی مسلمانان موجب شد که ما جلوه‌هائی از قدرت و حکمت الهی را شاهد باشیم.[64]
1-6- 8. تشویق رهبری به بازسازی مدل‌های جدید مردم‌سالاری دینی
یکی از عوامل تمایل مردم دنیا به قبول ایفای نقش رهبری جنبش بیداری اسلامی توسط امام خامنه‌ای انعطاف ایشان در برخورد با برادران اهل سنت و همچنین تأکید ایشان بر روی مردم‌سالاری است. در حالیکه سلفی‌ها مرتب تبلیغ می‌کنند که ایران می‌خواهد شما را شیعه کند در کمال ناباوری دیدند که رهبر معظم جمهوری اسلامی برادران اهل سنت را تشویق می‌کند که مدل‌های دیگری از مردم‌سالاری دینی را بازسازی کنند که در آن ولایت فقیه نباشد و بلکه بر طبق آموزه‌های حنفی یا شافعی یا حنبلی تنظیم شده باشد.[65]
9. پیامدهای پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان
پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان در بیداری اسلامی هم می‌تواند نویدبخش پیامدهای خوب باشد و هم می‌تواند هشدار دهنده برای خطرات احتمالی باشد. که ذیلاً عرض می‌رسد.
1- 9. احتمال مصادره انقلاب
اولین خطری که این وضعیت را تهدید می‌کند انحراف نهضت و مصادره شدن آن است یعنی نهضتی که رهبریت مشخصی ندارد می‌توان به راحتی با فریب مردم رهبری دروغین برای آنها تراشید و انقلاب را مصادره کرد. لذا مقام معظم رهبری در موارد زیادی و به کرات هشدار داده‌اند و از مردم این کشورها خواسته‌اند که در این خصوص به هوش باشند تا مبادا زحماتشان به باد رود[66] امّا همانطور که اشاره شد واقعیت این است که این نهضت‌ها رهبری دارد و دنبال روی از نخبگان دارد امّا این نخبگان در بیرون از مرزهای جغرافیایی و حتّی مذهبی این کشورها زندگی می‌کنند به عبارت واضح‌تر باید بگوییم که مقام معظم رهبری به جدّ رهبری معنوی این جریان را ایفا می‌کند و هشدارهای ایشان بسیار راه‌گشا و مؤثر بوده و خواهد بود. حتّی قبل ایشان امام خمینی(ره) این وظیفه را به عهده داشتند اما در زمان ایشان این پیوند قوی‌تر شده‌است و دعوت به وحدت مسلمین جهان این امر را تقویت کرده است و این وحدت امکان ندارد مگر تحت رهبریت معنوی واحد درآید «از اولین روزی که نهضت اسلامی در ایران به رهبری امام عظیم‌الشأن و بزرگوار ما آغاز شد، یکی از اصلی‌ترین مواد داعیه‌های این نهضت، عبارت از وحدت مسلمین در سرتاسر عالم و کوتاه کردن دست قدرت‌های ستمگر و متجاوز از سر مسلمانان بود. این پیام، همچنان پیام انقلاب است».[67]
2- 9. بیمه شدن انقلاب توسط مردم
در اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری، یکی از پیامدهای مثبت پیشی‌گرفتن توده‌های مردم از نخبگان این است که در چنین انقلاب‌هایی احتمال انحراف و ناکامی به حداقل خودکاهش می‌یابد[68] زیرا چون انقلاب از دل مردم جوشیده قائم به شخص نیست لذا اگر رهبران مردمی این انقلاب‌ها ترور، دستگیر و یا ربوده شوند انقلاب متوقف نخواهد شد همچنین است اگر رهبران اسمی انقلاب منحرف شوند یا به خاطر کسب قدرت با ضدانقلاب توافق نمایند مردم از آنجایی که با رهبران اسمی انقلاب عقد اخوت نبسته‌اند و آنها را به عنوان معیار حقّ و باطل قبول ندارند، به راحتی در مقابل نخبگان موضع‌گیری کرده و راه خود را از آنها جدا می‌کنند و این کار آنها را مجبور خواهد کرد که به راه ملّت بازگردند. در این خصوص به عنوان نمونه تنها به ذکر چند مورد از سخنان ایشان اکتفا می‌شود: «امروز آمریکائی‌ها به کمک صهیونیست‌ها، به کمک برخی از همپیمانان و مزدوران خودشان در منطقه تلاش می‌کنند این انقلاب‌ها را منحرف کنند، بر این‌ها مسلط شوند، بر روی امواج این‌ها سوار شوند؛ لیکن فایده‌ای ندارد. البته برای ملت‌ها دردسر درست می‌کنند ـ این دردسرها طبیعی است ـ اختلاف ایجاد می‌کنند؛ علاج عبارت است از همین بیداری مردم، بیداری نخبگان؛ نخبگان علمی، نخبگان سیاسی، مسئولان دل‌سوز و علاقه‌مند به سرنوشت کشور. این‌ها باید بیدار باشند، مراقبت کنند»[68] «در جوامع اسلامی، موج گرایش به اسلام انقلابی، یک موج زنده است؛ هیچ کارش هم نمی‌توانند بکنند.
البته، سرکوب و سخت‌گیری می‌کنند، تهمت می‌زنند،[69] «واقعیت دیگر این است که دنیای غرب با همه‌ی توان خود نتوانسته است بر بیداری اسلامی فائق بیاید. …؛ این همه مزدور درست کردند برای دشنام دادن به اسلام و متهم کردن اسلام و احکام اسلامی؛ از حربه‌ی نظامی استفاده کردند، از حربه‌ی اقتصادی استفاده کردند، از حربه‌ی تبلیغات وسیع رسانه‌یی به شکل عجیب و شگفت‌آوری استفاده کردند؛ امّا تا کنون پیش نرفته‌اند. بیشترین گرایش جوان‌های مسلمان در کشورهای اسلامی به اسلام و تفکر اسلامی است. این شور و عشق، روز به روز در دل ملت‌های مسلمان بیشتر می‌شود.[70] امروز زمام کار از دست قدرت‌های بزرگ خارج شده است. علی‌رغم همه‌ی تلاش متمرکزی که علیه اسلام و موج اسلامی و خیزش اسلامی می‌کنند ـ چه در آسیا و چه در آفریقا ـ این موج اسلامی و بیداری اسلامی همین‌‌طور روز به روز گسترش پیدا می‌کند و آنها دیگر نمی‌توانند کاری بکنند.[71]
3- 9. گسترش بیداری تا قلب اروپا
وقتی مردمی توانستند بدون تکیه به رهبرانی مشخص به اهداف خود دست یابند، یقیناً این وضع به الگویی برای جهانیان تبدیل خواهد شد و طولی نخواهد کشید که مظلومان عالم این راه را جهت قیام بر ضد ظالمان و گرفتن حقّ خود خواهد پسندید و بر علیه سلطه ستمگران به‌پا خواهند خواست به عبارت دیگر: موج بیداری سرتاسر دنیای جدید سرمایه‌داری را نیز در بر خواهد گرفت و این چیزی است که قبل از هر کسی رهبری معظم انقلاب به آن تصریح نمودند: «فقط این نیست که در کشورهای شمال آفریقا و منطقه‌ی غرب آسیا که امروز ما در آنجا قرار داریم، حرکات بیداری‌ای بوجود آمده باشد؛ این حرکت بیداری تا قلب اروپا خواهد رفت. آن روزی پیش خواهد آمد که همین ملت‌های اروپائی علیه سیاست‌مداران و زمامداران و قدرتمندانی که آنها را یکسره تسلیم سیاست‌های فرهنگی و اقتصادی آمریکا و صهیونیسم کردند، قیام خواهند کرد. این بیداری، حتمی است. حرکت ملّت ایران، امتداد و عمقش این‌هاست؛ حرکت عظیمی است».[72]
10. نتیجه‌گیری
در این تحقیق به نتایج زیر دست یافته شد:
1. دراندیشه سیاسی حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای در بیداری اسلامی نقش مردم بسیار پررنگ‌تر از روشنفکران و احزاب است به عبارتی می‌توان گفت مردم و توده‌ها در همه ابعاد از روشنفکران و احزاب(نخبگان) پیش افتاده‌اند.
2. علت اصلی این بیداری اسلامی توده‌ها جبران تحقیرشدگی و بازیابی عزت است که ملت‌ها با نگاهی به انقلاب اسلامی ایران و مشاهده موفقیت‌های آن دریافته‌اند که تنها در سایه بازگشت به عمل به اسلام است که می‌توان به عزت و شکوفایی رسید.
3. پیشی‌گرفتن توده‌ها از نخبگان خطرات و محاسنی دارد بزرگترین خطر آن این است که در صورت غفلت و ناآگاهی توده‌ها، احتمال سوء استفاده افراد و قدرت‌های فرصت‌طلب برای بدست گرفتن رهبری این جریانات وجود دارد. امّا محاسن آن این است که اگر توده‌ها بیدار و آگاه از توطئه‌های دشمنان باشند، به راحتی می‌توانند جلوی انحراف انقلاب را بگیرند و همچنین دیگر از محاسن این جریان آن است که این سری هیجانات به کشورهای اسلامی محدود نخواهد بود و تا قلب اروپا پیش خواهد رفت.
4. گروه‌های مرجع و رهبری(معنوی) توده‌های مردمی در این کشورها از نخبگان سنتی و بومی به نخبگان جدید در میان حزب‌الله لبنان و مرجعیت شیعه تغییر یافته است. پس می‌توان ادعا کرد که این توده‌ها فاقد رهبری نیستند امّا رهبری واقعی آنها در کشور خودشان حضور ندارد.
فهرست منابع:
[1]. ابراهیم حسین شاذلی، سید قطب؛ آینده در قلمرو اسلام، ترجمه سیدعلی خامنه‌ای، تهران، 1345.
[2]. امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج 18، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 1361.
[3]. امام خمینی، روح‌الله؛ صحیفه امام تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378ج10.
[4]. حدیث ولایت، ج 1 اول، دفتر مقام معظم رهبری.
[5]. الرحمان شامی، مجیب(روزنامه نگار)، مجله‌ی حضور، ش 34.
[6]. روشه، گی؛ تغییرات اجتماعی، تهران، نشر نی، 1376.
[7]. صوفی نیارکی، تقی؛ بیداری اسلامی حادثه‌ای معجزه‌آسا، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1390.
[8]. کوئن، بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، انتشارات سمت، 1370.
[9]. گولد، جولیوس و کولب، ویلیام ل؛ فرهنگ علوم اجتماعی، مترجمان: مصطفی ازکیا و دیگران، تهران، مازیار، 1376.
.[9]Pareto، Vilfredo; Traite de SociologieGenerale، vol 2.
.[10]www.khamenei.ir
.[11]www.taavon1404.com
.[12]www.farsnews.com
پی‌نوشت‌ها:
[1]. ابراهیم حسین شاذلی، سید قطب؛ آینده در قلمرو اسلام، ترجمه سیدعلی خامنه‌ای، تهران، 1345. ص 6.
[2]. بیانات مقام معظم رهبری به مناسبت سالروز بعثت پیامبر(صلی الله علیه و اله)/ مبعث، بیداری دنیای اسلام، 11/6/1384.
[3]. رک: بیانات مقام معظم رهبری در دیدار معلّمان وکارگران، 10/02//1382.
[4]. رک: بیانات مقام معظم رهبری، دیدار آقای ری‌شهر‌ی نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی با رهبر انقلاب ، 14/12/1380.
[5]. بیانات مقام معظم رهبری، دیدار معلمان، تحول در آموزش و پرورش، 14/2/1390.
[6]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از روحانیون، ائمه‌ی جماعات و وعاظ نقاط مختلف کشور در آستانه‌ی ماه مبارک رمضان.
[7]. بیانات مقام معظم رهبری در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره)، 14/3/ 1388.
[8]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390
[9]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار میهمانان و شرکت‌کنندگان کنفرانس جهانی اهلبیت(علیه السلام)، 4/3/1369 و در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت علی‌بن‌موسی‌الرّضا علیه‌السّلام در روز عید سعید غدیر خم، 12/12/ 1380.
[10]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار کارگزاران نظام، در روز «عید غدیر»، 8/3/ 1373.
[11]. حدیث ولایت، ج اول، دفتر مقام معظم رهبری، ص 244ـ 247.
[12]. ولایتی، دکتر علی‌اکبر، همایش سفیران فرهنگی، www.farsnews.com
[13]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اقشار مختلف مردم، 22/6/1368.
[14]. بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار مسئولان وزارت امورخارجه و رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، 25/5/1383.
[15]. . Pareto, Vilfredo; Traite de Sociologie Generale, vol 2, p.1293ـ1305.
[16]. GaetanoMosca, The Ruling Class;
به نقل از: روشه،گی؛تغییرات اجتماعی، تهران، نشر نی، 1376، ص117.
[17]. رک: بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی(ره)، 14/3/1390 و 1/1/1390.
[18]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار میهمانان و شرکت‌کنندگان کنفرانس جهانی اهلبیت(علیه السلام)، 4/3/1369.
[19]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع کثیری از پاسداران به مناسبت سالروز میلاد امام حسین (ع) و روز پاسدار، 17/7/1381 و 14/3/1388.
[20]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اقشار مختلف مردم از سراسر کشور، 18/07/1375.
[21]. امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج 18 ، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 1361، ص 243 مورخه 9/12/1362.
[22]. حدیث ولایت، ج 1اول، دفتر مقام معظم رهبری، ص 244ـ 247.
[23]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام و میهمانان خارجی شرکت کننده در کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، 24/5/1374.
[24]. امام خمینی، روح الله؛ صحیفه امام تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378ج10، ص: 395.
[25]. referencegroup
[26]. گولد، جولیوس و کولب،ویلیام ل؛ فرهنگ علوم اجتماعی، مترجمان: مصطفی ازکیا و دیگران، تهران، مازیار، 1376، ص 723 .
[27]. همان.
[28]. کوئن،بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، انتشارات سمت، 1370، ص 138.
[29]. بیانات مقام معظم رهبری در حرم رضوی،1/1/1390.
[30]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، 9/6/1390.
[31]. الرحمان شامی، مجیب(روزنامه نگار)، مجله‌ی حضور، ش 34، ص 13.
[32]. بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[33]. رک: بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[34]. همان.
[35]. همان.
[36]. بیانات مقام معظم رهبری در بیست و دومین سالگرد امام خمینی، 14/3/1390.
[37]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام و قشرهای مختلف مردم، 11/6/1384
[38]. پیام مقام معظم رهبری به مناسبت اولین سالگرد رحلت حضرت امام، 10/3/1369.
[39]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران، 16/5/1390.
[40]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم گشایش کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، 4/2/1380.
[41]. بیانات مقام معظم رهبری در حرم رضوی، 1/1/1390.
[42]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز عید سعید فطر، 9/6/1390.
[43]. بیانات مقام معظم رهبری درحرم رضوی، 1/1/1390.
[44]. رک: همان.
[45]. همان.
[46]. صوفی نیارکی، تقی؛ بیداری اسلامی حادثه‌ای معجزه‌آسا، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1390، ص 45.
[47]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و رؤسای دفاتر نمایندگی ولیّ‌فقیه، 29/6/1369.
[48]. سایت 15/10/1390 http://www.taavon1404.com
[49]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه تهران 15/11/1389.
[50]. همان.
[51]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم و میهمانان خارجی شرکت کننده در مراسم چهلمین روز ارتحال امام(ره)، 22/4/1368.
[52]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مهمانان و شرکت کنندگان کنفرانس جهانی اهلبیت، 4/3/1369.
[53]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسؤولان دادگاه و دادسرای ویژه‌ی روحانیت، 5/8/1369.
[54]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از شعرا، 24/5/1390.
[55]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره) در مرقد مطهر، 14/3/1374.
[56]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران 28/10/1375.
[57]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368.
[58]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مدیران و مسئولان بخش‌های خبری سیما، 21/12/1369.
[59]. بیانات مقام معظم رهبری مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) در مرقد مطهر، 14/3/1374.
[60]. همان.
[61]. همان.
[62]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از دانشجویان، 19/5/1390.
[63]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه های نماز جمعه، 14/3/1372.
[64]. بیانات مقام معظم رهبری در نماز جمعه تهران، 9/7/1378.
[65]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، 17/6/1390.
[66]. بیانات مقام معظم رهبری، شهریور 1383.
[67]. بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم و میهمانان خارجی شرکت کننده در مراسم چهلمین روز ارتحال امام(ره)، 22/4/1368.
[68]. رک: بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع کثیری از مردم قم در سالروز قیام 19 دی، 19/10/1379 و در دیدار کارگزاران نظام و قشرهای مختلف مردم، 11/6/84. و در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368 و در دیدار مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390.
[69]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان نظام در روز عید مبعث، 9/4/1390.
[70]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان بنیاد شهید و جمعی از خانواده شهدا، 13/10/1368.
[71]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمع کثیر ازمردم قم به مناسبت قیام 19 دی، 19/10/1379.
[72]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با معلمان سراسر کشور ،14/2/1390.
برچسب‌ها: بیداری اسلامی؛ عزت امت اسلامی؛
....
منبع چاپی: مجموعه مقالات همایش نظریه بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره) و آیت الله خامنه‌ای(مد‌ظله‌العالی)
