مهندسی روابط اخلاقی در جامعه اسلامی از منظر قرآن

چکیده
ما برای تبیین اهمیت مهندسی روابط اخلاقی در جامعه اسلامی، در ابتدا باید نکاتی را مورد توجه و بررسی قرار دهیم تا بهتر به هدف مطلوب نائل شویم:

الف‌ـ ما معتقدیم خداوند سبحان، نسبت به بندگان خود رئوف و مهربان است، والله رئوف رحیم و در حدیث نبوی آمده: «الخلق الناسُ کلُهمْ عیال الله فأجبُ الی اللهِ اَنْفَقُهُم لعیله»[1] «همه‌ی بندگان، بمنزله عیال و عائله خداوند می‌باشند.» بنابراین رفاه و آسایش و عزت و کرامت بندگان مورد عنایت خاص خداوند کریم می‌باشد چون در روایت تصریح شده آن‌کس نزد خدا محبوب‌تر است که بیشتر به عیال خداوند انفال کند.

ب‌ـ خداوند کریم، چون بندگان خود را دوست دارد، فرمان داده که فقط او را بپرستند[2] زیرا شرافت و بزرگواری و وحدت و سربلندی جوامع بشری، در سایه ارتباط مستقیم با مالک الملک و الملکوت میسر می‌باشد و لا‌غیر. و انسان‌ها، در سایه پرستش مستقیم حق تعالی، به لشکر عظیم توحید ملحق می‌شوند و به القاب: مؤمنین متقین، محسنین و صالحین مفتخر می‌گردند. و به فوز و فلاح می‌رسند و از قدرت مطلقه و مزایای بی‌شمار لشکریان توحید بهره‌مند می‌شوند.

ج‌ـ چون در ارتباط با غیر حق، جز ذلت و تفرقه، زیان و پریشانی چیزی نصیب انسان نمی‌گردد، خداوند بنده‌اش را از پرستش غیر خودش نهی و توبیخ کرده است.[3]

د‌ـ لشکریان توحید که از آنها به مؤمنین خطاب می‌شود تا آنجا مورد عنایت خداوندی می‌باشند که خداوند متعال آنها را در ردیف خود و پیغمبر عزیزش قرار داده و شرافت و عزت را مخصوص خود و پیغمبر و مؤمنین می‌داند.[4]

با توجه به نکات یاد شده، آیا شایسته است سپاهیان عزیز لشکر مقتدر توحید، که در مقام عزت، هم ردیف خدا و پیغمبر قرار گرفته‌اند، وضع آنها، زندگی آنها، عزت آنها، نیاز فردی و اجتماعی آنها، روابط آنها، آبرو و شخصیت آنها و... مورد توجه نباشد؟ و از طرف فرمانده کل و قدرت مطلقه الهی، تعالیمی در جهت رفاه سپاهیان لشکر عظیم توحید صادر نشده باشد؟ مسلماً دستوراتی صریح در قرآن کریم آمده که مهندسی روابط و وظایف اخلاقی فرد را نسبت به کل طبقات جامعه مشخص می‌کند بنابراین رعایت مسائل اخلاقی از آن جهت فوق‌العاده در اسلام حائز اهمیت می‌باشد که رابطه اخلاقی هر فرد با فرد یا طبقه‌ی دیگر، چون مسئولیت افراد یک خانواده نسبت به یکدیگر، چنان صمیمی و با مهر و دلسوزی توأم خواهد بود که هیچ فردی در این مجموعه احساس غربت، بیگانگی، درماندگی و تنهایی نمی‌کند و می‌داند با پدید آمدن مشکلات از هر نوعی(خانوادگی، مالی، عاطفی، و...) همه سپاهیان لشکر توحید، یکجا بسیج می‌شوند و در اسرع‌ وقت به کمک و حمایت او قیام می‌کنند و او را از آن گرفتاری نجات می‌دهند. هر فرد مسلمان در جامعه‌ی توحیدی از بدگویی، دشنام، تهمت، و... رنج نمی‌برد و از هر جهت در امان است. غرض آنکه، سپاهیان لشکر توحید به فرمان حق و تحت تعلیمات الهی با طیب خاطر زندگی می‌کنند و در امنیت کامل اجتماعی به‌سر می‌برند لذا با قاطعیت می‌گوییم: جامعه اسلامی با حفظ روابط الهی خود در بین افراد، استوارترین و سرافرازترین جوامع می‌باشد.[5]

کلید واژه:
وظائف اخلاقی، گروه‌های خاص، گروه‌های عام و گروه‌های خارج از جامعه اسلامی و اخلاق فردی[6]

رمز موفقیت در پیاده شدن مسائل اخلاقی
خداوند متعال، بندگان مؤمن را برادر یکدیگر معرفی می‌فرماید. با این معرفی، احساسات همه سپاهیان لشکر توحید را بر‌می‌انگیزد تا به حکم آنکه برادر یکدیگرند با عشق و محبت و صفا و احساسات عاطفی با یکدیگر برخورد کنند. در ایجاد انس و الفت بین طبقات مختلف این اولین قدم مؤثر می‌باشد، آنگاه با اعلام برادری و اخوت در جامعه توحیدی، همه را به اتحاد و همبستگی دعوت می‌فرماید.[7] و آنها را از تفرقه و اختلاف بر حذر می‌دارد[8] و عواقب سوء نزاع و اختلاف را بر امت مسلمان روشن می‌کند. اکنون از جامعه متحد که روح اخوت و برادری بر آن حاکم است، می‌خواهد که در انجام خیرات و نیکی‌ها بر یکدیگر سبقت گیرند و در کارهای پسندیده و خوب به یکدیگر کمک نمایند و از تجاوز بپرهیزند.

مهندسی روابط و وظائف اخلاقی در جامعه اسلامی
اکنون که روح وحدت و اتفاق و اخوت بر جامعه اسلامی ما حاکم است، انتظار می‌رود، کلیه مسائل اخلاقی آن‌چنان که خداوند حکیم فرمان داده است، در آن رعایت گردد و هرکس به وظیفه خود عمل کند و تمام افراد با برخورداری از رفاه کلی و آسایش خاطر و امنیت حقوقی، مالی و حفظ شخصیت و شرف خود، به خوشبختی و سعادت واقعی نائل گردند. ما به توفیق و استمداد از خداوند منان، هندسه روابط و وظائف یک مسلمان متعهد را در چهار ضلع، تقدیم می‌داریم:

ضلع اول: وظایف مسلمان نسبت به گروه‌های خاصی از جامعه‌ی اسلامی.

ضلع دوم: وظایف مسلمان نسبت به گروه‌های مختلف خارج از جامعه‌ی اسلامی.

ضلع سوم: وظایف مسلمان نسبت به کل گروه‌های عام از جامعه اسلامی.

ضلع چهارم: وظایف اخلاقی و فردی یک مسلمان.

ضلع اول
وظیفه‌ی انسان مؤمن نسبت به طبقات خاصی از جامعه اسلامی

1. پدر و مادر 
وَوَصَّینَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیهِ إِحْسَانًا(46/ 15)

فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کرِیمًا(17/ 23)

2. پدر و مادر مشترک
وَإِن جَاهَدَاک عَلی أَن تُشْرِک بِی مَا لَیسَ لَک بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیا مَعْرُوفًا(31/ 15)

3. فرزندان
یا بُنَی لَا تُشْرِک بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْک لَظُلْمٌ عَظِیمٌیا بُنَی أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکرِ وَاصْبِرْ عَلَی مَا أَصَابَک(31/ 17ـ 13)

4. همسران سازگار
وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ(4/ 18)

5. همسران ناسازگار
وَاللاَّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَیهِنَّ سَبِیلاً(4/ 34)

6. همسران مطلقه
وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلاَ تَعْضُلُوهُنَّ أَن ینکحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْاْ بَینَهُم بِالْمَعْرُوفِ(31/ 232)

7. خویشان
وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِی تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ(4/ 1)

فَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ(30/ 38)

8. حقوق ایتام
وَآتُواْ الْیتَامَی أَمْوَالَهُمْ(4/ 2)

9. مسائل عاطفی ایتام
وَیسْأَلُونَک عَنِ الْیتَامَی قُلْ إِصْلاَحٌ لَّهُمْ خَیرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُکمْ(2/ 22)

10. مستضعفین
وَمَا لَکمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ(4/ 75)

11. فقرا و مستمندان
وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ(70/ 24)

12. همسایگان خویش و بیگانه
وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَبِذِی الْقُرْبَی وَالْیتَامَی وَالْمَسَاکینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَی وَالْجَارِ الْجُنُبِ(4/ 36)

13. زیردستان
وَمَا مَلَکتْ أَیمَانُکمْ(4/ 36)

14. دوستان
وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ(4/ 36)

ترجمه آیات در مورد وظایف انسان مؤمن نسبت به گروه‌های چهار‌ده‌گانه

1ـ ما به انسان وصیت کردیم نسبت به پدر و مادر نیکی کند. سخنی که آنها را برجاند بر زبان جاری نسازید و با آنها با احترام سخن بگویید.

2ـ اگر آنها بکوشند که تو را نسبت به من مشرک نمایند، از آنها مپذیر اما در مسائل دنیوی در حد متعارف و پسندیده، با آنها همراهی کن.

3ـ ای فرزند من به خدای بزرگ شرک میاور. زیرا شرک گناه بزرگی است. ای فرزند نماز را بپا دار، به نیکی امر کن از زشتی و منکر باز‌دار. و صبر را پیشه خود نما.

4ـ به‌طور پسندیده و نیکو با زنان معاشرت کنید.

5ـ نسبت به همسرانی که از ناسازگاری آنها نگران هستید، نخست آنها را نصیحت کنید، اگر مفید نبود به‌طور موقت هم‌خوابگی را با آنها ترک کنید و اگر هیچ‌یک سود نبخشید، با شدت، عمل کنید، ولی اگر مطیع شما شدند هرگز در حق آنها ستمی روا مدارید.

6ـ اگر زنان خود را طلاق دادید تا مدت سر رسیده عده آنها، می‌توانید به‌طور شایسته‌ای آنها را نگهدارید و یا می‌توانید به خوشی رهایشان کنید، مبادا آنها را نگهدارید، و در حق آنها ستمی روا دارید، که بر خود ستم کرده‌اید.

7ـ نسبت به خداوندی که پیوسته به او سوگند می‌خورید و نیز نسبت به ارحام جانب تقوی را رعایت کنید. از نظر مالی حقوق خویشان خود را بپردازید.

8ـ در پرداخت اموال یتیمان کوتاهی مکن، حق آنها را بپرداز.

9ـ درباره یتیمان از تو می‌پرسند بگو اگر به اصلاح آنها بپردازید بهتر است تا رهایشان کنید و اگر با آنها آمیزش و رفاقت کنید رواست زیرا آنها برادران شما هستند.

10ـ چرا به حمایت مردان، زنان و کودکان مستضعف، تحت ستم، قیام نمی‌کنید و به جنگ نمی‌پردازید؟

11ـ در اموال دولت‌مردان حقوقی مشخص شده است، هم برای سائلین و هم برای محرومین.

12ـ خداوند سفارش فرموده نسبت به پدر و مادر و همسایگان آشنا و ناآشنا نیکی کنید.

13ـ و نیز نسبت به زیر‌دستان احسان کنید.

14ـ و همچنین نسبت به مصاحبان و دوستان خود احسان و نیکی را فراموش نکنید.

ضلع دوم
روابط و وظایف مسلمانان نسبت به گروه‌های مختلف خارج از جامعه توحیدی

اهل کتاب و اقلیت‌های مذهبی
وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْکتَابِ إِلَّا بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ(29/ 46)

لَا ینْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یقَاتِلُوکمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یخْرِجُوکم مِّن دِیارِکمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیهِمْ(60/ 8)

مشرکین و کفار متجاوز
وَقَاتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یقَاتِلُونَکمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یحِبِّ الْمُعْتَدِینَ(2/ 190)

منافقین
فَلاَ تَتَّخِذُواْ مِنْهُمْ أَوْلِیاء حَتَّیَ یهَاجِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَیثُ وَجَدتَّمُوهُمْ وَلاَ تَتَّخِذُواْ مِنْهُمْ وَلِیا وَلاَ نَصِیرً(4/ 89)

مستکبرین و مترفین
وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکانَ أَمْرُهُ فُرُطًا(18/ 28)

لاَ تَمُدَّنَّ عَینَیک إِلَی مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَیهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَک لِلْمُؤْمِنِینَ(15/ 88)

ترجمه آیات وظایف نسبت به گروه‌های خارج از جامعه توحیدی

رفتار با اقلیت‌های مذهبی

الف‌ـ با اهل کتاب به بهترین طریق ممکن، برخورد و مجادله کنید مگر با ستمکاران آنها.

ب‌ـ خداوند شما را از دوستی به آن دسته از اهل کتاب و یا کفار که با شما نمی‌جنگند و تلاشی برای اخراج شما از شهرها ندارند، منع نمی‌فرماید.(یعنی با اهل کتاب بی‌آزار نیکی و عدالت کنید.)

رفتار با مشرکین و کفار متجاوز

با آنانکه با شما می‌جنگند، به خاطر خدا بجنگید اما تعدی و تجاوز روا مدارید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد.

رفتار با منافقین
مبادا منافقین را به دوستی خود بگیرید جز آنکه در راه خدا هجرت کنند. اگر از رفتن به جهاد سر‌پیچی نمایند آنها را بگیرید و هر کجا بر آنها دست یافتید آنها را بکشید به هیچ عنوان آنها را برای خود دوست و یاور اختیار نکنید.

رفتار با مستکبرین ـ مترفین
پیروی و دنبال مکن آنان را که بر اثر عصیان و طغیان، دلشان را از یاد خود بگردانیدیم، اینان از هوای نفس خود پیروی می‌کنند و این اشراف ثروتمند ظالم، به تبهکاری پرداخته‌اند.

هیچ توجهی مکن به کسانی که از نعم دنیا بهره‌مند شده‌اند(به آنها و دارایی آنها بی‌اعتناء باش) غصه آنها را مخور اما در برابر مؤمنین به مدارا و با لینتِ و فروتنی عمل کن.

ضلع سوم:
روابط و وظایف اخلاقی یک مسلمان در برابر کل گروه‌های عام از جامعه اسلامی

1. وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِکم مِّنْ خَیرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ(73/ 20)

2. وَإِن کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَی مَیسَرَةٍ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَیرٌ لَّکمْ(280)

3. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کونُواْ قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ(4/ 135)

4. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکلُواْ أَمْوَالَکمْ بَینَکمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَکونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنکمْ(4/ 29)

5. وَذَرُواْ مَا بَقِی مِنَ الرِّبَا إِن کنتُم مُّؤْمِنِینَ(2/ 278)

6. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیوتًا غَیرَ بُیوتِکمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَی أَهْلِهَا(24/ 27)

7. فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّی یؤْذَنَ لَکمْ وَإِن قِیلَ لَکمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا(24/ 28)

8. وَإِذَا حُییتُم بِتَحِیةٍ فَحَیواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا(4/ 86)

9. وَقُل لِّعِبَادِی یقُولُواْ الَّتِی هِی أَحْسَنُ(17/ 53)

10. وَلاَ تَنقُضُواْ الأَیمَانَ بَعْدَ تَوْکیدِهَا(16/ 91)

11. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ(5/ 1)

12. وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ(23/ 8)

13. خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ(7/ 199)

14. وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّک لِلنَّاسِ(31/ 18)

15. وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَینَهُمْ(42/ 38)

16. وَالْکاظِمِینَ الْغَیظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ(3/ 143)

وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا(25/ 63)

17. وَلَا یغْتَب بَّعْضُکم بَعْضًا(49/ 12)

18. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا(49/ 12)

19. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَی أَن یکونُوا خَیرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَی أَن یکنَّ خَیرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَکمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ(49/ 11)

20. أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَی مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ(4/ 54)

ترجمه آیات در مورد وظایف انسان مؤمن نسبت به همه طبقات
1ـ به خدا قرض بدهید یک قرض پسندیده، زیرا آنچه را که برای خود از پیش می‌فرستید نزد خداوند کریم می‌یابید و آن به مراتب برای شما بهتر است.

2ـ اگر به آن کسی که قرض دادید به علت تنگدستی قدرت پرداخت ندارد مهلت دهید و اگر ببخشید بهتر است.

3ـ ای مؤمنین نسبت به همه افراد، عدالت را رعایت کنید و اصولاً عدالت را زنده و پایدار بدارید.

4ـ ای مؤمنین نکنند مالتان مخلوط به حرام شود، و مال یکدیگر را به ناحق نخورید، مالی که از طریق تجارت با رضایت فراهم گردد بر شما رواست.

5ـ اگر ایمان دارید چشم از ربا بپوشید و ربا را بر خود روا مدارید.

6ـ ای مؤمنین به خانه‌های غیر وارد نشوید جز آنکه اذن بگیرید و با علامتی صاحب‌خانه را مطلع نمایید و چون وارد شدید بر صاحبان خانه سلام کنید.

7ـ اگر کسی در خانه نباشد وارد نشوید تا آنکه صاحب اجازه فرا رسد و اجازه دهد و اگر به شما گفته شود برگردید مسلماً باید برگردید.

8ـ اگر مورد احترام و ستایش قرار گرفتید، شما بهتر از آن، آنان را مورد تحیت و احترام قرار دهید یا حداقل به همان مقدار پاس دهید.

9ـ ای پیامبر عزیز به بندگانم بگو، آنان باید همیشه سخن بهتر را بر زبان آرند مبادا شیطان بین آنها فتنه انگیزد.

10ـ سوگندهای خود را پس از آنکه محکم و استوار کردید، مشکنید.

11ـ ای مؤمنین به قراردادهای خود عمل کنید و به آنها پای‌بند باشید.

12ـ مؤمنین امانت‌دار هستند و به عهدهای خود وفادار.

13ـ عفو و بخشش را اختیار کن، به نیکی فرمان ده و از جاهلان اعراض کن.

14ـ از روی تکبر و غرور صورت از مردم برمتاب.

15ـ در کارها با مؤمنین مشاوره می‌کنند.

16ـ مؤمنین خشم خود فرو می‌نشانند و مردم را مورد عفو و بخشش خود قرار می‌دهند و چون جاهلان با آنان روبرو شوند به ملایمت پاسخ می‌دهند.

17ـ هرگز نباید فردی از شما غیبت کند دیگری را.

18ـ ای مؤمنین از گمان بد بپرهیزید و در کارهای یکدیگر تجسس و کنجکاوی نکنید(در اموری که به شما مربوط نیست تجسس نکنید).

19ـ ای مؤمنین نباید یکدیگر را مسخره کنید. از هم‌دینان خود عیب‌جویی مکنید و با نام‌های زشت یکدیگر را صدا نکنید.

20ـ حسد بردن بر مالی که خداوند به عده‌ای بخشوده روا نیست، چون آنها مأمورند از مال خود انفاق کنند.

ضلع چهارم
وظایف اخلاقی یک فرد مسلمان در جهت اصلاح خویشتن در جامعه اسلامی

با تواضع حرکت می‌کند
وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْنًا (25/ 63)

از تکبر به دور است

وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحًا(31/ 18)

از عجب می‌پرهیزد
أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ یزَکونَ أَنفُسَهُمْ بَلِ اللّهُ یزَکی مَن یشَاء(4/ 49)

در آنچه می‌شنود بررسی می‌کند
فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ(39/ 17ـ 18)

از آنچه یقین ندارد پیروی نمی‌کند
وَلاَ تَقْفُ مَا لَیسَ لَک بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کلُّ أُولئِک کانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً(17/ 36)

از دروغ و سخن باطل می‌پرهیزد
وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ(22/ 30)

راست می‌گوید
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَکونُواْ مَعَ الصَّادِقِینَ(9/ 119)

از اسراف دوری می‌کند
وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا(17/ 26)

صبور است
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ(3/ 200)

به آنچه می‌گوید عمل می‌کند
أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکمْ(2/ 44)

بر گذشته افسوس نمی‌خورد
لِکیلَا تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَکمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکمْ(57/ 23)

از پلیدی دوری می‌کند
وَثِیابَک فَطَهِّرْ وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ(74/ 5)

از مقررات تجاوز نمی‌کند و حسب توانایی زندگی می‌کند
وَمَن کانَ غَنِیا فَلْیسْتَعْفِفْ وَمَن کانَ فَقِیرًا فَلْیأْکلْ بِالْمَعْرُوفِ(نساء 4/ 6)

حلال خدا را حرام نمی‌کند
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَیبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَکمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یحِبُّ الْمُعْتَدِینَ وَکلُواْ مِمَّا رَزَقَکمُ اللّهُ حَلاَلاً طَیبًا وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِی أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ (5/ 87 ـ 88)

ترجمه آیات وظایف فردی چهارده‌گانه
1ـ بندگان حق تعالی به روی زمین با فروتنی راه می‌روند.

2ـ با تکبر روی زمین راه مرو.

3ـ آیا نمی‌بینی کسانی که دعوی پاک نفسی می‌کنند(در حالی که به هنگام عمل چنین نیستند) خداوند هر که را بخواهد پاک می‌کند.

4ـ بشارت‌ده بندگانم را که چون سخن‌ها بشنوند بهترین و نیکوترین را انتخاب کنند.

5ـ پیروی مکن از آنچه بدان علم نداری گوش و چشم دل تماماً باز‌خواست می‌شوند.(یعنی در برابر مسئولیت خود‌آگاه باش).

6ـ از سخن باطل و بیهوده(دروغ) اجتناب کنید.

7ـ ای مؤمنین بپرهیزید خدای را و با راستگویان باشید.

8ـ هرگز اسراف مدار.

9ـ ای مؤمنین صبور باشید و یکدیگر را به صبر و مقاومت سفارش کنید و مراقب کار دشمن باشید.

10ـ آیا مردم را به نیکی دعوت می‌کنید و خویشتن را فراموش کرده‌اید(البته که باید به آنچه می‌گویید عمل کنید).

11ـ هرگز بر گذشته و آنچه از دست شما می‌رود تأسف میخورید و به آنچه به شما رسد خوشحال نباشید(این آیه انسان را می‌سازد ک در برابر حوادث چون کوه پای برجا باشد ضررها و یا سودها کوچک‌ترین اثری در او نمی‌گذارند یعنی آن‌قدر قوی‌النفس شده که رفت و آمده برای او یکسان می‌باشد نه آنکه با یک پیش‌آمد جالب زاهد گردد و با یک حادثه کافر).

12ـ لباس‌هایت را پاک‌دار یعنی آنچه به تو متعلق دارد باید پاک باشد و از پلیدی بپرهیز.

13ـ هرکس از سرپرستان یتیم، غنی می‌باشد از تصرف خودداری کند و سرپرستان فقیر به اندازه نیاز و متعارف می‌توانند از مال یتیم استفاده نمایند.

14ـ ای مؤمنین آنچه را خداوند کریم بر شما حلال کرده شما بر خود حرام نکنید و تجاوزکار نباشید و آنچه را خداوند بر شما حلال فرموده، میل کنید.


فوائد دینداری و تقوی

1) و من یتقل الله

1ـ یجعل له مخرجا(65/ 2)

2ـ و یرزُقهُ مِنْ حَیثِ لا یحْتُسب(65/ 3)

3ـ یجعل له من امره یسرا(65/ 4)

4ـ یکفر عنه سیاته(65/ 5)

5ـ وَیعْظِمْ لَهُ أَجْرًا(65 / 5)

2) ان تتقوالله

6ـ بجعل لک فرقانا (8/ 9)

3) و لو ان اهل القری امنوا و اتقوا

7ـ لَفُتحْنا علیهمْ برکات مِنُ السَماء والارض(7/ 96)

4) یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ

8ـ یؤْتِکمْ کفْلَینِ(57/ 28)

9ـ و یجعل لکم نورا تمشون به(57/ 28)

5) یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا

10ـ یصْلِحْ لَکمْ أَعْمَالَکمْ(33/ 71)

11ـ وَیغْفِرْ لَکمْ ذُنُوبَکمْ(33/ 71)

6) مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکرٍ أَوْ أُنثَی وَهُوَ مُؤْمِنٌ

12ـ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً(16/ 97)

13ـ وَلَنَجْزِینَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کانُواْ یعْمَلُونَ(16/ 97)

7) إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ

14ـ سَیجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا(19/ 96)

ترجمه آیات

ویژگی‌های دیندار و اثرات دنیایی تقوی و دینداری:

1ـ خداوند بر دیندار و متقی، راه خروج از حوادث و بلاها را می‌گشاید.

2ـ خداوند دیندار متقی را، از راه بی‌گمان روزی می‌بخشد.

3ـ خداوند، کار مردم دیندار را آسان می‌کند.

4ـ خداوند بدی‌های پیشین دین‌دار را می‌پوشاند.

5ـ خداوند به دین‌دار متقی پاداشی بزرگ عنایت می‌فرماید.

6ـ خداوند به دیندار متقی، بصیرت و بینایی خاصی مرحمت می‌کند که حق را از باطل به راحتی تشخیص می‌دهد.

7ـ خداوند از آسمان و زمین برکات خود را بر مردم دین‌دار شهرها و دیار می‌گشاید.

8ـ خداوند به دین‌داران متقی روشنایی خاصی قرار می‌دهد که راه حقیقی خود را بیابند و با آن نور به بهشت بروند.

9ـ خداوند، کار شما متقین دین‌دار را اصلاح می‌فرماید و او ضامن امور شما است.

10ـ خداوند، گناهان شما را می‌آمرزد.

11ـ خداوند، به دین‌داری که اعمالش صالح است زندگی پاک و آرام‌بخشی، عنایت می‌فرماید.

12ـ خداوند، بهترین پاداش را بر آنان مقرر می‌دارد.

13ـ خداوند، دین‌دار متقی را، محبوب القلوب همگان قرار می‌دهد(همه مردم او را دوست می‌دارند و احترامش می‌کنند).
 

منابع و مآخذ:
1. بحار، (96/ 118)
2. لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا یشْرِکونَ(توبه 9/ 31)
وَقَضَی رَبُّک أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیاهُ(اسراء 17/ 23)
3. أُفٍّ لَّکمْ وَلِمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ(انبیاء 21/ 67)
4. وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَلَکنَّ الْمُنَافِقِینَ لَا یعْلَمُونَ(منافقین 63/ 8)
5. وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن کنتُم مُّؤْمِنِینَ(آل عمران3/ 139)
6. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَینَ أَخَوَیکمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تُرْحَمُونَ(49/ 10)
7. وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ(3/ 103)
وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکمْ عَن سَبِیلِهِ ذَلِکمْ وَصَّاکم بِهِ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ(6/ 153)
و این راه مستقیم من است از آن پیروی کنید و از راههای مختلف پیروی نکنید که از راه حق منحرف میشوید. این سفارش پروردگار است برای شما.
«و شما راه اختلاف و تفرقه را کنار بگذارید و مانند کسانی که با وجود دلایل روشن راه تفرقه را پیموده‌اند، نباشید زیرا عذاب بزرگی برای آنان خواهد بود.»
8. وَلا تَکونوا کَالَّذینَ تَفَرَّ‌قوا وَاختَلَفوا مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ البَیِّناتُ ۚ وَأُولـٰئِکَ لَهُم عَذابٌ عَظیمٌ(3/ 105)
«شما راه اختلاف و تفرقه را کنار بگذارید و مانند کسانی که با وجود دلایل روشن را تفرقه را پیموده‌اند، نباشید زیرا عذاب بزرگی برای آنان خواهد بود.»