حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تاکید دارد که دعا تنها یک وسیله برای رسیدن به خواسته‌های مادی نیست، بلکه بهترین شکل عبادت و روح بندگی محسوب می‌شود. دعا کردن، احساس حضور خداوند در زندگی انسان را تقویت کرده و او را از ناامیدی و استیصال نجات می‌دهد.

رهبر انقلاب اسلامی در تمامی ایام عبادت و مناسبت‌های دینی، بهترین عبادت را «دعا» می‌دانند؛ خواه در ماه رمضان، رجب، شعبان، شب‌های قدر باشد یا در لحظات دشوار زندگی یا هنگام بروز مشکلات. در واقع، دعا یکی از اصلی‌ترین توصیه ایشان در هرگونه شرایط زندگی است. ایشان در مباحث خود درباره دعا، غالباً آن را تحت عنوان «دستاوردها، فواید و برکات دعا» مطرح می‌کنند. بر همین اساس رسانه KHAMENEI.IR با توجه به حلول ماه مبارک رمضان، در این یادداشت به بررسی کتاب «دعا» از منظر رهبر معظّم انقلاب می‌پردازد.

دعا یکی از اساسی‌ترین مفاهیم دینی و عبادی در اسلام است که همواره مورد تأکید قرآن، سنت و متون عرفانی قرار گرفته است. این عمل عبادی، نه‌تنها راهی برای نیایش و ارتباط با خداوند محسوب می‌شود، بلکه تأثیرات عمیقی بر زندگی فردی، اجتماعی و روان‌شناختی انسان دارد.

کتاب دعا از منظر رهبر انقلاب، گردآوری‌شده توسط علیرضا برازش و منتشرشده توسط انتشارات انقلاب اسلامی، به بررسی دیدگاه‌های حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره دعا می‌پردازد. نویسنده در این کتاب با توجه به بیانات و منظومه فکری رهبر انقلاب اسلامی، دعا را از ابعاد گوناگون دینی، اخلاقی، روان‌شناختی و اجتماعی تحلیل کرده و تلاش دارد جایگاه دعا را نه‌تنها به‌عنوان یک عبادت، بلکه به‌عنوان عاملی برای رشد معنوی، آرامش روحی و تحول فردی و اجتماعی معرفی کند. کتاب "دعا از منظر رهبر انقلاب" مجموعه‌ای از بیانات، تحلیل‌ها و نظرات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره دعا، نیایش و ارتباط انسان با خداوند است. یکی از مهم‌ترین نکات مطرح‌شده در این کتاب، تعریف دعا به‌عنوان یک ارتباط قلبی بین انسان و خداوند است. دعا، ابزاری برای تقرب به پروردگار، حرف زدن با او و ابراز عشق و نیاز درونی است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تاکید دارد که دعا تنها یک وسیله برای رسیدن به خواسته‌های مادی نیست، بلکه بهترین شکل عبادت و روح بندگی محسوب می‌شود. دعا کردن، احساس حضور خداوند در زندگی انسان را تقویت کرده و او را از ناامیدی و استیصال نجات می‌دهد.

در این گزارش پژوهشی، محتوای کتاب از جنبه‌های مختلف بررسی خواهد شد تا تصویری جامع از نگاه رهبر انقلاب اسلامی به مفهوم دعا ارائه گردد. تحلیل‌های ارائه‌شده در این پژوهش، مبتنی بر مطالب کتاب بوده و تلاش می‌شود محتوای آن به‌صورت دقیق مورد بررسی قرار گیرد.

معظم‌له دعا را به‌عنوان یکی از عالی‌ترین تجلیات ارتباط انسان با خداوند معرفی می‌کند. نویسنده مبتنی بر سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در این کتاب، دعا نه‌تنها یک ابزار برای درخواست حاجات مادی، بلکه یک مسیر معنوی برای تقرب به خداوند دانسته شده است.

از دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی، دعا نوعی گفت‌وگو و انس با پروردگار است که موجب تقویت حس بندگی و حضور خداوند در زندگی انسان می‌شود. این نگاه، با دیدگاه‌های عرفانی نیز همسو است؛ چراکه در متون عرفانی نیز دعا نوعی معاشرت عاشقانه با خداوند قلمداد شده است.

در کتاب تأکید شده است که دعا تنها یک درخواست و نیایش ساده نیست، بلکه جلوه‌ای از عبودیت و تواضع بنده در برابر خداوند محسوب می‌شود. در حقیقت، دعا نشان‌دهنده وابستگی انسان به قدرت الهی و پذیرش ضعف و ناتوانی خویش در برابر پروردگار است.همچنین در کتاب اشاره شده است که دعا نه‌تنها برای برآورده شدن نیازهای فردی است، بلکه باعث تقویت توحید عملی در زندگی انسان می‌شود. این موضوع بدین معناست که فرد با دعا کردن، حقیقت توحید را درک کرده و تنها به خداوند توکل می‌کند.

کتاب در بخش‌های متعددی به استناد آیات قرآن و روایات پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت (ع)، اهمیت دعا را از منظر دینی بررسی کرده است. برخی از آیات کلیدی که در کتاب به آن‌ها اشاره شده است عبارت‌اند از:
ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ (غافر: ۶۰)
"وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ" (بقره: ۱۸۶)
همچنین کتاب به دعاهای مأثور از اهل‌بیت (ع) اشاره کرده و آن‌ها را به‌عنوان نمونه‌هایی از نیایش‌های خالصانه و اثرگذار معرفی می‌کند. ازجمله این دعاها، دعای کمیل، دعای عرفه، و مناجات شعبانیه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

در بخشی دیگر از کتاب با توجه به بیانات مقام عظمای ولایت تأکید دارد که دعا، یکی از راه‌های مهم رشد معنوی و تهذیب نفس است. در این بخش، دعا به‌عنوان ابزاری برای خودسازی و تربیت اخلاقی معرفی شده است. به عقیده رهبر انقلاب اسلامی، دعا باعث می‌شود انسان در مسیر تعالی معنوی گام بردارد و به تهذیب درونی دست یابد.

برخی از اثرات دعا بر رشد فردی که در کتاب به آن‌ها اشاره شده عبارت‌اند از:

یکی از ابعاد مهم دعا که در کتاب مورد تأکید قرار گرفته است، تأثیر آن بر سلامت روانی است. دعا موجب آرامش درونی، کاهش تنش‌های روحی و افزایش احساس امنیت می‌شود. رهبر انقلاب در بیانات خود اشاره کرده‌اند که دعا، به‌ویژه در شرایط سختی و بحران، به انسان امید و آرامش می‌بخشد. این نگاه، با یافته‌های روان‌شناسی معاصر نیز همخوانی دارد؛ چراکه پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نیایش و دعا، نقش مهمی در کاهش استرس و اضطراب دارد.

این کتاب، با استفاده از منابع دینی و تحلیل‌های عمیق، جایگاه دعا را در زندگی فردی و اجتماعی به‌خوبی تبیین کرده و نشان داده است که دعا می‌تواند به‌عنوان نیرویی تحول‌آفرین در زندگی انسان عمل کند.

این کتاب به بررسی ابعاد مختلف دعا از منظر دینی و عرفانی پرداخته و دیدگاه‌های حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را درباره اهمیت و جایگاه دعا در زندگی فردی و اجتماعی منعکس می‌کند. برخی از نکات و محتوای اصلی کتاب عبارتند از:
اهمیت دعا در زندگی معنوی: در این اثر تأکید می‌شود که دعا تنها یک عمل عبادی نیست، بلکه وسیله‌ای برای ارتباط عمیق با خداوند و تأثیرگذاری در تغییر حال روحی فرد است.

همچنین کتاب به شراطی که دعا باید از آن برخوردار باشد تا مورد قبول الهی قرار گیرد، مانند خلوص نیت، فروتنی، و توجه به اصول اخلاقی و دینی اشاره می‌کند.علاوه بر بعد معنوی، دعا در این کتاب به عنوان ابزاری برای رفع استرس‌ها، مشکلات روزمره و ایجاد تحول در فرد و جامعه معرفی شده است.برای استدلال و تقویت دیدگاه‌های مطرح شده، مطالب کتاب با تکیه بر آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) توضیح داده شده است.

در مجموع، این کتاب سعی دارد تا با نگاهی جامع و چندبعدی، مفهوم دعا را نه تنها به عنوان یک عبادت بلکه به عنوان عاملی برای ارتقای روحیه و ایجاد تغییرات مثبت در زندگی فردی و جمعی به تصویر بکشد.

در بخش پایانی کتاب آقای برزاش به سخنان رهبر انقلاب در باب نمونه‌ای از درخواست‌های ذکر شده در دعاهای ماه مبارک رمضان می‌پردازد. بر اساس روایات، پس از هر نماز دعایی گفته می‌شود که در آن از خداوند خواسته می‌شود:
«اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أهْلِ الْقُبُور السُّرُورَ، اللَّهُمَّ أغْنِ کُلَّ فَقِیر»
این دعا به این معناست که از خداوند می‌خواهیم که به تمامی فقرا، نه تنها فقرا در یک کشور بلکه فقرا در میان مسلمانان، از هر نظر غنا بخشد.

وقتی می‌گوییم «أغْنِ کُلَّ فَقِیر»، در واقع درخواست می‌کنیم که فقرا از تمام زوایا (اجتماعی، اقتصادی و معنوی) از فقر برهانند. در ادامه، اشاره می‌شود که فقر یک حالت ذاتی نیست، بلکه نتیجه اعمال نیروهای ستمگر، ظالم و زیاده‌طلب است؛ به این معنا که اگر این موانع برطرف شوند، دعا برای غنا شدن فقرا ممکن است پاسخ داده شود.

سپس دعای دیگری بیان می‌شود: «اللَّهُمَّ أشْبِعْ کُلَّ جَائِعِ، اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَان»، که در آن از خداوند خواسته می‌شود تا گرسنگان سیر شوند و نیازمندان پوشاک کافی نصیبشان گردد.

در دعای سحر روز جمعه که مستحب است، ابتدا از خداوند درخواست می‌شود و سپس آمده است:
«إلهى طُمُوحُ الْآمَالِ قَدْ خَابَتْ إِلَّا لَدَیْکَ وَ مَعَاکِفُ الْهِمَمِ قَدْ تَعَطَّلَتْ إِنَّا عَلَیْک»
این عبارت بیان می‌کند که آرزوها و خواسته‌های بلند، مگر آنکه نزد تو مطرح شوند، ناکام می‌مانند و تلاش‌های انسان ممکن است بی‌نتیجه بمانند مگر آنکه به درگاه خداوند ارائه شوند.
در نهایت، دعای دیگری وجود دارد:
«اللَّهُمَّ أصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ»
که از خداوند خواسته می‌شود تا هر گونه فساد و ناهنجاری در امور مسلمانان را اصلاح کند. در این دعا تأکید شده است که باید خواسته‌های خود را فراتر از نیازهای فردی مطرح کنیم؛ بلکه باید برای جامعه و حتی برای همه بشریت دعا کنیم تا در برابر مشکلات، تغییرات بنیادین به وجود آید. بر همین اساس معظم‌له بر اساس تبیین فرازهای مختلف دعاهای وارده در ماه مبارک تاکید می‌کنند؛ دعاهایی مانند «أغْنِ کُلَّ فَقِیر» تنها به فقرا و نیازمندان در یک محدوده جغرافیایی محدود اشاره ندارند، بلکه هدفشان رفع فقر در میان تمام مسلمانان است. این فراگیر بودن دعا نشان‌دهنده‌ی نگرشی جهانی نسبت به مسائل اجتماعی و اقتصادی است. همچنین تأکید می‌کند که فقر امری ذاتی نیست؛ بلکه نتیجه‌ی اعمال نیروهای ستمگر و زیاده‌طلب است. این دیدگاه، پویایی اجتماعی را برجسته می‌سازد و نشان می‌دهد که رفع فقر نیازمند تغییر در ساختارهای قدرت و مقابله با ظلم است. اگر موانع و نیروهای سرکوبگر کنار گذاشته شوند، دعاهای مطرح شده ممکن است پاسخ داده شوند.

با افزودن دعاهایی مانند «أشْبِعْ کُلَّ جَائِعِ» و «اکْسُ کُلَّ عُرْیَان»، متن نشان می‌دهد که نیازهای اساسی بشر مانند سیر شدن گرسنگان و پوشاندن نیازمندان نیز از دغدغه‌های اصلی است. این درخواست‌ها بیانگر این هستند که دعا می‌تواند بستر تغییرات اجتماعی و رفع مشکلات بنیادی بشر باشد.

بخش دیگری از متن بیان می‌کند که «آرزوهای سرکش و بزرگ، مگر آنکه نزد خداوند مطرح شوند، ناکام می‌مانند». این نکته، ارتباط نزدیک بین امید انسانی و توکل به خداوند را برجسته می‌کند و نشان می‌دهد که تلاش‌های انسان تنها زمانی می‌تواند به ثمر بنشیند که به درگاه الهی ارجاع داده شود.در پایان، با درخواست «اصلاح هر فساد در امور مسلمانان»، نویسنده خواننده را دعوت می‌کند تا فراتر از نیازهای شخصی به مسائل و مشکلات جامعه توجه کند و دعاهایی جامع و فراگیر به جای خواسته‌های محدود فردی مطرح نماید. این نگرش، مسئولیت‌پذیری فردی در قبال جامعه را تقویت می‌کند.

متن مورد بررسی، با استفاده از دعاهای ماه رمضان و دعای سحر، خواننده را ترغیب می‌کند تا نه تنها نیازهای فردی خود را بلکه مشکلات اجتماعی و اقتصادی جامعه را نیز در دعایشان بگنجانند. این دیدگاه، با تأکید بر اینکه فقر و ناهنجاری‌ها حاصل اعمال نیروهای سرکوبگر هستند، بر لزوم تغییر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی تأکید دارد. به عبارت دیگر، دعا نه تنها ابزاری برای طلب نیازهای شخصی است، بلکه می‌تواند محرکی برای ایجاد تغییرات بنیادی در جامعه به شمار آید