مولفه‌های تمدن‌ساز در مکتب سیاسی امام رضا(ع)

کتاب تمدن رضوی ماجرای مبارزه سیاسی پیچیده‌ای است که توسط امام رضا(علیه‌السلام) شکل گرفته است. در کتاب «تمدن رضوی» ابتدا مفاهیمی همچون (چیستی تمدن)، (عناصر اصلی تمدن) و (تمدن اصیل اسلامی) را مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه کتاب پس از توضیح مختصری درباره مفاهیمی همچون «مکتب سیاسی»، «اندیشه سیاسی» و «فرهنگ شیعی» به دل ماجرای ولایت‌عهدی امام رضا(علیه‌السلام) رفته و آن را مورد بررسی قرار داده است.

وقتی ذره‌بین به دست می‌گیریم و زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام را دقیق‌تر مورد واکاوی قرار می‌دهیم، به‌وضوح می‌توانیم وجود یک خط مبارزاتی با طاغوت را در جزء‌جزء زندگی آنان مشاهده کنیم. سیری که رهبر انقلاب در کتاب انسان ۲۵۰ ساله از آن با عنوان «مبارزه حاد سیاسی» یاد می‌کنند. شیوه این مبارزه اما با توجه به شرایط همواره متفاوت بوده است.
 
گاهی یک امام درگیر جنگ‌های داخلی می‌شود، گاهی یک امام مجبور به صلح می‌شود، گاهی یک امام دست به قیام می‌زند و برای حفظ اسلام خون خود را نثار می‌کند، گاهی نیز یک امام طی یک فرایند پیچیده سیاسی، ولایت‌عهدی یک خلیفه غاصب را می‌پذیرد و این‌گونه مبارزه خود علیه دستگاه طاغوت را از دل دستگاه جور و فساد پیش می‌برد.
 
کتاب تمدن رضوی ماجرای همین مبارزه سیاسی پیچیده است که توسط امام رضا علیه‌السلام شکل گرفته است. دکتر موسی نجفی در کتاب «تمدن رضوی» ابتدا مفاهیمی همچون «چیستی تمدن»، «عناصر اصلی تمدن» و «تمدن اصیل اسلامی» را مورد بررسی قرار داده است. ایشان در ادامه پس از توضیح مختصری درباره مفاهیمی همچون «مکتب سیاسی»، «اندیشه سیاسی» و «فرهنگ شیعی» به دل ماجرای ولایت‌عهدی امام رضا علیه‌السلام رفته و آن را مورد بررسی قرار داده است.
 
هدف نویسنده اما صرفاً بیان شیوه مبارزاتی خاص امام رضا علیه‌السلام با مامون و بررسی اوج سیاست‌ورزی و کیاست امام رضا علیه‌السلام در مقابله با یک خلیفه زیرک نبوده است. موسی نجفی در این کتاب قصد دارد حرکت عظیم امام، در اصلاح حرکت تمدن اصیل اسلامی را مورد بررسی قرار دهد. تمدنی که بعد از رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از مسیر اصلی خود خارج و علی‌رغم داشتن دستاوردهایی، نتوانست آن هدف حقیقی را محقق کند.

«مکتب رضوی حلقه وصل نظام علوی و نهضت حسینی به تمدن مهدوی است. طرح مکتب سیاسی امام رضا علیه‌السلام، نشان داد که در قیام امام حسین علیه‌السلام فقط جنبه نفی حکومت وجود ندارد، بلکه در درون آن، اثبات نظام ایده‌آل اسلامی هم وجود دارد. فلذا ابعاد اجتماعی و حکومتی مدینه‌النبی و نظام علوی در کشور گسترده اسلامی قابل اجرا است.
 
مکتب رضوی، نوعی مدینه فاضله دینی به رهبری امام معصوم و انسان کامل است که دو عنصر اعتدال و تفکر مقوّم آن است. حرکت امام مانند قیام‌های دیگر شیعیان همچون زیدیه نبود. ایشان چون فضای مناظره و گفتگو را فراهم دیدند، از این باب وارد شدند تا نشان دهند مبانی فرهنگی اصیل اسلامی عمیق‌تر از فرهنگی است که خلفا، پدیدآورندگان آن بودند. امروز هم قرار نیست به دوران پیش از نظام‌سازی بازگردیم؛ چراکه تغییر مسیر از عقلانیت، امری است که خشونت سیاسی ایجاد می‌کند.»
 
ویژگی‌های خلفای عباسی و تفاوت آنان در دشمنی با اهل‌بیت یکی دیگر از موضوعاتی است که نویسنده در کتاب به آن پرداخته است. موضوعی که نشان می‌دهد نوع مبارزه اهل‌بیت علیهم‌السلام در مواجهه با خلفای عباسی بسیار دشوار بوده است و در واقع ما را از حرکت پرشکوه اهل‌بیت در این دوران مطلع می‌سازد.

رهبر انقلاب در کتاب انسان ۲۵۰ ساله تعبیری با این عنوان دارند که «ظاهر بنی‌عباس علوی و باطنشان اموی بود» لذا سعی کردند حرکت و انقلاب اهل‌بیت علیهم‌السلام را منحرف کنند.
 
در واقع بنی‌العباس با شناختی که از اهل‌بیت علیهم‌السلام داشتند، با شناختی که از علم و دانش امامان بزرگوار ما داشتند، با شناختی که از روش‌های مبارزاتی امامان ما در مقابل دشمنان داشتند، با شناخت از کلاس‌های درس امامان ما، با شناخت از مفاهیمی همچون تقیه در رفتارشناسی امامان ما و خلاصه با توجه به اشرافی که نسبت به نقاط فرهنگی ائمه ما داشتند، کار را بسیار سخت کرده و آنان را تحت‌فشار قرار می‌دادند.
 
ویژگی‌های دوران امامت و ابعاد مکتب سیاسی امام رضا علیه‌السلام یکی دیگر از موضوعاتی است که نویسنده به طور مفصل به آن پرداخته است و تا حد زیادی مخاطبین را با شرایط آن دوران آشکار می‌سازد. جاودانگی مکتب، وسعت تمدن رضوی نسبت به نظام مدینه‌النبی و نظام علوی، شاخص بودن امام در سبک زندگی و نظام سیاسی، عمیق‌تر شدن مبانی معارف اهل‌بیت، ملت‌سازی امام در مسیر حرکت از مدینه به مرو، نقش مناظره در توسعه دانش در تمدن اسلامی و... تنها بخش‌هایی هستند که به طور مفصل در کتاب به آنها پرداخته شده و از آنها برای کمک به شناخت بهتر تمدن رضوی استفاده شده است.
 
«تمدن رضوی» مصداق کامل فلسفه شیعی - ولایی تمدن است که نوع دیگر آن در سیر استعلایی تاریخ، تمدن برتر مهدوی است؛ تمدن اسلامی با حضور «امام معصوم» نه سکولار است و نه بنیادگرا و افراطی. به همان اندازه که از سلفیت خشونت‌بار مدرن دور است، تمدن تک ساحتی و محدود غرب را هم به چالش می‌کشاند و ارزش‌های آن را بی‌دوام و سعادت حاصل از آن را به جد نقد نموده و نظریه جنگ تمدن‌ها و پایان تاریخ را افسانه‌های عصر جدید می‌داند.