عید نوروز از اعیاد ملی است که در منابع اسلامی نیز روایاتی درباره آن آمده است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تفسیر و شرح روایات درباره نوروز و دعای تحویل سال مطالبی بیان فرموده‌اند که به مناسبت فرارسیدن عید نوروز ۹۸ بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR گزیده‌ای از بیانات رهبر انقلاب درباره دیدگاه اسلامی نسبت به نوروز را منتشر میکند.

الف) نوروز در روایات
محتوای دینی در همه حوادث زندگی انسان از جمله در عید نوروز وجود دارد
عید نوروز که یک عید علی‌الظاهر غیر دینی است، عید ملی است، جنبه‌ی دینی و یادآوری دینی ندارد؛ اگرچه حالا در بعضی از روایات دارد که «النّیروز من ایّامنا»(۱): از روزهای ماست - حالا نمیدانیم چقدر این روایات اعتبار و استحکام سندی دارد - اما محتوای دینی در همه‌ی حوادث زندگی انسان وجود دارد؛ از جمله در این عید. خوشبختانه مردم ما توجه دارند، دعا میخوانند، ذکر میگویند، در مشاهد مشرفه شرکت میکنند؛ حتّی کسانی که به شهرها و مراکزی میروند که علی‌الظاهر مشاهد مشرفه‌ی معروف هم ندارد، آنجا اگر امامزاده‌ای پیدا شود، ساعت تحویل را حتماً توی امامزاده میگذرانند؛ اگر مثلاً فرض کنید عید را به شیراز میروند، ساعت تحویل را در شاه‌چراغ میروند؛ این یک عادت بسیار پسندیده‌ای است در بین مردم ما. هرچه بتوان محتواهای دینی را در همه‌ی حوادث زندگی و پدیده‌های زندگی افزایش داد، این به نفع ماست. ۱۳۸۹/۰۱/۱۷

عید نوروز، روز اظهار عبودیت است
عید نوروز یک عید شرقی و حامل ارزشهای برجسته و ممتازی است. در واقع عید نوروز یک نماد است؛ نماد نوآوری و طراوت و جوانی و نشاط، همچنین نماد مهربانی و محبت به یکدیگر، سرکشیِ برادران از یکدیگر، محبت خانواده‌های خویشاوند به یکدیگر، محکم کردن روابط دوستی و مهربانی میان دوستان، آشنایان و زدودن کینه‌ها؛ چون بهار مظهر طراوت است، مظهر نشاط است و همه‌ی این معانی در واقع در بهار وجود دارد. و این یک امتیاز است برای ملتهای ما که نوروز را آغاز سال نوِ خودشان قرار دادند، مبدأ تاریخ قرار دادند؛ به خاطر اینکه حامل این معانی برجسته است.
این جشن یک جشن ملی است؛ جزو اعیاد دینی نیست؛ لکن از سوی بزرگان شرع مقدس ما هم، نوروز مورد تأیید قرار گرفته. ما روایات متعددی داریم که در آنها از نوروز تجلیل شده و روز نوروز گرامی داشته شده. این موجب شده است که نوروز وسیله‌ای بشود برای اظهار عبودیت انسانها در مقابل پروردگار و تواضع ما در مقابل پروردگار. در واقع فرصتی است برای اینکه انسان دل خود را با یاد خدا هم طراوت ببخشد. ۱۳۸۹/۰۱/۰۷

نوروز هر روزی است که در آن اتفاقی بزرگ افتاده باشد
معلّی‌بن‌خنیس خدمت حضرت می‌رود؛ اتفاقاً روز «نوروز» بوده است، حضرت به او می‌فرمایند : «أتدری ما النیروز؟»(۲) آیا می‌دانی نوروز چیست؟
بعضی خیال می‌کنند که حضرت در این روایت، تاریخ بیان کرده است! که در این روز، هبوط آدم اتّفاق افتاد، قضیه‌ی نوح اتّفاق افتاد، ولایت امیرالمؤمنین علیه السّلام اتّفاق افتاد و چه و چه. برداشت من از این روایت، این نیست. من این طور می‌فهمم که حضرت، «روز نو» را معنا می‌کنند. منظور این است: امروز را که مردم، «نوروز» گذاشته‌اند، یعنی روزِ نو!
روزِ نو یعنی چه؟... روزی که شما در آن بتوانید اتّفاق بزرگی را محقَّق کنید، نوروز است. بعد، خود حضرت مثال می‌زنند و می‌فرمایند: آن روزی که جناب آدم و حوّا، پا بر روی زمین گذاشتند، نوروز بود؛ برای بنی آدم و نوع بشر، روز نویی بود. روزی که حضرت نوح - بعد از توفان عالمگیر - کشتی خود را به ساحل نجات رساند، «نوروز» است؛ روز نویی است و داستان تازه‌ای در زندگی بشر آغاز شده است. روزی که قرآن بر پیغمبر نازل شد، روز نویی برای بشریت است - حقیقت قضیه همین است؛ روزی که قرآن برای بشر نازل می‌شود، مقطعی در تاریخ است که برای انسانها روز نو است - روزی هم که امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به ولایت انتخاب شد، روز نو است... بحث این است که هر روزی که این طور خصوصیاتی در آن اتّفاق بیفتد، روز نو و «نوروز» است؛ چه اوّل فروردین، چه هر روز دیگری از اوقات سال باشد.
۱۳۷۷/۰۱/۰۱


ب) شرح دعای تحویل سال
همت مسلمان دستیابی به بهترین‌ها در همه عرصه‌ها است
در این دعائی که در آغاز هر سال، در هنگام تحویل، همه میخوانیم، این فِقره جالب توجه است که میفرماید: «حوّل حالنا الی احسن الحال».(۳) نمی‌فرماید ما را به روز نیکی، حال نیکی برسان؛ به پروردگار عرض میکند ما را به بهترین حالها، به بهترین روزها، به بهترین وضعیتها برسان. همت والای انسان مسلمان همین است که در همه‌ی عرصه‌ها به بهترین‌ها دست پیدا کند. ۱۳۸۹/۰۱/۰۱

شروع سال با دعا و یاد خداوند و زیارت ارزش دارد
نوروز برای ملت ما، امروز عبارت است از اوّلاً : توجّه مردم به خدا. اوّلِ تحویلِ سال که می‌شود، مردم دعا می‌خوانند، «یا محوّل الحول والاحوال» می‌گویند، آغاز سال را با یاد خدا شروع می‌کنند، توجّه خود را به خدا زیاد می‌کنند. این، ارزش است. ثانیاً نوروز را بهانه‌ای برای دید و بازدید و رفع کدورتها و کینه‌ها و محبّت به یکدیگر قرار می‌دهند. این همان برادری و عطوفت اسلامی و همان صله‌ی رحم اسلام است؛ بسیار خوب است. ضمناً نوروز را بهانه‌ای برای زیارت اعتاب مقدّسه قرار می‌دهند؛ به مشهد مسافرت می‌کنند - که همیشه یکی از پرجمعیت‌ترین اوقات سال در مشهد مقدّس، اوقات عید نوروز بوده است - این بسیار خوب است. ۱۳۷۷/۰۱/۰۱

درخواست بهترین حالات مخصوص حال شخصی نیست
در دعای پُرمغز [تحویل سال] از خدای متعال درخواست می‌کنیم که حال ما را به بهترین حالات برگرداند. هرجا که باشیم و هرچه نیکویی در حال ما باشد، نیکوتر از آن هم هست. ما از خداوند متعال در این دعا، درخواست می‌کنیم که حال ما را به بهترین حالات برساند. این درخواست، مخصوص حال شخصی نیست؛ بلکه درباره‌ی کسان خود، ملت خود و در یک دایره‌ی وسیع‌تر، درباره‌ی بشر و انسانیت است. ۱۳۷۷/۰۱/۰۱

آشتی با خدا و آشتی با مردم دو نشانه تحول حال انسان است
ما در دعای آغاز تحویل، از خدای متعال می‌خواهیم که حالمان را به بهترین حال برگرداند... این‌جا سؤال پیش می‌آید که «نشانه و جهت این کامل شدن چیست و چگونه می‌شود که انسان حالش بهتر می‌گردد و به سمت کاملتر شدنْ پیش می‌رود؟» من، دو عنوان را به عنوان نشانه عرض می‌کنم.
این دو نشانه، عبارت است از سازش و آشتی با خدا و سازش و آشتی با مردم. ما، هر جا هستیم و هر کیفیّت حالی که داریم، باید به سمت اُنس و آشتی کردن با خدای متعال پیش برویم. یعنی گناهان را در رفتار خودمان جستجو کنیم و آنها را کنار بگذاریم...
سپس، آشتی با مردم، صفا با مردم، وفا با مردم، نیک‌رفتاری با مردم و نیکوکاری با مردم را سرلوحه‌ی رفتار خود قرار دهیم. در برابر هر کس که قرار می‌گیریم، مخصوصاً اگر ضعیف باشد، به تصحیح رفتارمان با او بپردازیم و سعی‌مان این باشد که با مردمِ خوب و بندگان خدا، حالت آشتی پیدا کنیم. اگر در این جهت پیش برویم و خودمان را لحظه به لحظه پیراسته‌تر کنیم، آن وقت، تحویل «حال» به «احسن حال» انجام گرفته است. نمی‌گویم که «بهترین» خواهیم شد. اما ان‌شاءاللَّه به سمت «بهترین» حرکت خواهیم کرد. ۱۳۷۳/۰۱/۰۱

عید نوروز فرصتی برای تحول درونی است
عید سعید نوروز و تحویل سال جدید هجری شمسی و نزدیک شدن به ایام و لیالی مبارکه‌ی ماه رمضان را، به همه‌ی شما برادران و خواهران و آحاد ملت ایران و ایرانیانی که در نقاط دیگر زندگی می‌کنند و همچنین به همه‌ی مسلمین عالم، تبریک عرض می‌کنم.
تحویل هر سال جدید شمسی - که با نوعی تحول در عالم طبیعت مصادف می‌باشد - فرصتی است تا انسان به تحول درونی و اصلاح امور روحی و معنوی و فکری و مادّی خود بپردازد. این دعای شریفی که به ما تعلیم داده‌اند، تا در آغاز سال بخوانیم، درس همین تحول است. در این دعا، از خدای متعال درخواست می‌کنیم که در حال و وضعیت روحی و نفسانی ما، تحول و دگرگونی مبارکی را ایجاد کند. ایجاد تحول کار خداست؛ اما ما موظفیم که برای این تحول در درون و در زندگی خود و در جهان، اقدام و تلاش کنیم و همت بگماریم. ۱۳۶۹/۰۱/۰۱


پانوشت:
۱) بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ‌۵۲، ص ۳۰۸.
۲) عوالی اللئالی، ابن ابی جمهور، ج‌۳، ص ۴۱.
۳) زاد المعاد - مفتاح الجنان، علامه مجلسی، ص ۳۲۸.