بسم الله الرّحمن الرّحیم(۱)

اوّلاً خوشامد عرض میکنیم به آقایان و میلاد مبارک نبىّ مکرّم اسلام (صلّى الله علیه و آله و سلّم) را به آقایان تبریک عرض میکنیم. بنده به این کار به چشم یک دروازه‌اى به عالم جدیدى و مرحله‌ى جدیدى نگاه میکنم. حقّاً وضع مسلمین از لحاظ تضادها و اختلافات مذهبى تأسّف‌انگیز است. بسیارى از نیروهاى باارزشِ علمى و فکرى مسلمین در طول تاریخ، صرف تعارض با یکدیگر شده. اشتباه نشود؛ اگر کسى براى اثبات مذهب خود تلاش علمى بکند، من آن را رد نمیکنم. هم شیعه، هم سنّى، هم هر مؤمنى به نحله‌اى، به عقیده‌اى، به طریقه‌اى، حق دارد طریقه‌ى خودش را اثبات کند ــ این چیز دیگرى است ــ ما آن را رد نمیکنیم. آنچه ما رد میکنیم، تلاش براى معارضه است، براى کوبیدن است، براى اهانت کردن است، براى نفى موجودیّت طرف مقابل است؛ این غلط است. در بحث علمى، طبیعى است که هر کسى یک عقیده‌اى دارد و اثبات آن عقیده، به معناى نفى عقاید دیگرى است؛ استدلال بر عقیده‌ى خود، ردّ استدلال دیگرى است؛ اینها همه مفهوم، قابل درک و قابل تحمّل است ــ همین بحثها هم دامنه‌ى تفکّر را همیشه گسترش میدهد و تعمیق میکند و پیش میبرد ــ مانعى ندارد، لکن آنجایى که دو گروه، هر دو منتسب به اسلام و هر دو معتقد به مبانى اساسىِ واحد، در مقابل هم صف‌آرایى میکنند تا اینکه یکدیگر را محو کنند یا ضربه بزنند یا جریحه‌دار کنند، این فاجعه است؛ ما از این بایستى جلوگیرى کنیم.

تا آنجایى که بنده یادم مى‌آید، در تاریخ، درگیرى‌ها و تعارضات مذهبى و جنگهاى مذهبى بین مسلمین، به وسیله‌ى قدرتمندان هدایت شده. از زمان بنى‌عبّاس و آن جنگهایى که بین مکاتب کلامى تازه‌تأسیس‌شده‌ى آن روزگار اتّفاق افتاد، و آن کشتارهاى متقابل که گاهى این خلیفه بود که طرف‌دار این فکر بود، گاهى خلیفه‌ى دیگر بود و طرف‌دار فکر دیگر، تا به زمانهاى بعد، همواره دستهایى طرف‌داران عقاید مختلف اسلامى را به جان هم انداختند. اگر این دستها نبوده، اینها با هم سالها در صلح و آرامش زندگى کردند و هیچ مشکلى نداشتند. نمونه‌ى آن همین کشورهاى اسلامى‌اى که در آن فِرَق مختلف اسلامى با هم مشغول زندگى هستند؛ یک نمونه‌ى آن ایران است، یک نمونه‌ى آن عراق است، یک نمونه‌ى آن کشورهاى دیگر است. کِى اینها در مقابل هم صف‌آرایى داشتند؟ کِى با هم اینها ــ خود مردم و معتقدین ــ جنگیدند؟ به هر حال گذشته را ما باید در حفاظ فراموشى بگذاریم و آن را کأن‌لم‌یکن فرض کنیم.

در زمان حال براى اینکه مسلمین با هم متّحد و متّفق نباشند و علیه هم کار کنند، تلاشهاى مضاعفى دارد انجام میگیرد. این تلاشها بخصوص در وقتى تشدید پیدا کرده که نیاز مسلمین به وحدت بیش از همیشه است و به تصوّر خیلى نزدیک به واقعیّت، انگیزه‌ى این تلاشهاى دشمنان این است که از تحقّق آرزوى سیادت اسلام و حاکمیّت اسلام که امروز به مراحل عملى نزدیک میشود، جلوگیرى کنند. طبیعى است که اگر اسلام بخواهد حاکمیّت پیدا کند و مسلمین بخواهند در دنیاى اسلام به اسلام تمسّک کنند، با این اختلافات امکان‌پذیر نیست. فاجعه‌آمیزترین مانع در راه حاکمیّت و سیادت اسلام این است که مسلمین را در همان درون جوامع اسلامى به جان هم بیندازند؛ چه در یک کشور، چه در کشورهاى متعدّد اسلامى؛ چه فرقى میکند؟ اگر امروز مطبوعات یک کشورى شروع کنند به حمله‌ى به یک مذهبى از مذاهب اسلامى، مطبوعات کشور دیگرى باز متقابلاً به مذهب آنها حمله کنند ــ یعنى همین دعواهاى سیاسى را در قلمرو فکر مذهبى و فکر دینى وارد کردن و با پشتوانه‌ى فکر دینى و تعصّب دینى، گروه‌ها را به جان هم انداختن ــ این بزرگ‌ترین مانع از این است که مسلمین به فکر سیادت اسلام، جامه‌ى عمل بپوشانند و آن را بتوانند تحقّق ببخشند.

پس امروز «تقریب» یک هدف فورى است؛ یک غرض الهى است؛ یک فکر حیاتى است و باید دنبال بشود. این خلأ زمان است و بیش از همه‌ى زمانهاى دیگر باید ما آن را پُر کنیم. خوشا به حال انسانهایى که بتوانند خلأ زمان خودشان را پُر کنند؛ خواست لحظه را بفهمند و آن را برآورده کنند. بعضى کارها اگر در یک لحظه‌ى خاصّى انجام گرفت مفید است و اگر در آن لحظه انجام نگرفت، اى بسا آن فایده را نخواهد داشت. امروز دنیاى اسلام نیازمند به این تقریب است.

در این تقریب همان‌طور که مکرّر گفته شده، غرض این است که فرقه‌هاى اسلامى به هم نزدیک بشوند؛ هم در مقام فکر، که اى بسا برخى از تصوّرات فِرَق نسبت به یکدیگر با مباحثه و مذاکره منتهى بشود به یک استنتاج خوبى؛ شاید بعضى از سوءتفاهم‌ها برطرف بشود؛ شاید بعضى از عقاید تعدیل بشود، بعضى از افکار به طور واقعی به هم نزدیک بشود؛ که این [کار] البتّه اگر بشود، بسیار بهتر از هر شکل دیگر است و حدّاقل این است که بر روى مشترکات تأکید بشود ــ کمترین فایده‌ى این گفتگوها و مذاکرات این خواهد بود ــ و از طرح مسائل تفرقه‌انگیز خوددارى بشود. این در مرحله‌ى فکرى و اعتقادى.

در مرحله‌ى فقهى، تبادل نظر بین مذاهب مختلف به فتاوى نزدیک بلکه واحدى منتهى خواهد شد در بسیارى از ابواب فقهى. بعضى از فِرَق اسلامى، در برخى از ابواب فقهى تحقیقات و پیشرفتهاى قابل ملاحظه‌اى دارند و دیگران میتوانند از آنها استفاده کنند. نوآورى‌هایى گاهى در برخى از احکام اسلامى و استنباطات اسلامى از کتاب و سنّت در اختیار بعضى از فِرَق اسلامى ممکن است باشد که دیگران از آن استفاده خواهند کرد و به فتاوى نزدیک به هم یا مشترکى خواهند رسید. ما مى‌بینیم گاهى فتوایى را از یک مذهبى نقل میکنند در حالى که آن فتوا، فتواى غریب در آن مذهب است. اهل آن مذهب از آن فتوا ممکن است تحاشى(۲) بکنند یا به آن اصرارى نداشته باشند. چرا ما نگردیم فتاوى مشترک را پیدا کنیم؟

و در نهایت و شاید مهم‌تر از همه‌ى نتایج تقریب، تقریب عملى است، یعنى همکارى مسلمین با یکدیگر منهاى احساس جدایىِ عقیدتىِ فرقه‌اى؛ و این بسیار امر ممکن و سهل‌التّناولى است اگر دشمنان بگذارند و اگر ما عاقل باشیم. ما مکرّر در میان خودمان و در جوامع دیگر، بخصوص بعد از پیروزى انقلاب اسلامى این را دیده‌ایم. برادران شیعه و سنّى مى‌نشینند کنار هم و در مسائل عملى و مسائل سیاسى و مسائل مربوط به سرنوشت اسلام طورى با هم تبادل نظر میکنند که اصلاً به یادشان نیست که این مذهبش چیست و آن مذهبش چیست. ما این احساس را در خودمان همواره مشاهده کرده‌ایم و در بسیارى از معاشرینمان از اصحاب مذاهب مختلف این را دیده‌ایم.

پس این سه مرحله است؛ هم در مرحله‌ى اعتقاد، هم در مرحله‌ى احکام فقهى و هم در مرحله‌ى عمل؛ همکارى عملى. و آنچه اینها را تضمین میکند، این است که اوّلاً هوشمندانه به توطئه‌ى دشمن نگاه کنند، ثانیاً به آن مواردى از اسلام که این تقریب را تضمین میکند، بیشتر فکر کنند.

در صدر فعّالیّتهاى مرحوم آیت‌الله بروجردى (رضوان الله تعالى علیه) براى تقریب ــ آن‌طور که بنده شنیده‌ام و تا حدودى اطّلاع دارم ــ توجّه به حدیث ثقلین(۳) بود که بین مذاهب مختلف اسلامى مورد اتّفاق است و متواتراً نقل کرده‌اند ــ به همان شکلى که شیعه نقل کرده، به‌ همان شکل هم پُر است کتب برادران اهل سنّت از آن؛ اگرچه به شکل دیگرى هم نقل کرده‌اند ــ به هر حال این را محور قرار بدهند یعنى مسئله‌ى اهل‌بیت را که مورد قبول همه‌ى مسلمین هستند و همه‌ى مسلمین به اینها ارادت دارند و آنها را دوست دارند و به آنها عقیده‌ى دینى دارند؛ هر کدام به ‌نحوى. و از این قبیل، میشود در خود اسلام مواردى را از متون اسلامى پیدا کرد که پایه‌هاى تقریب باشد. در مقام عمل هم باید این مجمع، گروه‌هاى تحقیقاتى علمی به وجود بیاورد ــ چه در سایه‌ى همان دانشگاهى که ان‌شاءالله تأسیس خواهد شد(۴) و چه به شکل دیگر ــ که بتوانند درباره‌ى مسائل قابل بحث تقریبى، تحقیق کنند و آنها را بررسى کنند.

البتّه یکى از کارهایى که باید انجام بگیرد، تلاش براى جلوگیرى از نشر آثار تفرقه‌انگیز است؛ چه در محیط شیعى، چه در محیط سنّى. آثارى الان نوشته میشود، پولهایى خرج میشود براى ایجاد بغض و کینه؛ خب، باید اگر بتوانیم جلوى اینها را بگیریم. همه‌جا [هم] منتشر میشود؛ ما نمیگوییم در ایران مطلقاً منتشر نمیشود؛ نخیر، در ایران هم متأسّفانه مواردى مشاهده میشود؛ آثار کینه‌برانگیزى، تفرقه‌برانگیزى از طرفین منتشر میشود. باید یکى از مواردِ توجّه این مجمع همین مورد باشد که بحث مذهبى بکنند، کتابهاى متعدّد بنویسند، استدلالات کلامى بکنند، فضایل مورد نظر خودشان را در کتابها بیاورند ــ این مقوله‌ى دیگرى است ــ امّا آثارى را که موجب تفرقه است، موجب کینه است، موجب تعمیق بغض است، منتشر نکنند. روى این فکر بشود که ببینیم واقعاً این مجمع چگونه میتواند بر این معنا، اشرافى و نظارتى پیدا کند به یک شکل مناسبى. براى من کتابهاى متعدّدى میرسد از نقاط مختلف عالم که پیدا است کسانى اصلاً سعى‌شان بر این بوده که این کتابها نوشته بشود براى ایجاد کینه و کدورت و بغض و نگرانى. حالا که در جمهورى اسلامى در این منطقه بحمدالله پرچم اسلام و قرآن بلند است و حالا که شعارها، شعارهاى اسلامى است و پُرجاذبه است، پس از طریق دیگرى کینه‌ى این کشور و این ملّت و این حکومت را در دل برادران مسلمان در نقاط مختلف عالم وارد کنند؛ کتابهایى مینویسند مخصوص این کار؛ دشمن که بیکار ننشسته.

به هر حال توفیق آقایان را ما از خداى متعال میخواهیم. از برادران عزیزى که همّت فرمودید و این شوراى مرکزى را تشکیل دادید، از جناب آقاى واعظ‌زاده که صرف همّت و فکر و عمر و تلاش میکنند براى این راه و از همه‌ى کسانى که با شما همکارى میکنند، بنده صمیمانه تشکّر میکنم. از خداى متعال مبتهلاً و متضرّعاً میخواهیم که ان‌شاءالله شماها را کمک کند و بتوانید این راه را با استقامت و با قدرت بپیمایید و نتایج آن را ان‌شاءالله در آینده‌ى نزدیک ببینیم و شاید نتایج کار شما بخشى هم به ارواح آن کسانى که اوّلین بار دارالتّقریب را در پنجاه سال، شصت سال پیش پایه‌گذارى کردند برسد، که آنها اوّل این گام را برداشتند، وَ الفَضلُ لِمَن سَبَق؛(۵) ما دنباله‌رو آنها هستیم، منتها حالا آن یک سبْک کار بود، ممکن است این سبْک دیگرى باشد؛ آن در یک شرایطى بود که بیشتر به مسائل علمى و فکرى نظر داشت، امروز شرایط دیگرى است چون سیاست هم دخالت کرده متأسّفانه در این مسئله به‌‌ اشدّ وجه؛ آن روز دستهاى سیاسى آن‌جور تفرقه‌انگیزى نمیکردند، امروز انگیزه‌ها زیاد است براى مقتدرین سیاسى و قدرتمندان سیاسى؛ لذاست که کارهاى زیادى دارند انجام میدهند و طبعاً امروز عناصر جدیدى پیدا شده. من به آقایان دعا میکنم. ان‌شاءالله به بقیّه‌ى آقایان هم که تشریف آوردند، سلام ما را ابلاغ بفرمایید.

والسّلام علیکم و رحمة‌الله و‌ برکاته