وقتی به علما نگاه میکنیم، میبینیم سابقهی فعالیت[مبارزاتی] علما خیلی بیش از دورهی مشروطیت است. شاخصهی آن فعالیتهای قبلی، «ضد بیگانه بودن» بود. اصلاً وجه ضد استبدادی در فعالیتهای علما، یک وجه منطوی در جنبهی ضد بیگانه و ضد استعماری بود. مثلاً فتوای مرحوم میرزای شیرازی، اقدام مرحوم ملاعلی کنی در قضیهی رویتر و از این قبیل، قبل از آنها در قضایای مبارزهی با روسها، اصلِ حرکت مرحوم آخوند در جهت تهدید روسها برای اشغال ایران و بقیهی این کارهایی که شما میبینید، وجه غالب و اصلی بوده است و البته در مسألهی مشروطیت هم وجه ضد استبدادی در حرکت علما واضح و روشن شد، که حالا عرض میکنم که چگونه این مسأله شکل گرفت.
ما از این مقدمه چه نتیجهای میگیریم؟ نتیجه این است که اگر کسی وجه ضد سلطهای بیگانه را در حرکت مشروطه ندیده بگیرد، مثل این است که ماهیت و هویت این حرکت را ندیده گرفته. خودِ این، میتواند برای ما تفسیر و تحلیل کند دعواهایی را که علمای داخل در مشروطه با غیر خودشان داشتهاند؛ در درجهی اول مرحوم شیخ فضلاللَّه و کسانی از قبیل ایشان؛ در درجهی بعد، مرحوم سید عبداللَّه بهبهانی و مرحوم سید محمد طباطبایی و بقیهی کسانی که باز از علما بودند و بعد، از مشروطه برگشتند. در نتیجه، مسألهی ضدسلطهی بیگانه را باید حتماً در نظر گرفت.1385/02/09
بیانات در دیدار شورای مرکزی و کمیتههای علمی همایش صدمین سالگرد مشروطیت
تاریخ نهضت مشروطیت, استکبارستیزی, انقلاب مشروطه, تاریخ نهضت مشروطیت, مشروطهشناسی, نقش علما در مشروطیت, تاریخ حوزههای علمیه و مجاهدتهای علما, مبارزه علما, مبارزات ضد استعماری علما, مبارزات ضد استبدادی علما
روایت تاریخی
لینک ثابت
تاریخ نهضت مشروطیت, استکبارستیزی, انقلاب مشروطه, تاریخ نهضت مشروطیت, مشروطهشناسی, نقش علما در مشروطیت, تاریخ حوزههای علمیه و مجاهدتهای علما, مبارزه علما, مبارزات ضد استعماری علما, مبارزات ضد استبدادی علما
روایت تاریخی