من چند سال قبل در یكی از دانشگاه‌ها گفتم روشن‌فكری در ایران بیمار متولد شد. اگر شما به تاریخچه‌ی روشن‌فكری نگاه كنید، این را تصدیق خواهید كرد. اصلًا روشن‌فكری در كشور ما از اول بیمار و وابسته به بیگانه متولد شد. الآن هم عرض می‌كنم كه مفهوم تجدد نیز در كشور ما بیمار و معیوب و معلول متولد شد. تجدد در كشور ما به چه معنا بود؟ اینكه عرض می‌كنم، مربوط به اواخر دوران قاجار است؛ بعد در دوره‌ی رضا خان و بقیه‌ی دوره‌ی پهلوی هم اوج حركتی بود كه الآن دارم می‌گویم. در قاموس متجددین كشور ما «تجدد» به معنای تقلید از غرب بود. تقلید یعنی چه؟ یعنی شما بروید لباس كهنه‌ی كسی را بخرید و در روز عید به عنوان لباس نو تنتان كنید. تفكرات قرن نوزدهمیِ فرانسه و انگلیس و بقیه‌ی مناطق اروپا وارد ایران شد. صد سال از بروز این تفكرات گذشته بود، اشكالات و خدشه‌ها و نسخ‌ها و ردهای فراوانی هم بر آن وارد شده بود؛ تازه آقایان متجدد ایرانی، آن روز رفتند سراغ همان تفكرات، همان روش‌ها و حتّی همان منش‌های شخصیتیِ ظاهری؛ یعنی لباس پوشیدن، ریش گذاشتن، سبیل گذاشتن و زلف گذاشتن. داگلاسْ نامی در یك گوشه‌ی فرنگ پیدا شده بود و سبیلش را به شكل خاصی اصلاح كرده بود؛ در ایران این سبیل شد مُد! زمان جوانی ما بیتل‌ها خط ریش كج می‌گذاشتند؛ جوانهای ما بعد از آنكه سالها از بروز چنین پدیده‌ای گذشته بود، از آن‌ها تقلید می‌كردند! این، تجدد است؟! این، قهقرا رفتن و عقبگرد است؛ اینكه تجدد نیست.
البته مخالفت‌هایی هم كه با این تجددها می‌شد، سطحی بود؛ این را هم به شما بگویم. نوع مخالفتی كه با تجدد و موج تجددگرایی در ایران پیدا شد- چه در اواخر دوران قاجار، چه در دوران پهلوی- بنده آن را نمی‌پسندم؛ از قدیم هم این‌طور عكس‌العمل‌ها را نمی‌پسندیدم؛ چون سطحی برخورد می‌كردند. آن‌ها در تقلید از غربی‌ها افراط می‌كردند، این‌ها هم در مقابل تحریم می‌كردند. زمان جوانی ما شعرهای عوامانه‌یی معروف بود. می‌گفتند:
با كارد و چنگال می‌خورند آب را
مسخره كرده‌اند همه طلاب را
چون معتقد بودند كه آن وقت مثلًا روحانیون مخالف غذا خوردن با كارد و چنگال هستند؛ این‌ها هم از لج آن‌ها می‌خواهند آب را هم با كارد و چنگال بخورند! نه آن تجدد، تجدد بود؛ نه آن مواجهه و مقابله‌ی با تجدد، صحیح و عمیق و منطقی بود.1384/03/05
بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان بسیجی
روشنفکری در ایران, تاریخ قاجاریه, تاریخ بر سر کار آمدن پهلوی اول و نهضت‌های اعتراضی, تاریخ بر سر کار آمدن و حکمرانی محمدرضا پهلوی
روایت تاریخی
لینک ثابت
روشنفکری در ایران, تاریخ قاجاریه, تاریخ بر سر کار آمدن پهلوی اول و نهضت‌های اعتراضی, تاریخ بر سر کار آمدن و حکمرانی محمدرضا پهلوی
روایت تاریخی
