استفتائات

احکام سفر

مناسک حج

احکام خمس

ارسال استفتاء

موارد وجوب خمس

احکام خمس

معدن س1: شبهه زیر برای ما مطرح شده است: با توجه به این‌که خمس معادن استخراج شده در این زمان نیز واجب است، زیرا وجوب خمس معادن نزد فقهای گران‌قدر از احکام مسلّم است، حکم معادنی که دولت آن را استخراج می‏‌کند با التفات به این‌که مجرد اقدام دولت به انفاق آن میان مسلمانان بلاد اسلامی مانع از وجوب خمس نیست چیست؟ زیرا استخراج معادن یا توسط حکومت بالاصاله صورت می‏‌گیرد و آن را به مصرف ملّت می‏‌رساند، در این حالت دولت مانند شخصی است که اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آن‌‌ها را به شخص دیگری می‏‌بخشد یا هدیه می‏‌دهد و یا بر او تصدق می‏‌کند، در هر صورت اطلاق ادلّه خمس شامل این فرض نیز می‏‌شود زیرا دلیلی بر تقیید وجود ندارد، و یا این‌که حکومت به وکالت از ملّت، معادن را استخراج می‏‌کند که در این صورت در واقع استخراج کننده خود ملّت است، در این فرض پرداخت خمس بر موکّل واجب است، و یا این‌که حکومت با ولایت بر ملّت، معادن را استخراج می‏‌نماید که در این حالت استخراج کننده یا خود ولی است یا این‌که مانند نیابت است که بر اساس آن در واقع مولیّ علیه استخراج کننده است. به‌هرحال دلیلی بر خروج معادن از عمومات خمس نداریم، همان‌گونه که خود معدن اگر به حدّ نصاب برسد، متعلّق خمس است و مثل سایر درآمدهای شغلی نیست که با مصرف کردن یا هبه آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود. نظر حضرت‌عالی درباره این مسأله مهم چیست؟

ج) از شرايط وجوب خمس در معادن اين است که شخص يا اشخاصی با مشارکت با يکديگر آن را استخراج کنند، مشروط بر اين‌که سهم هر يک به حدّ نصاب برسد و آن‌چه استخراج شده، ملک آن‌‌ها شود، و معادنی که دولت استخراج می‏‌کند، نظر به اين‌که ملک خاص شخص يا اشخاص نيست، بلکه ملک جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نيست و در نتيجه جايی برای وجوب خمس بر دولت و حکومت باقی نمی‏‌ماند، و اين استثنايی بر وجوب خمس در معدن نيست. بله، معادنی که توسط شخص خاصی يا با مشارکت اشخاص با يکديگر استخراج می‏‌شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اين‌که آن‌چه آن شخص استخراج کرده و يا سهم هر يک از اشخاصی که با مشارکت با يکديگر اقدام به استخراج کرده‌‏اند، بعد از کم کردن هزينه‏‌های استخراج و تصفيه، به مقدار بيست دينار طلا يا دويست درهم نقره يا معادل قيمت يکی از آن دو باشد.

گنج پیدا شده س2: نظر حضرتعالی درباره گنجی که افراد در زمینی که مالک آن هستند، پیدا می‏‌کنند، چیست؟

ج) ميزان در اين‌گونه امور، مقررات نظام جمهوری اسلامی است.

راه حلال شدنِ مال حلال مخلوط با حرام س3: اگر مال حرامی با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حکمی دارد و چگونه حلال می‏‌شود و در صورت علم به حرمت یا عدم علم به آن وظیفه انسان چیست؟

ج) اگر يقين به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولی مقدار دقيق آن را نمی‏‌داند و صاحب آن را هم نمی‏‌شناسد، راه حلال کردن آنها اين است که خمس آن را بپردازد، ولی اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چيزی بر عهده او نيست.

س4: کسی كه اصل سرمایه‌اش حرام بوده و می‌‌خواهد زندگی خود را حلال کند تكلیفش چیست؟

ج) اگر صاحبان اموال حرام، معلوم هستند، بايد رضايت آنان را جلب کند و اگر صاحبان آن را نمی‌شناسد و يا به آنها دسترسی ندارد ولی مقدار مال حرام را می‌داند حکم مجهول‌المالک را دارد كه بايد از طرف صاحبانش به فقير شرعی صدقه داده شود و در اين زمينه بنا بر احتياط از حاکم شرع اجازه گرفته شود و اگر مقدار مال حرام را نمی‌داند و صاحبان آن را هم نمی‌شناسد، بايد خمس آن را بپردازد.

س5: چنانچه محصول کشاورزی پس از سال خمسی بدست می‌آید، تکلیف کشاورز نسبت به ادای خمس زراعت چیست؟

ج) محصولاتی که پس از سال خمسی به دست می‌آيد، جزو درآمد سال آينده محسوب است که در آن سال در زائد بر مؤونه خمس دارد.

س6: تعدادی درب پروفیلی برای خانه مسکونی‏‌ام خریداری کردم، ولی بعد از دو سال به علت عدم تمایل به استفاده، آنها را فروخته و پولش را به حساب شرکت آلومینیوم واریز کردم تا به جای دربهای قبلی، به همان قیمت برای من دربهای آلومینیومی بسازد، آیا به آن پول خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) در فرض مرقوم که مورد استفاده واقع نشده، پول فروش آن خمس دارد.

س7: حقوق ماهیانه کارمندان که پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخیر افتاده، آیا هنگام دریافت، جزء درآمدهای همان سال (سال دریافت) محسوب می‏‌شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسی واجب است یا اینکه به این مال اصلاً خمس تعلّق نمی‏‌گیرد؟

ج) حقوق معوقه از درآمدهای سال دريافت آن محسوب می‏‌شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است.

س8: جایی که در آن کار می‏‌کنم، چند سال است مبلغی به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است، آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلّق می‏‌گیرد یا اینکه باید یک سال بر آن بگذرد؟

ج) مبالغی که طلب داريد اگر بابت اجرت کار باشد و سر سال خمسی قابل دريافت نباشد، جزء درآمد سالِ دريافت آن محسوب می‏‌شود، که اگر در همان سالِ دريافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد.

س9: سر سال خمسی من اول شهریور است، معمولا امتحانات دانشگاه‌ها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار می‏‌شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافه‌‏کاری ما در ایام امتحانات پرداخت می‏‌شود، خواهشمندم توضیح فرمایید که اگر اجرت کاری را که قبل از پایان سال خمسی انجام داده‌‏ام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) حقوق معوقه و اجرت اضافه‌كاری‌، جزئی از درآمد‌های سال دريافت آن محسوب می‌شود و اگر در هزينه‌‌های سال دريافت مصرف شود، خمس ندارد.

س10: اگر کارمندی حقوق سال خمسی خود را بعد از رسیدن آن دریافت کند، آیا دادن خمس بر او واجب است یا خیر؟

ج) اگر تا سر سال خمسی قابل دريافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هرچند هنوز آن را نگرفته باشد؛ در غير اين صورت، جزء درآمدهای سالی که آن را دريافت می‏‌کند، محسوب می‏‌شود.

س11: کارمندانی که سر سال خمسی آنها در پایان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسی می‏‌گیرند تا در ماه اول سال جدید مصرف کنند، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟

ج) اگر حقوقی را که قبل از پايان سال دريافت می‏‌کنند تا آخر سال خمسی در مؤونه مصرف نکنند، پرداخت خمس آن واجب است.

پیش‌دریافتِ اجرت س12: اگر قبل از رسیدن سر سال خمسی پولی را به عنوان پیش‌‌پرداخت، دریافت کنیم و نیمی از کاری که باید انجام دهیم قبل از سر سال خمسی و نیمی دیگر پس از آن (در سال خمسی جدید) انجام شود، آیا پرداخت خمس کل پیش‌‌پرداخت واجب است؟

ج) مقداری كه در مقابل آن كار انجام گرفته است، پرداخت خمس آن مقدار واجب است.

حقوق بازنشستگی س13: افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهیانه دریافت می‏‌کنند، آیا باید خمس حقوقی را که در طول سال دریافت می‏‌کنند، بپردازند؟

ج) در صورتی که از مخارج سال اضافه بيايد، پرداخت خمس آن سر سال خمسی واجب است.

مبالغ پرداخت شده به بازنشستگان س14: مرسوم است به كارمندانی كه بازنشسته می‌شوند مبلغی اعطا می‌شود كه خود شامل سه بخش است: الف: مبلغی كه به عنوان پاداش به بازنشسته پرداخت می‌شود. ب: مبلغی كه از حقوق فرد ماه به ماه كم شده و در هنگام بازنشستگی دوبرابر آن به فرد داده می‌شود. ج: مبلغی كه در قبال مرخصی‌هایی كه فرد می‌توانسته استفاده كند و استفاده نكرده است به او داده می‌شود. نظر شما در مورد خمس این مبالغ چیست؟

ج) مورد اول خمس ندارد و اما مورد دوم، آن مقدار كه از حقوق كسر شده و سر سال خمسی قابل استرداد بوده، پس از دريافت مشمول خمس است و اگر قابل استرداد نيست حکم مورد سوم را دارد؛ و مورد سوم، اگر تا فرا رسيدن سر سال خمسی باقی بماند، خمس دارد.

درآمد به‌دست آمده از غیر مسلمانان س15: آیا بر حقوقی که با کار کردن در کشور غیر مسلمان از طرف غیر مسلمان بدست ما می‌آید، خمس واجب است؟

ج) با گذشت سال خمسی چنانچه صرف در مؤونه زندگی نشده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.‏

درآمد مداحان س16: اگر کسی از راه مداحی کردن مبلغی به او دهند آیا به آن مبلغ خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر از خرج سال او اضافه آمد، خمس دارد.

مبلغ كسر شده از حقوق بابت ضمانت س17: من ضامن فردی در یك وام بانكی هستم. وی پس از پرداخت چند قسط، سایر اقساط را نپرداخته و به همین دلیل اقساط وامش از فیش حقوقی بنده كسر گردیده است: الف: اگر وی مبالغ كسر شده از فیش حقوقی مرا پس از سال خمسی به من بپردازد، با توجه به این‌كه مبالغ كسر شده از فیش حقوقی‌‌ام، قبل از این‌كه به دست بنده برسد به حساب بانك وام دهنده واریز شده است، آیا به آن خمس تعلّق می‌‌گیرد؟ ب: اگر بنده برای خودداری از پرداخت هزینه‌‌های اضافی (سود وام)، سایر اقساط را یك‌جا به بانك بپردازم و وام گیرنده مبالغ كسر شده از فیش حقوقی مرا پس از سال خمسی به من بپردازد، آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) در فرض سؤال مبالغ كسر شده از فيش حقوقی شما كه پس از سال خمسی، به دست شما می‌رسد در همان زمان دريافت بايد خمس آن را بپردازيد.

تبدیل درآمد به كالا قبل از سال خمسی س18: چنانچه انسان درآمد سال خمسی را در پایان سال خمسی تبدیل به كالا و یا سكّه نماید تا آن را در آینده جهت مصرف در مؤونه بفروشد، آیا وجوب تخمیس از او ساقط می‌شود یا نه؟

ج) تبديل درآمد سال در پايان سال خمسی به سكه يا كالای ديگر جهت فروش آن در آينده برای صرف آن در مؤونه موجب سقوط وجوب خمس آن نمی‌شود.

4. سرمایه و سود آن س19: آیا اصل سرمایه و سود آن خمس دارد؟

ج) اگر به مقداری باشد که با پرداخت خمس آن، درآمد کسب با بقيه وافی به هزينه‌‌ی زندگی او نيست و يا اينکه کسب با بقيه مناسب با شأن عرفی او نباشد، خمس ندارد.

اوراق بهادار س20: در بورس اوراق بهادار خمس چگونه محاسبه می‌شود؟ با توجه به اینکه سر سال خمسی فرد دارای سهام چند شرکت است که معمولاً نماد معاملاتی چند تای آنها به دلایل رایج مثل حسابرسی متوقف است و معلوم نیست چه وقت و با چه قیمتی باز می‌شود یا اینکه سهم در قیمت روز خریدار ندارد و باید صبر کرد تا در روزهای آینده قیمت به حدی پایین بیاید که خریدار داشته باشد (طبق قانون هر روز قیمت فقط دو درصد می‌تواند تغییر کند) تا بتوان قیمت واقعی سهم را محاسبه کرد.

ج) با فرا رسيدن سر سال خمسی برای قيمت‌‌گذاری سهام مذکور اقدام گردد، هر زمان که امکان آن فراهم شد محاسبه خمس انجام می‌گيرد.

تجارت با حقوق شرعی كه سرمایه شده س21: در یک مؤسسه فرهنگی برای تأمین نیازهای مالی آن در آینده، واحدی تجاری تشکیل شده که سرمایه آن از حقوق شرعی است، آیا پرداخت خمس درآمد آن واجب است؟ آیا مصرف خمس آن به نفع مؤسسه جایز است؟

ج) تجارت با حقوق شرعی که واجب است به مصرف موارد مقرره شرعيه آن برسد و خودداری از مصرف آن، هرچند به قصد استفاده از منافع آن در يک مؤسسه فرهنگی باشد، بدون اجازه ولیّ امر خمس اشکال دارد، و در صورتی که با آن تجارت شود، سود حاصله تابع سرمايه است که بايد در همان موارد مصرف سرمايه صرف شود و خمس ندارد. بله، تجارت با هدايايی که به مؤسسه داده می‏‌شود، اشکال ندارد، و سود و درآمد آن در صورتی که سرمايه ملک مؤسسه باشد، خمس ندارد.

س22: خانه‌‏ای دارم که دارای وام قسط بندی شده است و مالک محلی تجاری هستم که در آن کاسبی می‏‌کنم و برای عمل به وظیفه شرعی‏‌ام، سال خمسی برای خود تعیین کرده‌‏ام، امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف کنید. ولی توان پرداخت خمس محل تجاری را به‌‌‌‌‌صورت قسطی دارم.

ج) خانه‌ای که در آن سکونت داريد در فرض سؤال‏ که نسيه خريداری شده خمس ندارد، ولی پرداخت خمس محل تجاری‏‌تان واجب است، مگر اين‌که با پرداخت خمس، کسب با بقيه، وافی به هزينه زندگی شما نباشد و يا اين‌که کسب با بقيه، کسبِ مناسب با شأن عرفی شما نباشد.

س23: سازمان حج در سال گذشته اقدام به خرید همه اثاثیه و لوازم مورد نیاز کاروان حج که ملک اینجانب بود، کرد، من پول لوازم فروخته شده‌‏ام را که دویست و چهارده هزار تومان بود، در تابستان امسال دریافت کردم، علاوه بر آن، مبلغ هشتاد هزار تومان در سال گذشته گرفته‌‏ام، با توجه به این‌که سال خمسی برای خود تعیین کرده‌‏ام و هر سال خمس زائد بر مؤونه را می‏‌پردازم، و با توجه به این‌که اثاثیه و لوازم مذکور مورد نیاز من در ایام عهده‌‌داری مدیریت کاروان حج جهت اداره حجّاج بوده است، و در وقت فروش آن ترقّی قیمت نسبت به قیمت خرید آن داشته است، آیا پرداخت خمس پول فروش آن یا خمس تفاوت قیمت آن در حال حاضر واجب است؟

ج) اگر با پولی كه متعلّق خمس بوده خريداری شده و خمس آن پرداخت نشده، بايد خمس پول خريد پرداخت شود و ترقّی قيمت جزو درآمد سال فروش محسوب می شود که اگر تا سر سال باقی بماند بايد خمس آن پرداخت شود.

س24: حدود بیست سال قبل یك باب مغازه خریده‌ام در حالی كه سال خمسی نداشته‌ام، آیا خمس مبلغ پرداخت شده جهت خرید آن كافیست یا باید خمس قیمت روز پرداخته شود؟

ج) تا نفروخته‌ايد پرداخت خمس پول خريد مغازه كافی است البته نسبت به تنزل ارزش پول، احوط مصالحه است.

پول رهن مستأجر س25: آیا خمس پولی که مستأجر به عنوان رهن (پولِ پیش) به موجر می‏‌دهد، بر عهده مستأجر است یا موجر؟

ج) اگر از منفعت کسب مستأجر باشد، بر او واجب است که بعد از گرفتن آن از موجر، خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده موجر که آن مال را به عنوان قرض می‏‌گيرد، واجب نيست.

س26: معمول است که برای اجاره‌‌ی خانه مقداری پولِ پیش پرداخت می‏‌کنند، اگر این پول از منافع کسب باشد، و چند سال در نزد صاحب خانه بماند آیا پس از دریافت بلافاصله باید خمس آن پرداخت شود و در صورتی که بخواهد با همان پول در جای دیگر منزل اجاره کند، چه‌طور؟

ج) خمس آن بلافاصله بايد پرداخت گردد ولی اگر به اين پول برای اجاره‌‌ی منزل نياز دارد می‌تواند با کسب اجازه پس از رفع نياز پرداخت نمايد.

س27: سه برادر، خانه سه طبقه‌‏ای خریداری نموده و در یک طبقه ساکن شده و دو طبقه دیگر را اجاره، داده‌‏اند. آیا به دو طبقه مورد اجاره خمس تعلّق می‏‌گیرد یا خیر؟ و آیا جزء مؤونه آنها محسوب می‏‌شود؟

ج) اگر خانه را از محل درآمد سالانه‌‌شان برای سکونت تهيه نموده‌‏اند و فعلاً به خاطر نياز به مخارج زندگی اجاره داده‌‏اند، به آن خمس تعلّق نمی‏‌گيرد، ولی اگر بعضی طبقات آن را از درآمد سالانه به قصد اجاره دادن ساخته يا تهيه کرده‌‏اند تا اجاره آن را صرف هزينه‏‌های زندگی کنند، آن مقدار از خانه حکم سرمايه را دارد، که خمس دارد.

س28: اگر مثلاً فرشی را با مال مخمّس به قیمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدتی آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آیا پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمّس، جزء منفعت کسب محسوب می‏‌شود و خمس به آن تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) مقداری که بيشتر از قيمت خريد است، جزء منفعت کسب محسوب می‏‌شود و در زائد بر مؤونه سال، خمس واجب ‏است.

س29: روشی برای سپرده‌‌گذاری اموال در بانک‏‌ها وجود دارد که براساس آن هیچ‌‌گاه پول به دست استفاده کننده نمی‏‌رسد، ولی به حساب او در بانک طبق شماره معیّنی واریز می‏‌شود، آیا به این اموال خمس تعلّق می‏‌گیرد یا خیر؟

ج) اگر مال ياد شده از درآمد سالانه باشد و وصول آن از بانک برای شما ممکن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسی، پرداخت شود.

س30: من در بانک کار می‏‌کنم، برای شروع به کار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم، این مبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلندمدت است که هر ماه سود آن به من پرداخت می‏‌شود، آیا پرداخت خمس این مال که در حساب بانکی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.

ج) اگر پس گرفتن اين مبلغ در حال حاضر ممکن نيست تا آن را پس نگرفته‌‏ايد، خمس آن واجب نيست. ولی سود سالانه آن در زائد بر مؤونه سال خمس دارد.

س31: اگر کسی طلای مسکوک داشته باشد، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟

ج) اگر جزء منفعت کسب محسوب شود، حکم ساير درآمدهای کسب را در وجوب خمس دارد.

س32: در صورتی که تعدادی سکه بهار آزادی خریداری کرده باشیم به این نیت که قیمت آنها بالا رود حال در سر سال خمسی بخواهیم از عین همان سکه‌‌ها یک پنجم سکه‌‌ها را خمس دهیم به این نیت که چون از خود سکه‌‌ها خمس‌شان را پرداخته‌ایم دیگر در سال‌های بعد به سکه‌‌ها و مبلغ اضافه شده به قیمت آنها خمس تعلّق نگیرد. آیا این کار صحیح است؟

ج) مجرّد پرداخت خمس از عين موجب سقوط خمس نسبت به ترقّی قيمت سالانه آن نيست بلکه ترقّی قيمت سالانه آن هم متعلّق خمس می‌باشد.‏

س33: اگر شخصی طلا را به عنوان سرمایه نگه دارد یا در بانک ذخیره کند چه حکمی‌دارد؟

ج) در فرض مذكور پرداخت خمس واجب است.

س34: شخصی برای احیای زمین موات جهت کاشت درختان میوه به امید استفاده از حاصل آن اقدام به حفر چاه عمیق نموده است، با توجه به اینکه این درختان بعد از چند سال دیگر ثمر می‏‌دهند و هزینه زیادی هم دارند، این شخص مبلغی بیش از یک میلیون تومان صرف آن نموده است. وی تا کنون حساب سال نداشته، ولی در حال حاضر که تصمیم گرفته برای ادای خمس، اموالش را حساب کند، می‏‌بیند که قیمت چاه و زمین و باغ بر اثر تورم، معادل چندین برابر هزینه اولیه شده است، بنابراین اگر مکلّف به پرداخت خمس قیمت فعلی آنها شود، توانایی آن را ندارد و اگر مکلّف به دادن خمس از عین زمین و باغ و غیر آن شود، در مضیقه و سختی می‏‌افتد، زیرا خود را به زحمت انداخته و به امید استفاده از ثمرات آن برای تأمین مخارج زندگی خود و خانواده‌‏اش متحمل هزینه‏‌ها و مشکلاتی شده است، تکلیف او نسبت به خمس اموالش چیست؟ چگونه خمس خود را حساب کند تا به‌راحتی بتواند آن را بپردازد؟

ج) زمين مواتی را که به قصد تبديل آن به باغ ميوه احياء نموده بعد از کم کردن مخارج احيای آن، خمس دارد، و مخيّر است که خمس زمين را از عين آن بدهد و يا از قيمت فعلی آن. و همچنين خمس هزينه‌‌هايی كه بابت چاه، نهال‌ها و کاشت و پرورش آن انجام داده بايد پرداخت شود، مگر اين‌که به اين باغ برای هزينه زندگی نياز داشته باشد و با پرداخت خمس آن درآمدش وافی برای هزينه زندگی نباشد که در اين صورت خمس ندارد.

س35: مبلغی را به‌عنوان پیش‌‌پرداخت خرید خودرو به ایران خودرو پرداخت كرده بودم اما در موقع تحویل چون مابقی قیمت خودرو را نداشتم امتیاز آن را به پدرم دادم و ایشان خودرو را خریداری كردند. اكنون بعد از یك سال پدرم می‌توانند آن مبلغ را به من برگردانند. اگر بخواهم مبلغ مذكور را به‌عنوان رهن خانه نزد صاحب‌خانه بگذارم آیا پرداخت خمس آن به‌‌طور جداگانه است؟

ج) مبلغ مذکور اگر جزو درآمد بين سال بوده و سال خمسی بر آن گذشته، خمس دارد.‏ْ

س36: آیا به ابزاری که در کار و کسب استفاده می‏‌شود، خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) ابزار و آلات کسب، حکم سرمايه را دارد که اگر از درآمد کسب تهيه شود، خمس دارد.

س37: آیا وسایل موجود در مطب و کلینیک از جمله میز صندلی فایل تابلو و غیره مورد خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) هر کدام جزو سرمايه شما حساب می‌شود، خمس دارد.

س38: سهام عدالت خمس دارد یا خیر؟

ج) اگر هديه دولت است خمس ندارد ولی اگر به‌‌‌‌‌صورت اقساط واگذار شده، به مقدار اقساطی كه تا سر سال خمسی از درآمد پرداخت شده، مشمول خمس است.

س39: آیا پرداخت خمس اجناسی که انسان برای فروش در مغازه گذاشته، واجب است؟

ج) اگر از درآمد کسب خريداری شده، خمس آن واجب است.

س40: مقداری پول جهت رد مظالم در نزد خود نگه داشته بودم. و مدت یك‌ سال از آن می‌گذرد و هنوز آن را به مرجع مربوطه ارائه نداده‌ام آیا خمس به آن تعلّق می‌گیرد؟ اگر این پول را در بانك گذاشته باشم آیا سود حاصله از این مبلغ هم مشمول خمس است؟

ج) مبلغ مذکور اگر از درآمد سال باشد سر سال خمسی بايد خمس آن و خمس سود حاصله از آن را بپردازيد

س41: اخیراً طی توافقی که سازمان حج و زیارت با بانک ملی ایران بعمل آورده، متقاضیانِ حج تمتع با مراجعه به بانک، مبلغ یک میلیون تومان به صورت قرارداد مضاربه‌ای به نام خود به حسابی در بانک ملی واریز نموده، فیش آن را دریافت می‌دارند، این پول تا هنگام تشرف به نام واریز کننده و در حساب شخصی او باقی می‌ماند و طبق قرارداد مکتوب مبلغی به دارنده حساب در پایان هر سال منفعت مضاربه تعلّق می‌گیرد. سازمان حج و زیارت فقط برای کسانی که زودتر ثبت نام کرده‌اند اولویت قائل شده و پس از حدود سه سال نوبت اشخاص را اعلام و در صورت تمایل آنها را به حج اعزام می‌دارد. زمان اعزام که فرا رسید واریز کننده، پولی را که در حساب مضاربه‌ای خود دارد از بانک اخذ و همراه با مانده هزینه‌‌ها به حساب حج و زیارت واریز می‌نماید و سپس به حج مشرف می‌شود. حال خواهشمند است با عنایت به اینکه قرارداد مذکور به صورت کتبی بوده و شفاهی گفتگویی بین صاحب پول و بانک رد و بدل نمی‌‌شود. بفرمایید مبلغ درصدی که صاحب مال به عنوان منفعت مضاربه دریافت می‌کند چه صورتی دارد؟

ج) عمليات بانکی به صورت قرارداد کتبی به نحو فوق‌الاشاره بی‌اشکال است و سود حاصله از معامله‌‌ی مضاربه‌ای برای سپرده‌‌گذار حلال است، و اصل سپرده اگر از درآمد کسب غير مخمّس بوده خمس دارد، و سود حاصله اگر پيش از سال عزيمت به سفر حج قابل وصول نبوده، جزو درآمد سال وصول محسوب است، که اگر در همان سال هزينه سفر حج شود خمس ندارد.

س42: آیا به پولی که برای هزینه حج یا عمره کنار گذاشته شده، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر از درآمدِ کاری بين سال باشد و تا سر سال خمسی هزينه نشده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.

س43: تعدادی از اشخاص اقدام به تأسیس مدرسه خصوصی (غیرانتفاعی) کرده‌‏اند و بعد از استفاده از سرمایه کمی که اعضا داشتند، هیأت مؤسّس تصمیم گرفت برای تأمین مخارج آن از بانک وام بگیرد و همچنین مقرر نمود که برای تکمیل سرمایه و پرداخت اقساط بانک، هریک از اعضا مبلغی را به‌‌طور ماهیانه بپردازد. این مؤسسه هنوز به مرحله سوددهی نرسیده است، آیا به مبلغی که اعضا ماهیانه می‏‌پردازند، خمس تعلّق می‏‌گیرد؟ آیا مجموع سرمایه که همان قیمت مؤسسه است، خمس دارد؟

ج) بر هر يک از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را که به عنوان سرمايه شرکت می‏‌پردازند، و همچنين خمس آنچه را که در ابتدا به عنوان سهم مشارکت در تأسيس مدرسه داده‌‏اند، پرداخت نمايند، و پس از آن‌که هر يک از اعضا خمس سهم خود از سرمايه شرکت را پرداخت نمود، ديگر مجموع سرمايه دوباره خمس ندارد.

س44: شرکتی از برادران فرهنگی به نام شرکت تعاونی فرهنگیان چندین سال است که تأسیس گردیده و سرمایه آن از همان ابتدا از سهم تعدادی از فرهنگیان تشکیل شده بود که هریک صد تومان پرداختند، در ابتدا سرمایه شرکت کم بود، ولی در حال حاضر با افزایش تعداد اعضا، سرمایه آن بالغ بر هجده میلیون تومان به‌اضافه ماشین‌های شرکت است. سود آن بین سهام‌داران به نسبت سهم‌‌شان تقسیم می‏‌شود، و هریک از آنان به راحتی می‏‌تواند سهم خود را دریافت نموده و با شرکت تسویه حساب نماید. تا کنون خمس سرمایه و سود آن پرداخت نشده است، آیا با توجه به موقعیت من به عنوان رئیس هیأت اداری شرکت، جایز است که اگر خمسی به حساب شرکت تعلّق بگیرد، اقدام به پرداخت آن کنم؟ آیا رضایت سهام‌داران در این‌باره شرط است؟

ج) پرداخت خمس سرمايه شرکت و سود حاصل از آن، تکليف هريک از اعضا نسبت به سهم خود از مجموع دارايی شرکت است، و انجام اين کار توسط مسئول هيأت اداری آن، متوقف بر کسب اجازه و وکالت از سهام‌داران شرکت است.

س45: تعدادی از افراد تصمیم به ایجاد صندوق قرض‌‏الحسنه بین خود گرفته‌‏اند تا هنگام نیاز به یکدیگر قرض‌‏الحسنه بدهند. هر عضو علاوه بر مبلغی که در ابتدای تشکیل پرداخته، بایستی هرماه برای افزایش موجودی صندوق مبلغی را بپردازد، امیدواریم لطف فرموده چگونگی پرداخت خمس هر عضو را بیان فرمایید و در صورتی که سرمایه صندوق به‌‌طور دائمی به عنوان قرض در دست اعضا باشد، ادای خمس آن چگونه خواهد بود؟

ج) اگر هر يک از افراد که سهم خود را از منفعت کسب که سال خمسی بر آن گذشته پرداخته باشد، واجب است خمس آن را بپردازد. ولی اگر آن را در بين سال داده است، در صورتی که دريافت آن برای او در پايان سال خمسی وی ممکن باشد، بايد خمس آن را در پايان سال بدهد، و در غير اين صورت تا آن را از صندوق دريافت نکرده، پرداخت خمس آن بر او واجب نيست ولی پس از امکان دريافت بايد بلافاصله خمس آن را پرداخت کند.

س46: آیا صندوق قرض‏‌الحسنه شخصیت حقوقی مستقلی دارد؟ اگر داشته باشد، آیا به سود حاصل، خمس تعلّق می‏‌گیرد؟ اگر شخصیت حقوقی مستقلی نداشته باشد، کیفیت پرداخت خمس آن چگونه است؟

ج) اگر سرمايه صندوق ملک شخصی اشخاص به نحو اشتراک باشد، سود حاصل از آن، نسبت به سهم هر يک از اعضا ملک شخصی او خواهد بود و بايد خمس آن را در زائد برمؤونه سالش بپردازد. ولی اگر سرمايه صندوق ملک شخص يا اشخاص نباشد مثل اينکه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد.

س47: تعداد ده نفر از مؤمنین توافق کرده‌‏اند که هر یک از آنان هر ماه مثلاً بیست هزار تومان در صندوقی بریزند، و در هر ماه یک نفر به قید قرعه آن مبلغ را برداشته و به مصرف هزینه‏‌های شخصی خود برساند، که بعد از دوازده ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید، بدین معنی که او آنچه را در این مدت پرداخته که مقدار آن دویست هزار تومان می‏‌شود، برمی‏‌دارد، آیا خمس بر او واجب است یا اینکه جزء مؤونه وی محسوب می‏‌شود؟ اگر این فرد سال خمسی معیّنی داشته باشد و مقداری از پولی که دریافت شده، پس از پایان سال نزد او بماند، آیا جایز است برای این قسمت از آن مبلغ، سال خمسی معیّنی قرار دهد تا از لزوم پرداخت خمس آن رهایی یابد؟

ج) آنچه را که افراد به صندوق می‏‌پردازند، اگر از درآمد سالانه‌‌شان در بين سال باشد، هر آنچه را که هر يک از افراد در نوبت خود از صندوق دريافت می‏‌نمايد تا در مخارج سال صرف کند اگر مقداری از آن قرض از صندوق و مقداری معادل مبالغی باشد که از منافع همان سال به صندوق پرداخته است، خمس ندارد، ولی اگر از منافع سال قبل باشد، بايد خمس آنچه را که از منافع سال قبل است، بپردازد، و اگر از منافع هر دو سال باشد، منفعت هرسالی حکم خاص خود را دارد، و چنانچه مبلغ دريافتی او از سهم خود که از منافع سال به صندوق واريز نموده، زائد بر مخارج آن سال باشد، نمی‏‌تواند برای رهايی از خمس مقدار زائد، سال خمسی مستقلی برای آن قرار دهد، بلکه واجب است که برای همه منافع سالانه خود يک سال خمسی قرار دهد و خمس مازاد بر مؤونه آن سال را بپردازد.

س48: ما برای انجام کارهای عمرانی احتیاج به هزینه زیادی داریم که پرداخت یک‌‌باره آن برای ما مشکل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران کرده‌‏ایم، و هر ماه مبلغی را در آن به ودیعه می‏‌گذاریم و بعد از آن‌كه مقداری جمع شد، آن را صرف کارهای عمرانی می‏‌کنیم، آیا به این مال پس‌‏انداز شده خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) اگر مبالغ پرداخت شده از طرف هر شخص از درآمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در کارهای عمرانی تحت مالکيت او باقی بماند، واجب است که خمس آن را بپردازد.

س49: به پولی که از فروش طرح نود و نه ساله در آینده سهم من می‌شود آیا خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج) سود حاصله از آن در صورتی كه تا رسيدن سال خمسی صرف در مؤونه زندگی ‌نشود، خمس دارد.

س50: كسی با زحمت و تلاش، بعد از سال‌ها، كامیونی فراهم كرده كه با آن كار می‌كند و نتوانسته خمس آن را پرداخت نماید. الآن كه اقساط و بدهی ماشین تمام شده به‌دلیل این‌كه مدل ماشین پایین آمده و قوانین جاری او را مجبور به تعویض ماشین و خرید ماشین مدل بالاتر می‌كند، كه آن هم به نوبه‌‌ی خود هزینه‌ای را طلب می‌نماید، مجبور است برای مدت دیگری اقساط وام جدید را بپردازد، با توجه به این‌كه درآمد ماشین جوابگوی هزینه زندگی، پرداخت اقساط و پرداخت خمس نیست، تكلیف او در مورد پرداخت بدهی‌اش چیست؟

ج) اگر قيمت ماشين به مقداری باشد كه در صورت پرداخت خمس آن، درآمد كسب با باقی‌مانده پول فروش آن، وافی به هزينه زندگی او نباشد، خمس ندارد.

س51: حكم خمس زمین کشاورزی كه بیست سال قبل با قیمت پایین خریداری شده و تاكنون كه قیمت آن حدود دو هزار برابر شده و خمس آن پرداخت نشده چیست؟

ج) اگر زمين را با منافع کسب يا حقوق خود خريده خمس مبلغ پرداختی بابت قيمت زمين را ضامن است و با فرض تفاوت چشم‌گير نسبت به قيمت فعلی، احوط مصالحه در مقدار تفاوت قيمت است.

س52: شخصی زمین زراعی یا غیر زراعی خریداری کرده تا پس از ترقی قیمت بفروشد، آیا با فرا رسیدن سال، با اینکه فعلاً قصد فروش ندارد، تخمیس زمین لازم است؟ در صورت لزوم به قیمت خرید باید خمسش را حساب كند یا به قیمت فعلی؟

ج) زمين را اگر با پول غيرمخمّس خريده، سر سال خمسی بايد خمس آن را بپردازد و اگر با پول مخمّس خريده، چنانچه سر سال خمسی ترقّی قيمت داشته و قابل فروش بوده، بايد خمس ترقّی قيمت را به قيمت سر سال خمسی بپردازد.

س53: اینجانب در یك شركت تولیدی وابسته به وزارت تعاون عضویت داشته و سهام‌دار بودم و هر سال وجوهات شرعی خود را با یكی از نمایندگان حضرتعالی تسویه نموده‌ام اینك سهم خود را واگذار نموده و با شركت تسویه حساب نموده‌ام آیا مبلغ دریافتی مشمول خمس می‌شود.

ج) اگر سهم خود از شرکت را با پول مخمّس، يا پول هبه يا ارث و امثال آن که خمس ندارد خريده‌ايد، پس از تسويه و دريافت وجه بابت سهام، پول دريافتی خمس ندارد. ولی تفاوت قيمت خريد و فروش، جزو درآمد سال واگذاری محسوب می‌شود که اگر تا سر سال خمسی در مؤونه مصرف نشود متعلّق خمس است.

س54: شخصی با پول مخمّس زمینی خریده است و بعد از چند سال زمین را فروخته است و پول آن را با مقداری پول دیگر زمین دیگری خریده است و الآن می‌خواهد زمین را بفروشد آیا خمس دارد؟

ج) اگر برای تجارت خريده است (يعنی خريده كه قيمتش بالا رود و بفروشد و سود ببرد) قيمت فعلی آن منهای مبلغی كه خمس آن را داده، خمس دارد.

س55: مكانی در ابتدا به عنوان پاركینگ مورد نیاز خودرو ساخته شده است ولی بعداً نیت عوض گردیده و جهت مكان تجاری در نظر گرفته شده است كه اجاره داده شود؛ آیا به پول ساخت آن خمس تعلّق می‌گیرد؟ و چه موقع؟

ج) اگر مكان مذكور در ابتدا پاركينگ احداث شده و حداقل تا پايان سال خمسی از آن به عنوان پاركينگ خصوصی استفاده می‌شده است، با تغيير كاربری خمس ندارد ولی اگر در وسط همان سالِ احداث پاركينگ تبديل به مكان تجاری شده است، در حكم سرمايه است كه خمس دارد.

س56: شخصی زمینی را جهت تجارت به باغ تبدیل کرده است، پس از فرارسیدن سال با اینکه درختان به ثمر نرسیده‌اند، آیا فقط تخمیس زمین لازم است یا زمین و درختان؟ آیا در سال‌های بعد تخمیس افزایش قیمت نیز لازم است؟

ج) اگر برای فروختن ميوه‌‌ها زمين رابه باغ تبديل کرده خمس تمام مبلغی را که هزينه کرده و از درآمد سال بوده بايد بپردازد و زمين اگر متعلّق خمس نبوده و يا خمس آن را داده بود خمس ندارد و اگر می‌خواهد باغ را بفروشد در صورتی که باغ قابل فروش است سر سال بايد علاوه بر خمس مبالغ هزينه شده خمس افزايش قيمت نيز پرداخت شود.

س57: آیا خمس مبلغ دریافت شده بابت سرقفلی مغازه را كه توسط دادگاه تعیین شده بلافاصله باید پرداخت كرد یا این‌كه می‌توان تا سر سال خمسی یا تا سال بعد صبر كرد؟

ج) اگر دريافت آن شرعاً به‌‌‌‌‌صورت حلال باشد، جزو درآمد سال وصول محسوب است که تا پايان سال خمسی اگر در مؤونه هزينه نشده باشد خمس دارد.

س58: اگر پولی به مضاربه در دست شخص دیگری باشد و زمان آن یک سال تعیین شده باشد و سال خمسی در اوایل این قرارداد قرار داشته باشد و همچنین اجازه مسترد کردن پول در هر زمانی که سرمایه‌‌گذار اراده کند وجود داشته باشد آیا سرمایه‌‌گذار موظف به قطع ادامه قرارداد و پرداخت خمس است؟

ج) پول واگذاری به ديگری به‌عنوان مضاربه اگر از درآمد كسب بين سال باشد، سر سال خمسی بايد خمس آن پرداخت شود هرچند در اوايل يا اواسط مدت مضاربه باشد.

س59: افرادی كه پول‌شان را به بانك یا شخصی ‌سپرده‌اند تا به صورت مضاربه با آن كار شود و سر سال خمسی، آن پول در دست عامل، تبدیل به كالا شده است، آیا این‌گونه افراد نیز باید خمس پول‌شان را بپردازند؟

ج) اگر پول سپرده به بانك از منافع کسب و غيرمخمّس باشد و در سر سال خمسی قابل استرداد باشد يا کالايی که بوسيله عامل مضاربه خريداری شده قابل فروش و استرداد پولش باشد، پرداخت خمس آن پول در سر سال خمسی واجب است.

س60: من شغلم بساز و بفروشی ساختمان است و خمس هم می‌دهم زمینی را می‌خرم و در آن ساختمانی ساخته و می‌فروشم پول دریافتی حاصل از فروش شامل سه قسمت است (اصل سرمایه‌‌گذاری، تورم و سود). حال با توجه به اینکه شغل من بساز و بفروشی است و برای ادامه کار می‌بایست برای جایگزینی ساختمان مشابه ساختمان فروخته شده (که با پول خمس داده شده ساخته شده بود و فروخته‌ام) اصل سرمایه به‌اضافه تورّم را هزینه کنم آیا خمس را چگونه محاسبه کنم (آیا فقط به سود بدون در نظر گرفتن اصل سرمایه و تورّم خمس تعلّق می‌گیرد؟)

ج) سرمايه‌ای که خمس آن پرداخته شده، خمس ندارد ولی آنچه عرفاً ربح و سود صدق می‌کند بايد خمس آن پرداخت شود. ولی مقداری از افزايش قيمت كه ناشی از تورّم باشد يعنی ارزش پول كم شده به‌‌طوری كه همه اجناس با پول بيشتر معامله می‌شوند، خمس ندارد.

س61: آیا مقداری که بر اثر تورّم بر قیمت اجناس افزوده می‌شود، جزء ترقّی قیمت سوقیه محسوب می‌شود؟

ج) افزايش قيمت اگر ناشی از تورم باشد يعنی ارزش پول، کم شده و همه‌‌ی اجناس با پول بيشتر معامله می‌شوند، ترقّی قيمت محسوب نمی‌شود و احکام آن بر آن جاری نيست.

س62: با توجه به وجود تورم، سودی که بانک‌ها به سپرده‌‌گذاران می‌پردازند عملاً جبران افت و کاهش ارزش پول محسوب می‌گردد. با این حال، آیا به این سود خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) مقداری که سود محسوب می‌شود، سر سال خمسی متعلّق خمس است.

س63: همسر من قالی می‏‌بافد که سرمایه آن متعلّق به خود ماست و برای تهیه آن قرض گرفته‌‏ایم، در حال حاضر قسمتی از فرش بافته شده است و از آنجا که سال خمسی من به پایان رسیده، آیا پس از تمام شدن فرش و فروش آن برای تهیه احتیاجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلّق می‏‌گیرد یا خیر؟ سرمایه ما از جهت خمس چه وضعیتی دارد؟

ج) پس از استثنای سرمايه که قرض است از قيمت فروش قالی، باقی‌مانده جزء سود سال فروش محسوب می‏‌شود، که اگر در مخارج زندگی مصرف نشود، سر سال خمس دارد.

س64: کشاورزی با بذری که خمس آن را نپرداخته زراعت کرده است؛ پس از نموّ، خمس فقط به محصول تعلّق می‌گیرد یا بایستی خمس بذر را نیز محاسبه نماید؟

ج) خمس بذر را ضامن است و محصول در زايد بر مؤونه سال نيز خمس دارد.

س65: چنانچه انسان مالی را به کسی قرض دهد و وصول آن پس از گذشت موعد سال خمسی باشد, پس از وصول، این مال جزء درآمد همان سال است یا اینکه جزء درآمد سالی که قرض داده است محسوب می‌گردد؟

ج) جزء درآمد سالی است كه قرض داده است بنابراين اگر بتواند تا آخر سال، قرضش را از بدهكار بگيرد، واجب است كه هنگام رسيدن سال خمسی‌اش خمس آن را بپردازد و اگر نتواند قرض خود را تا پايان سال بگيرد هر وقت آن را وصول كرد بايد فورا خمس آن را بدهد.

س66: اگر شخصی مبلغی را قرض بگیرد و نتواند آن را قبل از آن سال ادا کند، آیا پرداخت خمس آن بر عهده قرض دهنده است یا قرض گیرنده؟

ج) بر قرض گيرنده خمس مال قرضی واجب نيست مگر آن مقدار كه اقساط آن از درآمد سال پرداخت شده وآن مبلغ باقی است و يا سرمايه شده است، ولی قرض دهنده اگر مال قرضی را از درآمد ساليانه کارش و قبل از پرداخت خمس آن قرض داده است، در صورتی که بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهکار بگيرد، واجب است که هنگام رسيدن سال خمسی‌‏اش خمس آن را بپردازد، و اگر نتواند قرض خود را تا پايان سال بگيرد، فعلاً پرداخت خمس آن واجب نيست، ليکن هر وقت آن را وصول کرد بايد خمس آن را بدهد.

س67: آیا به پولی که به مدت دو سال به صورت قرض‏‌الحسنه در بانک بوده، خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) هر مقداری که از منفعت کسب پس‌‏انداز می‏‌شود، يک‏بار به آن خمس تعلّق می‏‌گيرد و پس‌‏انداز آن در بانک به صورت قرض‏‌الحسنه موجب سقوط خمس آن نمی‏‌شود. بله، قرضی که نمی‏‌تواند آن را تا سر سال خمسی از قرض گيرنده پس بگيرد، تا آن را پس نگرفته، پرداخت خمس آن واجب نيست.

س68: قبل از رسیدن سر سال خمسی‌ام، مبلغی پول به شخصی قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به کار بیندازد و سود آن بین ما بالمناصفه تقسیم شود، با توجه به اینکه آن مال در حال حاضر در دست من نیست و خمس آن را هم نپرداخته‌‏ام، نظر حضرتعالی در این باره چیست؟

ج) اگر آن مال را قرض داده‌‏ايد و سر سال خمسی قابل وصول نيست، فعلاً خمس آن بر شما واجب نيست، بلکه هنگامی واجب می‏‌شود که آن را دريافت کنيد، ولی در اين صورت شما حقی در سود حاصل از کار قرض گيرنده نداريد، و اگر چيزی از او مطالبه نماييد، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمايه مضاربه به او داده‌‏ايد، بر اساس قرارداد، در سود آن شريک هستيد و واجب است که خمس سرمايه را بپردازيد.

س69: اگر کسی قبل از سال خمسی‌‏اش، مقداری از درآمدِ خود را به کسی قرض دهد و بعد از گذشت چند ماه از سر سال خمسی خود آن را دریافت کند، این مبلغ چه حکمی دارد؟

ج) پرداخت خمس قرض پس از گرفتن آن از بدهکار، واجب است.

س70: بنده مبلغی پول به کسی قرض داده بودم که بازپرداخت آن بعد از سال خمسی‌ام بود و طبق نظر حضرت‌عالی بنا بود موقع گرفتن پول، خمس آن را بدهم. ولی کسی که پول را قرض گرفته بود، به طور توافقی به جای آن به بنده وسیله‌ای داد (یک دستگاه خودرو). مستدعی است بفرمایید حکم خمس آن چگونه است. آیا باید بلادرنگ آن را بپردازم یا در زمان دیگر؟

ج) واجب است فوراً خمس آن مقداری را كه متعلّق خمس بوده، بپردازيد.

س71: دو هفته دیگر سال خمسی من فرا می‌رسد و الان مقداری پول دارم که می‌بایست خمس آن را در زمان مذکور بپردازم. از طرفی باید با این پول برای یکی از آشنایان کالایی ضروری بخرم که بعد از سال خمسی، مبلغ آن را به من پرداخت می‌کند. آیا به این پولی که بعد از سال خمسی به دستم می‌رسد خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) در فرض سؤال هر وقت آن را وصول كرديد، بايد خمس آن را بدهيد.

س72: كسی كه از بانكی وام می‌گیرد و بانك نیز پس از اعطاء وام مبلغی را در حساب گیرنده وام مسدود می‌كند تا زمان تسویه حساب كامل كه اكثراً بیش از یك سال طول می‌كشد آیا به اینگونه وجوهی كه بیش از یك سال مسدود بوده خمس تعلّق می‌‌گیرد یا نه؟

ج) اگر آن مبلغ مسدود شده از درآمد سال او باشد، پس از فرا رسيدن سال خمسی مشمول خمس می‌شود و وقتی كه آن قابل وصول شد، خمس آن را بپردازد.

مستثنیات خمس

احکام خمس

س73: بنده بعد از بازنشسته شدن هر ماه حقوقی را دریافت می‌كنم و هر مدت یكبار مبلغی را به عنوان حق همسر دریافت و به او پرداخت می‌كنم. ولی او آن را در بانك نگه می‌دارد. آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج) حق همسر كه از طرف اداره استخدامی مربوطه به او می‌پردازند، يا همسر به او هديه می‌کند خمس ندارد، اگرچه پس‌‌انداز كند و سال بر آن بگذرد.

س74: آیا به مالی که انسان برای تحصیل درآمد و انجام معاملات تجاری مصرف می‌‏کند، خمس تعلّق می‏‌گیرد یا خیر؟

ج) آنچه را که از درآمد سال برای به‌دست آوردن درآمد از کارهای تجاری و غير آن مصرف می‏‌کند از قبيل هزينه‌‌های انبارداری، حمل و نقل، وزن کردن، واسطه معامله و مانند آن، از درآمد همان سال استثنا می‏‌شود و خمس ندارد.

س75: شخصی ملکی را با مال غیر مخمّس به قیمت بالایی خریده و مبلغ زیادی هم خرج اصلاح و تعمیر آن کرده است و بعد آن را به فرزند غیر بالغ خود هبه کرده و به طور رسمی به اسم او نموده است، با توجه به اینکه آن فرد در قید حیات است، مسأله خمس مکلّف مذکور چگونه است؟

ج) اگر آنچه را برای خريد ملک و اصلاح و تعمير آن صرف کرده، از درآمدهای سال باشد و بخشش آن ملک به فرزندش در همان سال و متناسب با شأن عرفی او باشد، خمس ندارد. در غير اين صورت واجب است که خمس آن را بدهد.

س76: آیا جایز است که انسان مالی را قبل از گذشت سال بر آن، به همسرش هدیه دهد، با آن‌كه می‌‏داند وی آن مال را برای خرید خانه در آینده و یا مخارج ضروری، ذخیره خواهد کرد؟

ج) اين کار جايز است و مالی که به همسرتان بخشيده‏‌ايد، اگر به مقداری باشد که عرفاً مناسب شأن شما و افراد مانند شماست و بخشش صوری و به قصد فرار از خمس هم نباشد، خمس ندارد.

س77: به دخترم یک واحد مسکونی به عنوان هدیه عروسیش داده‌‏ام، آیا این واحد مسکونی خمس دارد؟

ج) اگر هبه واحد مسکونی که به دخترتان بخشيده‌‏ايد، عرفاً مطابق شأن شما محسوب شود، و در بين سال خمسی بخشيده باشيد، دادن خمس آن واجب نيست.

س78: اگر به عنوان شیربها برای داماد اجناسی را تعیین كنند كه به عنوان جهیزیه بخرد آیا بر این اجناس كه بیشتر از یك سال بدون استفاده می‌مانند خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر اجناس مذکور را خريده و به عروس يا خانواده آنها تحويل داده است، خمس آن بر هيچ يک واجب نيست.

س79: بعضی اوقات تعدادی بن كالا یا بن كتاب به ما هدیه می‌‌دهند. از آن‌جا كه به هدیه خمس تعلّق نمی‌گیرد و بن بعنوان پول نقد برای فروشگاه‌‌ها محسوب می‌شود، آیا می‌‌توانم بن‌ها را با پول نقد معادل آن از درآمد جاری‌‌ام جابجا كرده و به عنوان پول مخمّس پس‌‌انداز كنم؟ یا با دست‌گردان كردن و خرید و فروش صوری یا واقعی با فردی دیگر این كار را انجام دهم؟

ج) عمل مذکور موجب سقوط خمس از درآمد نمی‌شود مگر در صورتی که واقعاً با رعايت مقررات مربوطه به ديگری فروخته شود که در اين صورت به پول فروش آن خمس تعلّق نمی‌گيرد.

س80: کتاب‌‌هایی که دانشجو از مال پدر خود یا از وامی که دانشگاه به دانشجویان می‏‌دهد، می‏‌خرد و منبع درآمدی هم ندارد، آیا خمس دارد؟ در صورتی که بداند پدر خمس پول کتاب‌‌ها را نداده، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟

ج) کتاب‌‌هايی که با پول وام و يا با پولی که پدر به او بخشيده، خريده شده است، خمس ندارد.

س81: اینجانب از آزادگان هستم. با عنایت به احتساب دو برابر مدت اسارت به عنوان سابقه خدمت اینك بازنشسته گردیده‌ام، خواهشمند است با توجه به مراتب فوق‌الذكر، بفرمائید به پاداش پایان خدمت من خمس چگونه تعلّق می‌گیرد؟

ج) خمس تعلّق نمی‌گيرد.

س82: آیا به بن کارمندی و یا به اجناسی که از طریق بن کارمندی خریداری می‌شود خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) هديه و بخشش خمس ندارد.

س83: دولت در ایام عید به کارمندان خود اجناسی را به عنوان عیدی داده که مقداری از آن تا سر سال باقی مانده است. با توجه به اینکه عیدی کارمندان خمس ندارد، ولی چون ما در برابر این اجناس مقداری پول پرداخت کرده‏‌ایم، لذا آنچه به ما داده می‏‌شود هدیه به معنای دقیق آن نیست، بلکه با قیمت کمتری در برابر عوض داده شده است، آیا خمس آن مقدار از کالا که در برابر آن پول پرداخت شده، باید داده شود؟ یا اینکه باید قیمت واقعی آن در بازار آزاد محاسبه و خمس آن پرداخت شود؟ و یا چون عیدی است، هیچ‌گونه خمسی ندارد؟

ج) در فرض مذکور نظر به اينکه قسمتی از اجناس در واقع از سوی دولت مجانی به کارمند داده می‏‌شود و در برابر قسمتی پول دريافت می‏‌کنند، فلذا از کالای باقی‌مانده به نسبت مقداری که پول در برابر آن پرداخت نموده‏‌ايد، واجب است که خمس قيمت فعلی آن را بپردازيد.

س84: آیا به حقوق جانبازی خمس تعلّق می‌گیرد؟ آنچه به همسر آنان پرداخت می‌شود، چه حکمی دارد؟

ج) آنچه که بنياد جانبازان به جانبازان عزيز هديه می‌کند اگر در مقابل کار نباشد، خمس ندارد و اگر در مقابل کار و يا طبق قانون استخدام باشد چنانچه از مخارج سال اضافه آيد خمس دارد و حقوقی که جهت پرستاری به همسر ايشان می‌دهند اگر در قبال کار پرستاری باشد (که اگر پرستاری نکند نمی‌دهند) چنانچه از مخارج سال اضافه آيد خمس دارد و در غير اين صورت خمس ندارد.

س85: دولت مدت مرخصی دوران اسارت آزادگان را محاسبه کرده و پول آن را داده است. آیا این وجوه درآمد محسوب می‌شود یا خیر؟ اگر درآمد محسوب شود خمس به آن تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج) در فرض سؤال خمس تعلّق نمی‌گيرد.

س86: اسیرانی که به پدر و مادر آنان از طرف جمهوری اسلامی در طول مدت اسارت، حقوق ماهیانه پرداخت شده و در بانک پس‌‌انداز گشته است، آیا به مال مزبور خمس تعلّق می‏‌گیرد یا خیر؟

ج) پول مذکور خمس ندارد.

س87: آیا مبالغی که بنیاد شهید به خانواده‌‌های شهدا می‏‌پردازد، به مازاد از مخارج سال آن، خمس تعلّق می‌‏گیرد؟

ج) چيزی که بنياد شهيد به خانواده‌‌های عزيز شهدا هديه می‏‌کند، خمس ندارد.

س88: آیا یارانه مسکن که دولت به کارمندان خود می‌‌دهد مشمول خمس می‌‌شود؟

ج) اگر هديه است، خمس ندارد.

س89: دولت به كسانی كه وام خرید خانه از بانك مسكن گرفته‌اند و الگوی مصرف را رعایت كرده باشند (زیر 75 متر) مبلغی را در سال به عنوان سوبسید (یارانه) پرداخت می‌كند. آیا به این مبلغ خمس تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج) خمس ندارد.

س90: در ادارات مبالغی تحت عنوان کارانه بنا به نظر مسئول، بعضا آخر هر سال کاری پرداخت می‌گردد آیا شامل خمس می‌شوند یا نه؟

ج) اگر جزو حقوق باشد خمس دارد ولی اگر هديه باشد خمس ندارد.

س91: آیا هبه و هدیه عید (عیدی) خمس دارد؟

ج) هبه و هديه خمس ندارد، هرچند احوط اين است که اگر از مخارج سال زياد بيايد، خمس آن پرداخت شود.

س92: آیا به جایزه‌‌هایی که توسط بانک‌ها و صندوق‏‌های قرض‌الحسنه به افراد پرداخت می‏‌شود، خمس تعلّق می‏‌گیرد یا خیر؟

ج) خمس در جايزه‌‌ها و هديه‌‌ها واجب نيست.

س93: برای بازسازی ساختمان، سازنده‌ای پیشنهاد پرداخت پولی را بابت ضرر و زیان بسته ماندن مغازه به ما و اهالی ساختمان داده است آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) در فرض سؤال خمس ندارد.

س94: در کشور کانادا، دولت هر ساله پس از دریافت اظهارنامه مالیاتی افراد مثلاً در مورد مهد کودک برای افراد کم درآمد مقداری از هزینه‌‌ها را برمی‌گرداند. در صورتی که پدر از مالی که به آن خمس تعلّق می‌گیرد این پول را بدهد و نهایتاً سال آینده دولت مقداری از آن را به مادر برگرداند (همواره در مورد مهد کودک پول به مادر برگردانده می‌شود و نه پدر) آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر اول روی مبلغ معيّن قرارداد می‌بندند و در آخرِ کار آنها خودشان از مال خود می‌بخشند، خمس ندارد.

س95: من زنی خانه دارم كه همسرم برای خرجی خود و بچه‌‌ها و خانه پول در اختیارم قرار می‌دهد، در واقع پول را به من می‌بخشد، چون هیچ وقت در رابطه با نحوه‌ی خرج آن یا زیادی و كسری آن سؤالی نمی‌كند. حال لباس‌هایی كه با این پول خریداری می‌شود و یا وسایلی كه برای منزل تهیه می‌گردد (البته مورد نیاز و در حدّ شأن است) اگر مدتی بر آن بگذرد و استفاده نشود، مسأله‌ی خمس آن چگونه است؟ آیا من هم باید سال خمسی جداگانه برای خود داشته باشم؟

ج) در فرض مرقوم لباس‌ها و وسايل خريداری شده خمس ندارد و تعيين سال خمسی برای شما لازم نيست.

س96: بسیاری از دانشجویان برای حل مشکلات غیرقابل پیش‌بینی خود در هزینه‌‌های زندگی صرفه‏‌جوئی می‏‌کنند و در نتیجه مبلغ قابل توجهی از کمک هزینه تحصیلی که به آنها پرداخت می‏‌گردد، جمع می‏‌شود، سؤال این است که با توجه به این که این مبلغ از طریق صرفه‌جوئی در پولی که وزارت آموزش عالی به آنها می‏‌پردازد، جمع می‏‌شود، آیا به آن خمس تعلّق می‌‏گیرد؟

ج) کمک هزينه تحصيلی خمس ندارد.

س97: آیا به شیربها و مهریه خانم‌ها خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) مهريه خمس ندارد؛ و شيربها اگر به عنوان هديه باشد، خمس ندارد.

س98: تعدادی سكه نقره به من ارث رسیده آیا به این سكه‌‌ها خمس یا زكات تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج) مال الارث مشمول وجوب خمس نيست و سکه‌‌های مذکور چنانچه مسکوک به سکه رايج معاملی نباشند زکات هم ندارند.

س99: زمینی که سند آن را پدرم در زمان حیاتش به نام من کرده بعد از فوتش به من ارث رسیده، با توجه به آن که پدرم در وصیت‌ نامه‌اش قید نموده که خمس اموالش داده شود آیا خمس آن بر من واجب است؟

ج) اگر پدر شما در خصوص پرداخت خمس اين زمين وصيتی کرده، اول بايد به وصيّت عمل شود و سپس آن زمين به ملک ورثه در می‌آيد و چنانچه در زمان حيات، زمين مذکور را به شما تمليک کرده و شما هم آن را قبض کرده‌ايد در حالی که زمين متعلّق خمس بوده، هبه درست است ولی خمس آن مانند ساير ديون ميت بايد قبل از تقسيم ماترک پرداخت شود.

س100: باغ پدری از طریق بخشش یا ارث به پسرش منتقل شده است، آن باغ هنگام هدیه یا انتقال به او بابت ارث، قیمت زیادی نداشت، ولی در حال حاضر قیمت آن هنگام فروش با قیمت قبلی آن تفاوت زیادی کرده است، آیا به آن مقدار زیادی که بر اثر افزایش قیمت حاصل شده، خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) ارث و هبه و پول فروش آنها خمس ندارد، هرچند قيمت آنها افزايش يافته باشد، مگر اين که نگه‌داری آن به قصد تجارت و زياد شدن قيمت باشد که در اين‌صورت ارتفاع قيمت سوقيه‌اش پس از فروش بنا بر احتياط واجب متعلّق خمس است.

س101: منافع و محصولات زمین و اموال موقوفه، از جهت خمس و زکات چه حکمی دارد؟

ج) اعيان موقوفه مطلقاً خمس ندارد، حتی اگر وقف خاص باشد، ثمره و نماء آن هم مطلقاً خمس ندارد، و به نماء وقف عام قبل از قبض توسط موقوف عليه زکات تعلّق نمی‏‌گيرد، ولی بعد از قبض، پرداخت زکات آنچه از نماء وقف که قبض شده، در صورتی که واجد شرايط وجوب زکات باشد، واجب است، و در نماء وقف خاص هم اگر سهم هر يک از موقوف عليه به حد نصاب برسد، زکات واجب است.

س102: اجداد مادری من اموال خود را وقف کرده‌اند و به من یک پولی از این راه می‌رسد. آیا باید خمس این پول را بدهم یا خیر؟

ج) مالی که از طريق وقف به موقوف‌عليه می‌رسد، مشمول وجوب خمس نيست، گرچه احوط است.

س103: اگر شوهری برای نفقه زن مقداری را معین نكند و بگوید هر چه می‌خواهی خودت بردار اگر زن بخشی از پول را به تدریج برداشته و برای روز مبادا كنار بگذارد آیا با فرا رسیدن سال خمسی به آن خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج) اگر پول‌هايی را كه زن برمی‌دارد، شوهر به عنوان نفقه واجب او می‌دهد و يا به او می‌بخشد، خمس ندارد و اگر زن را وكيل می‌كند كه از پول‌های موجود برای مخارج منزل بردارد و به اصطلاح، زن مسئول خريد منزل باشد، در اين صورت مقدار اضافه آمده جزو اموال مرد بوده كه با تحقق شرايط، پرداختن خمس آن بر عهده مرد می‌باشد.

س104: مادری هستم که خرج زندگی من را بچه‌‌هایم می‌دهند و سر سال خمسی مقداری زیاد می‌آید. آیا به من خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) در فرض سؤال خمس تعلّق نمی‌گيرد.

س105: آیا نفقه‌‏ای که شخصی از طرف پدر یا برادر یا یکی از اقوام دریافت می‏‌کند، هدیه محسوب می‏‌شود یا خیر؟ در صورتی که نفقه دهنده خمس اموال خود را نپردازد، آیا بر نفقه گیرنده پرداخت خمس آنچه که از او می‏‌گیرد، واجب است؟

ج) تحقق عنوان هبه و هديه تابع قصدِ دهنده است و در هر صورت برای نفقه گيرنده پرداخت خمس آن واجب نيست.

س106: آیا خمس به بیمه‌‌های عمر و پس‌‌انداز تعلّق می‌گیرد؟ در مورد بیمه آتش‌سوزی و حوادث چطور؟ چه كسی باید این خمس را بدهد؟ (بیمه‌گذار، ذینفع، بیمه شده، بیمه‌گر).

ج) بيمه‌گذار آنچه را طبق قرارداد بيمه به عنوان حق بيمه به تدريج يا يكجا به بيمه‌گر می‌پردازد، اگر از درآمد همان سال پرداخت باشد، جزو مؤونه‌ی او محسوب است و خمس ندارد و آنچه را كه از بيمه‌گر در پايان مدت يا در وقت حصول شرطی كه پرداخت خسارت موكول به آن شده دريافت می‌نمايد جزو درآمد كسب محسوب نيست و خمس ندارد و اما بيمه‌گر كه شغلِ او يك نوع تجارت است، آنچه را كه از بيمه‌گذاران بابت حق بيمه دريافت می‌دارد جزو درآمد سالانه‌ی او محسوب است كه در زائد بر مؤونه‌ی سالش خمس دارد. و ضمناً خسارت‌هايی كه در طول سال به بيمه‌گذاران طبق قرارداد بيمه می‌پردازد نيز جزو مؤونه قرارداد بيمه است كه از اصل مبالغ دريافتی از بيمه‌گذاران بابت حق بيمه كسر می‌شود و باقی‌مانده در سر سال جزو سود برای او محسوب است كه بايد خمس آن را بپردازد و بيمه‌گذار در اين باره تكليفی ندارد.

س107: آیا به مالی که شرکت‏‌های بیمه بر اساس قرارداد برای جبران خسارت به بیمه شده پرداخت می‏‌‌کنند، خمس تعلّق می‏‌‌گیرد؟

ج) پولی که شرکت‌های بيمه به فرد بيمه شده پرداخت می‏‌‌کنند، خمس ندارد.

س108: شخصی از درآمد بین سال هزینه تحصیل فرزندش را به دانشگاه می پردازد و محل کار او طبق وعده قبلی 80 درصد آن هزینه را به ایشان عودت می دهد و یا فردی هزینه درمان خود را به بیمارستان پرداخت می کند و شرکت بیمه 80 درصد هزینه را طبق تعهدی که دارد به ایشان عودت می دهد ، حال اگر فرد مذکور پولی را که از محل کار یا بیمه دریافت نموده ، مصرف نکرده باشد وسال خمسی او به پایان برسد آیا این پول خمس دارد؟

ج) درفرض سؤال خمس دارد.

س109: آیا به دیه خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) ديه خمس ندارد.

س110: پول یا کالای مخمّسی دارم که اقدام به مصرف آن کرده‏‌ام، آیا جایز است در پایان سال، مقداری از درآمد سال به جای آن پول یا کالایی که خمس آن پرداخت شده، استثنا شود؟

ج) چيزی از درآمد سال به جای مال مخمّسی که مصرف شده، استثنا نمی‏‌‌شود.

س111: شخصی مالک مقداری گندم بوده که خمس آن را پرداخت نموده و هنگام برداشت محصول جدید، همان گندم مخمّس را مصرف می‏‌‌کرده و به جای آن گندم جدید می‏‌‌گذاشته و چندین سال به همین ترتیب عمل نموده است، آیا به گندمی که به جای گندم مصرف شده می‏‌‌گذاشته، خمس تعلّق می‏‌‌گیرد؟ و در صورت تعلّق خمس، آیا همه آن خمس دارد؟

ج) گندمی را که خمس آن را پرداخته، اگر مصرف کند، نمی‏‌‌تواند معادل آن از گندم جديد را از خمس استثنا کند. بنابراين آنچه را که از گندم جديد مصرف مؤونه سال خود کرده، خمس ندارد، و آنچه که از آن تا سر سال خمسی باقی مانده، خمس دارد.

س112: من دو حساب بانکی جدا از هم دارم. حساب اول پول هبه است که به آن خمس تعلّق نمی‌گیرد و حساب دوم که حاصل کار من است و به آن خمس تعلّق می‌گیرد. من قسمتی از پول حساب اول را به اشتباه خرج کرده‌ام به این نیت که این پول را از حساب دوم برداشت کرده‌ام. آیا می‌توانم آن مقداری را كه از حساب دوم (پول خمس نداده) خرج کرده‌ام به حساب اول (پول هبه) منتقل کنم. یعنی آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج) مبلغ مذكور پس از خرج شدن، استثنا نمی‌شود.

س113: آیا ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است یا اینکه نیاز به آن در طی سال کافی است، هرچند موردی برای استفاده از آن پیش نیاید؟

ج) ملاک در امثال لباس و فرش و مانند آن از چيزهايی که هنگام استفاده، عين آنها باقی می‏‌‌ماند، نياز به آنها است. ولی معيار در احتياجات مصرفی روزانه زندگی مانند برنج و روغن و غيره، مصرف است که هر چه از مصرف سالانه آنها زياد بيايد، خمس دارد.

س114: اگر فردی زمین دومی که مناسب شأن او و مورد نیاز جهت ساختمان مسکن برای عائله اوست داشته باشد، ولی در طول سال خمسی قدرت ساخت آن را ندارد و یا در یک سال نمی‏‌‌تواند آن را تکمیل کند، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟

ج) در عدم وجوب خمس، در زمينی که برای ساخت مسکن بدان نياز دارد، فرقی بين اينکه يک قطعه باشد يا چند قطعه، و يا يک مسکن باشد يا چند مسکن، وجود ندارد؛ بلکه ملاک، صدق عنوان نياز به آن به مقتضای موقعيت و شأن عرفی وی و همچنين وضع مالی او برای ساخت تدريجی آن است.

س115: یک سرویس ظروف منزل وجود دارد، آیا استفاده از بعضی از آنها برای عدم تعلّق خمس به آن کافی است؟

ج) معيار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نياز به آن مطابق با شأن عرفی مناسب با انسان است، هرچند در طول سال از آن استفاده نشود.

س116: آیا به خانه‏‌ای که قبلاً با مالی که خمس آن داده نشده، ساخته شده، خمس تعلّق می‏‌‌گیرد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس، آیا خمس بر اساس قیمت فعلی محاسبه می‏‌‌شود یا قیمت زمان ساخت آن؟

ج) اگر خانه از درآمد بين سال برای زندگی و سکونت ساخته شده است خمس ندارد، ولی اگر از درآمدی که سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولی که در ساخت آن هزينه شده، بايد پرداخت شود.

س117: کفنی را خریده و چندین سال مانده است، آیا پرداخت خمس آن واجب است یا این‌که فقط پرداخت خمس قیمت خرید آن واجب است؟

ج) پولی که با آن کفن خريده، اگر مخمّس باشد، ديگر خمس ندارد وگرنه بايد خمس پول خريد کفن را بپردازد. و در مورد تنزل ارزش پول به احتياط واجب با حاکم شرع مصالحه نمايد

س118: اگر کسی برای فرار از خمس دادن قبل از اتمام سال خمسی‌اش شروع کند به خرج کردن اموال و دارایی‌هایش مثلاً زیارت برود یا حج مستحبی یا خرید وسایل منزل که نیازی به آنها ندارد یا تعویض خودرو و... آیا این کار خمس را ساقط می‌کند؟ کار او چه حکمی دارد؟

ج) آنچه صَرف هزينه زندگی کرده ولو در فرض سؤال، خمس ندارد ولی اگر صرفاً به قصد فرار از خمس چيزی که به آن نياز ندارد را تهيه کند، وجوب خمس از او ساقط نمی‌شود.

س119: خمس لوازم منزل چگونه محاسبه می‏‌‌شود؟

ج) لوازمی که با استفاده از آنها عين آن باقی می‏‌‌ماند مثل فرش و غير آن، خمس ندارد. ولی از نيازهای مصرفی روزمره مانند برنج و روغن و غير آنها، آنچه اضافه بيايد و تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس دارد.

س120: چنانچه با پولی كه درآمد سال است، قبل از رسیدن سال خمسی، پول خودرو را بپردازیم و پس از سال خمسی خودرو را تحویل بگیریم، آیا خمسی به پول خودرو تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر خودرو مؤونه در حدّ شأن عرفی شما بوده و خريداری گرديده و پول پرداختی به عنوان بخشی از ثمن (قيمت) است، خمس ندارد وگرنه خمس دارد.

س121: مبلغ صد هزار تومان به مؤسسه‏ای پرداخت نمودم تا در آینده زمین مسکونی به من تحویل دهد و الآن یک سال از آن می‏‌‌گذرد و از طرفی قسمتی از آن پول مال خودم است و قسمت دیگر را قرض کرده و مقداری از قرض را هم پرداخته‌‏ام، آیا به آن خمس تعلّق می‏‌‌گیرد؟ مقدار آن چقدر است؟

ج) اگر گرفتن زمين برای ساخت مسکن مورد نياز متوقف بر پيش‌پرداخت مقداری از پول آن باشد، مبلغ پرداخت شده خمس ندارد، حتی اگر از درآمد کسب شما باشد.

س122: آیا به پولی که برای خرید کتاب از نمایشگاه بین‌‏المللی کتاب در تهران قبل از تحویل آن پرداخت شده، ولی هنوز کتاب‌ها ارسال نشده است، خمس تعلّق می‏‌‌گیرد؟

ج) اگر کتاب‌های مزبور، مورد نياز و به مقدار متناسب با شأن عرفی شخص باشد، خمس ندارد.

س123: آیا استفاده از یک جلد از دوره کتابی که از چندین جلد تشکیل شده (مانند وسائل الشیعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن دوره می‏‌‌شود یا اینکه باید از هر جلد کتاب یک صفحه خوانده شود؟

ج) اگر مجموع آن دوره مورد نياز باشد و يا خريد جلدی که به آن احتياج است متوقف بر خريد دوره کامل آن باشد، خمس ندارد، در غير اين صورت بايد خمس مجلّداتی که الآن مورد نياز نيست، پرداخت شود، و مجرد خواندن يک صفحه از هر جلد کتاب، برای ساقط شدن خمس کافی نيست.

س124: آیا كتاب‌‌های درسی كه طلاب برای سال‌های بعد می‌خرند سر سال باید تخمیس شود؟

ج) اگر مناسب شأن آنها باشد خمس ندارد.

س125: آیا به طلایی که شوهر برای همسرش می‏‌‌خرد، خمس تعلّق می‏‌‌گیرد؟

ج) اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه سال محسوب می‏‌‌شود و خمس ندارد.

س126: اگر مقداری پول برای بچه کنار گذاشته شود و کلاً به عنوان هبه به او بخشیده شود آیا پول هبه شده خمس دارد یا نه؟

ج) اگر بخشش، صحيح انجام گرفته و به قصد فرار از خمس نبوده، متعلّق خمس نيست.

س127: گاهی در سفرهای زیارتی مقداری لباس و وسایل جهت سوغات تهیه می‌كنیم ولی مورد آن پیش نمی‌آید و آن را برای زمانی دیگر كه بخواهیم سوغات دهیم نگه می‌داریم. وضعیت خمس این موارد چگونه است؟

ج) اگر وسايل مذكور كه با درآمد خريداری می‌شود تا سر سال خمسی به اشخاص سوغات داده شود، خمس ندارد و در غير اين صورت بايد خمس آن پرداخت شود.

س128: آیا اگر زن و شوهر پول خود را برای تهیه مسكن به هم ببخشند تا خمس به آن تعلّق نگیرد اشكال شرعی دارد؟‌

ج) فرار از خمس از طريق مذکور موجب سقوط تکليف نمی‌شود.

س129: سر سال خمسی من آخر ماه دهم از هر سال است، آیا حقوق ماه دهم را که در آخر آن می‏‌‌گیرم، خمس دارد؟ اگر بعد از دریافت، مقدار باقی‌مانده آن را (که طبق عادت، هر ماه پس‌‌انداز می‏‌‌شود) به همسرم هدیه کنم، آیا خمس به آن تعلّق می‏‌‌گیرد؟

ج) حقوقی که قبل از سال خمسی دريافت می‏‌‌کنيد و يا قبل از آخرين روز سال خمسی قابل دريافت است، پرداخت خمس مقدار زائد بر مؤونه آن سال واجب است. اما آن‌چه به همسر خود يا به ديگری هديه می‏‌‌نماييد، اگر صوری و به قصد فرار از خمس نباشد و به مقدار مناسب با شأن عرفی شما باشد، خمس ندارد.

س130: زن و شوهری برای اینکه خمس به اموال آنها تعلّق نگیرد، قبل از رسیدن سال خمسی‏‌شان، اقدام به هدیه کردن سود سالانه خود به یکدیگر می‏‌‌کنند، امیدواریم حکم خمس آنها را بیان فرمایید.

ج) با اين‏گونه بخشش که صوری و برای فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمی‏‌‌شود.

س131: بنده دختری 9 ساله دارم كه از هم اكنون حسابی در بانك برای او باز نموده و ماهیانه مبلغی كم به این حساب واریز می‌‌نمایم به این نیت كه برای تهیه جهیزیه از آن استفاده كنم آیا به این وجه نیز خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج) اگر واقعاً به او هبه كنند و مناسب شأن هبه‌كننده باشد، خمس ندارد اما اگر هبه نشده است و صِرفاً پس‌‌انداز به نام وی است خمس دارد.

س132: آیا وسیله‌ای که ابتدا به نیت جهیزیه تهیه شده است می‌توان بعد از چند سال برای مصرف دیگری استفاده کرد؟ آیا به این وسیله خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر در راه ديگر مصرف شود، حکم جهيزيه را ندارد.

س133: کسی که جهاز را به تدریج خریده و الآن از مد افتاده و قصد تبدیل به احسن دارد آیا موقع فروش جهاز از مد افتاده خمس آن را بدهد یا خیر؟

ج) اگر همان را تبديل می‌كند، خمس ندارد ولی اگر بفروشد و چيز ديگری بخرد و يا پول آن را در زندگی خود هزينه كند (با فرض اين كه سال خمسی بر آن گذشته باشد) مشمول وجوب خمس است.

س134: اگر پدر دختر جهیزیه را برای خودش برداشته و در زندگی مصرف كند و كالای مرغوب‌تری را برای دختر تهیه كند، چه حكمی دارد؟

ج) اگر به دختر بخشيده و تحويل او داده و حالا دختر پس بدهد، خمس ندارد وگرنه در فرض مرقوم خمس دارد.

س135: اگر پول جهیزیه را به خود دختر بدهیم تا بعداً با آن جهیزیه بخرد آیا خمس به آن تعلّق می‌گیرد؟

ج) آنچه را كه هديه كرده‌ايد اگر مناسب با شأن عرفی و قبل از فرا رسيدن سال خمسی باشد، خمس ندارد.‏

س136: در صورتی كه جهیزیه پس از گذشت چند سال از خرید آن به دختر تحویل نشده بلكه به فرد فقیری بخشیده شود، آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر از راه درآمد کاری تهيه شده در فرض مزبور خمس دارد.

س137: با توجه به فتوای امام خمینی (قدّس سرّه) در مسأله جهیزیه عروس که دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر می‏‌‌برد، اگر در منطقه‌‏ای رسم بر این باشد که خانواده داماد اقدام به تهیه و تأمین اثاثیه و لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به تدریج به تهیه آن لوازم بپردازند و سال بر آن بگذرد، چه حکمی دارد؟

ج) اگر تهيه اثاثيه و لوازم زندگی برای آينده، عرفاً جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد.

س138: اگر فردی با توجه به شأن خود هر ماه از درآمدش طلا بخرد آیا این طلاها خمس دارد؟

ج) در فرض سؤال اگر طلا برای زينت در حدّ شأن عرفی باشد، خمس ندارد.

س139: كسی كه در منزل پرنده نگه‌می‌دارد یا آكواریوم ماهی دارد آیا پرندگان یا ماهی‌ها خمس دارد خصوصاً اگر گران‌قیمت باشد یا جنبه‌ی زینتی داشته باشد؟

ج) اگر زايد بر مؤونه و شأن عرفی شخص باشد و از درآمد بين سال تهيه شده باشد، خمس دارد و در غير اين صورت خمس ندارد.

س140: مبالغی را که انسان برای امور خیریه مانند کمک به مدارس، آسیب‏‌دیدگان از سیل و... انفاق می‏‌‌کند، آیا از مؤونه سال محسوب می‏‌‌شود و خمس ندارد؟

ج) اين چنين انفاق‌ها از مخارج سال انفاق محسوب می‏‌‌شود و خمس ندارد.

س141: در سال 82 خمس یک‌ساله سرمایه مغازه خود را حساب كردم. در سال 83 كه می‌خواستم خمس یك‌ساله خود را حساب كنم متوجه شدم كه بایستی مالیات سال 81 و82 را پرداخت كنم. سوال این است كه آیا در محاسبه خمس 83 می‌توانم مالیات سال‌های81 و82 را از سرمایه كم كنم، باتوجه به این‌كه جاهل به مسأله مالیات بودم؟

ج) بدهی هر سال از درآمد همان سال كم می‌شود و باقی‌مانده اگر زائد بر مؤونه باشد خمس دارد. ولی اگر بدهی مالياتی سال‌های قبل را قبل از رسيدن سال خمسی پرداخت نماييد از مؤونه شما محسوب می‌شود.

س142: شخصی برای رفتن به حج استحبابی مبلغی را به حساب سازمان حج واریز کرده، ولی قبل از تشرف به زیارت خانه خدا، فوت نموده است، این مبلغ چه حکمی دارد؟ آیا مصرف کردن آن در نیابت از حج میت واجب است؟ آیا خمس به آن تعلّق می‏‌‌گیرد؟

ج) فيش حج که در قبال مبلغی که به حساب سازمان حج واريز کرده، دريافت نموده، به قيمت فعلی‏‌اش از ترکه ميت محسوب می‏‌‌شود، و ميت اگر حج برذمّه ندارد و وصيت به حج هم نکرده، صرف آن در حج نيابی برای ميت واجب نيست، و خمس آن اگر پرداخت نشده‏ باشد، در فرض سؤال واجب است پرداخت شود.

س143: اگر كسی مهمان است و کلیه هزینه‌‌هایش توسط دیگری پرداخت می‌شود، آیا میزبان باید خمس مخارج را بدهد؟

ج) هزينه‌‌های مذكور در حد متعارف مشمول خمس نمی‌باشد.

س144: اینجانب كارمندی بازنشسته‌ام كه قبل از بازنشستگی با استفاده از وام بانكی و غیربانكی آپارتمانی در مشهد خریداری نموده به این نیت كه پس از بازنشستگی از توفیق همجواری حضرت ثامن‌الحج (علیه السلام) بهره‌مند شوم، همچنین به اتفاق تعدادی از همكاران قطعه‌ زمینی آن هم به‌صورت اقساط از یكی از ملاكین شمال با كاربری مسكونی خریداری نمودیم. پس از بازنشستگی دولت محترم بر اساس قانون، مبلغی به اینجانب پرداخت نمود كه اقساط بانكی آپارتمان مشهد و تمامی بدهی به فروشنده ملك شمال را پرداخت نمودم ولی بابت وام غیر بانكی آپارتمان ماهیانه 75 هزار تومان تا سال‌های آتی می‌بایست بپردازم. از طرفی بحمدالله چون هنوز توان كاری دارم در جای دیگر مشغول هستم. با عنایت به این‌كه اولاً توفیق زندگی در مشهد حاصل نشد و فقط در سال چند بار خود و خانواده و برخی از بستگان از آن استفاده می‌نماییم و ثانیاً قطعه زمین شمال پس از تفكیك با شركا به همان وضع باقی است و توان ساخت و استفاده از آن را ندارم؛ الف: آیا املاك اینجانب مشمول خمس می‌باشد؟ ب: اگر چنین است آیا باید به قیمت خرید محاسبه نمایم و یا قیمت روز؟

ج) الف: اگر شأن شما اقتضا دارد در مشهد نيز خانه داشته باشيد خمس ندارد ولی اگر ساختمان مشهد و ملك ديگر مورد شان عرفی شما محسوب نمی‌شود به مقداری از پول آنها كه از درآمد پرداخت كرده‌ايد، خمس تعلّق گرفته است. ب: در فرض سؤال اگر برای ترقّی قيمت و سود بردن خريداری نشده باشد بر فرض تعلق خمس تا نفروخته‌ايد، به قيمت خريد خمس دارد و در صورت فروش تفاوت قيمت خريد و فروش، جزو درآمد سال فروش محسوب می‌شود که اگر تا سر سال خمسی صرف در مؤونه نشود، متعلّق خمس است.

س145: به قصد استفاده خانواده و تأمین نیاز مادی و تفریحی خانواده قطعه زمینی (كشاورزی) خریداری نمودم. آیا مشمول خمس می‌شود یا خیر؟ در صورت تعلّق خمس، آیا به هزینه‌‌هایی كه برای آن زمین شده، مثل حصاركشی و درخت‌كاری، نیز خمس تعلّق می‌گیرد؟ ضمناً بخشی از پول این ملك از طریق وام و مابقی از درآمد سال، قبل ازسال خمسی، تأمین و پرداخت شده است.

ج) اگر مورد نياز شما بوده ـ ولو برای استراحت و تفريح ـ و از درآمد سال تهيه کرده‌ايد، خمس ندارد.

س146: زمانی كه كسی منزلی بگیرد كه آن منزل یك مغازه داخل كوچه داشته باشد و هدف خرید منزل باشد درمورد آن مغازه خمس تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج) اگر مغازه را به قصد کسب نخريده و فعلاً هم از آن کسب درآمد نمی‌کند و جزو منزل محسوب می‌شود، آن مغازه حکم مستقلی ندارد بلکه ملحق به منزل می‌باشد.

س147: شخصی خانه ملکی برای سکونت ندارد، لذا زمینی خریده تا در آن خانه‏‌ای برای خودش بسازد، ولی چون پول کافی برای ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آیا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آیا خمس پول خرید را باید بپردازد یا قیمت فعلی زمین را؟

ج) اگر زمين را از منفعت کسب سال، برای ساخت مسکن مورد نياز، خريده باشد، خمس ندارد.

س148: در سؤال قبلی، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه کند، ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد، آیا خمس آنچه در مصالح ساختمان مصرف کرده، واجب است؟

ج) در فرض سؤال، خمس ندارد.

س149: زمینی را به قصد ساخت باغ خریداری نموده‌ام كه تاكنون موفق به ساخت آن نشده‌ام، در صورت رسیدن سال خمسی آیا شامل خمس خواهد شد و در صورت مثبت بودن پاسخ، خمس آن چگونه محاسبه خواهد شد؟

ج) اگر زمين مذكور را از درآمد بين سال برای احداث باغ جهت نياز شخصی و به عنوان محلی برای استراحت تهيه كرده‌ايد، و مازاد بر شأن و موقعيت عرفی شما نباشد، خمس ندارد.

س150: اگر شخصی برای آینده فرزندانش، با اینکه خودش در طبقه اول زندگی می‏‌‌کند، اقدام به ساختن طبقه دوم کند، آیا با وجود عدم نیاز به آن تا چند سال دیگر پرداخت خمس آنچه در آن خرج کرده، واجب است؟

ج) اگر ساختن طبقه دوم برای آينده فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفی وی محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتی که اين چنين نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نياز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.

س151: شما می‏‌‌فرمایید آنچه از مخارج سال محسوب می‏‌‌شود، خمس ندارد، پس شخصی که خانه‌‏ای برای سکونت ندارد، ولی مالک قطعه زمینی است که یک سال یا بیشتر بر آن گذشته و او نمی‏‌‌تواند آن را بسازد، پس چرا این از مخارج او محسوب نمی‏‌‌شود؟ امیدواریم توضیح بفرمایید.

ج) اگر زمين را برای ساخت مسکن مورد نياز در آن، از درآمد بين سال خريده باشد، جزء مخارج کنونی وی محسوب می‏‌‌شود و خمس آن واجب نيست.

س152: اگر فرش و ظرف‌ها اتفاقاً در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد، ولی برای استفاده میهمان به آنها نیاز باشد، آیا خمس در آنها واجب است؟

ج) در فرض سؤال خمس واجب نيست.

س153: داروهایی که از درآمد وسط سال خریده شده و تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس به آن تعلّق می‏‌‌گیرد یا خیر؟

ج) اگر خريد داروها جهت استفاده از آن در مواقع نياز باشد و در معرض احتياج هم باشد، خمس ندارد.

س154: شخصی برای آسایش و رفع نیازهای خانواده‌‏اش اقدام به خرید ماشینی با مال غیر مخمّس و سودی که در وسط سال به دست آمده، نموده است، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتی که ماشین را برای انجام امور مربوط به کارش خریده باشد، چه حکمی دارد؟

ج) ماشين اگر برای انجام امور مربوط به کار و کسب او باشد، حکم ابزار کار را در وجوب خمس دارد، ولی اگر برای رفع نيازهای زندگی و جزء احتياجات مناسب با شأن عرفی او باشد، خمس ندارد. البته اگر بر پول خريد آن سال خمسی گذشته، خمس پرداخت شود.

س155: اگر برنج‌كاران بعد از برداشت محصول برنج، مقداری از آن را فروخته و هزینه‌ی زندگی ‌نمایند و مقدار دیگری را نیز برای مصرف سالیانه خود نگه‌‌دارند، آیا به مقدار برنجی كه برای مصرف سال از تابستان نگه‌داری شده است، خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) مقدار زائد بر مؤونه در سر سال خمسی، متعلّق خمس است.

س156: من دانشجو هستم و قصد ازدواج دارم و می‌‌خواهم برای زندگی آینده‌ام وسایل زندگی تهیه كنم می‌خواستم سؤال كنم كه اگر من از اكنون شروع به تهیه وسایل كنم در صورتی كه یک سال از خرید آن بگذرد و استفاده نكرده باشم ‌آیا باید برای آن خمس بدهم؟

ج) اگر تهيه لوازم زندگی برای آينده، عرفاً جزو مؤونه شما محسوب می‌شود و تهيه يکباره وسائل در آينده، برای شما مقدور نيست، خمس ندارد.

س157: گاهی لوازم منزل مثل یخچال به قیمتی کمتر از قیمت بازار به ما فروخته می‏‌‌شود، این لوازم در آینده یعنی پس از ازدواج مورد نیاز ماست، با توجه به اینکه بعد از ازدواج باید آنها را به چند برابر قیمت فعلی تهیه کنیم، آیا به آنها که در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلّق می‏‌‌گیرد؟

ج) اگر آنها را با منفعت کسب سال برای استفاده در آينده خريده‏‌ايد و در سال خريد مورد نياز شما نبوده، بايد خمس قيمت خريد آن را در سر سال خمسی بپردازيد، مگر آن‌كه به علت عدم توانايی از تهيه يک باره آن هنگام نياز، ناگزير از تهيه تدريجی و نگهداری آن برای زمان احتياج باشيد، و مقدار آن هم به اندازه شأن عرفی شما باشد، که در اين صورت جزء مؤونه محسوب می‏‌شود و خمس ندارد.

س158: هر سال در اسفند ماه نمایشگاهی تشكیل می‌شود و چون قیمت آن مناسب است مایحتاج یك سال‌مان را از آنجا خریداری می‌كنیم (خصوصاً لباس‌های زمستانه و تابستانه‌ی بچه‌‌ها را). آیا به اینها خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر در وقت خريد، لباس‌های مذكور مورد نياز و در حدّ شأن خانواده باشد، خمس ندارد.

س159: اینجانب دارای یك واحد مسكونی کوچک بودم سپس از طریق تعاونی مسكن محل كارم با پرداخت تدریجی و وام‌های متعدد یك منزل آپارتمانی دیگری احداث كردم. بعد از آن، منزل قبلی را اجاره داده و از كرایه آن اقساط منزل جدید را پرداخت نمودم آیا به این دو واحد مسكونی خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) منزل قبلی اگر از درآمد بين سال تهيه شده و حداقل تا پايان سال خمسی در آن سکونت داشتيد، خمس ندارد؛ و منزل دوم که فعلاً منزل مسکونی مورد نياز شما محسوب می‌شود نيز خمس ندارد.

س160: آیا اگر وسیله‌ای در معرض استفاده باشد ولی تا یک سال از آن استفاده نشود به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر مورد نيازتان بوده و از درآمد سال پولش را داده‌ايد، خمس ندارد اگرچه استفاده نکرده‌ايد.

س161: آیا به لوازم‌التحریر خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر مورد نياز (در حد شأن عرفی) باشد و از درآمد بين سال تهيه شده باشد، خمس ندارد. مگر لوازم التحرير مصرفی که از مصرف سال اضافه آمده باشد و عرفاً ماليت داشته باشد که خمس آن بايد پرداخت شود.

س162: حكم قلم، خودكار، لوازم آرایش زنانه، عطر و ادكلن كه قسمتی از آن استفاده شده و قسمتی از آن باقی مانده و بر آن سال گذشته، چیست؟

ج) اگر از درآمدِ بين سال تهيه شده و مقدار باقی‌مانده عرفاً ماليت داشته باشد، مشمول وجوب خمس است.

س163: بنده برای خرید سیم كارت تلفن همراه پول واریز نموده‌ام و سال مالی بنده نیز نزدیك است آیا برای وجه واریزی كه فعلاً سیم كارت را تحویل نگرفته‌ام خمس تعلّق می‌گیرد یا نه؟

ج) اگر از درآمد بين سال واريز شده و مبلغ مزبور به عنوان خريد بكار رفته (نه به عنوان سرمايه‌گذاری) و مورد نياز و مطابق با شأن عرفی باشد، خمس ندارد.

س164: به اعتبار باقی‌مانده کارت‌های تلفن و شارژ موبایل اعتباری خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) شارژ موبايل را اگر با درآمد بين سال پرداخته است، اعتبار باقی‌مانده در كارت سر سال خمسی خمس دارد.

س165: افراد کشاورز برای امرار معاش محتاج به نگه‌داری از حیواناتی مانند گاو‌ و گوسفند و مانند آنها هستند تا این‌كه از منافع منفصله آنها در مؤونه زندگی خود استفاده نمایند. آیا به این حیوانات و نماءات منفصل آن خمس تعلق می‌گیرد؟

ج) خود آن حيوانات چنانچه زايد بر شأن نبوده و مورد نياز باشند و از درآمد کاری يا منافع کسب که سال بر آن نگذشته تهيه شده باشند، خمس ندارد ولی به نماءات منفصل (از قبيل روغن و پشم و...) که تا سر سال خمسی مصرف نشده خمس تعلّق می‌گيرد.

س166: اگر شخصی خانه خود را فروخته و پول آن را برای استفاده از سود آن در بانک بگذارد و سپس سال خمسی اش فرا برسد، چه حکمی دارد؟ و اگر این پول را برای خرید خانه، پس انداز نماید، چه حکمی دارد؟

ج) اگر خانه را از درآمد سالانه شغلی برای سکونت و به حساب مخارج سالانه، ساخته يا خريده و بعد از سال خمسی آن را فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.

س167: اگر وسائل و چیزهای مورد نیاز زندگی مانند ماشین، موتور، فرش که خمس آن داده نشده است، فروخته شود، آیا پس از فروش باید خمس آنها فوراً پرداخت شود؟

ج) وسايل ذکر شده اگر جزو احتياجات زندگی بوده و از درآمد بين سال آن را تهيه کرده است، و در سال بعد به فروش رفته است پول فروش آن خمس ندارد، ولی اگر وسايل را با پولی که سال بر آن گذشته بدون ادای خمس تهيه کرده، بايد خمس پول خريد آنها را بدهد، هرچند آن وسايل را نفروشد و اگر حساب سال نداشته و نمی‌داند که به هنگام صرف پول در خريد مايحتاج، آيا سال خمسی بر آن گذشته يا نه، در مورد پول خريد آنها بايد با يکی از نمايندگان ما مصالحه نمايد.

س168: چند سال پیش ماشینی خریدم که در حال حاضر فروش آن به چندین برابر قیمت ممکن است، با توجه به اینکه پول خرید آن، مخمّس نبوده است، و در صورت فروش و گرفتن قیمت فعلی آن، می‏‌خواهم خانه‏‌ای برای سکونت بخرم، آیا به مجرد دریافت پول، همه آن خمس دارد یا فقط به پولی که با آن ماشین را خریده‏ام، خمس تعلّق می‏‌گیرد و مقدار باقی‌مانده که همان مقدار افزایش قیمت ماشین است، جزء درآمد سال فروش ماشین محسوب می‏‌شود که اگر تا پایان سال فروش در مخارج زندگی مصرف نشود، خمس به آن تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) اگر ماشين‏ جزء مؤونه شما باشد و آن‏ را از درآمد بين ‏سال جهت‏ استفاده ‏شخصی زندگی‏ خريده ‏باشيد، پول فروش آن خمس ندارد. ولی اگر ماشين را برای کار کردن خريده‏‌ايد، خمس مالی که برای خريد آن صرف کرده‌‏ايد، واجب‏ است، البته در مورد تنزّل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است و ترقّی قيمت ربح سال فروش محسوب می‌شود.

س169: با توجه به اینکه اگر وسایل خانه یا طلای همسر که در شأن اوست بعد از سال خمسی فروخته شود خمس ندارد اگر پول حاصل به مدت چند سال خرج نشود آیا باز هم خمس ندارد؟

ج) خمس ندارد.

س170: اگر مؤونه مثل خانه بعد از سال خمسی تبدیل به سرمایه شود خمس دارد یا نه؟ ج) در فرض مذكور خمس ندارد.

ج) در فرض مذكور خمس ندارد.

س171: اینجانب با پول مخمّس قطعه زمینی را به این نیّت خریداری كردم كه اگر توانستم در آن زمین خانه‌ای بسازم و زندگی‌ كنم، و اگر نتوانستم آن را بفروشم و خانه‌ای بخرم. بعد از چند سال كه زمین ترقی كرد، آن را فروختم و بلافاصله با اضافه مقداری از اندوخته‌ی خود خانه‌ای خریدم. آیا به پول این خانه خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) در فرض مرقوم، به اين خانه خمس تعلّق نمی‌گيرد مگر به مبلغی كه پس‌‌انداز كرده بوديد در صورتی كه از درآمد سال بوده و سال بر آن گذشته و خمس آن پرداخت نشده باشد.

س172: اگر مکلّف از درآمد سال، زمینی را جهت تهیه منزل خریده و بعد از گذشت سال، آن را بفروشد تا پولش را صَرف خرید مسکن نماید، آیا پول فروش زمین متعلّق خمس است؟

ج) اگر با درآمد سال زمينی را برای بنای مسکن خريداری کند و پس از انقضای سال، عين يا قيمت آن را صَرف تهيه‌ی مسکن ديگری کند، خمس ندارد و درآمد جديد محسوب نمی‌شود.

س173: شخصی دارای کتابخانه‏ای شخصی است که مدتی از آن کتاب‌ها استفاده می‏‌نموده و فعلاً چند سال است که از آن استفاده نمی‏‌کند، ولی احتمال می‏‌دهد که در آینده از آن بهره ببرد، آیا در مدتی که از کتاب‌‌ها استفاده نمی‏‌کند، به آن خمس تعلّق می‏‌گیرد؟ و آیا در تعلّق خمس، فرقی بین اینکه خودش خریده باشد یا پدرش، وجود دارد؟

ج) اگر کتابها در زمان خريد آن مورد نياز او برای مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفی او باشد، خمس ندارد، حتی اگر پس از سال اول از آن استفاده نکند. همچنين اگر کتاب‌ها به او ارث رسيده و يا از طرف پدر و مادر و يا ديگران به او هديه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمی‏‌گيرد.

س174: در طبقه بالای خانه مسکونی‌مان دو واحد آپارتمان جهت سکونت فرزندان‌مان بنا نهاده‌ایم. اما اکنون در دست مستأجر است. محاسبه خمس این واحدها چگونه است؟

ج) اگر ساختن طبقه دوم برای فرزندان در حال حاضر از مخارجِ مناسبِ با شأن عرفی شما محسوب شود، خمس ندارد و در صورتی که اين چنين نباشد و در حال حاضر هم، نه خود شما و نه فرزندان شما به آن نياز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است؛ و محاسبه آن به قيمت تمام شده كفايت می‌كند.

س175: چند روز پیش از سر سال خمسی یك تخته فرش جدید برای منزل گرفتم و فرش قبلی كنار گذاشته شد. آیا خمس بر این تخته فرش كنار گذاشته شده تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج) اگر فرش جديد مورد نياز شما بوده، خمس ندارد و همچنين بر فرشی که از سال قبل مورد استفاده بوده و اکنون کنار گذاشته‌ايد، ‏خمس تعلّق نمی‌گيرد.‏

س176: چند سال پیش از بانک وام گرفته و آن را به مدت یک سال به حساب بانکی‏‌ام واریز کردم، و بدون آن‌كه موفق به استفاده از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را می‏‌پردازم، آیا به این وام، خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) خمس آن مقدار از وام مزبور که اقساط آن را تا سر سال خمسی از منفعت کسب خود پرداخت کرده‏‌ايد، واجب است.

س177: اینجانب مبالغی به خاطر ساختمان منزل بدهکار هستم و این بدهکاری تا دوازده سال طول خواهد کشید، خواهشمندم مرا در رابطه با موضوع خمس راهنمایی فرمایید که آیا این بدهی از درآمد سال استثناء می‏‌شود؟

ج) اقساط بدهی ساخت مسکن و مانند آن را هرچند می‏‌توان از درآمد کسب همان سال پرداخت نمود، ولی در صورت عدم پرداخت، از در آمد آن سال استثنا نمی‏‌شود، بلکه به باقی‌مانده درآمد سر سال خمسی، خمس تعلّق می‏‌گيرد.

س178: در سال گذشته مبلغی را قرض گرفته و با آن زمینی خریدم به این امید که افزایش قیمت پیدا کند و بعد از فروش آن و خانه مسکونی فعلی‌ام، مشکل مسکن خود را در آینده حل کنم، اکنون سال خمسی من فرا رسیده، سؤال من این است که آیا می‏‌توانم آن بدهی را از منفعت کسب سال گذشته‏‌ام که خمس به آن تعلّق گرفته، استثنا کنم یا خیر؟

ج) با فرض اين که قرض مزبور جهت خريد زمين برای فروش آن در آينده بوده است، از منفعت کسب سالی که در آن قرض گرفته‏‌ايد، استثناء نمی‏‌شود، و پرداخت خمس درآمد سالانه کسب که از مخارج آن سال زياد آمده، واجب است.

س179: اینجانب خانم معلم بازنشسته آموزش و پرورش هستم. چند سال پیش یک واحد آپارتمان خریداری نموده‌ام که نیمی از قیمت آن بابت پاداش بازنشستگی می‌باشد که خمس شامل آن نمی‌شود، و نیمی هم از بانک وام گرفته‌ام که باید به مدت 10 سال ماهیانه قسط آن را پرداخت نمایم. هدف اینجانب از خرید این واحد آپارتمان واگذاری به فرزندانم می‌باشد و هم اکنون هم فرزندم در آن ساکن است. آیا به این اقساط، خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟ و اگر تعلّق می‌گیرد، هر ماهه باید پرداخت شود یا یكباره؟

ج) اگر واحد آپارتمانی را به فرزندانتان بخشيده‌ايد، اقساط پرداختی بابت وامِ خريد آن واحد آپارتمانی خمس ندارد ولی اگر ساختمان را به فرزندان واگذار نکرديد، و مؤونه شما هم به حساب نمی‌آيد اقساط پرداختی وام آن در هر سال، سر سال خمسی، خمس دارد.

س180: شخصی با سرمایه‌ای که خمس آن را پرداخت کرده، یک مرکز شغلی ایجاد کرده و ماهانه درآمدی دریافت می‌کند وضع شخصی‌اش بدین صورت است که هم خودش به دیگران بدهکار است وهم از دیگران طلبی دارد و خانه مستقل ندارد به دیگران کمک مالی بلاعوض هم می‌دهد آیا به درآمد ماهانه‌اش خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) سودی که از سرمايه مخمّس او حاصل می‌شود چنانچه پس از صَرف در هزينه‌‌های لازم زندگی و صَرف در خيرات و صدقات، سر سال خمسی اضافه بيايد و پس‌‌انداز شود، مقدار پس‌‌انداز شده خمس دارد؛ بدهکاری‌هايی که دارد اگر در رابطه با کسب يا در رابطه با خريد لوازم زندگی در همان سال باشد از درآمد او کسر می‌شود و اگر مربوط به سال‌های قبل باشد نمی‌تواند کسر کند و طلب‌‌هايی که از مردم دارد اگر ناشی از فروش نسيه کالا است جزء درآمد سال وصول محسوب می‌شود.

س181: بفرمایید كسی كه شغل وی تاكسی‌داری است، تكلیف وی در سال خمسی یا در صورت نداشتن سال خمسی چیست و آیا تاكسی را كه با وام مثلاً 5 میلیونی خریده مشمول آن می‌گردد؟

ج) اگر با پرداخت خمس آن [مقدار اقساطی که تاکنون پرداخت شده] زندگی او اداره نمی‌شود، خمس ندارد، وگرنه دادن خمس آن مقدار از اقساط كه پرداخت شده واجب است و همين‌طور اگر درآمد او از سال خمسی اضافه آمد و چيزی پس‌‌انداز کرد، ‏خمس دارد.

س182: این‌جانب امتیاز واگذاری زمینی را از شخصی كه عضو تعاونی می‌باشد به قیمت 4200000 تومان خریداری نموده‌ام كه مبلغ 2000000 تومان آن را قرض كرده و پرداخت نموده‌ام. با توجه به این‌كه بنده هنوز زمینی دریافت نكرده و سال خمسی نیز فرا رسیده است آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) در فرض سؤال اگر برای ساخت مسکن مورد نياز تهيه شده متعلّق خمس نيست و پولی هم كه قرض كرده‌ايد، خمس ندارد.

س183: شخصی مالک ساختمان دو طبقه‏‌ای است، و خودش در طبقه بالا سکونت دارد و طبقه پایین را به شخص دیگری داده است و به علت بدهکاری مبلغی از او قرض گرفته بدون این‌که اجاره‏‌ای بگیرد، آیا به این مبلغ خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) واگذاری استفاده مجانی از خانه به کسی به‌خاطر اين‌که مالی از او قرض گرفته است، وجه شرعی ندارد، و به هر حال مالی که قرض گرفته است، خمس ندارد.

س184: آیا قرضی که برای حج تمتع گرفته می‏‌شود باید خمس آن داده شده باشد و بعد از پرداخت خمس، باقی‌مانده آن برای مخارج حج پرداخت شود؟

ج) در فرض سؤال مالی که قرض گرفته می‏‌شود خمس ندارد، مگر آن مقدار از اقساط آن كه تا سر سال خمسی پرداخت شده باشد و آن مال صرف در مؤونه نشده باشد.

س185: من در خلال پنج سال مبلغی را به بنیاد مسکن جهت گرفتن زمینی به امید تأمین مسکن پرداخت کردم، ولی تاکنون تصمیمی برای واگذاری زمین گرفته نشده است، لذا تصمیم دارم، آن مبالغ را از بنیاد مسکن باز پس بگیرم، با توجه به این‌که قسمتی از آن را قرض گرفته‏ام و قسمتی را هم از فروش فرش خانه‏‌ام و باقی‌مانده آن را هم از حقوق همسرم که معلّم است، تهیه کرده‏‌ام. اگر بتوانم مبلغ مزبور را پس بگیرم و آن را فقط برای تهیه مسکن (زمین یا خانه) مصرف کنم، آیا به آن خمس تعلّق می‏‌گیرد؟ و چه مقدار؟

ج) در فرض مرقوم که پول از راه هديه يا قرض يا فروش لوازم زندگی تهيه شده، خمس آن واجب نيست.

س186: كسانی كه قرض دارند آیا پرداخت خمس بر آنها واجب است؟

ج) با وجود شرايط، داشتن قرض فی نفسه مانع از تعلّق خمس نيست.

س187: اینجانب یك خودرو به‌صورت اقساط خریده‌ام حال كه سال خمسی فرا رسیده است آیا می‌توانم مبلغ بدهی خود را از سرمایه‌ام كسر و سپس خمس آن را محاسبه كنم؟ لازم به ذكر است كه اقساط آن بیش از یكسال است.

ج) اقساطی را که تا سر سال خمسی پرداخت می‌شود می‌توان از درآمد همان سال کسر نمود.

س188: هنگام ثبت‌نام فرزندم بابت پرداخت شهریه او، مهلت گرفته و مبلغ را در طی دو فقره چک چهار و شش ماهه پرداخت كرده‌ام. آیا موقع سر رسید سال مالی، این مبلغ جزو بدهی منظور می‌شود یا پرداخت آن را باید از محل درآمد سال بعد تأمین کرد؟

ج) در فرض سؤال جزو مؤونه سال بعد محسوب می‌شود. مگر اين‌كه قبل از پايان سال خمسی پرداخت كنيد.

س189: آیا مهریه زن که هر آن امکان مطالبه را دارد در سر سال خمسی برای مرد جزو بدهی حساب می‌شود؟

ج) مهريه‌ را می‌توان از درآمد كسب پرداخت نمود ولی در صورت عدم پرداخت، از درآمد آن سال استثنا نمی‌شود و تمام درآمد متعلّق خمس است.

س190: آیا بر کارمندانی که گاهی مقداری مال از مخارج سالانه آنها زیاد می‏‌‌اید، با توجه به اینکه بدهی‌‏های نقدی و قسطی دارند، خمس واجب است؟

ج) اگر بدهی بر اثر قرض کردن در طول سال برای مخارج همان سال يا خريد بعضی از مايحتاج سال به صورت نسيه باشد، در صورتی که بخواهد دين خود را از منافع همان سال ادا نمايد، مقدار دين از باقی‌مانده درآمد آن سال استثنا می‏‌شود، و در غير اين صورت، تمام درآمد باقی‌مانده كه مصرف نشده خمس دارد.

س191: من به شخصی مبلغی پول بدهکارم، اگر سر سال برسد و طلبکار قرض خود را مطالبه نکند و مقداری از درآمد سالانه که با آن می‏‌توانم قرض خود را ادا کنم، نزد من موجود باشد، آیا این بدهی از درآمد سالانه استثناء می‏‌شود یا خیر؟

ج) بدهی اعم از اينکه بر اثر قرض گرفتن باشد و يا بر اثر خريد نسيه لوازم خانگی، اگر به‌خاطر تأمين مخارج سالانه زندگی همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نمايد، از درآمد سال کسر می‏‌شود، ولی اگر برای بدهی‏‌های سال‌های قبل باشد، هرچند مصرف در آمد سالانه برای پرداخت آن جايز است، ولی اگر تا پايان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمی‏‌شود.

س192: آیا خمس بر کسی که مالی در حساب سالانه‏‌اش باقی مانده، و در حالی سال خمسی‏‌اش رسیده که بدهکار است، با توجه به این‌که چند سال برای پرداخت قرضش فرصت دارد، واجب است؟

ج) بدهی پرداخت نشده چه بدون مدت باشد و چه مدت‌دار، از درآمد سالانه استثنا نمی‏‌شود، مگر اين‌که برای تأمين هزينه‌‌های سال درآمد باشد که از درآمد آن سال مقداری را که می‏‌خواهد صرف بدهی خود کند، استثنا می‏‌شود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلّق نمی‏‌گيرد.

س193: من از بانک مقداری وام گرفتم که وقت پرداخت آن بعد از تاریخ سال خمسی‏‌ام فرا می‏‌رسد و می‏‌ترسم که اگر آن مبلغ را امسال نپردازم، سال آینده قادر به ادای آن نباشم، تکلیف من هنگام رسیدن سال خمسی‌ام در رابطه با پرداخت خمس چیست؟

ج) اگر درآمد سال را پيش از پايان آن در پرداخت قرض خود مصرف کنيد و قرض هم برای افزايش سرمايه نباشد، خمس ندارد، ولی اگر قرض برای افزايش سرمايه باشد و يا قصد پس‌‌انداز درآمد سالانه را داشته باشيد، پرداخت خمس آن بر شما واجب است.

س194: اگر وامی دریافت كنیم و قسط‌های آن سال‌های متمادی طول بكشد آیا قسط‌های پرداخت شده در هر سال خمس دارد؟

ج) اگر وام برای مؤونه زندگی بوده و در هر سال خمسی از درآمد همان سال ادای دَيْن كرده‌ايد، اقساط پرداختی مشمول وجوب خمس نيست، آری اگر خود وام موجود باشد به مقداری که از راه درآمدِ کار قسط آن را پرداخته مشمول وجوب خمس است.

س195: آیا پرداخت خمس برای کسی که مبلغی طلب دارد و به همان میزان بدهکار است ولی قصد دارد مبلغ طلب را به بدهی اختصاص دهد واجب است؟

ج) اگر بدهکاری مربوط به هزينه‌‌های زندگی همان سال او باشد در فرض سؤال اگر آن را بپردازد، از درآمد کسر می‌شود.

س196: بنده چون کارمند هستم و در انتهای هر ماه حقوق می‌گیرم و سال خمسی‌ام را اول مهر تعیین کرده‌ام. آیا می‌توانم هزینه‌‌های منزل و اقساط واقع در ماه مهر را از در آمد سال کسر کنم یا خیر؟

ج) پس‌‌انداز درآمد سال برای صَرف در مؤونه در سال بعد، اگر در آستانه صَرف در مؤونه تا چند روز آينده باشد و با پرداخت خمس نتواند مايحتاج را تهيه کند و اقساط را بپردازد، خمس ندارد، وگرنه بايد خمس آن را بپردازد.

س197: اشخاصی كه پول برای فرزندان پس‌انداز می‌كنند و هدف آنها فرار از خمس نیست؛ الف: اگر فرزندان آنها بالغ نباشند چون پدر حق وكالت و اجازه دخل و تصرّف دارد، آیا به این پول خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟ ب: اگر به علت نیاز زندگی از پول پس‌انداز فرزندان استفاده شود و مجدداً جایگزین شود، آیا به پول اولیه، خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج) اگر واقعاً به آنها هبه كنند و مناسب شأن هبه كننده باشد، خمس ندارد ولی دخل و تصرّف در آن منوط به اين است که برای طفل زيان يا مفسده‌ای نداشته باشد اما اگر هبه نشده است و صِرفاً پس‌انداز به نام آنهاست خمس دارد.

س198: آیا پس‌‌انداز درآمد کسب برای تهیه ضروریات زندگی به مجرّد رسیدن سال خمسی متعلّق خمس است، یا پس از گذشت مدّتی؟

ج) پس‌‌انداز درآمد سال برای صَرف در مؤونه در سال بعد، اگر در آستانه صرف در مؤونه تا چند روز آينده باشد، خمس ندارد، وگرنه بايد خمس آن را بپردازد.

س199: آیا پس‌‌انداز درآمد برای تهیه مایحتاج در آینده تا چند روز و یا چند ماه دیگر جایز است با چه شرایطی و تا چه مدتی؟

ج) اگر از درآمد بين سال نياز دارد که صرف خريد يکی از مايحتاج زندگی نمايد و مبلغ به مقداری باشد که با ادای خمس آن باقی‌مانده وافی برای تهيه مايحتاج مورد نظر نيست در اين صورت مجاز است بدون پرداخت خمس پس انداز، آن را تا يکی دو ماه پس از اتمام سال خمسی صرف در تهيه مايحتاج مورد نظر نمايد، به شرط آن که در خلال مدت ياد شده در اولين روزی که امکان صرف آن در تهيه مايحتاج مورد نظر حاصل شده مصرف نمايد، ولی چنانچه مثلاً در هفته اول می‌تواند صرف در تهيه مايحتاج مورد نظر نمايد و در عين حال بدون عذر موجه پول را پيش خود نگه‌ دارد تا بعداً صرف در تهيه مايحتاج مورد نظر کند در اين صورت بايد خمس آن را بپردازد.

س200: آیا به پولی که از حقوق ماهیانه‏‌ام برای خرید لوازم ازدواج در آینده، پس انداز می‏‌کنم، خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) اگر عين پولی را که بابت حقوق ماهيانه می‏‌گيريد، پس انداز می‏‌کنيد، بايد سر سال، خمس آن پرداخت شود، مگر آن‌كه با فرا رسيدن سال خمسی در آستانه‌ی خريد لوازم ضروری ازدواج باشيد و زودتر از آن امکان خريد آن را نداشتيد و با پرداخت خمس آن نتوانيد لوازم مورد نياز را تهيه کنيد.

س201: از آن‌جا که تا کنون ازدواج نکرده‏‌ام، آیا جایز است مقداری از مالی را که در حال حاضر دارم، برای هزینه‌‌هایی که در آینده به آن‌ها نیاز دارم، پس‌‌انداز کنم؟

ج) پس‌‌انداز درآمد سال اگر برای هزينه ضروری ازدواج در چند روز آينده باشد، خمس ندارد.

س202: طلاب علوم دینی که هنوز ازدواج نکرده‏‌اند و مسکنی ندارند، اگر درآمدی از طریق تبلیغ و کار یا سهم امام (علیه‌السلام) داشته باشند، آیا مشمول خمس است یا این‌که می‏‌توانند بدون پرداخت خمس، آن را به این دلیل که از وجوب خمس استثنا شده، برای هزینه‌‌های ازدواج پس‌‌انداز کنند؟

ج) حقوق شرعی که از طرف مراجع به طلّاب محترمی اهدا می‏‌شود که مشغول تحصيل در حوزه‌‌های علوم دينی هستند، خمس ندارد، ولی ساير درآمدهايی که از راه تبليغ و کار دارند، اگر تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس آن واجب است.

س203: دو سال است قطعه زمینی را برای ساخت خانه خریده‏‌ام، اگر از مخارج روزمره پولی را برای ساختن خانه در آن پس انداز کنم، زیرا در حال حاضر مستأجر هستم، آیا در پایان سال به آن خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) اگر درآمد سال را قبل از رسيدن سال خمسی به مصالح ساختمانی مورد نياز تبديل کنيد، و يا آن که در آستانه صرف آن در ساختمان مسکن خود تا چند روز آينده باشيد، خمس ندارد.

فروعات مسئله

احکام خمس

س204: آیا پرداخت خمس واجب فوری است؟ (یعنی اگر شخص، سر سال خمسی، خمس اموالش را جدا نموده باشد، آیا لازم است همان وقت آن را به مرجع خود تحویل دهد یا این‌كه فاصله بین جدا كردن و پرداخت كردن اگر متعارف باشد، اشكال ندارد؟

ج) پرداخت خمس فوريّت دارد و اگر پرداخت فوری مشکل است می‌تواند تا زمان امکان پرداخت، از طريق تماس تلفنی اجازه بگيرد.

س205: تأخیر پرداخت خمس تا سال آینده چه حکمی دارد؟

ج) تأخير پرداخت خمس از سال خمسی به سال ديگر جايز نيست، هرچند هر وقت آن را بپردازد ادای بدهی حاصل می‏‌شود.

س206: آیا به خمسی که با تأخیر پرداخت شود جریمه تعلّق می‌گیرد؟

ج) اگر خمس سال قبل از درآمد سال جديد پرداخت شود، واجب است که خمس درآمد سال جديد نيز پرداخت شود.

س207: آیا بعد از رسیدن سال خمسی می‌توان خمس را از منفعت استثنا نمود و تا مدت كوتاهی (مثلاً دو هفته) كه نماینده را ببیند نزد خود نگه‌دارد؟

ج) بايد سر سال بپردازيد مگر دسترسی نداشته باشيد و جدا ساختن، مجوّزی برای تأخير در پرداخت خمس نمی‌شود.

س208: اینجانب در ابتدای سال خمسی خمس خود را كنار گذاشته ولی مقداری از آن را استفاده كردم به این شرط كه بعداً سر جایش بگذارم. آیا این حبس حساب می‌‌شود اگر حبس حساب می‌شود وظیفه من چیست؟

ج) بطور کلّی تکليف به ادای خمس با کنار گذاشتن ساقط نمی‌شود، بنابراين تصرّف در آن مال کنار گذاشته شده حکم تصرّف در بقيه درآمد را دارد و بايد در سر سال خمسی مقدار خمس را به ولیّ امر خمس و يا نماينده او در امر وجوهات پرداخت نموده و يا کسب مهلت نمايد.

س209: سال گذشته مقداری پول جهت خمس جدا كرده بودم تا در قم به دفتر مقام معظم رهبری بدهم ولی در شهرستان بابت معامله‌ی خانه به عنوان بیعانه به بنگاهی پرداختم حال آیا این پول عین پول غیر مخمّس بوده و این معامله با این وصف به اجازه معظم له نیازمند است.

ج) جدا نمودن مبلغی به عنوان خمس اموال تا به مرجع يا نماينده او پرداخت نشده، خمس محسوب نمی‌شود.

س210: كسی كه سال خمسی‌اش نزدیك است و یك‌باره پول هنگفتی كه مورد نیاز است بدست می‌آورد (از محل کسب و رهن منزل) آیا برای این پول می‌تواند یك سال خمسی جدا در نظر بگیرد یا باید در پایان همان سال خمسش را بدهد؟

ج) با مجموع درآمد همان سال روی‌ هم حساب می‌شود و در زائد بر مؤونه خمس دارد، ولی پول بابت رهن منزل اگر منزل خود را اجاره داده و از مستأجر پولی به اسم رهن گرفته، آن پول در واقع قرض است و خمس ندارد.

س211: آیا کسی که برای هر یک از درآمدهای خود سال خمسی جداگانه‏‌ای قرارداده، جایز است خمس سودی را که سر سال خمسی آن رسیده، از سودهای دیگری که سال بر آنها نگذشته است، بپردازد؟ در صورتی که بداند این درآمدها به طور کامل تا پایان سال باقی می‏‌مانند و چیزی از آنها صرف مؤونه نمی‏‌شود، چه حکمی دارد؟

ج) هرگاه بخواهد خمس منفعت يک کسب را از درآمد کسب ديگر بپردازد، بايد خمس مبلغ پرداختی را نيز بپردازد و درآمدهايی که چيزی از آن به مصرف هزينه‌‌های زندگی نمی‏‌رسد، مخير است بين اينکه خمس آن را هنگام حصول آن بپردازد يا تا رسيدن سال خمسی، صبر کند.

س212: آیا انسان می‏‌تواند خودش خمس مالش را حساب نموده و سپس آنچه را بر او واجب است به وکلای جنابعالی بپردازد؟

ج) اشکال ندارد.

س213: فردی ملکی (خانه یا زمین) دارد که خمس به آن تعلّق گرفته است، آیا می‏‌تواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد؟ یا اینکه واجب است اول خمس سود را بدهد و سپس خمس ملک را از سود مخمّس پرداخت کند؟

ج) اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بپردازد، واجب است که خمس آن را هم بپردازد.

س214: سال قبل اقدام به محاسبه اموالم و تعیین سال خمسی برای خودم نمودم، در آن زمان نود و هشت رأس گوسفند که خمس آنها داده شده بود و همچنین مقداری پول نقد و یک موتورسیکلت داشتم. گوسفندان من براثر فروش تدریجی آنها کم شده، ولی پول نقدم زیاد شده است. در حال حاضر شصت رأس گوسفند و مقداری پول نقد دارم، آیا پرداخت خمس این پول بر من واجب است یا اینکه فقط باید خمس مقدار زیادی آن را بدهم؟

ج) اگر مجموع قيمت گوسفندهای موجود با اموال نقدی که داريد، بيشتر از مجموع قيمت نود و هشت رأس گوسفند با پول نقدی باشد که قبلاً خمس آن را پرداخت کرده‏ايد، مقدار زائد خمس دارد.

س215: اگر فردی با دریافت هر درآمدی خمس آن را بپردازد آیا اگر با آن پول وسایل زندگی مانند خوراک و پوشاک و کتاب و... تهیه کند، در صورتی که از سال بگذرد به آنها خمس تعلّق می‌گیرد یا خیر؟

ج) خمس تعلّق نمی‌‌گيرد.‏

س216: من دو سال پیش وامی به مبلغ پنج میلیون تومان گرفتم و با آن سهام خریدم ولی پس از خرید ارزش سهام کاهش یافت و حدود سه میلیون تومان گشت و اقساط وام هم تمام شد حالا سؤال این است که من باید خمس پنج میلیون را بدهم یا ۳ میلیون؟

ج) خمس سه ميليون کفايت می‌کند.‏

س217: روش محاسبه خمس اینجانب تاكنون به صورت زیر بوده است: ابتدای سال خمسی را اولین درآمد مشخص نمودم سپس هرسال آنچه موجودی ریالی و خوراكی و ... مصرف نشده بود محاسبه و با موجودی سال گذشته مقایسه می‌نمودم و آنچه اضافه شده بود خمس آنرا پرداخت می‌نموده‌ام آیا این روش صحیح بوده است یا نه؟

ج) روش مذكور در صورتی كه موجودی‌های گذشته نمانده و مصرف شده باشد، صحيح نيست و بايد تمام موجودی بدون كسر چيزی محاسبه شود.

س218: برای پرداخت خمس نمی‌خواهم منتظر بمانم كه ملك بفروش برود الان یك قسمت از ملك را می‌خواهم خمس بدهم در زمان فروش ملك، قیمت افزایش یافته، ملك واگذارشده بابت خمس را به چه نرخی حساب كنم؟

ج) می‌توانيد خود زمين را با اجازه ولیّ خمس به قيمتی که فعلاً می‌خرند بابت خمس حساب کنيد.

س219: اگر شخص چکی صادر کند که موعد آن همان روز سال خمسی است، باید مبلغ چک را در محاسبه میزان خمس کدام سال وارد نماید؟

ج) اگر بابت بدهی مؤونه همان سالِ درآمد باشد، می‌تواند استثناء کند.

س220: اگر شخصی در اثناء سال خمسی از دنیا برود تخمیس ربح بین سال با وجود داشتن صغار واجب است یا نه؟

ج) همان موقع مرگ، آخر سال او محسوب می‌شود و بايد خمس درآمد آن سال پرداخت شود.

س221: خواهشمندیم آسان‌ترین راه ممکن برای پرداخت خمس توسط صاحب مغازه را بیان فرمایید.

ج) هر چه کالا و پول نقد دارد، در سر سال خمسی حساب کرده و قيمت‌گذاری می‏‌کند و سپس مجموعه آن را با سرمايه اصلی می‏‌سنجد، اگر چيزی اضافه بر سرمايه موجود باشد، سود محسوب می‏‌شود و به آن خمس تعلّق می‏‌گيرد.

س222: تعیین قیمت کالاهای موجود در مغازه، هنگام حساب سال خمسی، مشکل است، چگونه باید آن را حساب کرد؟

ج) تعيين قيمت اجناس موجود در مغازه به هر صورت ممکن هرچند با تخمين، برای محاسبه درآمد سال که بايد خمس آن پرداخت شود، واجب است.

س223: من صاحب مغازه‏‌ای هستم که هر سال پول نقد و جنس‏‌های خود را محاسبه می‏‌کنم و چون بعضی از کالاها تا آخر سال خمسی فروخته نمی‏‌شود، آیا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش واجب است یا اینکه باید بعد از فروش، خمس آنها پرداخت شود؟ اگر خمس کالا را بدهم و سپس آن را بفروشم، چگونه باید در سال آینده محاسبه کنم؟ و اگر آن را به فروش نرسانم و قیمت آن تغییر کند، چه حکمی دارد؟

ج) کالايی که تا سر سال فروخته نشده و مشتری برای خريد آن پيدا نشده است، در حال حاضر پرداخت خمس افزايش قيمت آن واجب نيست بلکه سود حاصل از فروش آن در آينده از سود سال فروش محسوب می‏‌شود، ولی کالايی که افزايش قيمت پيدا کرده و کسی هست که در طول سال آن را بخرد، ولی شما برای اينکه سود بيشتری ببريد، آن را تا پايان سال نفروخته‌‏ايد، بايد با رسيدن سال خمسی، خمس افزايش قيمت آن را بپردازيد، و در اين صورت آن کالا به قيمتی که در سر سال خمسی ارزيابی شده و خمس افزايش قيمت آن پرداخت شده، در سال آينده استثناء می‏‌شود.

س224: كاسبی هستم كه نزدیك یك سال و سه ماه هست كه كسبم را شروع كرده‌ام. چندین سؤال پیرامون مسأله خمس ‏داشتم: 1. آیا به جنسی كه یك سال است خریداری نموده و در انبار مانده و فروش نرفته است و به قولی بنجل شده و ‏باید حتی زیر قیمت خرید رد شود و در واقع ضرر كاسب محسوب می‌شود هم خمس تعلّق می‌‌گیرد؟ 2. آیا اگر امروز جنسی را خریداری نموده و فردا سال خمسی من باشد به این جنس خمس تعلّق می‌گیرد یا ‏باید یك سال بگذرد؟ 3. اگر جنس به صورت چكی مثلاً پول آن برای شش ماه دیگر باشد چطور؟ در واقع سرمایه ‏از آن كس دیگری باشد؟ 4. اگر خمس اصل سرمایه را داده باشم مثلاً اصل سرمایه 10 میلیون باشد و پول آن یا هدیه باشد یا خمس ‏آن را پرداخت كرده باشم و در گردش باشد باز هم به اجناسی كه سر سال خمسی باقی می‌ماند خمس تعلّق ‏می‌گیرد؟

ج1) اگر از درآمد کسب خريداری شده باشد، سر سال خمسی به قيمتی که امکان فروش دارد، خمس دارد.‏ ج2) اگر از درآمد کسب خريداری شده، سر سال خمسی بايد خمس آن را بپردازيد.‏ ج3) اگر تمام پول آن تا سر سال خمسی پرداخت نشده باشد، خمس ندارد وگرنه به مقداری که پرداخت شده است، خمس دارد.‏ ج4) در فرض سؤال تا حد 10 ميليون خمس به آن تعلّق نمی‌گيرد.

س225: اگر مالی که خمس ندارد مانند جایزه و مانند آن، با سرمایه مخلوط شود، آیا در پایان سال خمسی جایز است که آن را از سرمایه استثنا کرد و سپس خمس بقیه اموال را پرداخت؟

ج) استثنای آن اشکال ندارد.

س226: سه سال پیش مغازه‏‌ای را با مالی که خمس آن پرداخت شده، افتتاح کردم و سر سال خمسی‏‌ام هم پایان سال شمسی یعنی شب عید نوروز است، و تاکنون هرگاه سر سال خمسی‏‌ام رسیده، مشاهده کرده‏‌ام که همه سرمایه‌‏ام به صورت قرض بر عهده مردم است و در عین حال خودم هم مبلغ زیادی بدهکارم. امیدواریم ما را نسبت به تکلیف‌مان راهنمایی فرمایید.

ج) اگر سر سال خمسی چيزی از سرمايه و سود نزد شما نباشد و يا چيزی بر سرمايه شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نيست و طلبه‌ای شما که ناشی از فروش نسيه کالا به مردم است، جزء درآمد سالی محسوب می‏‌شود که آنها را دريافت می‏‌کنيد.

س227: من مالک مالی هستم که مقداری از آن نقد و مقدار دیگر به صورت قرض الحسنه نزد بعضی از افراد است و از طرفی به علت خرید زمین مسکونی مقروض هستم و باید یکی از چک‏‌های آن را چند ماه دیگر بپردازم، آیا جایز است بدهی زمین را از مبلغ مذکور (نقد و قرض الحسنه) کم کنم و خمس باقی‌مانده را بپردازم؟ همچنین آیا زمینی که برای سکونت خریداری شده، خمس دارد؟

ج) مالی که از درآمد سال به بعضی افراد قرض داده‏ايد، اگر تا سر سال خمسی قابل وصول نباشد، پرداخت خمس آن تا وصول نشده است، واجب نيست و اموالی که از درآمد سال در دست شماست جايز است که از آن، قبل از رسيدن سر سال خمسی، بدهی خود را که مهلت آن چند ماه ديگر می‏‌رسد، بپردازيد، ولی اگر در اثنای سال آن را در ادای قرض مصرف نکنيد و سر سال خمسی شما برسد، نمی‏‌توانيد قرض خود را از آن مبلغ استثنا کنيد، بلکه واجب است خمس همه آن را بپردازيد. ولی اگر بنا داريد تمام يا قسمتی از آن را در آينده نزديک صرف ادای بدهی خود نماييد و چنانچه بخواهيد خمس آن را بپردازيد، باقی‌مانده برای ادای بدهی کافی نيست و از اين بابت در زحمت و مشقت قرار می‏‌گيريد، در اين صورت پرداخت خمس آنچه را که می‏‌خواهيد صرف ادای بدهی نماييد، واجب نيست. اما زمينی که برای سکونت مورد نياز از درآمد بين سال تهيه می‏‌شود، خمس ندارد.

س228: شخصی حساب سال برای خمس نداشته و اکنون تصمیم گرفته است که حساب سال داشته باشد، وی که از ابتدای ازدواج تا به حال بدهکار بوده است، خمس خود را چگونه محاسبه کند؟

ج) اگر از گذشته تا به حال درآمدی بيشتر از مخارج زندگی نداشته، نسبت به گذشته چيزی بر عهده او نيست.

س229: اگر کسی سر سال خمسی‌اش رسید، از طرفی مالش مخلوط به حرام بود و منفعت کسب هم داشت و نیز می‌خواهد که مقداری از اموالش را راس المال تجارت برای کارهای دیگر قرار دهد آیا این فرد باید این اموال را 3 بار تخمیس کند؟

ج) يک خمس برای مخلوط به حرام بودن بدهد و يک خمس هم برای درآمد سال که از مخارج اضافه آمده است، و اگر پس از تخميس همين مال مخمّس را رأس‌‌المال قرار دهد، خمس ندارد.

س230: آیا می‌شود خمس مواد خوردنی را به صورت پول حساب كرد و داد یا باید مثلاً همان برنج را داد؟

ج) مانع ندارد و لازم نيست که خمس از عين مال پرداخت شود.

س231: اینجانب در محاسبات خمس سال گذشته، مبلغی را بدهکار شدم و در طول سال، مقداری از آن بدهی را پرداخت کرده‌ام. آیا باقی‌مانده بدهی فوق جزء مؤونه محسوب می‌‌شود یا خیر؟

ج) آن بدهی جزء مؤونه سال جديد محسوب نمی‌شود. و بايد خمس هر مقدار از درآمد خود را كه صرف ادای خمس سال قبل كرده‌ايد پرداخت نمائيد.

س232: آیا اگر كسی مقداری پول در حساب قرض‌الحسنه داشته باشد و خمس به او تعلّق بگیرد ولی به آن پول دست نزند و از پولی كه نزد خودش است بخواهد خمس آن را بدهد، وظیفه‌اش چیست؟

ج) اگر آن پول هم از درآمد است، بايد خمس آن را نيز محاسبه كند و سپس بدهی مربوط به خمس را ادا نمايد.

س233: فردی برای اولین بار می‏‌خواهد خمس اموالش را حساب کند، خانه مسکونی که نمی‏‌داند با چه مالی آن را خریده، چه حکمی دارد؟ در صورتی که بداند آن را با مالی که چند سال پس‏‌انداز شده، خریده است، حکم آن چیست؟

ج) خانه مسکونی يا ساير لوازم زندگی را اگر احتمال می‏‌دهد که با مالی که شرعاً متعلّق خمس نبوده (مانند ارث يا هبه) خريده باشد چيزی از بابت خمس آن بر او نيست، ولی اگر يقين دارد که آن را با درآمد کسب خود خريده است، ليکن نمی‏‌داند که آيا درآمد کسب را در بين سال صرف خريد آن کرده است يا پس از پايان سال و پيش از پرداخت خمس درآمد، بايد با يکی از وکلای ما مصالحه نمايد و اگر يقين دارد خانه را از درآمد کسبی که چند سال پس انداز کرده است پيش از پرداخت خمس آن خريده است، بايد خمس آن درآمد پس انداز شده را بپردازد. و در مورد تنزّل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است.

س234: در محاسبه خمس سالانه خود به نتیجه رسیده بودم که بایستی مبلغی را بابت خمس پرداخت نمایم و پرداخت نمودم و از آن بابت 4 برابرهمان مبلغ را بعنوان مال مخمّس جدا و در حساب قرض الحسنه نگهداشته‌ام. در رسیدگی و کنترل سال بعد متوجه شدم که سال قبل واجد شرایط پرداخت خمس نبوده‌ام. با عنایت بمراتب فوق الذکر و خمس پرداخت شده آیا وجه در نظر گرفته و جدا شده بعنوان مال مخمّس محسوب می‌‌شود یا خیر؟

ج) آنچه پرداخت کرده‌ايد بابت خمس حساب نمی‌شود و آنچه باقی مانده تا سر سال خمسی بعد اگر مشمول خمس بوده، بايد خمس آن را بپردازيد و پرداخت قبلی در فرض سؤال کفايت از پرداخت فعلی نمی‌کند.

س235: آیا مبلغی را که به عنوان خمس مالی که متعلّق خمس نبوده، پرداختم، می‏‌توانم بابت خمس مالی که فعلاً بدهکارم، حساب کنم؟

ج) اگر در مصارف شرعی آن مصرف شده، بابت ادای بدهی کنونی شما از خمس محسوب نمی‏‌شود.ولی اگر عين آن موجود باشد می‏‌توانيد آن را مطالبه نماييد.

س236: در صورتی كه شخصی خمس اضافه در سال مالی پرداخت كرده است، آیا می‌تواند در سال‌های بعد آن مبلغ را بابت خمس حساب نماید؟

ج) اگر پول پرداختی بابت خمس اضافی، در دست گيرنده در سال بعد موجود نباشد، نمی‌تواند آن را بابت بدهی خمس سال آينده حساب نمايد.

س237: آیا می‌توان با نیت پولی را که هنوز سال خمسی آن نرسیده با پولی که خمس داده شده است عوض کرد؟

ج) در هر صورت اگر پولی که خمس آن داده نشده تا سر سال خمسی باقی بماند متعلّق خمس است.

س238: اگر صاحب مغازه‏‌ای نداند که مشتری که با او معامله می‏‌کند، خمس مالش را پرداخته است یا خیر، آیا دادن خمس آن اموال بر او واجب است؟

ج) چيزی برعهده او نيست و وظيفه‏‌ای هم نسبت به فحص ندارد.

س239: اگر در چیزی شک داشته باشیم که خمس آن را داده‏‌ایم یا خیر، ولی ظنّ غالب به پرداخت خمس آن باشد، وظیفه ما چیست؟

ج) اگر مشکوک از چيزهايی باشد که خمس به آن تعلّق گرفته است، تحصيل يقين به پرداختِ خمس آن واجب است.

س240: من به توفیق خداوند هر سال خمس اموالم را می‏‌پردازم، ولی در طی سال‌هایی که اقدام به محاسبه خمس اموالم کرده‏‌ام، همیشه در حساب آنها شک داشته‏‌ام، این شک چه حکمی دارد؟ آیا واجب است امسال همه اموال نقد خود را حساب کنم یا اینکه به شک در این مسأله اعتنا نمی‏‌شود؟

ج) اگر در صحّت‏ حساب خمس منفعت کسب سال‌های گذشته شک داشته باشيد، به آن اعتنا نمی‏‌شود و پرداخت مجدد خمس بر شما واجب نيست. ولی اگر در منفعت کسب شک داشته باشيد که آيا جزء منفعت کسب سال‌های قبل است که خمس آن پرداخت شده، يا جزء منفعت کسب امسال است که خمس آن داده نشده، بر شما واجب است که احتياطاً خمس آن را بپردازيد، مگر اينکه احراز کنيد که خمس آن را قبلاً پرداخته‏‌ايد.

س241: اگر در حساب پس‌‌انداز (بدون سود)، مثلاً 1000 تومان مبلغ مخمّس داشته باشیم و پس از آن، 500 تومان غیر مخمّس هم بر مبلغ قبلی بیفزاییم، در صورتی كه در طول سال مقداری از آن پول برداشت كنیم، آیا در پایان سال خمسی لازم است تا خمس مجموع را محاسبه كنیم یا این ‌كه تنها لازم است خمس مقدار اضافه را که باقی‌مانده است، پرداخت نماییم؟

ج) اگر مالی كه خمس آن داده شده، در سال جديد مصرف نشود و باقی بماند، دوباره خمس ندارد، و اگر درآمد آن سال به‌طور مشترک با مال مخمّس در مؤونه سال مصرف شود، واجب است كه خمس باقی‌مانده در پايان سال به نسبت غير مخمّس به مخمّس پرداخت شود.

س242: پس از پرداخت خمس در فروردین امسال مبلغ 5500000 ریال در حساب اینجانب باقی ماند، به مرور حقوق ماه‌‌های بعد هم اضافه شده به‌طوری که پول خمس داده شده و نشده باهم مخلوط شده است. وظیفه من در هنگام هزینه کردن این پول‌ها چیست؟

ج) با نيّت خود می‌‌توانيد مشخص كنيد كه پول مخمّس را از حساب خود دريافت می‌كنيد يا پول مربوط به حقوق سال جديد را.

س243: مالی متشکل از هدیه عروسی و وام ازدواج و حقوق شخص است اگر از کل پول به اندازه خود وام و هدیه مانده باشد آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) واجب است که خمس مبلغ باقی‌مانده را به نسبت مال غير مخمّس به مخمّس، بپردازد. مگر اين‌كه هنگام برداشت به قصد حقوق برداشت كرده باشد.

س244: اگر شخصی پس‌‌اندازی داشته باشد که مخلوطی از مال مخمّس و غیر مخمّس است و گاهی از آن برای مخارج خود برداشت کرده و گاهی هم به آن اضافه می‏‌کند. با توجه به این‌که مقدار مال مخمّس معلوم است، آیا پرداخت خمس مجموع مبلغ باقی‌مانده واجب است یا این‌که باید فقط خمس مال غیر مخمّس را بدهد؟

ج) واجب است که خمس مبلغ باقی‌مانده را به نسبت مال غير مخمّس به مخمّس، بپردازد.

س245: طبق فتوای جنابعالی تفکیک مال مخمّس و غیرمخمّس موجود در یک حساب بانکی واحد با نیت میسر است آیا نیت کلی برای این امر کفایت می‌کند؟ مثلاً فردی مایل است که اموال مخمّس به حال خود باقی مانده و در طول سال تنها از در آمد جاری استفاده کند. ولی به طور موردی در برداشت‌ها این امر را نیت نکرده است. در این شرایط تکلیف شرعی چگونه است؟

ج) چنانچه ابتداءً نيّت کند که هر چه از بانک برداشت می‌کند از اموال غير مخمّس باشد، مادامی که خلاف آن را قصد نکرده لازم نيست به‌طور موردی در هر مرتبه چنين نيتی داشته باشد.

س246: مقصود از سال خمسی چیست و چگونه سال خمسی قرار می‌دهند؟

ج) سال خمسی، قراردادی نيست بلکه يک امر قهری و واقعی است(1) يعنی تاريخ دريافت اولين درآمد، ابتدای سال خمسی شما بوده و در هر سال همان روز سر سال خمسی شماست و آنچه از درآمد بين سال در زندگی مورد نياز و در حدّ شأن صرف شده، خمس ندارد و آنچه تا سر سال خمسی باقی مانده به اضافه جنس‌های مصرفی از قبيل برنج، نخود و امثال آن که تا آخر سال مصرف نشده و چيزهای خريداری شده که مورد نياز نبوده يا بيش از حدّ شأن بوده، متعلّق خمس هستند؛ البته مهريه، ارث، هديه، عيدی و پاداش، خمس ندارد با اين وجود اگر در محاسبه خمس مشکلی داريد می‌توانيد به دفتر يا يکی از نمايندگان مجاز مقام معظم رهبری «دام ظله» در امر وجوهات مراجعه و محاسبه نماييد. (1) معنای جمله مذکور اين است که ابتدای سال خمسی با تعيين از جانب مكلّف مشخص نمی‌‏شود، بلكه يك امر واقعی است كه برای كسی كه ‏شغل او كاسبی ‏است با شروع كاسبی و برای كشاورز با رسيدن وقت برداشتِ محصول و برای كارگر و كارمند با دستيابی به اولين ‏درآمد، ‏آغاز می‏‌شود.‏

س242: اگر در حساب پس‌‌انداز (بدون سود)، مثلاً 1000 تومان مبلغ مخمّس داشته باشیم و پس از آن، 500 تومان غیر مخمّس هم بر مبلغ قبلی بیفزاییم، در صورتی كه در طول سال مقداری از آن پول برداشت كنیم، آیا در پایان سال خمسی لازم است تا خمس مجموع را محاسبه كنیم یا این ‌كه تنها لازم است خمس مقدار اضافه را که باقی‌مانده است، پرداخت نماییم؟

ج) اگر مالی كه خمس آن داده شده، در سال جديد مصرف نشود و باقی بماند، دوباره خمس ندارد، و اگر درآمد آن سال به‌طور مشترک با مال مخمّس در مؤونه سال مصرف شود، واجب است كه خمس باقی‌مانده در پايان سال به نسبت غير مخمّس به مخمّس پرداخت شود.

س248: سر سال خمسی‏‌ام را اول ماه سوم سال گذشته قرار داده‏‌ام و در همین تاریخ برای محاسبه خمس سود حساب بانکی‏‌ام مراجعه کردم، آیا این روش برای حساب سال مالی درست است؟

ج) ابتدای سال خمسی شما، روزی است که برای اولين بار سود قابل دريافت برای شما حاصل شده است، و تأخير ابتدای سال از آن روز برای شما جايز نيست.

س247: تعیین ابتدای سال برای پرداخت خمس چگونه است؟

ج) شروع سال خمسی نياز به تعيين از سوی خود مکلف ندارد، بلکه قهراً بر اساس چگونگی حصول درآمد سالانه متعيّن می‏‌شود. بنابراين ابتدای سال خمسی امثال کارگران و کارمندان از اولين روز امکان دريافت اولين درآمد از درآمدهای کار و کارمندی است، و سال خمسی تجّار و مغازه‌داران از تاريخ شروع به خريد و فروش و سال خمسی امثال کشاورزان از تاريخ برداشت اولين محصول کشاورزی سال شروع می‏‌شود.

س249: کسی که اطمینان دارد به اینکه چیزی از درآمد سالانه‏‌اش تا پایان سال باقی نمی‏‌ماند، بلکه تمامی درآمد و منفعت او در خلال سال خرج هزینه‌‌های زندگی او می‏‌شود، آیا واجب است برای خود سال خمسی تعیین کند؟ کسی که بر اثر اطمینان به اینکه چیزی از درآمدش زیاد نمی‏‌‌اید، سال خمسی تعیین نکرده، چه حکمی دارد؟

ج) ابتدای سال خمسی با تعيين از جانب مکلّف مشخص نمی‏‌شود، بلکه يک امر واقعی است که برای کسی که شغل او کاسبی است با شروع کاسبی و برای کشاورز با رسيدن وقت برداشتِ محصول و برای کارگر و کارمند با دستيابی به اولين درآمد، آغاز می‏‌شود. حساب سر سال خمسی و محاسبه درآمد سالانه واجب مستقلی نيست، بلکه راهی برای شناخت مقدار خمس است و وقتی محاسبه واجب می‏‌شود که بداند خمسی به او تعلّق گرفته، ولی مقدار آن را نمی‏‌داند و اگر از منفعت کسب چيزی نزد او نماند و همه آن در مؤونه زندگی مصرف شود، خمس هيچ‌کدام از آنها بر او واجب نيست.

س250: آیا ابتدای سال مالی همان ماه اول کار است یا اولین ماهی که حقوق دریافت می‏‌کند؟

ج) شروع سال خمسی حقوق بگيران اعم از کارگران و کارمندان و غيره همان روز اولی است که مزد يا حقوق خود را دريافت می‏‌کنند و يا می‏‌توانند دريافت نمايند.

س251: آیا تاریخ گرفتن اولین چك را باید برای سال خمسی در نظر گرفت یا تاریخ نقد شدن آن را؟

ج) سال خمسی زمانی است که امکان دريافت وجه باشد.

س252: آیا سال خمسی باید شمسی باشد یا قمری؟

ج) مکلّف در اين مورد مخيّر است.

س253: شخصی می‏‌گوید که سر سال خمسی‏‌اش ماه دهم سال بوده است، ولی بر اثر فراموش کردن آن، قبل از پرداخت خمس در ماه دوازدهم برای خانه‏‌اش فرش و ساعت و موکت خریده است و در حال حاضر تصمیم گرفته که سال خمسی‌اش را به ماه رمضان تغییر دهد، نظر شریف حضرتعالی راجع به سهم امام و سادات کالاهای مذکور چیست؟

ج) تقديم و تأخير سال خمسی جايز نيست مگر با اجازه ولی امر خمس و بعد از حساب مدت گذشته و مشروط است به اينکه موجب وارد شدن ضرر به صاحبان خمس نشود، و در مورد اجناسی که پول پرداختی بابت خريد آن از درآمد سال قبل بوده است، بايد خمس آن پول‏‌ها پرداخت شود.

س254: قصد دارم به محض کسب هر گونه درآمد خمس آن را پرداخت نمایم تا نیاز به تعیین سال خمسی و محاسبه اموال باقی‌مانده نباشد آیا این کار صحیح است و کفایت از خمس می‌کند؟

ج) مانع ندارد ولی چون ممکن است در پرتو چنين محاسباتی بخاطر کثرت و تنوع آنها دچار مشکل شويد، لازم نيست اين کار را بکنيد بلکه مي‌توانيد اولين درآمدی که بدست آورديد، همان روز را اول سال خمسی خود قرار دهيد و خرج‌های لازم را از درآمد خود برداريد و سر سال خمسی خمس آنچه که از مخارج اضافه آمده را بپردازيد.

س255: من در دوران دانشجویی خودم چند بار به‌صورت موردی كاری انجام داده و حقوق دریافتی را در طی همان سال مصرف کرده‌ام در حال حاضر هم فقط دانشجو می‌‌باشم، آیا باید سال خمسی تعیین می‌كردم؟

ج) سال خمسی، قراردادی نيست بلكه يك امر قهری و واقعی است يعنی تاريخ دريافتِ اولين درآمد، ابتدای سال خمسی شما بوده و در هر سال همان روز سر سال خمسی شماست.

س256: آیا تعیین سال خمسی بر جوانان مجردی که با پدر و مادر خود زندگی می‏‌کنند، واجب است؟ ابتدای سال خمسی آنان از چه زمانی است و چگونه باید آن را حساب کنند؟

ج) اگر جوان مجرد درآمد شخصی هرچند به مقدار کم داشته باشد، واجب است که سال خمسی تعيين نموده و درآمد سالانه خود را محاسبه کند تا در صورتی که چيزی از درآمد تا پايان سال باقی ماند، خمس آن را بپردازد و ابتدای سال خمسی او هنگام حصول اولين درآمد است.

س257: آیا زن و شوهری که حقوق خود را به طور مشترک در امور منزل مصرف می‏‌کنند، می‏‌توانند سال خمسی مشترک داشته باشند؟

ج) هر يک از آنان سال خمسی مستقلی به حساب درآمد خودش دارد، و واجب است، هر کدام خمس باقی‌مانده حقوق و درآمد سالانه خود را در پايان سال خمسی بپردازد.

س258: من زنی خانه‌‏دار و مقلد حضرت امام (قدس سره) هستم و همسرم سال خمسی دارد که در آن هنگام خمس اموال خود را می‏‌پردازد و من نیز گاهی درآمدی دارم، آیا می‏‌توانم برای خود سال خمسی جهت پرداخت خمس قرار دهم و ابتدای آن را زمان دستیابی به اولین سودی که خمس آن را نداده‏‌ام، قرار دهم و در پایان سال خمس باقی‌مانده را بعد از کم کردن مؤونه بپردازم؟ آیا به آنچه در طول سال خرج زیارت، هدیه و مانند آن کرده‏‌ام، خمس تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) بر شما واجب است که زمان دستيابی به اولين درآمد سال را ابتدای سال خمسی خود قرار دهيد، و هر چه را در طول سال از منفعت کسب خرج مصارف شخصی خود از قبيل آنچه ذکر کرده‏‌ايد، می‏‌کنيد خمس ندارد و هر چه از منفعت کسب سال، از مؤونه و مخارج سالانه‏‌تان تا سر سال زياد بيايد، واجب است که خمس آن را بپردازيد.

س259: اینجانب به تازگی در یکی از نهادهای دولتی مشغول به کار شده‌‌ام. در اول آبان 83 برای گذراندن دوره آموزشی معرفی شدیم و دوره آموزشی ما حدود پنج ماه بود در مدت این پنج ماه ما حقوق آموزشی می‌گرفتیم. در فروردین ماه بود که حقوق من کامل شد حال سؤال من این است که سال خمسی من از چه تاریخی شروع می‌شود از اولی که حقوق کامل دریافت کرده‌ام یا قبل از آن از زمانی که حقوق آموزشی می‌گرفتم؟

ج) اگر حقوق دوره آموزش به عنوان اجرت به شما داده شده است، از همان زمانی که اوّلين حقوق را دريافت کرده‌ايد اول سال خمسی شماست، ولی اگر به شکل کمک و هديه بوده است، خمس نداشته و اول سال خمسی شما زمانی است که اولين حقوق رسمی خود را دريافت می‌کنيد.

س260: کسانی که در زمان امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) اجازه‌ی دریافت خمس را از مردم داشتند آیا در زمان حضرت آیت‌الله‌خامنه‌ای اجازه دوباره لازم است یا نه؟

ج) آری اجازه لازم است.

س261: چنانچه می‌توانم در مورد خمس از شما تقلید كنم تكلیف من در مورد گذشته كه از آیت الله اراكی(ره) تقلید می‌نموده‌ام چیست؟ آیا باید خمس هدیه‌‌ها و جوایزی را كه قبلاً دریافت كرده‌ام كه بنا به فتوای ایشان مشمول خمس است باید مبلغی را به عنوان خمس پرداخت كنم؟

ج) اگر خمس را پرداخت نکرده‌ايد می‌توانيد طبق فتوای مجتهد زنده عمل کنيد. و در اين صورت پرداخت خمس هديه بر شما واجب نيست.

س263: با توجه به نظر مبارک حضرت امام راحل (قدس سره) و نظر مبارک حضرتعالی و بعضی فقهای دیگر که امر وجوهات راجع به ولی امر مسلمین است، پرداخت وجوهات به غیر ولی امر چه حکمی دارد؟

ج) مقلّدين هر يک از مراجع محترمِ تقليد (دامت برکاتهم)، اگر در پرداخت سهمين مبارکين به استناد فتوای مرجع تقليد خود عمل کنند، موجب برائت ذمه می‏‌شود.

س262: با توجه به این‌كه نظر حضرت امام خمینی (قدس سره) در مورد خمس مؤونه بعد از فروش، پرداخت فوری آن است و در سال‌هایی كه بنده مقلد ایشان بوده‌ام به این مسأله واقف نبوده‌ام و به آن عمل نكرده‌ام. اكنون سال‌هاست مقلد حضرت‌عالی هستم و سال خمسی هم داشته و دارم و خمس مالم را سعی كرده‌ام تمام و كمال پرداخت نمایم. لذا از حضرتعالی استدعا دارم نسبت به سال‌هایی كه مقلد حضرت امام (قدس سره) بوده‌ام و احیاناً به این مسأله عمل نكرده‌ام، بنده را بری‌الذمه بفرمایید.

ج) فعلاً نسبت به آن‌ها تكليفی نداريد.

س264: آیا اجازه گرفتن از مجتهدی که مقلد از او تقلید می‏‌کند، برای مصرف سهم امام (علیه السلام) در عمل خیر مثلاً در حوزه علمیه یا دارالایتام، ضرورت دارد و یا اجازه هر مجتهدی کافی است؟ و اصولاً آیا اجازه مجتهد ضروری است؟

ج) اختيار سهمين مبارکين به طور کلی مربوط به ولی امر مسلمين است و کسی که بر عهده او و يا در مال وی مقداری حق امام (عليه السلام) يا سهم سادات باشد، بايد آن را به ولیّ امر خمس يا وکيلی که از طرف او اجازه دارد، تسليم کند، و اگر می‏‌خواهد آن را در يکی از موارد مقرر مصرف کند، بايد ابتدا راجع به آن اجازه بگيرد، و در عين حال مکلّف بايد فتوای مرجع تقليد خود را در آن رعايت نمايد.

س265: آیا وکلای حضرتعالی یا اشخاصی که وکیل در اخذ حقوق شرعی نیستند، مکلّف به دادن قبض رسید سهمین به پرداخت‌کنندگان آن هستند یا خیر؟

ج) کسانی که حقوق شرعی خود را به وکلای محترم ما يا به اشخاص ديگر به قصد وصول به دفتر ما می‏‌دهند، از آنها قبضی را که دارای مهر ما می‏‌باشد، مطالبه کنند.

س266: در چه مواردی بخشیدن خمس به کسی که آن را می‏‌دهد، جایز است؟

ج) سهم مبارک امام (عليه السلام) و سهم سادات، قابل بخشش نيست.

س267: من در منطقه حقوق شرعی جمع‌آوری می‌کنم و مجاز به این کار هستم. بعضی اوقات که بانک‌ها بسته می‌شوند بعضی افراد پیش من می‌آیند تا چك‌هایشان را نقد كنم آیا برای من جایز است كه عین پول خمس را بدهم و در عوض آن چک بگیرم تا شخصی که نیاز فوری به پول دارد، نیاز خود را برطرف کند؟

ج) شما مجاز نيستيد امانات دريافتی بابت حقوق شرعيه را به کسی بدهيد؛ مگر آن‌كه از سوی مرجعی که از او وکالت داريد، اجازه داشته باشيد.

س268: افرادی هستند که خمس بر آنها واجب است، ولی تاکنون آن را نپرداخته‏‌اند و در حال حاضر هم توانایی پرداخت آن را ندارند و یا بر آنها بسیار دشوار است، حکم آنان در این باره چیست؟

ج) مجرد عدم توانايی يا دشواری پرداخت خمس موجب برائت ذمه و سقوط تکليف نيست، بلکه ادای آن تا حد امکان واجب است، چنين افرادی می‏‌توانند با دست‌گردانِ مبالغ بدهی خود با ولیّ امر خمس يا وکيل او، آن را به تدريج برحسب استطاعت خودشان از جهت مقدار و زمان بپردازند.

س269: شخصی در خارج به سر می‏‌برد که خمس اموالش را نمی‏‌پرداخته و خانه‏‌ای با مال غیر مخمّس خریده که در حال حاضر مال کافی برای ادای خمس آن ندارد، ولی هر سال مقداری بیشتر از خمس به جای خمسی که بدهکار است می‏‌پردازد، آیا این کار او صحیح است یا خیر؟

ج) در فرض سؤال بايد خمسی را که برعهده دارد، دست‌گردان کند تا بعداً آن را به تدريج بپردازد، و در مورد آنچه تا به حال پرداخته، به يکی از وکلای ما مراجعه نمايد.

س270: شخصی چندین سال است که خمس درآمد سالانه خود را نمی‏‌پرداخته و فعلاً نمی‏‌داند چه مقدار بدهی از این بابت دارد، او در حال حاضر چگونه می‏‌تواند خود را از خمس بری‏‌الذمّه نماید؟

ج) واجب است تمام اموالی را که خمس به آنها تعلّق گرفته، حساب کند و خمس آنها را بپردازد، و در موارد مشکوک بايد با ولیّ امر خمس يا وکيل او مصالحه نمايد.

س271: اگر خمس را دست‌گردان کنیم موقع پرداخت مابقی خمس در سال بعد یا سال‌های بعد، آیا همان مبلغ دست‌گردان را باید بپردازیم یا چون از در آمد بین سال بعد است به آن مبلغ نیز خمس تعلّق می‌گیرد یعنی خمس در خمس می‌شود؟

ج) بايد خمس مبلغ مذکور را هم بپردازيد.

س272: هفت سال پیش مقداری خمس بر من واجب شد، و آن را با مجتهد دست‌گردان کرده و قسمتی از آن را پرداختم، بقیه آن بر ذمّه‌‏ام باقی ماند و از آن تاریخ تاکنون نتوانسته‌‏ام مبلغ باقی‌مانده را بپردازم، تکلیف من چیست؟

ج) مجرد عجز از پرداخت خمس، موجب فراغت ذمّه نمی‏‌شود، بلکه واجب است که هر زمانی که توانايی پرداختِ بدهی بابت خمس را داشتيد، آن را هرچند به تدريج بپردازيد.

س273: من تصمیم به ازدواج گرفته‏‌ام، و برای کسب درآمد، قسمتی از سرمایه خود را به دانشگاه سپرده‏‌ام، آیا مصالحه در رابطه با خمس آن امکان دارد؟

ج) اگر مال مذکور از منفعت کسب شما باشد، با گذشت سال خمسی، پرداخت خمس آن واجب است و خمسِ قطعی قابل مصالحه نيست.

س274: آیا وكیل یك مجتهد می‌تواند با مقلد مجتهد دیگر دست‌گردان نماید؟

ج) در فرض سؤال عمل دست‌گردان كافی نيست.

س275: در سال 1368 به یکی از نمایندگان محترم جناب‌عالی برای تعیین خمس مراجعه کرده‌ام و مبلغی از بدهکاری خود را همان موقع پرداختم و مانده آن را تاکنون نپرداخته‌ام و امسال باید به حج تمتّع مشرف شوم. آیا باقی مانده را به مبلغ همان روز باید بپردازم یا باید به نرخ امروز محاسبه شود تکلیف چست؟

ج) در مورد تنزّل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است و اگر بخواهيد بدهکاری خمسی خود را از درآمد سال بپردازيد، واجب است که خمس آن را هم بپردازيد.

س276: اگر مقداری برنج پوست نشده در انبار داشته باشیم و سال خمسی آنها هم گذشته باشد آیا می‌توان فقط خمس آن مقداری را كه برای مصرف از انبار خارج می‌شود، پرداخت نمود؟

ج) در فرض سؤال، پرداخت خمس تمام آنها واجب است.

س277: اینجانب مبلغی خمس بدهکار هستم و از دفتر حضرت‌عالی تا یک سال مهلت گرفته‌ام. آیا جایز است طی این مدت گاهی اوقات صدقه بدهم یا باید پول‌ها را جمع کرده زودتر خمس را بدهم و بعد از آن صدقه بدهم؟ مخصوصاً اگر دادن صدقات باعث احتمال کمبود پول خمس در وقت مقرّر شود؟

ج) صدقه دادن در حدّ شأن، مانع ندارد به شرطی که مستلزم سهل‌انگاری در پرداخت خمس واجب نگردد.

س278: مطرح شده است كه در هر دفتری كه پول خمس را دست‌گردان كرده‌ایم باید خمس را بعداً به همان دفتر پرداخت نماییم. آیا اینگونه است یا اجازه می‌فرمائید كه بعد از دست‌گردان به هر یك از نمایندگان شما در استان‌ها پول خمس داده شود؟

ج) بدهی بابت دست‌گردان، بدهی به صندوق سهمين مباركين است نه به شخصی كه دست‌گردان كرده است لذا به هر يک از نمايندگان مجاز مقام معظم رهبری (دام ظله) بپردازيد کافی است.

س279: آیا می‌شود فردی جهت یک نفر دیگر در خصوص خمس دست‌گردان کند؟

ج) با داشتن وکالت از طرف صاحب پول مانع ندارد.

س280: اگر فردی مستطیع شده و سال خمسی‌اش نیز قبل از ثبت نام حج تمتّع فرا می‌رسد، اگر بخواهد خمس بپردازد دیگر وجه كافی برای ثبت نام نخواهد داشت. آیا خمس به آن تعلّق می گیرد؟ و آیا این فرد از استطاعت ساقط می‌شود؟

ج) اگر قبلاً استطاعت حاصل شده در فرض سؤال بايد مبلغ مذکور را با وکيل مجاز ولیّ امر خمس دست‌گردان کرده و بدهی خويش را به تدريج بپردازد.

س281: اگر فردی مبلغی را به عنوان پول خمس به دیگری بدهد تا وی آنرا به دفتر مرجعش برساند و در بین راه پول مورد نظر گم شده و یا به سرقت رود چه کسی ضامن است؟ آیا در چنین شرایطی تکلیف پرداخت خمس از عهده فرد بدهکار ساقط است؟

ج) در فرض سؤال اگر شخص واسطه در نگهداری آن كوتاهی نكرده باشد، ضامن نيست و در صورتی که گيرنده وکيل مرجع تقليد نباشد خمس از عهده‌ی بدهكار ساقط نيست و بايد بپردازد.

س282: شخصی زمین‌های خود را بین فرزندان تقسیم نموده و به آنها گفته است كه من خمس زمین‌ها را نداده‌ام و لذا باید هر كسی سهم خمس زمین دریافتی را بپردازد و فرزندان نیز با همین شرط زمین‌ها را گرفته‌اند. حال اگر فرزندان خمس زمین‌ها را نپردازند، آیا این شخص بری‌‌الذمه می‌گردد؟

ج) در فرض سؤال، مادامی كه خمس را به وكالت از طرف او نپرداخته‌اند، بری‌الذمّه نمی‌شود. و اگر خمس به خود زمين‌ها تعلق گرفته تا خمس آن را پرداخت ننمايند حق تصرف ندارند.

س283: آیا اجازه می‏‌فرمایید که افرادی خودشان سهم سادات را به سادات فقیر بدهند؟

ج) کسی که سهم سادات بر عهده اوست، واجب است در پرداخت آن به مستحقين اجازه بگيرد.

س284: آیا مقلدین حضرت‌عالی در مصرف خمس می‏‌توانند سهم سادات را به سید فقیر بدهند یا این‌که باید همه خمس یعنی سهم سادات و سهم امام (علیه السلام) را تحویل وکیل شما بدهند تا در موارد شرعی آن مصرف کند؟

ج) در اين رابطه فرقی بين سهم سادات و سهم مبارک امام (عليه السلام) نيست.

س285: آیا حقوق شرعی (خمس، ردّ مظالم، زکات) از شئون حکومت است یا خیر؟ و کسی که خمس بر عهده اوست، آیا می‏‌تواند خودش سهم سادات و ردّ مظالم و زکات را به افراد مستحق بدهد؟

ج) در زکات جايز است که خودش آن‌ها را به فقرای متديّن و عفيف بدهد، و در ردّ مظالم احوط آن است که با اذن حاکم شرع باشد، ولی در خمس واجب است که همه آن را به دفتر ما و يا به يکی از وکلای مجاز ما تحويل دهد تا در موارد شرعی که برای آن مقرر شده، مصرف شود، و يا در پرداخت آن به مستحقين اجازه بگيرد.

مصارف خمس و مستحقین آن

احکام خمس

س286: آیا می‌شود خمس را به مدارس دولتی داد؟

ج) در حال حاضر، سهمين مباركين (خمس) برای اداره حوزه‌‌های علميه، مورد نياز است؛ برای اينگونه امور از وجوه بريّه و كمك‌های مؤمنين استفاده شود.

س287: آیا مصرف سهم مبارک سادات در امور خیریه مانند ازدواج سادات، جایز است؟

ج) سهم سادات مانند سهم مبارک امام (عليه السلام) در اختيار ولیّ امر مسلمين است و در صورتی که اذن خاص باشد، مصرف سهم سادات در آنچه ذکر شده، اشکال ندارد.

س288: بعضی از اشخاص از طرف خود اقدام به پرداخت قبض آب و برق سادات می‏‌کنند، آیا احتساب آن از خمس جایز است یا خیر؟

ج) آن‌چه را تا کنون به قصد سهم سادات پرداختند، مورد قبول است، ولی برای موارد بعدی، قبل از پرداخت، لازم است کسب اجازه کنند.

س289: آیا حضرت‌عالی مصرف ثلث سهم مبارک امام (علیه السلام) را برای خرید و توزیع کتاب‌‌های دینی، اجازه می‏‌فرمایید؟

ج) اگر وکلای مجاز ما تهيه و توزيع کتاب‌‌های مفيد دينی را لازم بدانند، جايز است که از ثلثی که مجاز به صرف آن در موارد معيّن شرعی هستند، آن کار را انجام دهند.

س290: مبلغی بابت سهم مبارک امام (علیه السلام) بر عهده من است که باید آن را به حضرت‌عالی بپردازم، و از طرفی مسجدی هست که احتیاج به کمک دارد، آیا اجازه می‏‌فرمایید که مبلغ مزبور را به امام جماعت آن مسجد بدهم تا در ساختمان و تکمیل آن مصرف نماید؟

ج) در حال حاضر، سهمين مبارکين برای اداره حوزه‌‌های علميه مورد نياز است. برای ساختمان مسجد و تکميل آن می‏‌توان از کمک‏‌های مؤمنين استفاده کرد.

س291: با توجه به این‌که احتمال می‏‌دهیم پدر ما در زمان حیات خمس اموال خود را به‌طور کامل نپرداخته باشد، و ما قطعه‏‌ای از زمین‌های او را برای ساخت بیمارستان بخشیده‏‌ایم، آیا می‏‌توان آن زمین را از خمس اموال متوفّی‏ حساب کرد؟

ج) زمين مذکور به عنوان خمس محسوب نمی‏‌شود.

س292: آیا جایز است پس از كسب اجازه از ولی امر خمس سهم سادات به علویه فقیری که ازدواج کرده و فرزندانی دارد ولی شوهرش غیر علوی و فقیر است، داده شود، و آیا او می‏‌تواند آن را صرف فرزندان و شوهرش نماید؟

ج) اگر شوهر بر اثر فقر نتواند نفقه همسرش را بدهد و همسر وی هم شرعاً فقير باشد، می‏‌تواند برای رفع نيازش، سهم سادات بگيرد و آن را برای خود و فرزندان و حتی شوهرش مصرف کند.

س293: گرفتن سهم امام (علیه السلام) و سهم سادات توسط اشخاصی که علاوه بر شهریه حوزه درآمدهای دیگری که برای تأمین زندگی آن‌ها کافی است داشته باشند، چه حکمی دارد؟

ج) کسی که شرعاً مستحق نبوده و مشمول مقررات شهريه حوزه هم نباشد، گرفتن سهمين برای او جايز نيست.

س294: زن علویه‌‏ای ادعا می‏‌کند که پدرش در پرداخت هزینه خانواده‏‌اش کوتاهی نموده و مجبور به گدایی در کنار مساجد شده‏‌اند تا از این طریق مالی به‌دست آورده و مصرف کنند. اهالی منطقه هم آن سید را فردی ثروتمند، ولی خسیس نسبت به خانواده‏‌اش می‏‌دانند، آیا دادن نفقه آنان از سهم سادات جایز است؟ و بر فرض که پدر بگوید که بر من فقط دادن هزینه پوشاک و خوراک واجب است، ولی پرداخت بقیه مخارج مثل لوازم اختصاصی زنان و پول روزانه کودکان، واجب نیست، آیا می‏‌توان به مقدار رفع احتیاج از سهم سادات به آنان داد؟

ج) در صورت اول اگر نمی‏‌توانند نفقه خود را از پدرشان بگيرند، جايز است به مقدار نفقه از سهم سادات به آنان داده شود. همچنين در صورت دوم، اگر علاوه بر خوراک و پوشاک، به چيز ديگری که مناسب حالشان است، نياز داشته باشند، جايز است به مقدار رفع نياز از سهم سادات به آنان پرداخت شود.

س295: آیا ساداتی که دارای شغل و کسبی هستند، استحقاق خمس دارند یا خیر؟ امیدوارم توضیح فرمایید.

ج) اگر درآمد آنان برای زندگی‏‌شان به‌طور متعارف و مناسب با شأن عرفی‏‌شان کافی باشد، مستحق خمس نيستند.

س296: جوانی بیست‌وپنج ساله و کارمند هستم، تا به حال مجرد بوده و با پدر و مادرم زندگی می‏‌کنم، پدرم پیرمردی کهن‌سال و از کارافتاده است که درآمدی ندارد و چهار سال است که همه مخارج زندگی را من تأمین می‏‌کنم. با توجه به این‌که نمی‏‌توانم هم خمس درآمد سالانه را بدهم و هم مخارج زندگی را تأمین کنم، و مبلغ نوزده هزار تومان هم از خمس درآمد سال‌های قبل بدهکارم و آن را یادداشت کرده‏‌ام تا بعداً بپردازم، خواهشمندم توضیح فرمایید که آیا جایز است خمس درآمدهای سال را به نزدیکان خود مثل پدر و مادر بدهم؟

ج) اگر پدر و مادر شما قدرت مالی اداره امور زندگی خود را ندارند و شما توانايی کمک به آنان را داريد، کمک به آنان بر شما واجب می‏‌شود، و آن‌چه را که جهت تأمين نفقه آنان می‏‌پردازيد، جزو مؤونه شما محسوب است، ولی شرعاً نمی‏‌توانيد آن را به جای خمس که دادن آن هم واجب است، حساب نماييد.

خمس افراد نابالغ

احکام خمس

س297: آیا خمس و زکات بر کودکانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده‏‌اند، واجب می‏‌شود؟

ج) زکات مال بر شخص غيربالغ واجب نيست، ولی اگر خمس به مال او تعلّق بگيرد (مثل اينکه معدن يا حلال مخلوط به حرام باشد)، بر ولی شرعی او پرداخت آن واجب است، مگر خمسِ سودِ حاصل از تجارت با اموالِ او يا منافع کسبش که پرداخت آن بر ولی واجب نيست، بلکه بنابر احتياط در صورتی که سود حاصله باقی بماند ادای خمس آن بر خود طفل بعد از رسيدن به سن تکليف، واجب است.

س298: آیا سهم سادات «کثرهم الله تعالی» و سهم امام «علیه‏ السلام» به منفعت کسب کودکان تعلّق می‏‌گیرد؟

ج) بنابر احتياط بر آنان واجب است که بعد از رسيدن به سن بلوغ خمس منفعت کسب خود را که قبل از بلوغ به دست آورده‏‌اند و تا زمان بلوغ بر ملک ايشان باقی مانده است، بپردازند.

س299: اموالی را از محل پولی که بنیاد شهید ماهیانه به فرزندان صغیر شهدای عزیز می‏‌پردازد یا از محل سود کارخانه یا زمین زراعی که ملک بعضی از شهدای عزیز جهت امرار معاش‌شان بوده، برای فرزندان شهدا پس‏‌انداز کرده‏‌ایم و گاهی مقداری از این اموال پس انداز شده برای تأمین نیازهای ضروری آنان مصرف می‏‌شود. خواهشمندیم بیان فرمایید که آیا این سودها و حقوق پس‏‌انداز شده خمس دارد یا اینکه تا زمانی که بزرگ نشده‏‌اند، خمس ندارد؟

ج) آنچه به فرزندان عزيز شهدا از پدران آنان به ارث می‏‌رسد و يا توسط بنياد شهيد به آنان پرداخت می‏‌شود، خمس ندارد، ولی از سود حاصل از ارث يا هديه‏‌ای که بنياد شهيد به آنان می‏‌دهد، آن مقداری که تا زمان رسيدن به بلوغ شرعی در ملک آنان باقی می‏‌ماند، بنابر احتياط بر هريک از آنان واجب است که بعد از رسيدن به سن تکليف، خمس آن را بپردازد.

س300: من دختری 10 ساله هستم شهریور سال 83 به سن تكلیف‌ رسیده‌ام از زمان بچگی تاكنون هرچه عیدی گرفته‌ام یا دیگران به من بخشیده‌اند توسط پدر و مادرم در حساب بلند مدت پس‌‌انداز و مقداری سود به آن تعلّق گرفته است حالا می‌خواستم بدانم شهریور امسال كه یك سال از سن تكلیف من می‌گذرد چگونه باید خمس مالم را حساب كنم.

ج) در فرض سؤال پرداخت خمس سودی كه قبل از به تكليف رسيدن شما بدست آمده و الان باقی است بنابر احتياط پس از رسيدن به سن تکليف بر شما واجب است. و همين‌طور پرداخت خمس سودی كه بعد از بلوغ برای شما حاصل مي‌شود واجب است.

تصرف در مال متعلق خمس

احکام خمس

س301: من به صورت ماهیانه حقوق می‌گیرم آیا می‌توانم این پول‌ها را بدون پرداخت خمس‌شان در حساب سرمایه‌گذاری در بانک قرار دهم و در عوض هنگامی‌که خواستم از پول داخل بانک استفاده کنم خمس اصل و سود آن را یکجا و باهم بدهم؟

ج) اگر پول مشمول خمس شده، مقدار خمس بايد سر سال پرداخت شود و تأخير در پرداخت خمس جايز نيست.

س302: شخصی فوت نموده و هنگام حیات، خمسی را که بر ذمه‏‌اش بوده در دفتر خود یادداشت کرده و تصمیم به پرداخت آن داشته است، در حال حاضر بعد از فوت وی همه افراد خانواده او به استثنای یکی از دخترانش از پرداخت خمس خودداری کرده و در ترکه متوفّی برای مخارج خود و میت و غیر آن، تصرّف می‏‌کنند، خواهشمندیم نظر خود را بیان فرمایید.

ج) اگر ميّت وصيت کند که مقداری از دارايی او به عنوان خمس پرداخت شود يا ورثه يقين پيدا کنند که وی مقداری خمس بدهکار است، تا وصيت ميت و يا خمسی را که بر عهده دارد از ما ترک او ادا نکنند، نمی‏‌توانند در ترکه او تصرّف نمايند، و تصرّفات آنان قبل از عمل به وصيت وی يا پرداخت دين او، نسبت به مقدار وصيت يا دين در حکم غصب است و نسبت به تصرّفات قبلی نيز ضامن هستند.

س303: من اطمینان دارم که پدرم خمس و زکاتش را نمی‏‌پردازد، و وقتی به او تذکر می‏‌دهم، در پاسخ می‏‌گوید که ما مستحق هستیم و خمس و زکاتی بر ما واجب نیست، حکم این مسأله چیست؟

ج) اگر پدرتان مالی که خمس و زکات به آن تعلّق بگيرد، نداشته باشد، خمس و زکات بر او واجب نيست و تحقيق در اين زمينه بر شما لازم نيست.

س304: من جوانی هستم که با خانواده‏‌ام زندگی می‏‌کنم، پدرم خمس و زکاتش را نمی‏‌پردازد، حتی خانه‏‌ای را با مال ربوی ساخته است و حرام بودن غذایی که در خانه می‏‌خورم، آشکار است. با توجه به اینکه نمی‏‌توانم از خانواده‏‌ام جدا شوم، امیدوارم تکلیف مرا در این باره بیان فرمایید؟

ج) بر فرض که يقين داشته باشيد که اموال پدرتان مخلوط با رباست و يا او خمس و زکات خود را نمی‏‌پردازد، لازمه‏‌اش يقين به حرمت چيزی که او مصرف می‏‌کند و يا اموال وی که شما در آن تصرّف می‏‌کنيد، نيست، و تا يقين به حرمت اين اموال پيدا نکرده‏‌ايد، استفاده از آن برای شما اشکال ندارد. البته، اگر يقين به حرام بودن آنچه از اموال او مصرف می‏‌کنيد، داشته باشيد، استفاده از آن برای شما جايز نيست مگر آن‌كه جدايی از خانواده و قطع رابطه با آنان برای شما، حرجی باشد که در اين صورت استفاده از اموال مخلوط به حرام آنان اشکال ندارد، ولی ضامن مال ديگران که در اموال مورد مصرف شما وجود دارد، هستيد.

س305: ما با اشخاصی معامله می‏‌کنیم که خمس نمی‏‌دهند و حساب سال هم ندارند، با آنان خرید و فروش داریم و به دیدن آنان رفته و با آنان غذا می‏‌خوریم، این مسأله چه حکمی دارد؟

ج) در فرض سؤال شما غير از امر به معروف و نهی از منکر وظيفه‌ی ديگری نداريد.

س306: معاشرت با مسلمانانی که به امور دینی بخصوص نماز و خمس پایبند نیستند، چه حکمی دارد؟ آیا غذا خوردن در خانه‌‌های آنان اشکال دارد؟ در صورت اشکال داشتن، کسی که چندین بار این کار را انجام داده، چه حکمی دارد؟

ج) اگر معاشرت با آنان مستلزم تأييد ايشان در عدم التزام به امور دينی نباشد، اشکال ندارد، مگر آن‌که ترک معاشرت با آنان مؤثر در اهتمام ايشان به امور دينی باشد که در اين صورت واجب است که معاشرت به‌طور موقت از باب نهی از منکر ترک شود، ولی استفاده از اموال آنان از قبيل غذا و مانند آن، تا يقين به تعلّق خمس به آن نداشته باشيد، اشکال ندارد.

س307: اگر چند سال درآمد سالانه‏‌ام را محاسبه نکنم تا اینکه اموال من نقد و سرمایه‏‌ام زیاد شود و بعد از آن، خمس غیر از سرمایه قبلی‌ام را بپردازم، آیا این کار اشکال دارد؟

ج) اگر در اموال شما هنگام رسيدن سال خمسی، خمس هرچند به مقدار کم باشد بايد پرداخت شود و تأخير آن جايز نيست.

س308: اگر مشتری بداند که به عین مالی که خریده، خمس تعلّق گرفته و فروشنده آن را نپرداخته است، آیا تصرّف در آن کالا برای او جایز است؟

ج) برای مشتری تصرف در آن اشکال ندارد.

س309: اگر شرکای من حساب سال خمسی نداشته باشند، تکلیف من چیست؟

ج) بر هر يک از شرکاء واجب است که حقوق شرعی سهام خود را بپردازند و اگر بقيه شريک‌ها آن را پرداخت نمی‏‌کنند شما بايد به وظيفه خود عمل نموده و خمس خود را پرداخت کنيد.

س310: اگر چند نفر با هم شریک باشند، آیا بر هر کدام از آنها واجب است خمس درآمد خود را به طور مستقل بپردازد یا اینکه خمس باید از صندوق مشترک پرداخت شود؟

ج) هنگامی که شرکاء سود حاصل از سرمايه مشترک را دريافت می‏‌کنند يا قابل دريافت است، هرکدام از آنان مکلّف هستند خمس مازاد بر مؤونه از سهم خود را سر سال خمسی بپردازند.

س311: اگر شخصی مالی را که خمس آن داده نشده، به مسجد ببخشد، آیا گرفتن آن مال از او جایز است؟

ج) اگر يقين به وجود خمس در عين آن مال ندارند، گرفتن آن جايز است.

س312: اگر به ملکی خمس تعلّق بگیرد و بدون پرداخت خمس، آن را اجاره دهد آیا یك پنجم اجاره هر ماه مال موجر نیست یا این پول مثل بقیه درآمدهاست؟ (یعنی اگر از مخارج سال زیاد بیاید یک پنجم آن متعلّق خمس است؟

ج) در فرض مذكور، صحّت اجاره در مقدار خمس، منوط به اجازه ولیّ امر خمس می‌باشد و بدون اجازه، اجاره باطل است.

متفرقات خمس

احکام خمس

س313: اگر ندانیم پولی كه در اختیار داریم مشمول خمس می‌شود یا خیر، تكلیف چیست؟

ج) اگر از جهت دانستن حكم آن شبهه نباشد وظيفه‌ای نداريد.‏

س314: اگر پول شخصی به عنوان امانت نزد ما باشد آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟

ج) خمس آن به عهده شما نيست.

س315: من در سال 1341 شمسی از امام خمینی (قدس سره) تقلید نموده و حقوق شرعی خود را طبق فتاوای ایشان به او می‏‌پرداختم. در سال 1346 امام (قدس سره) در ضمن پاسخ به سؤالی درباره حقوق شرعی و مالیات، فرمودند که حقوق شرعی همان خمس و زکات است، ولی مالیات جزء حقوق شرعی نیست. در حال حاضر که در دوران جمهوری اسلامی به سر می‏‌بریم، خواهشمندیم وظیفه ما را نسبت به حقوق شرعی مالی و مالیات بیان فرمایید.

ج) مالياتی که حکومت جمهوری اسلامی بر اساس قوانين و مقررات وضع می‏‌کند، هرچند پرداخت آن بر کسانی که قانون شامل آنان می‏‌شود، واجب است، و مالياتِ پرداختی هر سال از مؤونه همان سال محسوب است، ولی از سهمين مبارکين محسوب نمی‏‌شود، بلکه بر آنان دادن خمس درآمد سالانه‏‌شان در زائد بر مؤونه سال به طور مستقل، واجب است.

س316: اگر شخصی مقداری از حقوق شرعی و سهم امام (علیه السلام) و چیزهایی را که صرف آن در مصارف شرعی‌اش باید با اجازه مراجع باشد، در یکی از مؤسسات دینی یا ساختمان مدرسه یا مسجد یا حسینیّه مصرف کند، آیا شرعاً حق دارد آنچه را که به عنوان ادای حقوق شرعی که بر عهده او بوده، به مصرف رسانده، پس بگیرد و یا زمین آن را پس بگیرد و یا اقدام به فروش ساختمان آن مؤسسه نماید یا خیر؟

ج) اگر اموال خود را طبق اجازه کسی که واجب بود حقوق شرعی خود را به او تسليم نمايد، به نيتِ پرداختِ حقوقِ شرعی که بر عهده داشت، برای تأسيس مدرسه و مانند آن به مصرف رسانده است، حق پس گرفتن و تصرّف مالکانه در آن را ندارد.

س317: عالمی در یکی از شهرها مبلغی را به عنوان خمس دریافت کرده، ولی برای او انتقال عین آن مال به شما یا دفترتان مشکل است، آیا می‏‌تواند آن را از طریق بانک حواله کند؟ با توجه به این‌که مالی که از بانک گرفته می‏‌شود عین مالی که در آن شهر به بانک پرداخت شده، نیست؟

ج) تحويل خمس و ساير حقوق شرعی از طريق بانک اشکال ندارد.

س318: آیا برای کسی که دارای چهار دختر است خمس واجب است؟ در اصطلاح عامه مردم رایج است که هر کس صاحب سه دختر باشد خمس برای وی واجب نیست؟

ج) چنين چيزی صحّت ندارد؛ در هر صورت هر چيزی كه از درآمد كسب باشد، و در بين سال مؤونه نشود و پس‌‌انداز شود سر سال خمسی متعلّق خمس است.

س319: شخصی در حال صحّت، پولی به فرزندش می‌دهد كه به عنوان خمس بپردازد هنگامی كه فرزند می‌خواهد این پول را بدهد، مطلع می‌شود كه پدر مشاعرش را از دست داده است. آیا این مبلغ را می‌توان به عنوان خمس، قبول نمود؟

ج) اگر پدر، فاقد مشاعر در حدّ سقوط تكليف باشد، تصرّفات او در مال خودش به پرداخت خمس و غيره نافذ و صحيح نيست ولی اگر چنين شخصی فوت كند، ورثه مكلّف‌اند بدهی بابت خمس او را از تركه جدا نموده و بپردازند تا بتوانند در تركه تصرّف كنند.

دریافت کتاب

پاسخ به سوالات شرعی مخاطبان

استفتائات مناسبتی