ابتکار بزرگ

علمای تبریز و در رأس آنها، آیت‌الله قاضی طباطبایی، در تدارک مجلسی برآمدند در مسجد میرزا یوسف مجتهدی، تا یاد قیام مردم قم را در اربعین شهدای آن شهر گرامی بدارند. فراخوانهای گوناگونی در سرتاسر کشور برای چهلم قیام قم اعلام شده بود، اما یادبود تبریز، بیشتر جلوه کرد. علت، برخورد سخت نیروهای امنیتی رژیم بود که البته، مقاومت سرسختانه‌تر مردم تبریز را به دنبال داشت. در گزارشی که بعداً، هیئت رسیدگی به فجایع تبریز به شاه داد، آمده بود که «در حدود ساعت ۹ گروه دیگری [از مردم]، در جلوی مسجد میرزا یوسف با مشاهده بسته بودن درب مسجد به اعتراض پرداختند و با مأمورین شهربانی که در محل قرار گرفته بودند برخورد می‌نمایند و رئیس کلانتری ۹ تبریز، با ادای کلمات موهن توام با بی‌تدبیری می‌نماید که در تهییج و عصبانیت مردم مؤثر بوده است.»

بدرفتاری رییس کلانتری، بهانه را به مردم داد. مردم تبریز، از ساعت ۱۰ صبح، خیابانهای شهر را تسخیر کردند و تا پنج بعد از ظهر که ارتش، آتش گلوله‌هایش را گشود، عنان شهر از دست شهربانی و دیگر نیروها بیرون آوردند. مردم، شعب بانک ایران و انگلیس، بانک صادرات، ساختمان حزب رستاخیز، اداره بیمه اجتماعی و دیگر ساختمانهای وابسته به دولت یا کشورهای بیگانه را تخریب کردند. روزنامه اطلاعات، روز سی‌ام، در شرایطی حوادث تبریز را منعکس کرد که درباره آن قیام مذهبی به رهبری روحانیون مبارز نوشت: «مارکسیستهای اسلامی تمام تاسیسات شهری را مورد حمله قرار دادند.» اطلاعات، تعداد شهدای تبریز را ۶ نفر و زخمی‌ها را ۱۲۵ نفر ذکر کرده بود. این گزارش، دقیقا مطابق آماری بود که ساواک از شهدا و مجروحان منتشر کرده بود.

فریاد تبریز، خیلی زود به گوش همگان رسید. برخی مراجع مانند آقایان سیدعبدالله شیرازی در مشهد و مرعشی نجفی و گلپایگانی در قم، از مردم حمایت کردند. اما مهمترین واکنش، از نجف و با صدور بیانیه امام انجام شد: «سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان عزیز! زنده باشند مردم مجاهد عزیز تبریز، که با نهضت عظیم خود مشت محکم بر دهان یاوه‌گویانی زدند که با بوق‌های تبلیغاتی، «انقلاب خونین استعمار» را که ملت شریف ایران با آن صد در صد مخالف است «انقلاب سفید شاه و ملت» می‌نامند و این نوکر اجانب و خود باختۀ مستعمرین را نجات دهنده کشور می‌شمارند... من نمی‌دانم با چه زبانی به اهالی محترم تبریز و به مادران داغدیده و پدران مصیبت کشیده، تسلیت بگویم. با چه بیانی این قتل عام‌های پی در پی را محکوم کنم.» بیانیه امام در شرایطی منتشر شد که سیدکاظم شریعتمداری، مرجع همسو با دربار، با نشر اعلامیه‌ای از مردم خواسته بود که «از فردا بازار باز و مردم مشغول زندگی آرام خود باشند.» اعلامیه مزبور با «تعداد زیاد» از سوی ساواک در شهر توزیع شد.

با همه اینها، قیام تبریز، راه را نشان داد. ایده برگزاری چهلم قیام‌ها، خیلی زود در سراسر کشور تقلید شد. یزدی‌ها، شیرازی‌ها، جهرمی‌ها، کازرونی‌ها و نهایتاً همه ایران به‌پا خاستند. شهرهای ایران، شهید می‌دادند اما ماشین طغیانگر انقلاب، از سرعت خود نمی‌کاست؛ تاریخ، ابتکار این سلسله را به نام مردم تبریز به ثبت رساند: «دستگاه جبار و طاغوت، متوحش شد، عکس‌العمل ناشیانه‌ای در مقابل مردم تبریز انجام داد، عده‌ای شهید شدند. تبلیغاتی که آن روز کردند، تبلیغات بسیار ناشیانه و غلطی بود؛ خواستند ماست‌مالی کنند. قضیه گذشت، چهلم مردم تبریز را مردم یزد به‌پاداشتند. ببینید، این پیوستگىِ بخشهای مختلف کشور [است]؛ بعد این تسلسل راه افتاد. مبتکر شماها بودید در اقامه‌ی اربعین‌های شهیدان انقلاب.» ۱۳۹۲/۱۱/۲۸