دکتر بی‌آزار شیرازی رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی و عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا (س)
ادب اختلاف داشته باشیم

» بازگشت به صفحه‌ی حج
- آقای دکتر! حج چگونه می‌تواند فرصتی برای اتحاد و وحدت امت اسلامی باشد؟
معمولاً عبادات اسلامی همراه با جماعت و وحدت است. امام صادق(ع) در روایات متعددی که در وسایل‌الشیعه آمده است می‌فرمایند محبوب ترین عبادات آن است که توأم با وحدت باشد و در روایت دیگری امام صادق(ع) راجع به فلسفه حج می فرمایند که یکی از فلسفه‌های مهم حج این است که ملت‌های مختلف از حال هم با خبر باشند و می‌فرمایند اگر هر ملتی فقط به خود و کشور خود فکر کند آن کشور خراب می‌شود و بایستی کشورهای مختلف اسلامی بیایند از حال یکدیگر باخبر باشند. این باخبر شدن و شناخت یکدیگر مقدمه‌ای شود تا به یکدیگر کمک کنند.

در مراسم حج، خداوند زمینه‌ای فراهم کرده است که روحیه‌ی خودبینی و خودبرتربینی کنار برود. وقتی حجاج می‌خواهند وارد حریم الهی شوند و وقتی که می‌خواهند وارد میقات‌ شوند، نخستین کاری که می‌کنند این است که لباسهایی که نشانه‌ی تکبر و تفاخر است را کنار می‌زنند و همه ملبس به لباس احرام می شوند که دو قطعه‌ی سفید و نشانه ای از لباس تقوا است. بنابراین آن همه اختلافات که سرچشمه‌اش روحیه‌ی استکباری و به اصطلاح قرآن روحیه «بغی» است از بین می رود. یعنی هرکسی می‌گوید که من برترم، چون من فلان رئیسم ،من فلان وزیرم ، من فلان وکیلم و هرکسی به خود لقبی داده و مدالی به خود چسبانده و یک نوع لباس پوشیده و برای خود یکسری امتیازات قایل است، همه‌ی این‌ها کنار می‌رود که این خود باعث می‌شود زمینه‌ی بسیاری از اختلافات از بین برود. اغلب این اختلافات جنبه‌ی دینی ندارند. چون اسلام یک دین بیشتر نیست. خدا یکی است و دینش نیز یکی است. در قرآن کلمه‌ی ادیان و مذاهب نمی‌بینیم: «ان الدین عند الله الاالسلام» . افراد آمدند و فرقه‌ها و ملیت‌های مختلف درست کردند. سرچشمه‌ی این‌ها روحیه‌ی «بغی» است، روحیه شیطانی است و این‌که هر کسی می‌خواهد بگوید من برتر از دیگرانم.

ابتدای امر حجاج وقتی وارد حریم الهی می‌شوند این روحیه از آنها گرفته می‌شود؛ یعنی تهذیب می‌شوند . دومین چیزی که باعث می‌شود این مسئله از بین برود مسئله‌ی خودبینی است. در آن‌جا به حجاج گفته می‌شود که بایستی از بیست و چهار چیز اجتناب بورزید. یکی از آن‌ها نگاه کردن به آیینه است . اجتناب از نگاه کردن به آیینه یعنی چه؟ یعنی شما باید خودبینی را کنار بگذارید و دیگران را ببینید که این همان معنای وحدت و تقریب است. اگر ما فقط به خودمان نگاه کنیم تنها می‌شویم، یعنی فقط خودمان هستیم که به خودمان کمک می‌کنیم و هیچ‌کس نیست که به ما کمک کند. اما اگر خودبینی را کنار گذاشته و دیگران را دیدیم می‌بینیم که صدها چشم است که نگران حال ما است و می‌خواهد به ما کمک کند. در مراسم حج هر کدام از مسلمانان که از کشورهای مختلف می‌آیند در واقع به نمایندگی از ملت و قوم خود شرکت می‌کنند. در این کنگره‌ی عظیم حج است که همه سعی می‌کنند به جای خودبینی و خودبرتربینی به دیگران فکر کنند و این همان چیزی است که امام صادق(ع) فرمودند که اگر مردم هر کشوری فقط به خود فکر کنند، آن کشور خراب می شود. اما اگر ما بیاییم و یکدیگر را ببینیم آن‌همه سوءتفاهمات و بدبینی‌ها کنار می‌رود و به‌جایش مهر و محبت و تعاون می‌نشیند: « لیشهدوا منافع له»

- استاد! رهبر معظم انقلاب حج را فرصتی برای طنین‌اندازی اتحاد اسلامی می‌دانند، ایشان برای کاهش اختلافات به شناسایی ابزار تفرقه و کنار گذاشتن آن اشاره دارند. حال سوال من از شما این است که ابزار تفرقه شامل چه مواردی است که باید کنار گذاشته شوند؟
ابزارهای تفرقه همان‌طور که گفتم یکی خودبرتربینی شیطانی، خودبینی و دیگری جدال است. قرآن می‌گوید « ولا جدال فی الحج». این نکته‌ی بسیار مهمی است. ما اغلب در گفت‌وگوها دچار عصبانیت و ناراحتی از همدیگر می‌شویم. به خاطر این‌که گفت‌وگوهایمان تبدیل به جدال می‌شود. یعنی آن‌چنان صحبت می‌کنیم که طرف ناراحت می‌شود. این‌که چرا طرف ناراحت می‌شود به خاطر این‌که در این گفت‌وگوها هر کس می‌خواهد بگوید که من بهتر از دیگری می‌فهمم و می‌خواهد بگوید که تو نمی‌فهمی و تنها من می‌فهمم! می‌خواهد بگوید که من بر حقم و تو بر باطلی و همین طرف را عصبانی می‌کند و قرآن می‌فرماید این‌طور سخن نگویید، در حج جدال نکنید اما گفت‌وگو کنید.

حج زمینه‌ی بسیار خوبی است تا مردمی که از کشورها و ملیت‌های مختلف آمده‌اند با هم گفت وگوی مسالمت‌آمیز داشته باشند و جدال احسن کنند، با همان روشی که خداوند در قرآن به پیامبر اکرم(ص) آموخته است که می‌فرماید، به مخالفینت بگو که ما و شما یا بر حقیم و یا بر ضلالت. نمی‌شود که هم هردوی ما یا بر حق باشیم یا بر ضلالت. یا ما بر حقیم یا شما! این نحو صحبت کردن طرف را عصبانی نمی‌کند؟ قرآن می‌فرماید این‌طور صحبت نکنید! بیایید منیت و خودخواهی را کنار بگذارید، طرف مقابل را عصبانی نکنید، بلکه او را تشویق کنید تا سخن حق را بشنود. حال چه کسی این را به ما یاد می دهد . کسی که صد در صد بر حق و متصل به حق است و به ما می‌آموزد که ادب اختلاف داشته باشیم و محترمانه و مودبانه با همدیگر صحبت کنیم. تا جایی که خداوند به پیامبر یاد می‌دهد که بگو فردای قیامت راجع به جرایم ما از شما نمی‌پرسند و درباره‌ی اعمال شما از ما سوال نمی‌کنند.
 
خیلی جالب است ، در مورد خود کلمه‌ی جرم را بکار برده و در مورد دیگران کلمه‌ی عمل را بکار می‌برد. در صورتی‌که اگر ما بخواهیم صحبت کنیم طرف را عصبانی می‌کنیم، در این صورت طرف مقابل به هیچ صورت راضی نیست حرف ما را بپذیرد. طبیعی است که هر کس برای خود تجربیات و معلوماتی دارد و یا کتابی مطالعه کرده که دیگری مطالعه نکرده است. اگر در این ایام که حجاج کنار هم هستند تبادل افکار و تجربیات شود می‌دانید چقدر معلومات کسب می‌کنیم. پیغمبر می‌فرمایند: انسان می‌تواند از دهان افراد علم بیاموزد. این فرد تجربیات یک عمر خود را برای شما بازگو می‌کند و شما نیز تجربیات خود را به طور فشرده برای دیگران بازگو می‌کند، نتیجه این می‌شود که انسان معلومات فرامی‌گیرد. مخصوصاً اگر انسان دفترچه یادداشتی هم همراه خود داشته باشد تا این‌ها را یادداشت کند و با ذکر ماخذ و منبع دنبال کند، استفاده فراوانی می‌شود که ابزار بسیار خوبی برای شناخت یکدیگر است.

این که برخی‌ها می‌آیند با جدال ستیزه‌جویانه جلوی این شناخت‌ها و گفت‌وگوهای مسالمت‌آمیز را می‌گیرند یک خیانت است. کسانی که با عصبانیت و ناراحتی می‌آیند دیگران را عصبی می‌کنند و دیگران را برمی‌انگیزانند که حرف نزنید، سکوت کنید! در واقع خود را از علم و شناخت دیگری محروم کرده و این فرد همیشه در جهل مرکب خواهد ماند. به هرحال مراسم حج وسیله بسیار خوبی برای این است که مسلمانان یکدگر را بشناسند و به یکدیگر فکر کنند و با همدیگر علیه بیگانگان متحد شوند.

گذشته از این‌که ما باید خودبینی، خود برتربینی و جدال را کنار بگذاریم، باید فسوق و دروغ را نیز کنار بگذاریم. فسوق یعنی دروغ گفتن. خیلی‌ها فکر می‌کنند که دروغ گفتن باعث می‌شود که جایی کارشان حل شود، دیگر نمی‌دانند که محال است آدم دروغی بگوید و رسوا نشود. بالاخره امروز نفهمند فردا که می‌فهمند و از دست طرف مقابل ناراحت و عصبانی می‌شوند و دیگر هیچ اعتباری برای فرد قایل نیستند. در آن جامعه که دروغ رواج دارد، مردم آن جامعه در جهنم بی‌اعتباری می‌سوزند، اما اگر در یک جامعه‌ای دروغ کنار رود و به جای آن صداقت باشد مردمش در بهشت اعتماد به سر می‌برند و در آن تعاون، وحدت و همکاری زیاد خواهد بود.

دروغ، جدال، خودبینی و خودبرتربینی موانع وحدت است که همه در اسلام به عنوان محرمات حج، حرام اعلام شده و این‌گونه زمینه وحدت آن‌چنان فراهم شده است که می‌بینیم گاهی اوقات در یک اتاق و یا در یک چادر در مراسم حج، دو نفر در کنار هم زندگی می‌کنند، در صورتی‌که همین دو نفر در شهر خود حاضر نبودند در یک اتاق زندگی کنند اما این جا خیلی راحت در کنار یکدیگر هستند. حج انسان را به طور کلی متحول می‌کند و سرمشق می‌دهد که در نتیجه به وحدت می‌رسیم.

- با توجه به مدت طولانی که معمولاً یک مسافر سرزمین وحی باید در انتظار باشد تا به این سفر روحانی مشرف شود، در زمینه آماده‌سازی حجاج چه پیشنهادهایی دارید و آیا در جهت وحدت اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی همکاری با سازمان حج و زیارت و نهادهای مربوطه داشته است؟
هر سال این همکاری را داشته‌ایم و در مراسم حج با همکاری بعثه مقام معظم رهبری با علما و اساتید دانشگاه‌ها گفت‌وگو می‌کنیم و این گفت‌وگوهای مسالمت‌آمیز باعث برطرف شدن بسیاری از سوءتفاهم‌ها و بدبینی‌ها می‌شود که خوشبختانه این برنامه‌ها نقش بسیار مهمی داشته و باعث می‌شود که علی‌رغم این‌که دشمنان انقلاب و اسلام تلاش می‌کنند بین مسلمین تفرقه ایجاد کنند توسط همین برنامه‌ها خنثی شود.‌

- دانشگاه مذاهب اسلامی که شما ریاست آن را برعهده دارید به صورت مستقیم در زمینه کاهش سوءتفاهم‌های بین مذاهب چه فعالیت‌هایی داشته است؟
در دانشگاه مذاهب اسلامی هر سال کلاس‌های آموزشی برای ائمه جمعه و جماعت اهل سنت برگزار می‌کنیم و کسانی که پس از پایان دوره آموزشی قبول می‌شوند  را در قالب سفری آموزشی به مکه و مدینه می‌بریم و در آن‌جا کلاس‌هایی برای این علما و ائمه جماعت اهل سنت برگزار می‌کنیم هستند.

- در خصوص حجاج به خصوص حجاج شیعه چطور؟
کلاس‌های فرآوانی برای مدیران کاروان‌ها و معاونینشان در سطح وسیع تری داشته‌ایم، یعنی سازمان حج و زیارت کلاس‌های فراوانی برای تمام مدیران کاروان گذاشته است که حتی در شهرستان‌های مختلف و به صورت سمعی و بصری نیز برگزار می‌شود.

- در صحبت‌هایتان به ضرورت تعامل و گفت‌وگو اشاره داشتید به نظر شما چگونه می‌توان این گفت‌وگو و تعامل بین مسلمانان ایرانی و سایر مسلمانان شکل بگیرد تا این‌که برای آنان جا بیفتد که جمهوری اسلامی ایران نظامی است که شامل شیعه و سنی و منبری برای بیان عقاید ضد استکباری است؟
یکی از مشکلاتی که حجاج ما در ایام حج با آن مواجه‌اند این است که وقتی وارد مدینه و مکه می‌شوند در اماکنی مثل قبرستان بقیع با افراد و مامورین متعصب و جاهل برخورد می‌کنند که با یک حالت عصبانیت و ناراحتی شدید فکر می‌کنند که شیعیان مشرک‌اند و قبر را می‌پرستند و از قبر حاجت می‌خواهند ؛لذا یک حالت درگیری بوجود می‌آورند و بسیاری فکر می‌کنند که تمامی اهل سنت همین‌طورند. در صورتی‌که اینان عده‌ای جاهل و متعصب افراطی هستند که نه تنها با شیعیان بلکه با کل مسلمانان جهان مخالف‌اند و مسلمانان جهان نیز با آنها مخالفند. متاسفانه بعضی‌ها فکر می‌کنند که این عده نمونه کل مسلمانان هستند ولی این‌طور نیست . اغلب مسلمانانی که در حج شرکت می‌کنند عاشق انقلاب و جمهوری اسلامی و امام (ره) هستند و منتظر هستند پیامی از نظام و رهبری ایران دریافت کنند و با خود به سوغات ببرند.

بنابراین اگر حجاج ما با ذهنیت مثبت در نمازهای جماعت شرکت کنند و سعی کنند با سایر مسلمانان با زبان انگلیسی یا عربی و فارسی ارتباط برقرار کنند، می‌تواند نتایج بسیار خوبی داشته باشد و یا لااقل از نظر اعمال و کردار معرف خوبی برای شیعه باشند. متاسفانه برخی از ایرانی‌ها فکر می‌‌کنند که در آن‌جا کسی آنان را نمی‌شناسد، در صورتی‌که وضعیت لباس و کردار ایرانیان کاملاً مشخص است و همه می‌دانند که این فرد ایرانی است. برخی‌ها با لباس ناجور به خیابان‌ها می ‌آیند و با این فکر که وی را نمی‌شناسند شخصیت کل ایرانیان را زیر سئوال می‌برند. 

البته سال به سال وضعیت ایرانی‌ها بهتر و شایسته‌تر می‌شود . همچنین از نظر کردار و گفتار و برخورد نیز بایستی این‌چنین باشد به طوری که آنان بگویند این شیعیان ایران چقدر خوب هستند و این توصیه امام صادق است که می فرمایند شیعیان ما سعی کنند تا مایه زینت ما باشند نه مایه سرشکستگی ما. در مورد راست‌گویی سعی کنند با راست‌گو‌یی نشان دهند که واقعاً درستکارند. متاسفانه بعضی تقیه را بد معنی می‌کنند و فکر می‌کنند تقیه یعنی عمل منافقانه و دروغ گفتن؛ در صورتی‌که تقیه از تقوا می آید. یعنی انسان بایستی تقوا و کنترل داشته باشد، دهانش کنترل داشته باشد، سعی کند از بدگویی دیگران بپرهیزد. یک معنای تقیه ،تقیه خوفی است در برابر آن ظالمی که اصلاً جایش آن‌جا نیست و یک تقیه هم به معنای مدارا برای حفظ اتحاد و وحدت است. یعنی پرهیز از اختلاف که رهبر معظم انقلاب در اجوب‌الاستفتائات خود به جای کلمه تقیه کلمه حفظ وحدت را به کار بردند. تقیه‌ای که امام و رهبری و سایر مراجع مطرح کردند یعنی پرهیز از اختلاف با برادران اهل سنت نه این‌که به معنای دروغ گفتن باشد. گاهی اوقات افراد وقتی که به هم می‌رسند از هم تعریف و خوش و بش می‌کنند و پشت سر فحش می‌دهند و بد ویی می ک‌ند که بسیار اشتباه است.

- مسایلی که شما بیان فرموده‌اید به فرهنگ‌سازی نیاز دارد، آیا سازمان حج و زیارت در این زمینه فعالیتی داشته و چگونه می‌تواند آن را ارتقا دهد؟
حقیقت امر من شاهد بودم که سازمان حج و زیارت در این زمینه تلاش زیادی داشته و جلساتی با مدیران و روحانیون کاروان‌ها داشتند و کلاس‌های آموزشی فراوانی دایر شد که نسبت به گذشته وضع را بسیار تغییر داد. الان شرکت ایرانیان در نمازهای جماعت مسجدالحرام و مسجدالنبی بهتر و بیشتر شده است و نیز در موارد دیگر مثل طرز لباس حجاج ولی هنوز با آن حد مطلوب که شان ما است فاصله داریم.
» بازگشت به صفحه‌ی حج