آموزش و پرورش / آموزش/ تربیت/ تعلیم و تربیت / وزارت آموزش و پرورش
پیامبر(صلی الله علیه و آله)، معلمی آسانساز
یک حدیثی از پیغمبر اکرم - غیر از آیات قرآن که: «یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمة»(1) که چند جای قرآن تکرار شده - است که تعلیم را به پیامبر نسبت میدهد. آن حدیث این است که: «انّ اللَّه لم یبعثنی معنّتا و لا متعنّتا ولکن بعثنی معلّما میسّرا»(2)؛ خدا من را معلم مبعوث کرده است؛ معلمِ میسّر، یعنی آسانساز. زندگی را برای متعلمین خودم با آموزشهای خودم آسان میسازم و کار را بر آنها آسان میکنم. این آسانسازی، غیر از آسانگیری است؛ یعنی سهلانگاری نیست. من معنّت و متعنّت نیستم. نه خودم را دچار پیچ و خمهای دشوار زندگی میکنم، نه مردم را؛ بلکه با تعلیم خود، مردم را به راه راست، راه صحیح، راه آسفالته، صراط مستقیم هدایت میکنم. آسانسازی یعنی این. انسان گاهی به یک هدفی میخواهد دست پیدا کند، راه را بلد نیست. سنگ و خاک و خاشاک و بلندیهای نفسگیر؛ دائم برو بالا، دائم بیا پائین، آخرش هم یا میرسد، یا نمیرسد؛ این تعنّت است. یک وقت نه، یک آدم آشنا و واردی همراهش میرود و آن انسان وارد میگوید آقا! از اینجا برو، هم راه هموار است، هم نزدیک است، هم حتماً شما را به هدفت میرساند. «معلّماً میسّرا» یعنی این. شأن معلم این است.1387/02/12
1 )
سوره مبارکه آل عمران آیه 164
لَقَد مَنَّ اللَّهُ عَلَى المُؤمِنينَ إِذ بَعَثَ فيهِم رَسولًا مِن أَنفُسِهِم يَتلو عَلَيهِم آياتِهِ وَيُزَكّيهِم وَيُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَالحِكمَةَ وَإِن كانوا مِن قَبلُ لَفي ضَلالٍ مُبينٍ
ترجمه:
خداوند بر مؤمنان منت نهاد [= نعمت بزرگی بخشید] هنگامی که در میان آنها، پیامبری از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند.
1 )
سوره مبارکه الجمعة آیه 2
هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الأُمِّيّينَ رَسولًا مِنهُم يَتلو عَلَيهِم آياتِهِ وَيُزَكّيهِم وَيُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَالحِكمَةَ وَإِن كانوا مِن قَبلُ لَفي ضَلالٍ مُبينٍ
ترجمه:
و کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها میخواند و آنها را تزکیه میکند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت میآموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند!
2 )
صحيح مسلم ، مسلم النيسابوری ج 4 ص 188 ؛
فتح الباری ،ابن حجر ج 8 ص 401 ؛
كنز العمال ، متقی هندی ج 11ص 424 ؛
دخل أبو بكر يستأذن على رسول الله صلى الله عليه وسلم فوجد الناس جلوسا ببابه لم يؤذن لاحد منهم قال فأذن لأبی بكر فدخل ثم اقبل عمر فاستأذن فاذن له فوجد النبی صلى الله عليه وسلم جالسا حوله نساؤه واجما ساكتا قال فقال لأقولن شيئا اضحك النبی صلى الله عليه وسلم فقال يا رسول الله لو رأيت بنت خارجة سألتنی النفقة فقمت إليها فوجأت عنقها فضحك رسول الله صلى الله عليه وسلم وقال هن حولی كما ترى يسألننی النفقة فقام أبو بكر إلى عائشة يجأ عنقها فقام عمر إلى حفصة يجأ عنقها كلاهما يقول تسألن رسول الله صلى الله عليه وسلم ما ليس عنده فقلن والله لا نسأل رسول الله صلى الله عليه وسلم شيئا ابدا ليس عنده ثم اعتزلهن شهرا وتسعا وعشرين ثم نزلت عليه هذه الآية يا أيها النبی قل لأزواجك حتى بلغ للمحسنات منكن اجرا عظيما قال فبدأ بعائشة فقال يا عائشة انى أريد ان اعرض عليك امرا أحب ان لا تعجلی فيه حتى تستشيری أبويك قالت وما هو يا رسول الله فتلا عليها الآية قالت أفيك يا رسول الله استشير أبوی بل اختار الله ورسوله والدار الآخرة وأسألك ان لا تخبر امرأة من نسائك بالذی قلت قال لا تسألنی امرأة منهن الا أخبرتها ان الله لم يبعثنی معنتا ولا متعنتا ولكن بعثنی معلما ميسرا
ترجمه:
لینک ثابت
من میخواهم در جامعهی ما شأن تعلیم و تربیت همان شأنی بشود که اسلام قرار داده است. اینی که نقل شده است که فرمود: «من علّمنی حرفاً فقد صیّرنی عبداً»(1) - البته من نمیدانم سند این روایت چه هست و چگونه است و چقدر متقن است، اما حرف، حرف درستی است - همین است که انسان با آموختنِ از کسی، در واقع یک مرحلهای را پشت سر میگذارد که جا دارد به خاطر آن مرحله خود را بنده و خدمتگزار آن هدایت کننده و راهنما بداند و قرار بدهد. حرف اصلی این است.1387/02/12
1 )
عوالياللآلی ، ابن ابی جمهور احسائی، ج 1، ص 292، ح 163 ؛
بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج 74 ، ص 166 ؛
« مَنْ تَعَلَّمْتَ مِنْهُ حَرْفاً صِرْتَ لَهُ عَبْدا »
ترجمه:
پیامبر اسلام (ص) فرمودند: كسى كه از او حرفى آموختى، بنده او شده ای.
لینک ثابت
درخواست اسلام از همگان برای علم آموزی
ما علم را از همه کس میگیریم؛ حرفی نداریم. اسلام به ما گفته: «اطلبوا العلم ولو بالصّین»(1). صین یعنی چین. چینِ آن روز وارث یک تمدن کهن و پیشرفته بود، با آن فاصله؛ و مطلقاً هم بویی از اسلام به مشامشان نرسیده بود؛ درعینحال پیغمبر فرمود علم و دانش و تجربه و - به زبان امروزی ما - فناوری را هرجا بود، بروید طلب کنید؛ یعنی شاگرد عالم بشوید، در مقابل عالم زانوی ادب بزنید و از او یاد بگیرید.1384/02/19
1 )
منية المريد، شهید ثانی، ص 103 ؛
مشكاة الأنوار فی غرر الأخبار، علی بن حسن طبرسی، ص 135؛
عوالی اللئالی ، ابن ابی جمهور احسائی، ج 4، ص 70 ؛
بحار الأنوار ، علامه مجلسی، ج 1، ص 177 ؛
اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّينِ.
ترجمه:
دانش را بجوئيد اگر چه در چين باشد.
لینک ثابت
ارزش و امتیاز عظیم معلم در اسلام
اگر روایاتی که درباب معلم است مطالعه شود، از دیدگاه اسلام، حقایقی برای انسان دربارهی تعلیم و تربیت روشن میگردد. مثلاً فرض بفرمایید در روایتی از رسول گرامی اسلام صلیاللَّهعلیهوآلهوسلم نقل شده است که فرمود: «ان اللَّه و ملائکته»؛ خدا و فرشتگان «حتی النملة فی جحرها»؛ حتی مورچگان و خلاصه تمام آفرینش و خلایق «یصلون علی معلم الخیر»(1)؛ بر معلمان نیکی درود میفرستند. این، امتیاز بسیار عظیمی است. یا در روایتی دیگر از همان بزرگوار است که «همهی خلایق و فرشتگان و جاندران عالم، برای معلمین استغفار میکنند.» (2)معنای این جملات چیست؟ تعلیم و آموزش دادن مگر از نظر اسلام چقدر ارزش دارد؟
وقتی که پیغمبر، «معاذبنجبل» را برای ادارهی مردم یمن و پیاده کردن اسلام در بین آنها به آن سرزمین میفرستاد، توصیههایی به او کرد. از جمله توصیههای آن حضرت این بود که «و بث فی الناس المعلمین.»(3) معلمین را در بین مردم منتشر کن؛ یعنی معلمین در میان مردم بروند و به آنان بیاموزند. این، جزو پایههای اولی است؛ یعنی آنجا که اسلام برای اول بار میخواهد وارد شود و جامعه را اداره کند، یکی از کارهای اساسیاش میدان دادن به معلمین در بین مردم است. در روایتی دیگر، این گونه آمده است: سه نفرند که اگر کسی به آنها اهانت کند، منافق است - یعنی به این تعبیر که «هیچ کس به آنها اهانت نمیکند مگر منافق.» - اولی یک امر تشریفی است و به عنوان یک ارزش تشریفی در اسلام است: «ذو شیبة فی الاسلام»؛ کسی که در اسلام و در راه اسلام، عمرش را به سر آورده و محاسنش را سفید کرده است. دومی که مسألهی مهمی است، «امام مقسط»؛ رهبر و پیشوای عادل. و سومی «معلم الخیر»؛ معلم آموزندهی نیکیها؛ یعنی همان که درس و سواد و دین و دانش را به مردم میآموزد. اهانت به او، عملی است که هیچ کس آن را مرتکب نمیشود، مگر منافق.(4) این قدر ارزش تعلیم و تربیت و معلم در جامعه بالا رفته است. این، نکتهی بسیار مهمی است.1371/02/09
1 )
منیه المرید،شهیدثانی، ص 100
المناقب،ابن شهرآشوب،ج 4،ص204
عوالی اللآلی،ابن ابی جمهور،ج1،ص 359
بحارالأنوار،مجلسی،ج61،ص244
فضل العالم على العابد كفضلی على أدناكم إن الله و ملائكته و أهل السماوات و الأرض حتى النملة فی جحرها و حتى الحوت فی الماء ليصلون على معلم الناس الخير.
ترجمه:
پیامبر (ص) فرمودند: برتری دانشمند بر عابد چون برتری من بر كم مرتبه ترین شماست، بدرستی كه خداى عز و جل و فرشتگان او و اهل آسمانها و زمينها حتى مورچه در سوراخ خود و حتى ماهى در آب بر كسى را كه به مردم نيكى آموزد، درود می فرستند..
2 )
بصائرالدرجات، محمد بن حسن بن فروخ صفار
ص3
بحارالأنوار،مجلسی،ج 2،ص 17
إن معلم الخير يستغفر له دواب الأرض و حيتان البحر و كل ذی روح فی الهواء و جميع أهل السماء و الأرض و إن العالم و المتعلم فی الأجر سواء يأتيان يوم القيامة كفرسی رهان يزدحمان
ترجمه:
امام محمد باقر عليه السّلام از قول پیامبر (ص) روايت كرده است كه فرمود: تمام جنبندگان روى زمين و ماهيهاى درياها و هر موجودی در هوا و همه اهل آسمان و زمین است براى كسى كه آموزگار خوبيهاست درخواست آمرزش مىكنند. پس همانا دانشمند و دانشجو در پاداش یكسان هستند، روز قیامت مانند دو اسب مسابقه كه كنار یكدیگرند و به هم می خورند می آیند.
3 )
تحف العقول، حسن بن حرانی ص25؛
بحارالانوار،مجلسی،ج74،ص129 ؛
يا معاذ علمهم كتاب الله و أحسن أدبهم على الأخلاق الصالحة و أنزل الناس منازلهم خيرهم و شرهم و أنفذ فيهم أمر الله و لا تحاش فی أمره و لا ماله أحدا فإنها ليست بولايتك و لا مالك و أد إليهم الأمانة فی كل قليل و كثير و عليك بالرفق و العفو فی غير ترك للحق يقول الجاهل قد تركت من حق الله و اعتذر إلى أهل عملك من كل أمر خشيت أن يقع إليك منه عيب حتى يعذروك و أمت أمر الجاهلية إلا ما سنه الإسلام و أظهر أمر الإسلام كله صغيره و كبيره و ليكن أكثر همك الصلاة فإنها رأس الإسلام بعد الإقرار بالدين و ذكر الناس بالله و اليوم الآخر و اتبع الموعظة فإنه أقوى لهم على العمل بما يحب الله ثم بث فيهم المعلمين و اعبد الله الذی إليه ترجع و لا تخف فی الله لومة لائم و أوصيك بتقوى الله و صدق الحديث و الوفاء بالعهد و أداء الأمانة و ترك الخيانة و لين الكلام و بذل السلام و حفظ الجار و رحمة اليتيم و حسن العمل و قصر الأمل و حب الآخرة و الجزع من الحساب و لزوم الإيمان و الفقه فی القرآن و كظم الغيظ و خفض الجناح.
ترجمه:
اى معاذ كتاب خداى را به ايشان بياموز و آنان را را به اخلاق نيكو پرورش ده و مردم را، خوب و بدشان را در مقامهاى خود بنشان و فرمان خدا را در میان آنان اجرا كن و در (اجراى) فرمان خدا و (دريافت) مال خدا از هيچ كس پروا مكن زيرا تو را اختيارى نباشد و آن مال از آن تو نيست و امانت را در هر كم و زیادی برگردان و تو را واجب است كه نرمش و گذشت كنى جز در مورد حق [كه اگر گذشت كنى] نادان می گويد حقّ خدا را رها كردى. از كاری كه بيم دارى عيبى به تو می رسد از كارگزاران خويش پوزش خواه تا تو را معذور دارند. كارهاى دوران جاهلى را، جز آنچه اسلام روا شمرده است، نابود ساز. تمام دستورات اسلام را، خرد و كلان، آشكار ساز و بيشتر همّت خود را بر نماز بگمار كه پس از اعتراف به دين، اساس اسلام است. و مردم را به خدا و روز قیامتیادآوری كن و پند و اندرز را دنبال كن كه آنان را بر كردارى كه خداوند دوست مىدارد نيرو بخشد، سپس آموزگاران را در ميان آنان پخش كن و خدايى را كه بدو بازمىگردى بپرست و در راه خدا از سرزنش هيچ ملامتگرى باك مدار. من تو را به پرهيزگارى خدا و راستى گفتار و وفاى به پيمان و پرداخت امانت و ترك خيانت و به نرمگويى و پيشدستى در سلام و نگهداشتن همسايه و مهربانى با يتيم و كردار نیك و كوتاهی آرزو و دوست داشتن سراى ديگر و بيم از حسابرسى و پيوستگى به ايمان و دانش در قرآن و فروخوردن خشم، و فروتنى سفارش مىكنم.
4 )
مجموعةورام ،ورام بن ابی فراسج 2ص 212
ثلاثة لا يستخف بحقهم إلا منافق ذو شيبة فی الإسلام و إمام مقسط و معلم الخير
ترجمه:
سه كساند كه جز منافق حق آنها را سبك نمی شمارد: پيرمردى كه مويش در مسلمانى سفيد شده، پيشواى دادگستر، و كسى كه به خوبی ها دعوت می كند.
لینک ثابت
سفارش اسلام به فراگیری دانش حتی در طولانی ترین راه ها
تعلیم و تعلم. این مهم است. تعلیم و تعلم از هر کسی. ما باید یاد بگیریم. دیروز اسلام به ما گفت:«حتی اگر میتوانید برای فراگیری دانش به چین بروید.»(1) چین آن روز، با آن فاصله! امروز ما هیچ نقطهای از دنیا را پیدا نمیکنیم که اگر بخواهیم طولانی بودن راه را نشان بدهیم، اینطور مثال بزنیم که این معنا را برساند. پیغمبر اکرم، آن روز مردم را این گونه به فراگیری دانش تحریض میفرمود. ما نیز امروز عقیدهمان همین است. ما باید از همه، معلومات بیاموزیم. منتها علم را بیاموزیم. علم را از آنها بگیریم، نه فساد اخلاق را؛ نه آلودگیها را؛ نه اعتیادهای مضر را؛ نه بیماریهای خطرناک را؛ نه این «طاعون امریکایی» که اسمش را «ایدز» گذاشتهاند و نه بقیهی فسادهای اخلاقی و غیره را. اینها را از آنها یاد نگیرید، اما علمشان را چرا.1371/02/09
1 )
مشكاه الانوار، علی بن حسن طبرسی:ص135 ؛ روضة الواعظين و بصيرة المتعظين :ج1 ص11 ؛ نهج الفصاحة: ص 218 ح 324 ؛ بحارالانوار: ج1 ص 177 ح55 ؛
اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّينِ فَإِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِم»
منیه المرید، شهید ثانی ص103 ؛
ترجمه:
دانش را بجوئيد اگر چه در چين باشد زيرا طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است
لینک ثابت