چهار نکته درباره تاریخ شفاهی دفاع مقدس

|گفتاری از آقای گل‌علی بابایی، نویسنده، پژوهشگر و خاطره‌نگار دفاع مقدس و رئیس سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس|

خاطرات جنگ میراث گران‌بهای هشت سال حضور رزمندگان ما در صحنه‌های هولناک جنگ تحمیلی است.  راضی شدن هر یک از مدافعان ایران اسلامی به بیان خاطرات حضورشان در صحنه‌های نبرد، در وهله‌ی اول به تصمیم خود فرد بستگی دارد. این‌که آیا او به این مرحله از یقین رسیده است که انتشار خاطرات وی می‌تواند گامی در جهت زنده نگه‌داشتن یاد و خاطرات دوران هشت سال دفاع مظلومانه‌ی ملت ایران باشد؟ اگر چنین یقینی در ذهن فرد ایجاد کنیم، بی‌شک او هم با آغوش باز از آن استقبال می‌کند و خاطراتش را برایمان بازگو می‌کند.

فرضیه‌ای است مقبول بسیاری از اندیشمندان به این مضمون: «ما به عدد رزمندگانی که در جنگ حضور داشتند، می‌توانیم دریچه‌ای به حوادث آن دوران باز کنیم.» با استناد به همین فرضیه اهمیت بازگو کردن خاطرات شخصی رزمندگان برای ما روشن می‌شود. اگر نگاهی به کتب منتشره از خاطرات رزمندگان طی چند سال گذشته داشته باشیم، در می‌یابیم که این کتاب‌ها چگونه توانسته‌اند موج مثبتی را در جامعه ایجاد کنند. طی سال‌های اخیر تعدادی از این کتاب‌ها حتی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هم گوی سبقت را از دیگر کتب ربودند. این یعنی انتشار یک فرهنگ پویا و کارآمد در جامعه. این حداقل اهمیت و اثر تدوین خاطرات جنگ رزمندگان است.

نکات مهم در ثبت خاطرات و تاریخ شفاهی جنگ عبارت است از:
الف) انتخاب راویانی که قدرت و تسلط کافی برای بیان خاطرات را دارا باشند.

ب) پرهیز از بزرگ‌نمایی و اضافه نمودن نظرات شخصی بر خاطرات رزمنده از سوی نویسنده و یا تدوین‌گر.

ج) بهره‌گیری از مصاحبه‌گرهای خبره و متخصص که هم فن مصاحبه‌گری را خوب بلد باشند و هم به لحاظ روان‌شناسی حالات رزمنده‌ را درک کنند.

د) طراحی سؤالات مناسب و جداگانه برای هرکدام از راویان؛ به‌طوری که با تجمیع پاسخ آن پرسش‌ها، بتوان کل خاطرات فرد را تدوین کرد. البته باز هم تأکید می‌کنم رسیدن به چنین مقصودی لازمه‌اش طراحی سؤالات هدف‌دار است؛ چرا که گفته‌اند: «نیمی از پاسخ درست در سؤال درست است.»