امروز شنبه، ۲۴ فروردین ۱۴۰۴
یادداشت تحلیلی درباره بیانات اخیر رهبر انقلاب
«جوانان، سبک زندگی فاطمی و تمدن اسلامی»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار اخیر مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام که به رسم هرسال در سالروز ولادت حضرت زهرا برگزار شد، از سویی بر اهمیت ترویج سبک زندگی اسلامی در جامعه تاکید کردند و از سوی دیگر به مسلح کردن جوان‌های کشور به معارف فاطمی و اسلامی اشاره کردند.بخش زن، خانواده و سبک زندگی KHAMENEI.IR (ریحانه) در یادداشتی به قلم آقای عباس عبداللهی پژوهشگر حوزه زن و خانواده و سبک زندگی، به تحلیل و تبیین موضوع «جوانان، سبک زندگی فاطمی و تمدن اسلامی» می‌پردازد.
نهضت مردمی انقلاب اسلامی ایران، حرکتی تمدن خیز بر سه رکن مردم مسلمان ایران، ایدئولوژی اسلام شیعی و رهبری نهاد مرجعیت شیعه با محوریت حضرت امام خمینی رحمه‌الله‌علیه بود. این نهضت اسلامی، همسان اندیشه‌ی پشتیبان خود یعنی ایدئولوژی اسلامی با قرائت توحیدی و تمدنی حضرت امام روح‌الله رحمه‌الله‌علیه، از افقی فرا ملی و تمدنی برخوردار بوده است؛ چنان‌که حضرت امام رحمه‌الله‌علیه به مردم انقلابی ایران اسلامی چنین سفارش می‌فرمایند:«و همه باید با هم با یک‌صدا این نهضت را نگذارید که به سستى بکشد، حفظ کنید. همه مکلفیم که حفظ کنیم این را. با این نهضت اسلامى ما تا اینجا آمدیم و قدرت‌ها را عقب زدیم؛ با این نهضت اسلامى باید سازندگى کنیم از حالا به بعد... همه با هم به جلو برویم. همه با هم به [سوى] یک تمدن صحیح... تمدن الهى، تمدن رسول‌اللّهى، آنکه همه اقشار بشر را، سیاه و سفیدش را هیچ فرق نمى‌گذارد مگر اینکه به تقوا: إِنَّ أَکرَمَکمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقیکمْ. میزانْ تقوا است، میزان انسانیت است...».۱
رویکرد تمدنی نظام جمهوری اسلامی ایران، در اندیشه‌ی راهبردی رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز به‌وضوح نمایان است. ایشان در تبیین فرآیند اهداف مرحله‌ای انقلاب اسلامی، مرحله‌ی پایانی این نهضت شیعی را «تمدن اسلامی» برشمرده‌اند:«بنده دو سه سال قبل در یکی از همین جلسات گفتم ما یک انقلاب اسلامی داشتیم، بعد نظام اسلامی تشکیل دادیم، مرحله‌ی بعد تشکیل دولت اسلامی است، مرحله‌ی بعد تشکیل کشور اسلامی است، مرحله‌ی بعد تشکیل تمدن بین‌الملل اسلامی است.» ۲
رهبر انقلاب در تبیین ماهیت تمدن و لوازم تحقق «تمدن اسلامی» در دیدار با جوانان استان خراسان شمالی به مقوله‌ی «سبک زندگی» و مصادیق گوناگون آن به‌عنوان عنصر متنی و حقیقی یک تمدن اشاره کردند:«ما اگر پیشرفت همه‌جانبه را به معنای تمدن‌سازی نوین اسلامی بگیریم - بالاخره یک مصداق عینی و خارجی برای پیشرفت با مفهوم اسلامی وجود دارد؛ اینجور بگوئیم که هدف ملت ایران و هدف انقلاب اسلامی، ایجاد یک تمدن نوین اسلامی است؛ این محاسبه‌ی درستی است - این تمدن نوین دو بخش دارد: یک بخش، بخش ابزاری است؛ یک بخش دیگر، بخش متنی و اصلی و اساسی است. به هر دو بخش باید رسید. آن بخش ابزاری چیست؟ بخش ابزاری عبارت است از همین ارزش‌هایی که ما امروز به‌عنوان پیشرفت کشور مطرح می‌کنیم: علم، اختراع، صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسی و نظامی، اعتبار بین‌المللی، تبلیغ و ابزارهای تبلیغ؛ اینها همه بخش ابزاری تمدن است؛ وسیله است... اما بخش حقیقی، آن چیزهایی است که متن زندگی ما را تشکیل می‌دهد؛ که همان سبک زندگی است که عرض کردیم. این، بخش حقیقی و اصلی تمدن است؛ مثل مسئله‌ی خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات، مسئله‌ی خط، مسئله‌ی زبان، مسئله‌ی کسب و کار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه‌ای که در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت، سفرهای ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه؛ اینها آن بخش‌های اصلی تمدن است، که متن زندگی انسان است.» ۳
دغدغه‌ی رهبر معظم انقلاب نسبت به این مقوله‌ی مهم و متنی ایجاد تمدن اسلامی در دهه‌های پیشین و از آغاز زعامت ایشان در جایگاه ولایت‌فقیه و رهبری نظام اسلامی کاملاً مشهود است. دقت در اسناد بالادستی نظام اسلامی که توسط معظم‌له تنظیم و ابلاغ گردیده، نشانگر توجه جدی ایشان به موضوع «سبک زندگی» در پیشرفت کشور است؛ «سیاست‌های کلی جمعیت»، «سیاست‌های کلی خانواده» و «بیانیه‌ی گام دوم انقلاب» از موارد اهم این اسناد راهبردی به‌شمار می‌آیند. از سوی دیگر، حساسیت معظم‌له به مقوله‌ی فرهنگ کشور و تأکید بر جایگاه بنیادین فرهنگ در پیشبرد اهداف نظام اسلامی بر همین مبنا است. به‌عنوان نمونه، ایشان در فروردین ۱۳۶۹ در خطبه‌ی نماز جمعه فرموده‌اند:«جمهوری اسلامی، از اول نشان داد که زیر بار فرهنگ مبتذل و فاسد غربی نخواهد رفت. این نکته را من عرض کنم که سلطه‌ی واقعی قدرت‌ها، سلطه‌ی فرهنگی است. یعنی اگر ملتی بتواند فرهنگ و باورها و اعتقادات و رسوم و آداب و عادات خود را، و در مرحله‌ی بالاتر، زبان و خط خویش را در ملت دیگری نفوذ بدهد، بر آن ملت مسلط است و سلطه‌ی او، یک سلطه‌ی حقیقی است؛ کاری که در دوره‌یی از این دویست سال گذشته فرانسوی‌ها با کشورهای دیگر کردند، و در یک دوره‌ی دیگر انگلیسی‌ها کردند، و در این اواخر امریکایی‌ها انجام دادند؛ یعنی زبان و خط و فرهنگ و روش‌های زندگی خودشان را به هر کشوری که توانستند، صادر کردند. اگر کشوری از لحاظ اقتصادی هم مستقل باشد و وابسته‌ی به قدرت‌ها نباشد، اما چنانچه قدرت‌های بیگانه بتوانند فرهنگ خودشان را در این کشور نفوذ بدهند، بر آن مسلطند.
فرهنگ، مثل آب و هواست. فرهنگ، یعنی همین رسوم و آدابی که بر زندگی من و شما حاکم است. فرهنگ، یعنی باورها و اعتقادات ما و چیزهایی که زندگی شخصی و اجتماعی و داخل خانه و محیط کسب یک جامعه با آنها روبه‌روست. جمهوری اسلامی، فرهنگ غربی را رد کرد و گفت ما فرهنگ مستقل اسلامی داریم. اسلام، تکلیف مسلمانان را در معاشرت، در کیفیت زندگی فردی، در خورد و خوراک، در لباس پوشیدن، در درس خواندن، در روابط با حکومت، در روابط با یکدیگر و در معاملاتشان معین کرده است. ما نمی‌خواهیم اینها را از غربی‌ها یاد بگیریم و از آنها تقلید کنیم. جمهوری اسلامی، از اول این را نشان داد.» ۴
دقت در عبارات و مصادیق مشترک برشمرده شده در بیانات معظم‌له پیرامون دو مقوله‌ی «فرهنگ» و «سبک زندگی»، نشانگر آن است که در اندیشه‌ی ایشان مفهوم «سبک زندگی» تقریباً مترادف «فرهنگ عمومی» جامعه‌ی ایران اسلامی است. شاهد بر این مدعا، تأکید ایشان بر مقوله‌ی «سبک زندگی» در تبیین «استقلال فرهنگی» کشور است:«استقلال اقتصادی مهم است، [امّا] اوّل در زمینه‌ی فرهنگی عرض بکنم؛ استقلال فرهنگی به اعتقاد بنده از همه‌ی اینها مهم‌تر است. استقلال فرهنگی در این است که سبک زندگی را، سبک زندگی اسلامی - ایرانی انتخاب بکنیم. بنده در باب سبک زندگی دو سه سال قبل از این مفصّل صحبت کردم؛ سبک زندگی از معماری، از زندگی شهری، از زیستِ انسانی، از پیوندهای اجتماعی تا همه‌ی مسائل گوناگون را شامل می‌شود. تقلید از غرب و از بیگانه در سبک زندگی، درست نقطه‌ی مقابل استقلال فرهنگی است. امروز نظام سلطه بر روی این مسئله دارد کار میکند؛ همین مسئله‌ی مهندسی اطّلاعات، این ابزارهای جدیدی که وارد میدان شده است، اینها همه ابزارهایی هستند برای تسلّط بر فرهنگ یک کشور.» ۵
شاهد دیگر نیز، تأکید معظم‌له بر مقوله‌ی «سبک زندگی» در تبیین رسالت «فرهنگ سازی» جامعه‌ی مداحان کشور در دیدار اخیر به‌مناسبت روز میلاد حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها است:«یکی از چیزهایی که در این مجالس باید حتماً به فضل الهی دنبال بشود، مسئله‌ی سبک زندگی اسلامی است؛ من می‌خواهم خواهش کنم که برادران عزیز در مطالعات خودشان، در پیگیری‌های خودشان روی مسئله‌ی سبک زندگی ائمّه علیهم‌‌السّلام و سبک زندگی اسلامی کار کنند؛ شعرای متعهّد و برجسته‌ی ما -که امروز نمونه‌ی کارهایشان را اینجا شنیدید- این را به هنر شعر مزیّن کنند و در مجالس خوانده بشود تا فرهنگ‌سازی بشود. اگر بخواهیم سبک زندگی را به صورت درست در مقابل موج جبهه‌ی دشمن به حالت اسلامی برگردانیم، راهش این است؛ یعنی فرهنگ‌سازی باید بشود.» ۶
نکته‌ی قابل توجه در این دغدغه‌ی تمدنی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تأکید مکرر ایشان بر نقش جوانان کشور در تحقق سبک زندگی اسلامی و حرکت به‌سوی ایجاد عنصر متنی تمدن اسلامی است. ایشان در سال ۱۳۹۱ در جمع «جوانان استان خراسان شمالی» عنصر تمدنی «سبک زندگی» را برای اولین بار مطرح و تبیین کردند و بعد از آن نیز تاکنون، بارها در دیدار با جوانان بسیجی و یا دانشجو بر روی مسئله‌ی اساسی فرهنگی تأکید داشته‌اند که از آن می‌توان به سفارش‌های ایشان به اساتید و نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها در سال جاری اشاره نمود:«نکته‌ی دیگری که بنده می‌خواهم عرض بکنم، [درباره‌ی] فضای فرهنگی دانشگاه‌ها است؛ رشد فعّالیّت‌های فرهنگی. این لازم است و به این پرداخته نمی‌شود. در بعضی از دانشگاه‌ها مطلقاً فعّالیّت فرهنگی وجود ندارد؛ این هم یکی از نقایص است. برادران عزیز، خواهران عزیز! هدف دانشگاه فقط این نیست که معلومات به جوان بدهند؛ هدف، ساختن جوان است؛ ساختن یک انسان والا است با سلاح علم؛ بنابراین اخلاق هم، تربیت هم، سبک زندگی هم از جمله‌ی عناصری است که همراه با علم در دانشگاه باید به جوان داده بشود تا جوان ساخته بشود؛ این چیزی است که ضروری است.» ۷
حکمت این توجه ویژه به نقش «جوانان» در تحقق بخش حقیقی تمدن‌سازی یعنی «سبک زندگی اسلامی»، جایگاه و کارکرد این قشر مهم اجتماعی در تحول و پیشرفت جوامع است. این نکته، همواره مرکز توجه رهبر فرزانه‌ی انقلاب در هدایت و راهبری نظام مقدس جمهوری اسلامی بوده است و در بیانات، سیاست‌گذاری‌ها و سیره‌ی اجتماعی و رهبرانه‌ی معظم‌له موج می‌زند که نقطه‌ی اوج آن را می‌توان در بیانیه‌ی تاریخی «گام دوم» مشاهده نمود؛ جان کلام ایشان در این بیانیه‌ی تاریخی، سپردن کامل فرمان انقلاب در گام دوم خود، به «جوانان» کشور و امیدبخشی به آنها برای به دوش کشیدن این مسئولیت تمدنی است. در محورهای هفت‌گانه‌ی مورد توصیه‌ی رهبر معظم انقلاب در بیانیه، «سبک زندگی» به‌عنوان یکی از عرصه‌های حرکت جهادی جوانان، گنجانده شده است:«تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران، زیان‌های بی‌جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملّت ما زده است؛ مقابله با آن، جهادی همه‌جانبه و هوشمندانه می‌طلبد که باز چشم امید در آن به شما جوان‌ها است.» ۸
در دیدار اخیر ایشان با جامعه‌ی مداحان نیز، همین توجه به «جوانان» به‌عنوان قشر پیشرو در تحول کشور و پیشبرد اهداف نظام اسلامی به چشم می‌خورد. معظم‌له در تبیین رسالت «فرهنگ‌سازی» جامعه‌ی مداحان کشور، قبل از اشاره به مصداق مهم «سبک زندگی» در عرصه‌ی فرهنگ، به جنگ نرم جبهه‌ی استکباری مقابل نظام اسلامی علیه کشور و به‌ویژه «جوانان» اشاره فرمودند:«امروز نیاز مهمّ کشور ما این است که جوان‌های ما مجهّز بشوند به انواع تسلیحات نرم، سلاح‌های جنگ نرم؛ یعنی قدرت روحی و قدرت فکری. بنده مکرّر در مورد قوی شدن کشور مطالبی را عرض کرده‌ام؛ یکی از اجزا و بخش‌های مهم و تعیین‌کننده‌ی تقویت کشور همین است که ما جوان‌هایمان را مجهّز کنیم، مسلّح کنیم به سلاح فکر و سلاح تفکّر صحیح که در معارف اهل‌بیت علیهم‌‌السّلام موج می‌زند، در معارف فاطمی موج می‌زند...» ۹
در واکاوی ابعاد جنگ نرم نظام سلطه علیه انقلاب اسلامی، باید توجه داشت که استعمارگران جهانی در قرن حاضر دیگر از روش‌های گذشته‌ی خود برای استعمار و سلطه‌ی بر کشورها و ملت‌ها استفاده نمی‌کنند؛ در عصر اطلاعات و رسانه، مهم‌ترین ابزار سلطه‌ی ابرقدرت‌های جهانی بر کشورهای مستضعف جهان سوم، «سبک زندگی و فرهنگ» است که پژوهشگران جنگ نرم، از آن با عنوان «استعمار فرانو» یاد می‌کنند. طبیعی است جامعه‌ی هدف اصلی برای این جنگ پیچیده‌ی تمدنی و فرهنگی، مهم‌ترین قشر اجتماعی در تحولات کشورها یعنی «جوانان» هستند.در پایان، توجه به مقام شامخ «زن» در تحول و تعالی کشور، با بهره‌مندی از الگوی بی‌نظیر امت اسلامی، حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها ضروری می‌نماید. در اندیشه‌ی راهبردی آیت‌الله خامنه‌ای، جنس «زن» با توجه به نقش‌های مهم «همسری» و «مادری» نقطه‌ی کانونی انتقال فرهنگ و تمدن است:
«مادر است که فرهنگ و معرفت و تمدن و ویژگى‌هاى اخلاقىِ یک قوم و جامعه را با جسم خود، با روح خود، با خُلق خود و با رفتارِ خود، دانسته و ندانسته به فرزند منتقل مى‌کند.» ۱۰
بدین ترتیب، در فرهنگ‌سازی و تحقق سبک زندگی اسلامی در «جوانان» کشور و کنش فعال جامعه‌ی «زنان مسلمان ایرانی» در این مهم، بازخوانی و ترجمان فاخر و هنرمندانه‌ی ابعاد شخصیت متعالی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و سبک زندگی ایشان از اهمیتی ویژه برخوردار است. در بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب ابعاد مهمی از «سبک زندگی فاطمی» مانند ایثار، عبودیت، ولایت‌مداری، استقامت و ایستادگی در برابر ظالمان، ازدواج و زندگی خانوادگی، زندگی حماسی و جهادی مورد تأکید قرار گرفت. به امید آنکه همه‌ی فعالین و دلسوزان عرصه‌ی فرهنگ کشور، بیش از پیش به ترویج هنرمندانه‌ی فرهنگ و سبک زندگی فاطمی همت گمارند.پی‌نوشت‌ها:
۱) صحیفه امام ره، ج۶، صص۳۴۰-۳۴۳.
۲) بیانات در دیدار کارگزارن نظام، ۱۳۸۳/۸/۶.
۳) بیانات در جمع جوانان استان خراسان شمالی، ۱۳۹۱/۷/۲۳.
۴) بیانات در خطبههای نمازجمعه، ۱۳۶۹/۰۱/۱۰.
۵) بیانات در سالگرد رحلت امام راحل، ۱۳۹۵/۳/۱۴.
۶) بیانات در دیدار مداحان کشور، ۱۳۹۸/۱۱/۲۶.
۷) بیانات در دیدار با اساتید و نخبگان دانشگاه ها، ۱۳۹۸/۳/۸.
۸) بیانیه گام دوم، ۱۳۹۷/۱۱/۲۲.
۹) دیدار با جامعه مداحان کشور در روز زن، ۱۳۹۸/۱۱/۲۶.
۱۰) بیانات در اجتماع زنان خوزستان، ۱۳۷۵.
