امروز شنبه، ۵ خرداد ۱۴۰۳
ویژگی‌های کتاب خون دلی که لعل شد
اوّلین باری که نام «رومن رولان» را دیدم، در کتاب «همرزمان حسین (علیه‌السّلام)» بود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ابتدای گفتار سوّم این کتاب به مناسبتی به نام «رومن رولان» اشاره میکنند و میفرمایند: «آنچه در زمینه‌ى شناخت شخصیّتى مثل گاندى براى شما قانع‌کننده و ارضاکننده است، این است که بدانید گاندى در هندوستان چه کرد، با کدام دشمن روبرو بود، انگیزه‌ى او در مخالفت با این دشمن چه بود، براى اجراى این عمل از چه برنامه‌ها و چه وسائلى استفاده کرد، روابط او با دیگر شخصیّتها و چهره‌هاى معروف هند به چه صورت بود؛ اینها براى شما مهم است؛ و شما نگاه کنید به این بیوگرافى‌هاى معروفی که نویسندگان بیوگرافى‌نویسِ معروف عالَم - مثلاً رومن رولان(۱)- درباره‌ى چهره‌هاى معروف نوشته‌اند؛ ببینید چطور نوشته‌اند.»
رومن رولان کیست؟ او نویسنده و نمایشنامه‌نویس فرانسوی است که از سال ۱۹۰۵ تا ۱۹۲۶ به نگارش شرح حال بتهوون، میکل آنژ، تولستوی، مهاتما گاندی و گوته پرداخت. شاید بتوان اثر ماندگار او را کتابی دانست که به شرح حال گاندی اختصاص دارد. این اثر در سال ۱۳۴۲ شمسی ترجمه میشود و بشدّت نظر آیت‌الله خامنه‌ای را جذب میکند. ایشان همیشه آرزو میکردند که کسی با توانایی‌هایی شبیه رولان، زندگینامه‌ی ائمّه (علیهم‌السّلام) را بنگارد.
ایشان بعدها به مناسبتهای مختلف نام رولان را میبردند. یکی از این موارد آنجایی بود که درخواست داشتند که برای حضرت امام (قدّس‌سرّه) زندگینامه‌ای با همان سبک رولان نوشته شود:
«ما یک زندگینامه از امام لازم داریم... در زمان حیات امام رضوان‌الله‌علیه، یکى از دوستانمان که اغلب شما هم ایشان را مى‌شناسید، وقتى که در ساختمان ریاست جمهورى بودیم، پیش من آمده بود. به ایشان گفتم جاى چنین چیزى را خالى مى‌بینم. من سالها پیش مثلاً شاید بیست، بیست‌وپنج سال پیش از آن تاریخ نوشته‌ى «رومن‌رولان» را درباره‌ى «گاندى» خوانده بودم. رومن‌رولان کتاب کوچکى به نام «مهاتما گاندى» درباره‌ى گاندى دارد. رومن‌رولان نویسنده‌ى خوبى است. رمان‌نویس است؛ نویسنده است. لکن بهترین کار او زندگینامه نویسى است. یک زندگینامه نویس مسلّط است. کتابى که درباره‌ى گاندى نوشته، یک کتاب دویست، دویست و بیست صفحه‌اى جیبى است؛ خیلى کوچک است. البته مى‌دانید که درباره‌ى گاندى، کتابهاى زیاد و مفصّلى نوشته شده است. من یک وقت سى و چند سال پیش راجع به هند کار مى‌کردم و غالب این کتابها را دیده‌ام. لکن این، از همه‌ى آن کتابهایى که من دیدم، بهتر است. یعنى برنداشته زندگینامه‌اى به معناى معمول قضیه بنویسد، که فلان جا متولد شد و فلان کار را کرد. نوشته‌ى او برداشتى از شخصیت گاندى است که برداشتى واقعى است. مهم، این است. برداشت ذهنى و خیالى، نخواهد ماند و قبول نخواهد شد. هر چه هم برداشت شما مطابق واقع باشد، نمى‌شود. باید برداشت، واقعى باشد. یعنى شما باید از یک کلمه‌ى گفته شده، از یک حرکت انجام شده، اتّخاذ سند کنید؛ یک تصویر و یک سمبل بیافرینید. این سمبل‌ها را پهلوى هم بچینید و با یک بیان شیرین ادبى و هنرى، شخصیّتى از امام تصویر کنید.(۲)
در سال ۱۳۷۶ نیز که می‌بینند درخواستشان اجابت نشده است، مجدّداً بر این امر تأکید میکنند. در سال ۷۹ در دیدار خصوصی با همسر حضرت امام (قدّس‌سرّه) باز بر این تأکید میکنند و وقتی خانم ثقفی درخواست میکنند که ایشان دستور دهند تا این کار انجام شود میفرمایند: «دستوری نیست اینها خانم! من همین مطلب را ده بار گفته‌ام؛ اینها دستوری نیست.» (۳)
در دیدار خانواده‌ی شهید مطهّری نیز توصیه میکنند که کاری شبیه کتاب رولان برای زندگی شهید مطهّری نیز نوشته شود. (۴) و افسوس که هنوز هیچ‌کدام از آرزوهای ایشان در این زمینه محقّق نشده است.
برای نگارنده‌ی این سطرها از همان زمان این دغدغه بود که چرا چنین کاری برای خود معظّمٌ‌له نشده است. اگرچه کتابهای متعدّدی در شرح حال ایشان نوشته شده است امّا هیچ‌کدام این هدف را تأمین نمیکرد... تا اینکه با کتاب «خون دلی که لعل شد» آشنا شدم. این کتاب میتواند به‌گونه‌ای این دغدغه را پاسخ دهد. برخی از مزیّتهای این کتاب را میتوان در فهرست زیر مشاهده کرد:
رومن رولان کیست؟ او نویسنده و نمایشنامه‌نویس فرانسوی است که از سال ۱۹۰۵ تا ۱۹۲۶ به نگارش شرح حال بتهوون، میکل آنژ، تولستوی، مهاتما گاندی و گوته پرداخت. شاید بتوان اثر ماندگار او را کتابی دانست که به شرح حال گاندی اختصاص دارد. این اثر در سال ۱۳۴۲ شمسی ترجمه میشود و بشدّت نظر آیت‌الله خامنه‌ای را جذب میکند. ایشان همیشه آرزو میکردند که کسی با توانایی‌هایی شبیه رولان، زندگینامه‌ی ائمّه (علیهم‌السّلام) را بنگارد.
ایشان بعدها به مناسبتهای مختلف نام رولان را میبردند. یکی از این موارد آنجایی بود که درخواست داشتند که برای حضرت امام (قدّس‌سرّه) زندگینامه‌ای با همان سبک رولان نوشته شود:
«ما یک زندگینامه از امام لازم داریم... در زمان حیات امام رضوان‌الله‌علیه، یکى از دوستانمان که اغلب شما هم ایشان را مى‌شناسید، وقتى که در ساختمان ریاست جمهورى بودیم، پیش من آمده بود. به ایشان گفتم جاى چنین چیزى را خالى مى‌بینم. من سالها پیش مثلاً شاید بیست، بیست‌وپنج سال پیش از آن تاریخ نوشته‌ى «رومن‌رولان» را درباره‌ى «گاندى» خوانده بودم. رومن‌رولان کتاب کوچکى به نام «مهاتما گاندى» درباره‌ى گاندى دارد. رومن‌رولان نویسنده‌ى خوبى است. رمان‌نویس است؛ نویسنده است. لکن بهترین کار او زندگینامه نویسى است. یک زندگینامه نویس مسلّط است. کتابى که درباره‌ى گاندى نوشته، یک کتاب دویست، دویست و بیست صفحه‌اى جیبى است؛ خیلى کوچک است. البته مى‌دانید که درباره‌ى گاندى، کتابهاى زیاد و مفصّلى نوشته شده است. من یک وقت سى و چند سال پیش راجع به هند کار مى‌کردم و غالب این کتابها را دیده‌ام. لکن این، از همه‌ى آن کتابهایى که من دیدم، بهتر است. یعنى برنداشته زندگینامه‌اى به معناى معمول قضیه بنویسد، که فلان جا متولد شد و فلان کار را کرد. نوشته‌ى او برداشتى از شخصیت گاندى است که برداشتى واقعى است. مهم، این است. برداشت ذهنى و خیالى، نخواهد ماند و قبول نخواهد شد. هر چه هم برداشت شما مطابق واقع باشد، نمى‌شود. باید برداشت، واقعى باشد. یعنى شما باید از یک کلمه‌ى گفته شده، از یک حرکت انجام شده، اتّخاذ سند کنید؛ یک تصویر و یک سمبل بیافرینید. این سمبل‌ها را پهلوى هم بچینید و با یک بیان شیرین ادبى و هنرى، شخصیّتى از امام تصویر کنید.(۲)
در سال ۱۳۷۶ نیز که می‌بینند درخواستشان اجابت نشده است، مجدّداً بر این امر تأکید میکنند. در سال ۷۹ در دیدار خصوصی با همسر حضرت امام (قدّس‌سرّه) باز بر این تأکید میکنند و وقتی خانم ثقفی درخواست میکنند که ایشان دستور دهند تا این کار انجام شود میفرمایند: «دستوری نیست اینها خانم! من همین مطلب را ده بار گفته‌ام؛ اینها دستوری نیست.» (۳)
در دیدار خانواده‌ی شهید مطهّری نیز توصیه میکنند که کاری شبیه کتاب رولان برای زندگی شهید مطهّری نیز نوشته شود. (۴) و افسوس که هنوز هیچ‌کدام از آرزوهای ایشان در این زمینه محقّق نشده است.
برای نگارنده‌ی این سطرها از همان زمان این دغدغه بود که چرا چنین کاری برای خود معظّمٌ‌له نشده است. اگرچه کتابهای متعدّدی در شرح حال ایشان نوشته شده است امّا هیچ‌کدام این هدف را تأمین نمیکرد... تا اینکه با کتاب «خون دلی که لعل شد» آشنا شدم. این کتاب میتواند به‌گونه‌ای این دغدغه را پاسخ دهد. برخی از مزیّتهای این کتاب را میتوان در فهرست زیر مشاهده کرد:
۱- اتقان و سندیّت کتاب، از همه‌ی کتابهای مشابه برتر است زیرا که راوی داستان شخص رهبر انقلاب است.
۲- از آنجا که آیت‌الله خامنه‌ای آشنایی بسیاری خوبی با ادبیّات داستانی دارند با استفاده از توانمندی خود، همچون نویسنده‌ی متبحّر به شرح داستان پرداخته‌اند. با شخصیّت‌پردازی بسیار خوب، افراد حاضر در داستان را به مخاطب می‌شناسانند. توصیف مکان داستان بخوبی انجام میشود و احساسات افراد و راوی به طور جالب و واضحی به مخاطب منتقل میگردد. جزئیّات داستان آنجا که برای مخاطب لازم است بیان میشود و هیچ قسمت روایت، رها نمیگردد. از طرفی ارتباط داستانها با یکدیگر حفظ میشود و در برخی موارد با استفاده از تعلیق، مخاطب را علاقمند به پیگیری داستان میکنند.
۳- با آنکه اصل خاطرات به زبان عربی گفته شده است امّا با ترجمه‌ی بسیار نزدیک به کلمات و گنجینه‌ی واژگانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، مخاطب احساس میکند که از زبان ایشان داستان را دارد می‌شنود.
۲- از آنجا که آیت‌الله خامنه‌ای آشنایی بسیاری خوبی با ادبیّات داستانی دارند با استفاده از توانمندی خود، همچون نویسنده‌ی متبحّر به شرح داستان پرداخته‌اند. با شخصیّت‌پردازی بسیار خوب، افراد حاضر در داستان را به مخاطب می‌شناسانند. توصیف مکان داستان بخوبی انجام میشود و احساسات افراد و راوی به طور جالب و واضحی به مخاطب منتقل میگردد. جزئیّات داستان آنجا که برای مخاطب لازم است بیان میشود و هیچ قسمت روایت، رها نمیگردد. از طرفی ارتباط داستانها با یکدیگر حفظ میشود و در برخی موارد با استفاده از تعلیق، مخاطب را علاقمند به پیگیری داستان میکنند.
۳- با آنکه اصل خاطرات به زبان عربی گفته شده است امّا با ترجمه‌ی بسیار نزدیک به کلمات و گنجینه‌ی واژگانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، مخاطب احساس میکند که از زبان ایشان داستان را دارد می‌شنود.
۴- مخاطب بر زورق خیال می‌نشیند و با راوی هنرمند، همراه میشود؛ با شادی‌ها و غمهای او، با اضطرابها و هیجانها، با دردها و بیماری‌ها و خلاصه با همه‌ی حالات او هم‌ذات‌پنداری میکند. گاهی میخندد و گاهی میگرید و گاهی با ترس و هیجان منتظر خواندن بقیّه‌ی داستان است.
۵- با توجّه به اینکه راوی محترم در متن اتّفاقات مهمّ سیاسی و اجتماعی سالهای ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۷ بوده‌اند، خواننده‌ی کتاب با یک روایت مستند و از نزدیک با بخش مهمّی از تاریخ معاصر و فجایع رژیم منحوس پهلوی آشنا میگردد و همچنین از سختی‌ها، مرارتها و رنجهای مبارزان و در مقابل از پایمردی‌ها، مقاومتها، خلوص و ایمان ایشان مطّلع میگردد.
۶- کتاب، اگرچه که شبیه کتاب خاطرات و داستان است امّا سرشار است از حکمتها، درسها و عبرتها. به تناسب هر واقعه و حادثه، درسها و عبرتهای مرتبط برای مخاطب شرح داده میشود و از این رو میتوان کتاب، را حکمتنامه دانست که درس زندگی به جوانان میدهد. درس توکّل و توسّل، دینداری، صبر، مقاومت و ایستادگی، شجاعت، زهد و دنیاگریزی، پرهیز از تجمّل، همسرداری و عشق به خانواده، دلسوزی برای مردم، هوشمندی در برخورد با سختی‌ها، مدیریّت بحران، کار تشکیلاتی، مطالعه و علم‌دوستی و ...
سخن اصلی کتاب، همان است که در نام این کتاب متبلور شده است. مخاطب با خواندن کتاب پی خواهد برد که با صبر و استقامت همه‌ی اهداف مهم و بلند، دست‌یافتنی خواهد بود.
صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند
بر اثر صبر، نوبت ظفر آید
بر اثر صبر، نوبت ظفر آید
این درس همان است که در بیانات اخیر رهبر معظّم انقلاب با عنوان «نظریّه‌ی مقاومت» مطرح شده است و همین میتواند یکی از دلایل انتشار این خاطرات در این زمان باشد. زمانه‌ای که ملّت شریف ایران تا نزدیکی‌های ستیغ کوه پیشرفت بالا رفته است و اندکی صبر و مقاومت و پایمردی لازم دارد که به قلّه‌ی پیشرفت مادّی و معنوی برسد و الگویی برای جهانیان گردد.
۷- مخاطب با افراد متعدّدی از قهرمانان و افراد مؤثّر در تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی آشنا میگردد.
۸- در این کتاب، معلوم میگردد که چگونه خداوند مهربان با دست هدایت خود، یکی از رهبران بزرگ تاریخ اسلام و ایران را از دل حوادث و اتّفاقات گذر میدهد و با امتحانهای متعدّد او را برای بر عهده گرفتن مسئولیّت سنگین راهبری انقلاب جهانی اسلامی، آماده میکند.
اینها ویژگی‌هایی است که به ذهن نگارنده رسیده است و خواننده‌ی محترم نیز میتواند بر این موارد بیفزاید و از این رو است که همه باید این کتاب را بخوانند، چه جوانان عزیزی که از گذشته اطّلاع کافی ندارند و نیازمند کسب اطّلاع و تجربه هستند و هم بزرگترهایی که آن دوران از خاطرشان رفته است و نیاز به بازیابی خاطرات دارند.
منابع:
۲) بیانات در دیدار اعضاى «مؤسسه‌ى تنظیم و نشر آثار امام» (ره) ۱۳۷۲/۹/۱۵
۳) ۱۳۷۹/۱۲/۲۸
۴) ۱۳۷۷/۲/۱۲
لطفاً نظر خود را بنویسید:
ضمن تشکر ، نظر شما با موفقیت ثبت شد.
