امروز چهارشنبه، ۲۹ فروردین ۱۴۰۳
| یادداشت |
چهار زاویه از فیلم «محمد رسول‌الله (ص)»
آشنایی با اهداف و انگیزه‌های تولید فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم»، آخرین اثر آقای مجید مجیدی و همین‌طور چگونگی ساخته شدن آن و اتفاقات و حوادث پیرامونی هنگام تولید و البته پیش‌بینی‌ها از استقبال چشمگیر مخاطبان داخلی و خارجی از این فیلم که با آغاز روزهای اکران، مسیر تحقق را می‌پیماید، ما را برآن می‌دارد که قدری پا را از محدوده‌ی شناخت سطحی و شتاب‌زده‌ی این فیلم فراتر بگذاریم. حرکت سنجیده‌ای که با ساخت این فیلم آغاز شد و امروز با سرعتی معقول و منطقی به مرحله‌ی ارائه‌ی اثر رسیده است (همان‌طور که آقای مجیدی نیز به آن اشاره کرده است) خبر از «آغاز یک نهضت فرهنگی» می‌دهد و همین امر، ضرورت وجود یک نگاه راهبردی نسبت به فیلمی درباره‌ی کودکی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را بیش از پیش می‌نمایاند.
از همین‌رو لازم است زوایای دید خود را نسبت به این اثر، که به زبان اسلام با دنیا سخن می‌گوید، مورد بررسی قرار دهیم و با قرار دادن آن در چارچوب‌هایی مشخص، به کارکردهایی بپردازیم که برای اسلام عزیز خواهد داشت.
آخرین ساخته‌ی کارگردان فیلم تحسین‌شده‌ی «بچه‌های آسمان» را می‌توان در چند سرفصل مورد التفات قرار داد. گرچه نمی‌توان منکر این نکته بود که در نهایت با یک خروجی و یک محصول مشخص و معین مواجه هستیم که باید آن را مورد قضاوت قرار دهیم، اما توجه به این مسئله نیز ضروری است که حجم عظیم تولید این فیلم و اهداف والایی که از ساخت آن مورد نظر بوده است و امواجی که آگاهانه و ناخودآگاه در جریان‌های اجتماعی و بین‌المللی ایجاد خواهد کرد، باید ما را برای ارائه‌ی یک نگاه منسجم‌تر و جامع‌تر مصمم بدارد.
۱. فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌مثابه یک محصول هنری و یک فیلم
توجه به این فیلم به‌عنوان یک محصول هنری، ایجاب میکند که با رعایت اخلاق نقد و به‌کارگیری دقت دلسوزانه، به بیان محسنات و کاستی‌های این اثر بپردازیم. طبیعتاً لازمه‌ی پیشرفت هر اثر هنری، گذاردن آن در ترازوی نقد و نگاه سنجیده و موشکافانه به آن است. «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» نیز از این قاعده مستثنا نیست و باید با دقت تمام از این زاویه مورد کنکاش قرار بگیرد تا با قدرت، آغازگر راه شناساندن اسلام و سربلندی این دین عزیز باشد.
با بررسی منصفانه‌ی تکنیکی فیلم به این نتیجه خواهیم رسید که نوع فیلمبرداری ویژه و جلوه‌های بصری آن مانند آن‌چه در صحنه‌های دفاع ابابیل از خانه‌ی خدا می‌بینیم یا سکانس دلنشین دریا فراتر از سطح سینمای ایران است. همچنین التفات به نوع روایت آن که خرده‌داستان‌های متنوع کودکی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در آن رنگ دیگری به فیلم بخشیده نیز قابل تأمل است. در کنار این موضوعات، توجه به ظرافت‌هایی که در ساخت این اثر به کار گرفته شده همانند دیالوگ‌های به‌جا و درست و روان باید پاسخ این سؤال را روشن کند که «آخرین ساخته‌ی مجیدی در چه جایگاهی در سینمای امروز جهان و ایران قرار دارد؟» البته عیار هر فیلم در محک زمان مشخص خواهد شد و در کنار نقدهای روز، باید به این نکته هم توجه داشت که «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» با گذشت زمان، عیارش بیش از پیش برای همه مشخص خواهد شد. لحاظ کردن این نکته در نقد فیلم به‌عنوان یک اثر هنری که چقدر در برقرار کردن ارتباط عاطفی با مخاطب موفق بوده و توانسته است احساساتش را به‌سمتی هدایت کند که او را برای شناخت شخصیت پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ترغیب نماید، نکته‌ی بسیار بااهمیتی است. سکانس‌های حسی از این دست در فیلم به وفور یافت می‌شود و به‌عنوان نمونه می‌توان از سکانس فرار کردن شتر یا آشنایی حلیمه با آمنه و نوزادش و شیردادن حلیمه به او، یا سکانس آب دادن حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به اسیران نام برد.
۲. فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌مثابه یک محصول فرهنگی
ساخت شهرک عظیم سینمایی، به‌کارگیری امکانات روز و استفاده از توانایی برجستگان هنر هفتم در دنیا برای این فیلم و همین‌طور تأمین خوراک محتوایی و معنوی فیلم با بهره‌مندی از نظرات علما و برجستگان جهان اسلام در ایران و کشورهای اسلامی، نشان از آن دارد که مجیدی از ابتدا نسبت به ظرفیت بالای موضوعی که روی آن دست گذاشته، آگاه بوده است. ساخت فیلمی درباره‌ی بهترین و شایسته‌ترین مخلوق خداوند، ناخودآگاه این ضرورت را برای عوامل ایجاد کرده است تا به‌دنبال ساخت یک اثر با کیفیت بالا از نظر تکنیکی باشند و بدین‌وسیله ضریب تأثیرگذاری فیلم را بالا ببرند. همچنین باید مدنظر داشت که فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌واسطه‌ی راهی که آغاز میکند، به فیلم «معیار» تبدیل خواهد شد و دست‌کم در لایه‌های فرهنگی و هنری و همین‌طور در سطح اجتماع جریان‌سازی میکند و پیرو آن، با گشایش گسترده‌ای در زمینه‌ی اقبال مخاطب به سینما و رو آوردن هنرمندان و فیلم‌سازان به مضمون‌ها و محتواهای ارزشی و دینی مواجه خواهیم شد. از همین‌رو، توجه به فیلمی که قرار است دوران کودکی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را روایت کند، از منظر فرهنگی و بازتاب‌های اجتماعی آن و التفات به دورنمای آثار محیطی و اجتماعی‌اش در کشورمان، امری است که شاید فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» را بیش از هر چیزی متمایز میکند. سکانس‌های ابتدایی و پایانی فیلم که وضعیت مسلمانان را در سال دهم بعثت و در دوران تحریم اقتصادی (شعب ابی طالب) به تصویر می‌کشد جزو قسمت‌هایی از فیلم است که مابه‌ازای اجتماعی و ملی آن در شرایط امروز جامعه‌ی ایران به‌وضوح نمایان است.
۳. فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌مثابه یک محصول تبلیغی
دست گذاشتن روی آخرین ساخته‌ی مجید مجیدی از منظر تبلیغی، شعاع اثرگذاری فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» را گسترده کرده و مرزهای جغرافیایی، فرهنگی و اندیشه‌ای را پشت سر می‌گذارد. شاکله‌ی اصلی فیلم با هدف‌گذاری‌های خاص و به نیت زدودن آثار غبارآلود ناشی از حملات رسانه‌ای غرب علیه پیامبر نور و رحمت بنا شده است. مخصوصا در دورانی که افکار عمومی جهان، اسلام را با پرچم دروغین داعش و جنایت‌های گروهک‌های تروریستی تکفیری می‌شناسند، این فیلم می‌تواند باطل السحر پروژه‌های سیاسی و رسانه‌ای غرب علیه دنیای اسلام باشد.
دقت در نوع تعامل مناسب با مخاطب جهانی، چیزی است که در جنس روایت فیلم به‌دقت مورد توجه بوده است. بحیرا کشیش مسیحی و ساموئل خاخام یهودی، عناصر برجسته‌ای هستند که این مهم را در بستر روایت فیلم تأمین می‌کنند. که این خود عاملی است در جهت تقویت تعامل جهانی ادیان آسمانی. بنابراین حضور ادیان آسمانی به‌واسطه‌ی نمایندگان آن‌ها در دل روایت فیلم، همذات‌پنداری‌های انسانی و دینی و برقراری ارتباط عاطفی مناسب با مخاطب را می‌توان برگ برنده‌ی این فیلم در اکران جهانی دانست.
۴. فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌مثابه یک محصول معرفتی
نگاه بلندنظرانه و چشم دوختن به افقی که با ساخت فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به روی چشم‌های سر و چشم‌های جان گشوده خواهد شد، ما را برآن می‌دارد تا با ژرف‌نگری، راهبردی‌ترین سطح از رویکردهای فیلم را مورد بررسی قرار بدهیم. عوامل فیلم در دیداری با آیت‌الله جوادی آملی، از راهنمایی‌ها و هدایت‌های ایشان بهره‌مند شده بودند: «هنرمند واقعی هنرمندی است که توانایی داشته باشد سخن وحی را درک کند و به عالم حس بیاورد. قالب سینما از خیال به حس می‌آید. یک هنرمند سینمایی باید وحی را خوب بشناسد، مشهود را از دالانی صحیح به معقول تبدیل کند، بعد معقول را مخیل کند و متخیل را محسوس کند تا قابل عرضه باشد، وگرنه علمی نیست و این معنا چون نبوده، کسی هم درکش نکرده است.»
بدین‌وسیله باید اعتراف کرد شناختن و شناساندن «رحمه‌للعالمین» اگر از سرچشمه‌ی وحی و با زبان هنر و انتقال حس صورت بگیرد، معرفتی عمیق در جان مخاطب ریشه خواهد دواند؛ چه اینکه فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» با توسل به زیبایی‌هایی که به‌مدد تکنیک برجسته‌ی این فیلم به دست آمده است، چشم را می‌نوازد و همین‌طور به مدد روایت ساده اما دلنشین و لطیفش، به مخاطب این فرصت را می‌دهد که بر مخمل خیال سرشار این فیلم دستی بکشد و از احساس همنشینی با پیامبر مهر و مرحمت لذت ببرد. راز موفقیت فیلم در این است که با تلاش و کاوش در درک کلام الهی و درک وجود نورانی خاتم انبیا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، شناختی دست‌یافته را در قالب احساسات و عواطف انسانی به مخاطب عرضه میکند. و به همین علت است که می‌تواند «قلب‌ها» را با خود همراه کند.
از همین‌رو لازم است زوایای دید خود را نسبت به این اثر، که به زبان اسلام با دنیا سخن می‌گوید، مورد بررسی قرار دهیم و با قرار دادن آن در چارچوب‌هایی مشخص، به کارکردهایی بپردازیم که برای اسلام عزیز خواهد داشت.
آخرین ساخته‌ی کارگردان فیلم تحسین‌شده‌ی «بچه‌های آسمان» را می‌توان در چند سرفصل مورد التفات قرار داد. گرچه نمی‌توان منکر این نکته بود که در نهایت با یک خروجی و یک محصول مشخص و معین مواجه هستیم که باید آن را مورد قضاوت قرار دهیم، اما توجه به این مسئله نیز ضروری است که حجم عظیم تولید این فیلم و اهداف والایی که از ساخت آن مورد نظر بوده است و امواجی که آگاهانه و ناخودآگاه در جریان‌های اجتماعی و بین‌المللی ایجاد خواهد کرد، باید ما را برای ارائه‌ی یک نگاه منسجم‌تر و جامع‌تر مصمم بدارد.
عیار هر فیلم در محک زمان مشخص خواهد شد و فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» با گذشت زمان، عیارش بیش از پیش برای همه مشخص خواهد شد. لحاظ کردن این نکته در نقد فیلم به‌عنوان یک اثر هنری که چقدر در برقرار کردن ارتباط عاطفی با مخاطب موفق بوده و توانسته است احساساتش را به‌سمتی هدایت کند که او را برای شناخت شخصیت پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ترغیب نماید، نکته‌ی بسیار بااهمیتی است.
۱. فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌مثابه یک محصول هنری و یک فیلم
توجه به این فیلم به‌عنوان یک محصول هنری، ایجاب میکند که با رعایت اخلاق نقد و به‌کارگیری دقت دلسوزانه، به بیان محسنات و کاستی‌های این اثر بپردازیم. طبیعتاً لازمه‌ی پیشرفت هر اثر هنری، گذاردن آن در ترازوی نقد و نگاه سنجیده و موشکافانه به آن است. «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» نیز از این قاعده مستثنا نیست و باید با دقت تمام از این زاویه مورد کنکاش قرار بگیرد تا با قدرت، آغازگر راه شناساندن اسلام و سربلندی این دین عزیز باشد.
با بررسی منصفانه‌ی تکنیکی فیلم به این نتیجه خواهیم رسید که نوع فیلمبرداری ویژه و جلوه‌های بصری آن مانند آن‌چه در صحنه‌های دفاع ابابیل از خانه‌ی خدا می‌بینیم یا سکانس دلنشین دریا فراتر از سطح سینمای ایران است. همچنین التفات به نوع روایت آن که خرده‌داستان‌های متنوع کودکی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در آن رنگ دیگری به فیلم بخشیده نیز قابل تأمل است. در کنار این موضوعات، توجه به ظرافت‌هایی که در ساخت این اثر به کار گرفته شده همانند دیالوگ‌های به‌جا و درست و روان باید پاسخ این سؤال را روشن کند که «آخرین ساخته‌ی مجیدی در چه جایگاهی در سینمای امروز جهان و ایران قرار دارد؟» البته عیار هر فیلم در محک زمان مشخص خواهد شد و در کنار نقدهای روز، باید به این نکته هم توجه داشت که «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» با گذشت زمان، عیارش بیش از پیش برای همه مشخص خواهد شد. لحاظ کردن این نکته در نقد فیلم به‌عنوان یک اثر هنری که چقدر در برقرار کردن ارتباط عاطفی با مخاطب موفق بوده و توانسته است احساساتش را به‌سمتی هدایت کند که او را برای شناخت شخصیت پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ترغیب نماید، نکته‌ی بسیار بااهمیتی است. سکانس‌های حسی از این دست در فیلم به وفور یافت می‌شود و به‌عنوان نمونه می‌توان از سکانس فرار کردن شتر یا آشنایی حلیمه با آمنه و نوزادش و شیردادن حلیمه به او، یا سکانس آب دادن حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به اسیران نام برد.
۲. فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌مثابه یک محصول فرهنگی
ساخت شهرک عظیم سینمایی، به‌کارگیری امکانات روز و استفاده از توانایی برجستگان هنر هفتم در دنیا برای این فیلم و همین‌طور تأمین خوراک محتوایی و معنوی فیلم با بهره‌مندی از نظرات علما و برجستگان جهان اسلام در ایران و کشورهای اسلامی، نشان از آن دارد که مجیدی از ابتدا نسبت به ظرفیت بالای موضوعی که روی آن دست گذاشته، آگاه بوده است. ساخت فیلمی درباره‌ی بهترین و شایسته‌ترین مخلوق خداوند، ناخودآگاه این ضرورت را برای عوامل ایجاد کرده است تا به‌دنبال ساخت یک اثر با کیفیت بالا از نظر تکنیکی باشند و بدین‌وسیله ضریب تأثیرگذاری فیلم را بالا ببرند. همچنین باید مدنظر داشت که فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌واسطه‌ی راهی که آغاز میکند، به فیلم «معیار» تبدیل خواهد شد و دست‌کم در لایه‌های فرهنگی و هنری و همین‌طور در سطح اجتماع جریان‌سازی میکند و پیرو آن، با گشایش گسترده‌ای در زمینه‌ی اقبال مخاطب به سینما و رو آوردن هنرمندان و فیلم‌سازان به مضمون‌ها و محتواهای ارزشی و دینی مواجه خواهیم شد. از همین‌رو، توجه به فیلمی که قرار است دوران کودکی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را روایت کند، از منظر فرهنگی و بازتاب‌های اجتماعی آن و التفات به دورنمای آثار محیطی و اجتماعی‌اش در کشورمان، امری است که شاید فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» را بیش از هر چیزی متمایز میکند. سکانس‌های ابتدایی و پایانی فیلم که وضعیت مسلمانان را در سال دهم بعثت و در دوران تحریم اقتصادی (شعب ابی طالب) به تصویر می‌کشد جزو قسمت‌هایی از فیلم است که مابه‌ازای اجتماعی و ملی آن در شرایط امروز جامعه‌ی ایران به‌وضوح نمایان است.
فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌واسطه‌ی راهی که آغاز میکند، به فیلم «معیار» تبدیل خواهد شد و دست‌کم در لایه‌های فرهنگی و هنری و همین‌طور در سطح اجتماع جریان‌سازی میکند و پیرو آن، با گشایش گسترده‌ای در زمینه‌ی اقبال مخاطب به سینما و رو آوردن هنرمندان و فیلم‌سازان به مضمون‌ها و محتواهای ارزشی و دینی مواجه خواهیم شد.
۳. فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌مثابه یک محصول تبلیغی
دست گذاشتن روی آخرین ساخته‌ی مجید مجیدی از منظر تبلیغی، شعاع اثرگذاری فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» را گسترده کرده و مرزهای جغرافیایی، فرهنگی و اندیشه‌ای را پشت سر می‌گذارد. شاکله‌ی اصلی فیلم با هدف‌گذاری‌های خاص و به نیت زدودن آثار غبارآلود ناشی از حملات رسانه‌ای غرب علیه پیامبر نور و رحمت بنا شده است. مخصوصا در دورانی که افکار عمومی جهان، اسلام را با پرچم دروغین داعش و جنایت‌های گروهک‌های تروریستی تکفیری می‌شناسند، این فیلم می‌تواند باطل السحر پروژه‌های سیاسی و رسانه‌ای غرب علیه دنیای اسلام باشد.
دقت در نوع تعامل مناسب با مخاطب جهانی، چیزی است که در جنس روایت فیلم به‌دقت مورد توجه بوده است. بحیرا کشیش مسیحی و ساموئل خاخام یهودی، عناصر برجسته‌ای هستند که این مهم را در بستر روایت فیلم تأمین می‌کنند. که این خود عاملی است در جهت تقویت تعامل جهانی ادیان آسمانی. بنابراین حضور ادیان آسمانی به‌واسطه‌ی نمایندگان آن‌ها در دل روایت فیلم، همذات‌پنداری‌های انسانی و دینی و برقراری ارتباط عاطفی مناسب با مخاطب را می‌توان برگ برنده‌ی این فیلم در اکران جهانی دانست.
۴. فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به‌مثابه یک محصول معرفتی
نگاه بلندنظرانه و چشم دوختن به افقی که با ساخت فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» به روی چشم‌های سر و چشم‌های جان گشوده خواهد شد، ما را برآن می‌دارد تا با ژرف‌نگری، راهبردی‌ترین سطح از رویکردهای فیلم را مورد بررسی قرار بدهیم. عوامل فیلم در دیداری با آیت‌الله جوادی آملی، از راهنمایی‌ها و هدایت‌های ایشان بهره‌مند شده بودند: «هنرمند واقعی هنرمندی است که توانایی داشته باشد سخن وحی را درک کند و به عالم حس بیاورد. قالب سینما از خیال به حس می‌آید. یک هنرمند سینمایی باید وحی را خوب بشناسد، مشهود را از دالانی صحیح به معقول تبدیل کند، بعد معقول را مخیل کند و متخیل را محسوس کند تا قابل عرضه باشد، وگرنه علمی نیست و این معنا چون نبوده، کسی هم درکش نکرده است.»
شاکله‌ی اصلی فیلم با هدف‌گذاری‌های خاص و به نیت زدودن آثار غبارآلود ناشی از حملات رسانه‌ای غرب علیه پیامبر نور و رحمت بنا شده است. مخصوصا در دورانی که افکار عمومی جهان، اسلام را با پرچم دروغین داعش و جنایت‌های گروهک‌های تروریستی تکفیری می‌شناسند، این فیلم می‌تواند باطل السحر پروژه‌های سیاسی و رسانه‌ای غرب علیه دنیای اسلام باشد.
بدین‌وسیله باید اعتراف کرد شناختن و شناساندن «رحمه‌للعالمین» اگر از سرچشمه‌ی وحی و با زبان هنر و انتقال حس صورت بگیرد، معرفتی عمیق در جان مخاطب ریشه خواهد دواند؛ چه اینکه فیلم «محمد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» با توسل به زیبایی‌هایی که به‌مدد تکنیک برجسته‌ی این فیلم به دست آمده است، چشم را می‌نوازد و همین‌طور به مدد روایت ساده اما دلنشین و لطیفش، به مخاطب این فرصت را می‌دهد که بر مخمل خیال سرشار این فیلم دستی بکشد و از احساس همنشینی با پیامبر مهر و مرحمت لذت ببرد. راز موفقیت فیلم در این است که با تلاش و کاوش در درک کلام الهی و درک وجود نورانی خاتم انبیا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، شناختی دست‌یافته را در قالب احساسات و عواطف انسانی به مخاطب عرضه میکند. و به همین علت است که می‌تواند «قلب‌ها» را با خود همراه کند.
در اين رابطه بخوانید :
-
ديگران - يادداشت / «در ستایش یک فصل شاعرانه...»
-
ديگران - يادداشت / قلب جهانیان در تسخیر محمد (ص)
لطفاً نظر خود را بنویسید:
ضمن تشکر ، نظر شما با موفقیت ثبت شد.
