ولی‌امر یعنی اجراکننده فرمان خدا در جامعه

جلسه بیست و ششم: پیرامون ولایت(۱)
ولی‌امر جامعه؛ فرستاده خدا

آیات این جلسه

آیات ۵۸، ۵۹، ۶۰ و ۸۰ سوره­‌ی مبارکه­‌ی نساء
آیات ۱۳و۱۴ سوره‌­ی مبارکه­‌ی انعام

واژگان کلیدی

اولی‌الامر

حکومت علوی

جامعه الهی اسلامی، قرآنی

ولیّ امر

آیه

نکات کلیدی

إِنَّ اللهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللهَ نِعِمَّا یَعِظُکُمْ بِهِ إِنَّ اللهَ کَانَ سَمِیعًا بَصِیرًا (٥٨)

همانا خدا به شما فرمان می‌دهد که امانت­ها را به اهلش ادا کنید. و چون میان مردم حکم و قضاوت می‌کنید، برطبق عدالت قضاوت کنید. همانا که خدا شما را به نیکو چیزی پند می­دهد.(۵۸)

- امانت فقط این نیست که یک تومان من دست شما دارم، این یک تومان را به من برگردانید. مهمترینِ نشانه و نمونه­‌های امانت، این است که آنچه امانت خداست در میان مردم، آن را انسان به جایش برساند و به اهلش برساند. اطاعت از خدا بکند و از آن که خدا فرموده که اطاعت بشود. این مهمترین مصداق امانت است.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى الله وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا (٥٩)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خدا را اطاعت کنید. و پیامبر را و آن کسانی را که در میان شما (از سوی خدا و به تعیین او) صاحب فرمانند. و هنگامی که در چیزی منازعه کردید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید، آن چیز را به خدا و پیامبر ارجاع نمایید. این نیکوتر و نیکو عاقبت‌­تر است (برای شما)(۵۹)

- صاحبان فرمان یعنی چه؟ آن جاهلِ نادانِ مسلمان­ نام، خیال می­کند صاحب فرمان، یعنی هر کسی که می­تواند فرمان بدهد، هر کسی که زورش می­چربد برای فرمان دادن؛ می­گوید این اولی‌الامر است. ما می­گوییم نه، اولی­‌الامر او نیست. اگر بنا باشد که هر که می­تواند فرمان بدهد، اولی­‌الامر باشد و از طرف قرآن به رسمیت شناخته شده باشد، خب در فلان کوهستان، فلان دزدِ قداره بندِ سبیل از بناگوش در رفته هم فرمان می­دهد، او هم در آنجا همه‌کاره است؛ پس آنجا اولی­‌الامر است؟ و اطاعت فرمان او واجب است؟... اولی­‌الامری که شیعه معتقد است، آن اولی‌الامریست که منشور فرمان را، خدا به نام او کرده باشد، این را می‌خواهیم ما. آن انسانی­ست که اگر چه ... جزو انسان­های دیگر است، اما ولایت را از خدا گرفته باشد، که صاحب ولایت کبری خداست، از خدا گرفته باشد.

- تِز اسلامی نمی­گوید که حکومت، روزی خواهد بود که لازم نباشد، نه؛ ایده‌ی اسلامی پیش‌بینی نمی­کند آن روزی را که در جامعه، دولت و حکومت نباشد، نه خیر؛ در حالی که بعضی از مکتب­ها پیش­‌بینی می­کنند آن روزی را که جامعه، جامعه‌ی ایده­‌آل است و یکی از خصوصیاتش این است که دیگر دولت و حکومت در آن جامعه نیست؛ نه؛ اسلام این را پیش­‌بینی نمی­کند.

خوارج، با بهانه‌ی حکومت الهی بود که می­گفتند علی بن ابی طالب باید نباشد. می­گفتند «لا حُکمَ الا لله » حکومت برای خداست. امیر­المؤمنین در جواب این می­گوید «کَلِمَةُ حَقٍ یُرادُ بِها باطِلُ» سخن، سخنِ درستی­ست، حاکم واقعاً خداست، آن کسی که مقررات را می­دهد و سررشته زندگی را به دست می­گیرد، واقعاً خداست، اما شما می­گویید «لا حُکمَ اِلّا لله» یا می‌گویید «لا اِمرَةَ اِلّا للهِ» قانون و حکومت برای خدا، مجری قانون کیست؟ آن هم شما می­گویید که غیر خدا، کسی نباید مجری قانون باشد؟ بعد لذا در جواب این سخن میگوید: «لابُدَّ لِلنّاسِ مِن اَمیرٍ» بالاخره انسانیت و جامعه‌ی بشری امیر لازم دارد، حاکم و فرمانروا لازم دارد. این طبع انسانی­ست که باید زندگی­‌اش با یک مجری قانون همراه باشد؛ بودن قانون کفایت نمی­کند، باید کسی باشد تا اینکه این قانون را اجرا کند و نظارت کند بر اجرای دقیق و صحیح این قانون، همین را می­گوید «وَ أُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ»، منتها اولی‌الامر. اینجاست که بین ما و طرز فکر تسنن، یک اختلاف اساسی پیدا می­شود. ما می­گوییم اولی‌الامر، صاحب فرمان، آن صاحب فرمانی­ست که با معیارهای الهی تطبیق بکند. در حالی که آنها این چنین شرطی را عملاً که نمی­کنند. آنی که شایع است در افواه و در زبان­ها، این است که هر کسی که به مقام فرمانرانی و فرمانروایی رسید، برایشان محترم و معتبر است.

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ یُرِیدُونَ أَنْ یَتَحَاکَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُوا أَنْ یَکْفُرُوا بِهِ وَیُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُضِلَّهُمْ ضَلَالًا بَعِیدًا (٦٠)

آیا نمی‌­نگری به کسانی که می­پندارند به آیین الهی تو و آیین­‌های آسمانی پیش از تو ایمان آورده‌اند. با این حال می­خواهند برای حل و فصل امور خود به طاغوت مراجعه کنند. در حالی­که (از طرف خدا) مأمور شده­‌اند که بطاغوت کفر و انکار بنمایند و شیطان می­خواهد که آنان را بسی دور از راه راست، گمگشته و گمراه سازد.(۶۰)

- پیشِ خودشان، خودشان را مؤمن فرض می­کنند؛ با اینکه خودشان را مؤمن فرض می­کنند، کاری از آنها سر می­زند که منافی با ایمان به خداست، آن چیست؟ «یُریدونَ اَن یَتَحاکَموا اِلَی الطاغوت» می­خواهند تحاکم کنند به طاغوت، یعنی برای حل و فصل کار خود به طاغوت مراجعه کنند، از طاغوت نظر بخواهند، فرمان بگیرند، بر طبق نظر او، فرمان او، زندگی خود را به راه ببرند؛ این منافی با ایمان است.

- من احتمال می­دهم این شیطان، همان خود طاغوت است، چیز دیگری نیست. اینها می­خواهند سراغ طاغوت بروند، غافل از اینکه این شیطانِ طاغوت، این شیطانی که با عنوان طاغوت در قرآن شناخته می­شود، آنها را از راه درست دور می­کند. طاغوت، آنها را، شیطان، آنها را، از جاده آن چنان دور می­‌اندازد که برگشت‌شان کار یک ذره، دو ذره نیست، خیلی به دشواری، دیگر برگردند به راه راستِ هدایت. این آیه‌ی قرآن است.