«ادبیات جنگ متولد می‌شود؛ ساخته نمی‌شود. ارزش کلمه‌ها در این‌گونه‌ی نوشتاری بیش از هر چیزی انسانی است. انسان‌ها پس از تحمل جنگ‌‌های طاقت‌سوز و خانمان‌برانداز به خلوت خود می‌آیند و بدون اینکه آگاهی حرفه‌ای از چگونه نوشتن داشته باشند، دست به قلم می‌برند.»^۱ یکی از فعال‌ترین مراکز گردآوری، تنظیم و انتشار خاطرات دوران دفاع مقدس، دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه‌ی هنری است. مرتضی سرهنگی، رئیس این دفتر همان کسی است که به همراه هدایت‌الله بهبودی، سال‌ها در نشریه‌ی کمان^۲ همین رسالت را دنبال می‌کرده است. فعالیت‌هایی که تحسین رهبر انقلاب را برانگیخت تا آن‌جا که ایشان در جلسه‌ای گفتند: «اگر بنده شاعر بودم، یقیناً در مدح شماها، در مدح آقای سرهنگی، در مدح آقای بهبودی، ... در مدح همین خاطره‌سازان و خاطره‌انگیزان قصیده می‌ساختم؛ حقیقتاً جا دارد؛ چون کارِ بسیار بزرگ و بااهمیتی است.» گفت‌وگوی کوتاه ما با مرتضی سرهنگی درباره‌ی ادبیات جنگ و کتاب لشکر خوبان است.

روایت‌نگاری و تدوین کتاب «لشکر خوبان» در کجا و چگونه صورت گرفت؟
دفتر ادبیات و هنر مقاومت تبریز اوایل دهه هفتاد در این شهر با تلاش جناب آقای سیدقاسم ناظمی و چندتن از دوستان ایشان راه‌اندازی شد. تقریباً همه کارهای کتاب "لشکر خوبان" همان‌جا صورت گرفت. یعنی از سوژه‌یابی، ‌مصاحبه،‌ پیاده‌سازی نوارها، بازنویسی، تدوین و حتی عنوان کتاب هم انتخاب دوستان تبریزی بود. انصافاً تلاش سرکار خانم سپهری برای سامان دادن به این کتاب ستودنی است. آماده‌سازی نهایی و چاپ کتاب هم در تهران انجام شد.

چرا کتاب‌های تازه‌ی دفتر از رزمندگانی است که شناخته شده نیستند و از راویان ساده‌ی جنگ است؟
می‌دانید ادبیات جنگ از زندگی مردمی که با جنگ روبرو بوده‌اند، سرچشمه می‌گیرد. به همین خاطر با توده‌ی مردم پیوند محکمی دارد. در دفاع هشت ساله‌مان، هم فرماندهان از مردم عادی بودند و هم رزمندگان. ذات جنگ‌های دفاعی مردمی است و خالق آن مردم عادی هستند. ناگفته نماند آثار خوبی هم از فرماندهان شناخته شده منتشر شده است.

به نظر شما متن کتاب‌های تازه‌ی حوزه‌ی هنری در زمینه‌ی جنگ کمی مطول و بلند نیست؟ چرا ما باید زندگی عادی یک راوی ناشناس را از ابتدا تا انتها بدانیم؟
بعضی از این کتاب‌ها، زندگی‌نامه هم هست. لازم است زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی راوی را بدانیم. از کودکی با او بزرگ شویم و او را بیشتر و بهتر بشناسیم و دوستش داشته باشیم. از رفتار و معرفت او تأثیر بگیریم. عکس‌ها، اسناد و پانوشت‌ها و پی‌نوشت‌ها که گاهی در پایان کتاب و گاهی در میانه‌های متن می‌آید به استحکام سندی و علمی کتاب کمک می‌کند و اطلاعات تازه و مستندی به مخاطب می‌دهد. همه‌ی فصول این کتاب‌ها منطقی و با یک نظم روایی در پی هم می‌آید و خاطره را به یک پیکره‌ی واحد تبدیل می‌کند. وقتی این جذابیت و نظم در یک کتاب خاطره بود دیگر مطول بودن یا نبودن کتاب ملاک نیست.

کارهای شما با نمونه‌های ادبیات جنگ در دنیا چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارد؟
ادبیات جنگ یک ادبیات انسانی است. در جنگ پای انسان در میان است. معمولاً مردم جهان می‌خواهند بدانند کسانی مثل خودشان در شرایط دشواری مثل جنگ چگونه تاب آورده‌اند. به همین خاطر به خواندن این آثار علاقه نشان می‌دهند. اگر بگوییم ادبیات جنگ برای عبور از مرزها نوشته می‌شود، شاید بیراه نگفته باشیم. در این آثار هم تفاوت‌ها به چشم می‌آید و هم شباهت‌ها. نکته‌ی اصلی برمی‌گردد به جهان‌بینی و تلقی راوی از جنگی که با آن درگیر شده است. مخاطب هم با خط‌کش خودش اندازه‌ی این شباهت‌ها و تفاوت‌ها را با آثاری که مطالعه کرده است می‌سنجد.
 
پی‌نوشت‌ها:
۱. سرهنگی، مرتضی، ۱۳۸۸، حرف ما (گزیده سرمقاله‌های کمان)، تهران، سوره‌ی مهر
۲. نشریه‌ی تخصصی فرهنگ و ادبیات پایداری که بین سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۳ به مدیرمسئولی هدایت‌الله بهبودی و سردبیری مرتضی سرهنگی منتشر می‌شد. گردانندگان این نشریه پس از ۸ سال، با انتشار دویستمین شماره به کار آن پایان دادند.