حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: «انتظار فرج یعنی همه‌ی سختی‌ها قابل برداشته شدن و برطرف شدن است. نه اینکه بنشینید انتظار بکشید؛ [بلکه] دل شما  گوش‌به‌زنگ باشد. همین‌طور که در قضیّه‌ی حضرت موسیٰ به مادرش گفته شد: اِنّا رادُّوهُ اِلَیکِ وَ جاعِلوهُ مِنَ المُرسَلین‌؛ این بچّه را به تو برمیگردانیم و او را هم از مرسلین قرار میدهیم و نجاتتان خواهد داد؛ این، بنی‌اسرائیل را مستحکم کرد. بنی‌اسرائیل در مصرِ فرعونی، سالهای متمادی، مقاومت کردند...  همین مقاومت بود که موسیٰ را آورد و حرکتش را آغاز کرد و دنبال او راه افتادند و به نابودی فرعون و فرعونیان منتهی شد؛ این، انتظارِ فرج است... انتظار فرج یعنی این، یعنی آماده بودن، فکر کردن، بن‌بست نپنداشتن؛ بن‌بست‌انگاری خیلی چیز بدی است. این معنای انتظار فرج است...» ۱۴۰۲/۰۱/۲۹

رسانه KHAMENEI.IR به مناسبت فرارسیدن ولادت حضرت ولی‌عصر عجل‌الله‌تعالی فرجه‌الشریف و عید نیمه‌ی شعبان، در یادداشتی به قلم حجت‌الاسلام حسین الهی‌نژاد، رئیس پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به بررسی وظایف منتظران در جامعه پرداخته است.

مقدمه
غیبت به دو قسم غیبت کوتاه‌مدت و بلند‌مدت تقسیم می‌شود. غیبت بلندمدت که به عنوان غیبت کبری مشهور است مباحث مختلفی نظیر شاخصه‌های منتظران، جایگاه منتظران، نقش منتظران، کارکرد منتظران و وظایف منتظران مطرح است که در این‌جا تنها به بحث وظایف منتظران پرداخته می‌شود. رسالت و وظایف منتظران به جهت تنوع در ماهیت رسالت و گوناگونی در ماهیت متعلق آن، به اقسام و انواع مختلفی تقسیم می‌شود که بر این اساس برخی از وظایف؛ عمومی و برخی دیگر خصوصی‌اند و برخی از وظایف؛ فردی و برخی دیگر اجتماعی است و وظایف اجتماعی نیز برخی با نگرش سیاسی و برخی دیگر با نگاه فرهنگی و برخی با رویکرد دینی و... توجیه می شوند.

وضعیت مثبت و منفی جامعه در آخرالزمان
در خصوص آخرالزمان روایات مختلف از حضرات معصومین(ع) در منابع حدیثی اعم از شیعه و اهل سنت، آمده است. روایات آخرالزمان که وصف الحال مردمان و وضعیت جامعه آخر الزمان را بیان می‌کند بعضاً به صورت امیدوار کننده و با نگاه مثبت و بعضاً به صورت هشدار دهنده و با نگاه منفی به مسئله می‌پردازد. یعنی آخرالزمان بر اساس داده‌های روایی به جهت وجود افراد و افکار متفاوت به دو وضعیت متفاوت و بعضاً متضاد نمایان می‌شود؛ از یک طرف افراد صالح (اعم از مسلمان و غیر مسلمان) با افکار مثبت قرار دارند که با دیدگاه آینده‌نگری مثبت با تلاش و کوشش به دنبال ظهور منجی و موعود می‌باشند.

چنانکه امام باقر(ع) پیرامون حرکت های انقلابی و اصلاحی مردمان عصر غیبت می­‌فرمایند: کَأَنِّی بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالْمَشْرِقِ یَطْلُبُونَ الْحَقَّ فَلَا یُعْطَوْنَهُ ثُمَّ یَطْلُبُونَهُ فَلَا یُعْطَوْنَهُ فَإِذَا رَأَوْا ذَلِکَ وَضَعُوا سُیُوفَهُمْ عَلَى عَوَاتِقِهِمْ فَیُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلَا یَقْبَلُونَهُ حَتَّى یَقُومُوا وَ لَا یَدْفَعُونَهَا إِلَّا إِلَى صَاحِبِکُمْ قَتْلَاهُمْ شُهَدَاءُ أَمَا إِنِّی لَوْ أَدْرَکْتُ ذَلِکَ لَاسْتَبْقَیْتُ نَفْسِی لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْر (نعمانی،۱۳۹۷ق، ص۲۷۳) گویا مردمى را مى‌بینم که در شرق براى طلب نمودن حق (حکومت) قیام کرده‌اند ولى این حق را به آن‌ها نمى‌دهند. باز آن‌ها قیام مى‌کنند ولى باز نمى­‌رسند؛ وقتى که چنین دیدند شمشیرهاى خود را حمایل مى‌کنند و آنگاه آن‌چه را که مى‌خواهند به آن‌ها مى‌دهند ولى آن‌ها نمى‌پذیرند تا آن که کارشان سامان پیدا کند، و این حق را به کسی نمی­‌دهند جز به صاحب شما، مقتولین آن‌ها از جمله شهیدانند. آگاه باشید! اگر من آن روز را درک می­‌کردم خود را براى صاحب‌الامر ذخیره می­‌کردم.

پس در عصر غیبت و آستانه ظهور دو حرکت متفاوت که یکی بر عهده انسان‌های صالح اعم از زن و مرد و دیگری بر عهده انسان‌های ناصالح اعم از زن و مرد در جامعه آخرالزمانی به وقوع می‌پیوندد که این دو حرکت بیانگر دو نگرش و دو فرهنگ دینی ـ غیردینی و اسلامی و غیراسلامی بوده و بر اساس این دو فرهنگ و دو نگرش جامعه عصر ظهور به دو گونه انسان های خوب و بد و دو فرهنگ دینی و غیردینی تقسیم می‌شود. براین اساس منتظران در جبهه حق و حقیقت با انجام مسئولیت و رسالتی که بر عهده دارند در راستای زمینه‌سازی ظهور گام برداشته و بسترهای تمهیدی را برای آمدن منجی عالم حضرت امام مهدی(ع) مهیا می‌نمایند که در ذیل به بیان برخی از وظایف منتظران در راستای بیانات رهبر معظم انقلاب خواهیم پرداخت.

۱ـ زیست منتظرانه
اولین وظیفه‌ای که مردمان عصر غیبت امام زمان(عج) دارند پیاده‌سازی شاخصه‌های آن در جامعه می‌باشد. یعنی وظیفه منتظران یک بار به این است که خویشتن را در فضای انتظار و منتظران قرار داده و وظیفه فردی و شخصی خویش را بر این اساس تنظیم نماید و بار دیگر در راستای مسئولیت خویش، دیگران را در فضای انتظار قرار داده و همگام و همراه با آن‌ها به سوی جامعه ایده‌آل امام مهدی حرکت نماید؛ به بیان دیگر منتظران علاوه بر منتظِر بودن، باید منتظِرساز بوده و دیگران را به انتظار نزدیک نمایند. چنانکه امام صادق(ع) در این خصوص می‌فرماید: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ‌ الْأَخْلَاقِ‌ وَ هُوَ مُنْتَظِر(نعمانی:۱۳۹۷ق، ص۲۰۰) چنانکه رهبر انقلاب می‌فرمایند: ما آن وقتی میتوانیم حقیقتاً منتظر به حساب بیاییم که زمینه را آماده کنیم. برای ظهور مهدی موعود(ارواحنافداه) زمینه باید آماده بشود؛ و آن عبارت از عمل کردن به احکام اسلامی و حاکمیت قرآن و اسلام است. ۱۳۷۰/۱۱/۳۰

بی‌شک بر اساس داده‌های روائی اهتمام به باورداشت انتظار به حدی است که قبولی اعمال و رفتار دینی ما موکول به پایبندی به انتظار و اجرای آن در زندگی شده است، چنانکه امام صادق(ع) در این خصوص به ابا بصیر می‌فرمایند: أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِمَا لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِهِ‌ فَقُلْتُ بَلَى فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ ... وَ الِانْتِظَارُ لِلْقَائِمِ (ع) (ابن عقده کوفی؛ ۱۴۲۴، ص۱۴۷)‌ آیا شما را از چیزى مطلع نگردانم که خداوند عمل بندگانش را جز بوسیله آن؛ نمی‌پذیرد؟ من گفتم: بفرمائید بدانیم آن چیست؟ فرمود: آن گواهى دادن به یگانگى خدا و رسالت محمد(ص)... و انتظار براى ظهور قائم ماست. چنانکه رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: ملّتی که در دلش خورشید امید به آینده و زندگی و لطف و مدد الهی می‌درخشد، هرگز تسلیم و مرعوب نمی‌شود و با این حرف‌ها، از میدان خارج نمی‌گردد. این، خصوصیت اعتقاد به آن معنویتِ مهدی علیه آلاف التّحیة والثناء است... عقیده به امام زمان(عج) نمی­‌گذارد مردم تسلیم شوند؛ به شرطی که این عقیده را درست بفهمند. ۱۳۷۴/۱۰/۱۷ 

۲ـ زیست مومنانه و صالحانه
مردم در عصر غیبت در راستای زندگی منتظرانه و مومنانه باید مزین به شاخصه ایمان و اعتقاد قلبی نسبت به خدا، معاد، رسالت، امامت و مهدویت باشند. چنانکه خداوند متعال در قرآن می فرماید؛ وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ (نور، آیه ۵۵) خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‌اند وعده مى‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روى زمین خواهد کرد. در این آیه شریفه خداوند وعده داده است؛ وعده‌ای که در آن تخلف معنا ندارد و از خدای حکیم تخلف در وعده امری محال است. مخاطب وعده الهی به صورت مطلق شامل حال مرد و زن منتظر می‌شود. تحقق وعده الهی که همان ظهور و تحقق وراثت منتظران بر روی زمین است مشروط و متفرع بر دو امر مهمی به نام ایمان و صلاحیت می باشد. یعنی خداوند حکیم با زنان و مردان منتظر که دارای شاخصه ایمان و صلاحیت می‌باشند وعده داده که وارثان و حاکمان زمین شوند.

چنانکه رهبر انقلاب در تفسیر آیه فوق می فرمایند؛ این آیه (وَعَدَ الله الَّذینَ آمَنُوا ‌...) یک بار باز آن‌جا عمل شده، هزار بار دیگر باز قابل عمل شدن است؛ امّا شرطش چیست؟ شرطش این است که این جملات ‌اوّل آیه محقّق بشود که می فرماید: «وعد الله؛ وعده کرده است خدا! به کی؟ «الذین امنوا منکم و عملوالصالحات؛ به آن کسانی که از شماها ایمان بیاورند و عمل شایسته و صالح کنند» یعنی طبق تعهّدات‌ این ایمان عمل کنند، به اینها وعده داده که «لیستخلفنهم فی‌الارض» که آنان را در زمین جانشین سازد. (طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، ص۱۳۴.)

امام رضا(ع) در راستای زیست منتظرانه و مومنانه می‌فرمایند: مِنْ دِینِهِمُ الْوَرَعَ وَ الْعِفَّةَ وَ الصِّدْقَ وَ الصَّلَاحَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ طُولَ السُّجُودِ وَ الْقِیَامَ بِاللَّیْلِ وَ اجْتِنَابَ الْمَحَارِمِ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ‌ بِالصَّبْر. از جمله دین ائمه(ع) تقوا، پاکدامنی، راستگوئی، صلاح، اجتهاد، رد امانت به نیکوکار و فاجر، سجده طولانی، شب زنده‌داری، دوری از محرمات و انتظار فرج همراه با صبر است. (صدوق، ۱۳۶۲، ج۲، ص۴۷۹)

بر اساس روایت فوق زندگی مومنانه با شاخصه‌هایی نظیر تقوا و خداترسی، عفت و پاکدامنی، صدق و راستگویی، صلاحیت و درست کاری، تلاش و اجتهاد، امانت و امانتداری، عبادت و بندگی، و دوری از محرمات و گناه، تبدیل به زندگی منتظرانه می‌شود؛ پس فاصله میان زندگی منتظرانه و مومنانه شاخصه‌هایی است که در روایت بالا بدان اشاره شده است.

۳ـ زیست عفیفانه
یکی از وظایف مهم مردم در جامعه اسلامی در عصر غیبت رعایت پوشش اسلامی، و عفاف و پاکدامنی است. بحث حجاب و پاکدامنی مسئولیت همه مسلمانان اعم از مردان و زنان است چنان‌که خداوند متعال در قرآن خطاب به مردان می فرماید: قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُم‌. به مردان با ایمان بگو: «دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند.»(نور، آیه ۳۰) و خطاب به زنان می فرماید: وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُن‌. و به زنان با ایمان بگو: «دیدگان خود را [از هر نامحرمى‌] فرو بندند و پاکدامنى ورزند.» (نور، آیه ۳۱)

در عصر غیبت مسئله حجاب و عفاف، مهم‌تر و تأثیرگذارتر بوده و منتظران در راستای زمینه‌سازی ظهور باید در این خصوص دقت و مواظبت بیشتری داشته باشند. در واقع رعایت پوشش و عفاف برای همه باورمندان اسلامی اعم از زن و مرد لازم و ضروری است اما در مورد زنان سفارش بیشتری شده است؛ زیرا زنان مظهر جمال و زیبایی هستند و مردان مظهر شیفتگی و دلدادگی می‌باشند بر این اساس در اسلام تأکید بسیاری روی حجاب و عفاف زنان شده است. چنانکه رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: در مسئله‌ی پوشش، خب بله، مسئله‌ی حجاب محدودیّتِ شرعی و قانونی است؛ آن‌جا محدودیّتِ دولتی نیست، قانونی است و شرعی است؛ کشف حجاب، حرام شرعی و حرام سیاسی است؛ هم حرام شرعی است، هم حرام سیاسی است. ۱۴۰۲/۰۱/۱۵

آن چه در متون اسلامی با رویکرد قرآنی و روائی آمده، معنای پوشش اسلامی این است که زن در مواجهه و تعامل با افراد نامحرم بدن خود را بپوشاند و خودنمایی نکند. بنابراین، حجاب به معنای پوشش اسلامی دارای دو بعد ایجابی و سلبی است؛ در بعد ایجابی پوشش اسلامی ضرورت دارد و در بعد سلبی اجتناب از خودنمایی بدنی لازم است. بر این اساس بر زنان مسلمان بالاخص زن زمینه‌ساز ظهور لازم است که در راستای رعایت حجاب کامل که همان حجاب اسلامی است به هر دو بعد حجاب توجه کرده و هر دو بعد را در کنار یکدیگر به درستی پیاده سازی نمایند.

۴ـ زیست صبورانه
بر اساس داده‌های روایی شاخصه مقاومت و استواری پایه و اساس انتظار تلقی می‌شود از جمله وظایف مهمی که بطور کلی بر عهده همه منتظران، اعم از زن و مرد می‌باشد بهره‌مندی از شاخصه صبر، مقاومت و استواری است بر اساس روایت‌های مختلفی که از حضرات معصومین(ع) در منابع حدیثی آمده، به نوعی میان مقوله انتظار و شاخصه صبر و مقاومت، همپوشانی و هم‌کارکردی دیده می‌شود. زیرا در برخی روایات، انتظار در کنار صبر و صبر همراه با انتظار آمده که این نشان از اهتمام و تأثیرگذار بودن این دوشادوشی و قرابت دارد که در صورت انفصال یعنی جدائی انتظار از صبر و صبر از انتظار بی‌خاصیتی و بی‌اثری دامنگیر انتظار شده و انتظار بی‌خاصیت، منتظران و جامعه منتظر را نیز بی‌خاصیت می‌کند، بخاطر همین حضرات معصومین(ع) در روایات مختلف که به بیان انتظار می‌پردازند صبر و مقاومت را در کنار آن قرار داده و به این قرابت و همراهی تأکید ویژه می کنند.

چنانکه خداوند متعال در قرآن می فرماید: «وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِباده» (اعراف، آیه۱۲۸) بر اساس این آیه عنصر صبر و مقاومت از جمله شاخصه‌های مهم استخلاف به حساب می آید یعنی مستخلفین و منتظرین که در عصر غیبت و پنهان زیستی امام بسر می‌برند به جهت فقد رهبر و راهنما بطور طبیعی دچار یک سری مشکلات و مصائبی خواهند بود  که جهت برون رفت از این مشکلات و مصائب علاوه بر تلاش و کوشش، چاره‌ای جز پیشه‌سازی صبر و مقاومت ندارند. که این صبر و مقاومت گر چه ابتدا با سختی و مشکلات همراه است ولی درنهایت، سرانجام نیکویی در انتظار منتظران صابر می‌باشد همان سرانجامی که برای مومنان و منتظران رقم خورد و آن‌ها را به مقام استخلاف و وراثت نایل می‌کند.

تلفیق دو عنصر صبر و انتظار در احادیث معصومان(ع) بروز و ظهور ویژه­‌ای دارد چنان‌که پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: انْتِظَارُ الْفَرَجِ‌ بِالصَّبْرِ عِبَادَة (مجلسی؛ ۱۴۰۳، ج۵۲، ص۱۴۵) امام رضا(ع) در بیانات خودش عنصر صبر را بن‌مایه فرج دانسته و زیبایی صبر را همراه با فرج دست یافتنی دانسته است: مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ ... فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا یَجِی‌ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْیَأْسِ (صدوق؛ ۱۳۶۲، ج۲، ص۶۴۵) چه نیکو است صبر و انتظار گشایش امور را کشیدن... پس بر شما است که صبر پیشه کنید؛ به درستی که فرج، آن‌گاه می‌آید که ناامیدی فراگیر شده باشد.» امام صادق(ع) در این مورد می­‌فرمایند: مِنْ دِینِ الْأَئِمَّةِ الْوَرَعُ وَ الْعِفَّةُ وَ الصَّلَاحُ إِلَى قَوْلِهِ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ‌ بِالصَّبْر (صدوق؛ ۱۳۶۲، ج۲، ص۴۷۹) دین ائمه(ع) تقوا، عفت و صلاح ... انتظار فرج همراه با صبر است.

در این خصوص رهبر معظم انقلاب در مورد شجاعت، مقاومت و بردباری ملت رشید ایران در مسیر رسیدن به اهداف انقلاب می­‌فرمایند: ملّتی که به خدا معتقد و مؤمن و متّکی است و به آینده امیدوار است و با پرده‌نشینان غیب در ارتباط است؛ ملّتی که در دلش خورشید امید به آینده و زندگی و لطف و مدد الهی می‌درخشد، هرگز تسلیم و مرعوب نمی‌شود و با این حرف‌ها، از میدان خارج نمی‌گردد. این، خصوصیت اعتقاد به آن معنویتِ مهدی علیه آلاف التّحیة والثناء است. ۱۳۸۴/۰۶/۲۹ بیانات مقام معظم رهبری در راستای همان فرمایشات قرآن و سخنان معصومان(ع) است که به عنصر صبر و مقاومت سفارش اکید کرده و عنصر انتظار را در کنار صبر کاربردی­‌تر و کارکردی­‌تر می‌دانند و ایشان، صبر و مقاومت را با توجه به انتظار و امید به آینده و در دایره اندیشه مهدویت و فضای معنویت امام زمان(عج) توجیه و تفسیر می­‌نمایند.
 
۵ـ حضور در صحنه
از جمله وظایف مهم منتظران که مشارکت همه افراد جامعه را طلب می‌کند بحث حضور در صحنه و حفاظت از انقلاب و اسلام می‌باشد که این وظیفه متوجه همه منتظران اعم از زنان و مردان است که در این خصوص رهبر انقلاب می‌فرمایند: نظام اسلامی و ملّت مسلمان ایران و دولت جمهوری اسلامی بزرگترین قدم را در این راه برداشت و به برکت مجاهدت جوانان و مردان و زنان مؤمن و فداکار این ملّت، اسلام در دنیا به عنوان یک قدرت ظاهر شد. هرچه این قدرت بتواند خود را مستقرتر و پایدارتر کند، نظم ظالمانه و شیطانی دنیا بیشتر تهدید می شود. ۱۳۸۱/۰۷/۳۰

۶ـ دین شناسی منتظران
از جمله وظایف عمومی که لازم است منتظران بدان توجه کرده و در اجرای آن کوشا و پر تلاش باشند دین شناسی و معرفت به دین است. هر چه معرفت و شناخت ما به دین بیشتر باشد، معرفت ما به آموزه‌های دینی بیشتر خواهد شد و هر چه شناخت افراد به آموزه‌های دینی بیشتر شود وظیفه شناسی به دین و امورات دینی در او بیشتر خواهد شد. چنانکه رهبر معظم انقلاب در بیان وصف الحال علمی و معرفتی جامعه ایده‌آل مهدوی(جامعه منتظَر) می‌فرمایند: یک روایت دیگر این جور می‌گوید: «و تؤتون الحکمه فی زمانه حتّی انّ المرأة لتقضی فی بیتها بکتاب الله تعالی و سنة رسول الله»؛ یعنی در دوران آن بزرگوار و حکومت الهی آن حـضرت آن‌چنان حکمت در جامعه گسترش خواهد یافت که یک زن خانه‌نشین (نه یک زنی که مسئولیتی در گوشه‌ای از جامعه داشته باشد) در خانه‌ی خود، یک زن به کتاب خدا و سنّت پیغمبر حکم خواهد کرد و قضاوت خواهد کرد. (ولایت و حکومت؛ ۱۳۹۱، ص۳۰۸)

آن‌قدر سطح فرهنگ اسلامی و دینی بالا می‌رود که همه‌ افراد جامعه و زنانی که در میدان اجتماع هم بر فرض شرکت نمی­‌کنند و در خانه می‌نشینند؛ آن‌ها هم می‌­توانند فقیه باشند، دین‌شناس باشند. می­‌توانند قرآن را باز کنند و خودشان حقایق دین را از قرآن بفهمند و شما ببینید که در جامعه‌ای که همه‌ مردان و زنان در سطوح مختلف، قدرت فهم دین و استنباط از کتاب الهی را دارند، این جامعه چقدر نورانی است و هیچ نقطه‌ای از ظلمت در این جامعه دیگر نیست. این همه اختلاف رویه، دیگر در آن جامعه معنایی ندارد. (در مکتب جمعه؛ ۱۳۶۹، ج۲، ص۲۰۱)

بی‌شک جامعه‌ای که علم و دانش در آن گسترش پیدا کرده و فراگیر شود در آن جامعه آگاهی و معرفت مردم نسبت به دین و آموزه‌های دینی همه‌جانبه و فراگیرتر می‌شود. با گسترش و اشاعه دین و معارف دینی در جامعه، نورانیت و هدایت در آن بیشتر می‌شود. بی شک مردان و زنان در این جامعه که به وصف نورانیت و معرفت مزین بوده بهتر دست به آمادگی و اصلاح‌گری در جامعه می‌زنند و بیشتر در مسیر زمینه‌سازی ظهور گام بر می‌دارند.

۷ـ تربیت نسل منتظر
از جمله وظایف منتظران در عصر غیبت بعد از خوداندیشی و خودسازی، دیگراندیشی و دیگرسازی است. یکی از کارهای مهمی که درخصوص زمینه‌سازی ظهور باید انجام شود تربیت و پرورش یاران امام زمان(عج) است که منتظران با انجام آن به نوعی اعلان آمادگی برای تحقق ظهور می‌نمایند. با این کار علاوه بر زمینه‌سازی و تربیت یاران امام زمان(عج) خود نیز با آراستگی به شاخصه‌های سربازی حضرت، در امر ظهور و تشکیل حکومت جهانی مشارکت می‌نمایند. میان تربیت نسل منتظر که منتهی به کادرسازی برای نظام لشکری و کشوری امام زمان(عج) می‌شود با زمینه‌سازی ظهور که منتهی به رخداد ظهور می‌شود رابطه وثیق و دقیقی وجود دارد که حضرات معصومین(ع) در روایات مختلفی بدان اشاره کرده­‌اند. چنان‌که امام باقر(ع) می فرمایند: إِذَا اجْتَمَعَ لِلْإِمَامِ [لِلْإِسلَامِ] عِدَّهُ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثُمِائَهٍ وَ ثَلَاثَهَ عَشَرَ وَجَبَ عَلَیْهِ الْقِیَامُ وَ التَّغْیِیرُ (مغربی؛ ۱۴۰۹، ج۱، ص۳۴۲. مجلسی؛ ۱۴۰۳، ج۹۷، ص۱۴) هرگاه پیرامون امام به تعداد نفرات جنگ بدر که ۳۱۳ نفر است جمع شوند بر امام واجب است قیام کرده و دست به تغییر بزند.

واژه «وجب» در این روایت شاهد مثال است که با دلالت منطوقی و با رویکرد تصریحی به این موضوع می‌پردازد که در صورت فراهم شدن یاران امام مهدی(ع) که تعدادشان ۳۱۳ نفر است قیام بر حضرت واجب خواهد شد تا با این قیام جهان و جهانیان را به سوی تغییر و تحول پیش ببرود.

چنانکه رهبر انقلاب در خصوص تربیت انسان‌های صالح می‌فرمایند: حقیقتاً این واقعیتی است که برای یک انقلاب، انسان‌سازی از همه چیز مهم‌تر است. اگر انقلاب، انسان‌سازی نکند، هیچ کاری نکرده است. اگر کسی فکر بکند، دلیل این معنا واضح است. یعنی این حرف، واقعاً استدلال نمی‌خواهد؛ چون دنیا بدون انسان صالح، یک پدیده‌ بی‌جان و کور و تاریک است. ۱۳۶۹/۱۰/۱۰

منابع:
۱. نعمانی، محمد، الغیبه، نشر صدوق، تهران ۱۳۹۷ق
۲. ابن عقده کوفی، احمد، فضائل امیر مومنان(ع)، قم؛ دلیل ما، ۱۴۲۴ق.
۳. ولایت و حکومت(بیانات مقام معظّم رهبری درباره‌ی ولایت و حکومت)، مرکز صهبا، تهران: مؤسسه‌ی جهادی مرکز صهبا؛‌۱۳۹۱ش.
۴. در مکتب جمعه (مجموعه خطبه‌های نماز جمعه تهران) ج۱- ۷، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران :  سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۹ش.
۵. مجلسی، محمدباقـر، بحارالأنوار‌، دارإحیاء التراث العـربی، چ۲، بیروت ۱۴۰۳ق.
۶. مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، جامعه مدرسین، قم ۱۴۰۹ق
۷. صدوق، محمد، من لایحضره فقیه، مصحح: علی اکبر غفاری، قم؛ جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ق، چ۲.