1393/04/31
به بهانه‌ی دیدار دانشجویی
مروری بر سبک پاسخگویی رهبر انقلاب به پرسش‌های دانشجویان
یکی از ویژگی‌های رفتاری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که از سالهای دور و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شده و در تمام سالیان مبارزه و خدمت در سنگرهای مختلف همچنان ادامه یافته، ارتباط با مردم و به‌ویژه نسل جوان و مخصوصاً دانشجویان و طلاب است که برای هر دوره نمونه‌های متعددی قابل اشاره است. از جمله:
* در دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی:
- روش انتقادی در بحث معارفی و تفسیر قرآن خصوصاً برای دانشجویان
- جلسات مکرر با گروه‌های مختلف جوانان
* پس از پیروزی انقلاب اسلامی:
- جلسات پرسش و پاسخ در مساجد تهران در ماه‌های آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی
- حضور در دانشگاه‌ها و در جمع دانشجویان پس از اشاره‌ی حضرت امام رحمه‌الله و برقراری ارتباط صمیمی و پرسش و پاسخ با وجود مسئولیت‌های فراوان در شورای انقلاب، وزارت دفاع، مجلس شورای اسلامی و...
* پس از انتخاب از سوی مردم به‌عنوان رئیس جمهور:
- ادامه‌ی ارتباط با دانشجویان با وجود مسئولیت‌های سنگین اجرایی کشور
- تقویت ارتباط با دانشجویان و برگزاری جلسات پرسش و پاسخ از طریق حضور در دانشگاه‌ها
ضرورت ارتباط با جوانان آیندهسازمعظمله در یکی از دیدارهای دانشجویان فرموده‌اند: «البته من سال‌هاست که با دانشگاه‌ها ارتباط دارم و به همه‌ی دانشگاه‌ها هم رفته‌ام؛ به دانشگاه شما هم چند بار آمده‌ام؛ البته آن زمانی که شما هنوز دانشجوی این دانشگاه نبودید. بالاخره با دوستانی که با دانشگاه‌ها ارتباط دارند، مشورت می‌کنیم و به هر دانشگاهی که نرفته باشیم، می‌رویم ... من همچنان از دوره‌ی جوانی با قشر دانشجو ارتباط داشته‌ام؛ نه فقط ارتباط صوری، واقعاً ارتباطگیری داشته‌ام؛ حرف می‌زدم، حرف می‌شنفتم، مباحثه می‌کردم، تعلیم می‌دادم، یاد می‌گرفتم؛ که تا الان هم ادامه دارد. امیدوارم تا هر وقتی که من زنده هستم، رابطه‌ی من با جماعت جوان و دانشجو قطع نشود؛ من این رابطه را دوست می‌دارم.»۱
ایشان بارها مسئولین قوای سه‌گانه و دیگر نهادها و دستگاه‌های کشور را به حضور در این نوع محافل مخصوصاً دانشگاه‌ها و شنیدن نظرات دانشجویان و پاسخگویی به سؤالات و توضیح عملکرد و مشکلات امور به آنان تشویق و حتی تکلیف کردهانددقت در این شیوه به‌خوبی نشان‌دهنده‌ی اعتقاد معظم‌له به کارایی، تأثیر و ضرورت این نوع حضور، ارتباط و پاسخگویی به پرسش‌های جوانان – که آینده‌سازان این کشور و پرچمداران آینده‌ی این انقلاب اسلامی‌اند- می‌باشد: «من مایل بودم جلسه را با سؤال‌های دانشجویان عزیز شروع کنیم. چون یکی از شیرین‌ترین رخدادها برای انسان این است که جوانانی که مظهر معرفت‌جویی و استفهام و طالب دانستن و آگاهی هستند، یک چیزی را از انسان بپرسند که انسان می‌تواند در محدوده‌ی اطلاعاتش به آن جواب بدهد و انسان به همین اندازه بتواند در رفع سؤال و ابهام در ذهن جوان که مظهر شادابی و نشاط و میل به پیشرفت است کمک کند به‌خصوص با توجه به این‌که ابهام‌آفرینی یکی از سیاست‌های اصلی کانون‌های معارض با جمهوری اسلامی است؛ این خودش یک سیاستی است؛ ابهام‌آفرینی؛ نقطه‌ی کور برای ذهن‌ها درست کردن. لذا من وقت عمده را باز هم صرف به همین پاسخ به سؤالات ان‌شاالله خواهم کرد.»۲
توصیه به مسئولان برای حضور در جلسات نقد دانشجوییبر اساس همین اعتقاد و باور است که ایشان بارها مسئولین قوای سه‌گانه و دیگر نهادها و دستگاه‌های کشور را به حضور در این نوع محافل مخصوصاً دانشگاه‌ها و شنیدن نظرات دانشجویان و پاسخگویی به سؤالات و توضیح عملکرد و مشکلات امور به آنان تشویق و حتی تکلیف کرده‌اند. زیرا از نظر ایشان جوانان متعهد پاکدل و مؤمن این کشور در صورت شنیدن توضیحات دست‌اندرکاران علاوه بر مصون ماندن از تبلیغات سوء دستگاه‌های تبلیغاتی استکبار که سعی در تضعیف باور مردم به مسئولان کشور دارند، نسبت به مسئولان کشور همدلی بیشتر پیدا کرده و نقش خود را در پشتیبانی از انقلاب و مسئولان کشور به‌خوبی ایفا خواهند کرد.
به‌عنوان نمونه معظم‌له در تاریخ ۱۳۹۰/۶/۲ خطاب به مسئولان می‌فرمایند: «لازم است جلسات نقد و پرسش و پاسخ میان مسئولین و دانشگاهیان تشکیل شود. بنده از سال‌ها پیش همیشه به مسئولین و به رؤسای جمهوری که در این مدت بودند، سفارش می‌کردم که بروید دانشگاه، بروید با دانشجوها حرف بزنید. خود من که همیشه می‌رفتم. بنده از اول انقلاب و از پیش از انقلاب با دانشجوها ارتباط داشتم و سفارش هم می‌کردم.»۳
رعایت اخلاق اسلامی و حریم اشخاصیکی از مهم‌ترین جلوه‌های بارز در نحوه‌ی پاسخگویی معظم‌له به پرسش‌ها رعایت جدی اخلاق اسلامی و حریم اشخاص است. در تعداد قابل توجهی از پرسش‌ها، دانشجویان با ذکر نام درباره‌ی پرونده‌ی قضایی یا دیدگاه‌های سیاسی برخی اشخاص سؤال می‌کنند. طبیعی است در شرایط خاصی که کشور در سالهای ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۲ به دلیل افراط و تفریط‌هایی که در محافل سیاسی، مطبوعاتی، و حتی برخی دستگاه‌ها و قوای کشور صورت می‌گرفت قرار داشت، دانشجویان خواستار موضع‌گیری صریح مقام معظم رهبری درباره‌ی اشخاص و گروه‌ها بودند. اما ایشان با دقت تمام در پاسخ عملاً درس عدالت و تقوا را به دانشجویان آموزش می‌دهند. برای نمونه:
* دانشجویی به صورت کتبی دو سؤال در مورد فردی خاص و همچنین سرانجام پرونده‌ی شهرداری تهران مطرح می‌کند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به سؤال اول می‌فرمایند: «در سؤال اول اسم خاص است و من همان‌طور که گفتم جواب نمی‌دهم.» و در پاسخ به سؤال دوم هم اضافه می‌کنند من هیچ دخالتی در این ندارم، روند قضایی باید طی شود.»۴
* سؤال‌کننده‌ی دیگری با ذکر نام فردی تقاضای اعزام گروه تحقیق به دفتر نمایندگی رهبری در دانشگاهی را می‌کند و معظم‌له در پاسخ فرمودند: «با اجازه‌ی نویسنده‌ی این نامه، این اسم را نمی‌آورم که قضیه خصوصی نشود.» و تأکید می‌کنند که درباره‌ی موضوع تحقیق خواهند کرد.۵
* دانشجوی دیگری در مورد محاکمه‌ی یاران انقلاب می‌پرسد. مقام معظم رهبری در پاسخ می‌فرمایند: «دو نفر را اسم آورده‌اند که من اسم‌ها را اصلاً نخواهم خواند. این را توجه داشته باشید، من اسم اشخاص را این‌جا، چه به نیکی چه به بدی یاد شده باشند نمی‌خوانم ...»
یکی از مهم‌ترین جلوه‌های بارز در نحوه‌ی پاسخگویی معظم‌له به پرسش‌ها رعایت جدی اخلاق اسلامی و حریم اشخاص استآنگاه در پاسخ ادامه می‌دهند این‌که کسی چون جزو یاران انقلاب بوده، اگر کاری خلاف قانون کرد نباید محاکمه شود غیر منطقی است و ... و در واقع رعایت اصل عدالت و یکسان بودن همه‌ی افراد در برابر قانون را مورد تأکید قرار می‌دهند.۶
حمایت از مسئولاناز دیگر نکات قابل توجه در مجموعه‌ی پاسخ‌های مقام معظم رهبری به پرسش‌های دانشجویان، تأکید بر حمایت از مسئولین قوا خصوصاً قوه‌ی مجریه و ذکر دلایل این حمایت است. معظم‌له با بیان سختی‌ها و دشواری‌های امور اجرایی، اعتماد به مسئولین و دولت‌های منتخب مردم و حمایت از آنان را وظیفه‌ی خود و همه‌ی افراد و گروه‌های معتقد به نظام و انقلاب می‌دانند و انتقادهای مخرب و حملات پی‌درپی به دولت‌ها در مجامع عمومی را امری خلاف مصلحت دانسته و ضمن تأکید بر وجود پاره‌ای انتقادات به عملکرد مسئولین مختلف در ادوار گوناگون، تذکر خصوصی به آنان با دلسوزی و نصیحت خیرخواهانه و امید به اصلاح امور را امری صحیح و قابل قبول مصداق صحیح انتقاد سازنده می‌دانند و بر شیوه‌ی خود در حمایت از همه‌ی دولت‌ها، تذکرات خصوصی به مسئولین، و هشدار علنی در صورت بروز عارضه‌ای مهم با رعایت مصلحت حفظ نظام تأکید می‌کنند.۷
از دیگر نکات قابل توجه در مجموعه‌ی پاسخ‌های مقام معظم رهبری به پرسش‌های دانشجویان، تأکید بر حمایت از مسئولین قوا خصوصاً قوه‌ی مجریه و ذکر دلایل این حمایت استهمچنین به رسمیت شناختن تفکیک قوا و عدم مداخله در امور هر قوه و مخصوصاً قوه‌ی مقننه از دیگر تأکیدات معظم‌له است. پاسخ به برخی از این پرسش‌ها۸ به‌خوبی نشان‌دهنده‌ی حساسیت ایشان در حفظ استقلال قوه‌ی مقننه و عدم مداخله در امور لوایح و مصوبات از یک‌سو و حمایت از قوانین مصوب مجلس که به تأیید نهایی شورای نگهبان رسیده باشد از سوی دیگر است.
البته این حمایت‌ها نافی مسئولیت یکسان همه‌ی افراد، گروه‌ها و مسئولین در برابر قانون نظارت بر عملکرد آنان نیست. ایشان در پاسخ به پرسش‌هایی۹ در این زمینه بر ضرورت نظارت بر همه‌ی نهادها و دستگاه‌ها حتی نهادهای منسوب به دفتر رهبری یا دستگاه‌هایی که مسئولین آن‌ها از طرف مقام معظم رهبری منصوب می‌شوند تأکید می‌کنند.
طرح چند نکته با دانشجویان معمولاً دانشجویان که از اقشار جوان و آرمان‌گرا در هر جامعه خصوصاً جمهوری اسلامی ایران می‌باشند با دیدن برخی معضلات و ناکامی در نیل به برخی اهداف ممکن است دچار ناامیدی یا افسردگی شوند. مقام معظم رهبری با درک دقیقی که از روحیات این نسل پرشور دارند و با علاقه‌ی قلبی خاص به ایشان همواره در دیدارهای خود با این گروه چند نکته را مورد توجه و تأکید قرار می‌دهند از جمله:
الف. تحلیل‌های صحیح و منصفانه که در آن از بزرگ‌نمایی و سیاه‌نمایی مسائل کشور خودداری شود.۱۰
ب. تشریح پیشرفت‌های صورت‌گرفته در موضوعات مختلف پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مقایسه با دوران ستمشاهی پهلوی و یا وضع دیگر کشورها.۱۱
ج. همدلی و تأیید نگرانی‌ها و آرمان‌خواهی نسل جوان.۱۲
د. امیدبخشی واقع‌بینانه به جوانان و ترسیم آینده‌ای روشن با اتکال به خدا، تداوم تلاش و بصیرت به موضوعات مختلف.۱۳
ه. به رسمیت شناختن اختلاف سلیقه در مسائل سیاسی - اجتماعی و عدم هراس از اختلافات سلیقه‌ای و روشی۱۴
و. آرامش‌بخشی و عدم نگرانی از صراحت و رک‌گویی جوانان در ابراز عقیده۱۵
ز. استفاده از عنصر طنز و مزاح برای تلطیف فضا و القای روحیه‌ی نشاط به جمع و نیز تذکر به دانشجویان، از جمله:
* در پاسخ به برخی پرسش‌های کتبی به اغلاط املایی و یا بد خط بودن برخی دانشجویان و یا برخی نکات دیگر اشاره کرده‌اند.۱۶
* معظم‌له وقتی پرسش کتبی یکی از دانشجویان را قرائت می‌کنند، در سطر آخر آن می‌بینند که آن دانشجو نوشته: «... خواهشمندم این درخواست را در بین جمع ارائه نفرمایید» ایشان در پاسخ می‌فرمایند: «من اول که این پایین را نمی‌خوانم ... حقش بود بالایش می‌نوشتند» و بعد با این‌که معلوم است که خطا از آن دانشجو بوده که در ابتدای نامه‌ی خود، محرمانه بودن آن را درج نکرده، معظم‌له با بزرگواری از آن دانشجو معذرت می‌خواهند.۱۷ بدین ترتیب هم از رنجش آن دانشجو جلوگیری شده، هم جمع حاضران با نمونه‌ای از حسن سلوک اخلاقی به‌صورت عملی آشنا شده‌اند.
آزادی و احساس امنیت دانشجویان در طرح پرسش‌های متنوع سیاسی - اجتماعی، فرهنگی و حتی شخصی و یا درباره‌ی زندگی شخصی و مبارزات مقام معظم رهبری، زمینه‌ی طرح بسیاری از مطالب خواندنی در موضوعات مختلف و حاوی نکته‌های ناب را فراهم کرده است
ح. آزادی و احساس امنیت دانشجویان در طرح پرسش‌های متنوع سیاسی - اجتماعی، فرهنگی و حتی شخصی و یا درباره‌ی زندگی شخصی و مبارزات مقام معظم رهبری، زمینه‌ی طرح بسیاری از مطالب خواندنی در موضوعات مختلف و حاوی نکته‌های ناب را فراهم کرده است که مروری مختصر بر فهرست پرسش‌ها به‌خوبی نشان‌دهنده‌ی این نکات جالب توجه و متنوع است. برای نمونه:
- ویژگی‌ها و خصوصیات دوران جوانی و جوان مسلمان
- الگوگیری دختران جوان از زندگی حضرت فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها
- خاطرات معظم‌له از دوران جوانی و علایق ایشان
- تبیین مفهوم و محدوده‌ی آزادی، جمهوریت و انتقاد
- تحلیل علل وقوع انقلاب اسلامی
- مبارزه با فساد اداری و اقتصادی
- نوگرایی، مد، نیاز به هیجان و حجاب
- مسائل مربوط به ولایت فقیه، نظارت بر رهبری، میزان و نحوه‌ی آگاهی مقام معظم رهبری از مسائل کشور و نحوه‌ی اطلاع از دیدگاه معظم‌له
- تهاجم فرهنگی، جمود و تحجر
- روحانیت و دادگاه ویژه‌ی روحانیت
از نکات قابل توجه در این دیدارها بیانات ابتدایی مقام معظم رهبری در برخی از دیدارها است. همچنین گاه بدون طرح سؤالی از سوی دانشجویان، معظم‌له به دلیل اهمیت برخی از مطالب مستقلاً به آن پرداخته‌اند؛ به‌عنوان نمونه ایشان در پایان دیدار با جمعی از جوانان در تاریخ ۱۳۷۷/۱۱/۱۳ با توجه به عدم طرح پرسش در موضوع نماز به بیان بحثی درباره‌ی اهمیت نماز پرداخته‌اند.۱۶
پی‌نوشت‌ها:
۱. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۸۲/۲/۲۲
۲. همان
۳. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از اساتید دانشگاه‌ها ۱۳۹۰/۶/۲
۴. علیرضا مختارپور قهرودی، ۱۳۹۳، پرسش و پاسخ (پاسخ به پرسش‌های دانشجویان)، تهران: انقلاب اسلامی، ص ۷۴
۵. همان، ص ۱۱۹
۶. همان، ص ۲۸۸
۷. همان، صص ۱۱۲، ۲۹۴، ۲۹۶
۸. همان، صص ۸۰، ۳۷۰، ۳۸۵، ۴۲۲
۹. همان، صص ۳۱۰، ۳۲۸
۱۰. همان، ص ۲۲۸
۱۱. همان، صص ۲، ۲۵۳، ۳۳۸
۱۲. همان، صص ۲۰۳، ۲۸۴
۱۳. همان، ص ۳۴۴
۱۴. همان، صص ۲۳، ۱۰۸
۱۵. همان، صص ۲۲۸، ۲۴۰
۱۶. همان، صص ۵۵، ۹۳، ۱۱۶، ۲۲۸، ۲۸۴
۱۷. همان، ص ۴۴۱
۱۸. همان، ص ۱۹۴