رهبر انقلاب اسلامی در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت عید قربان (۹۹/۵/۱۰) فرمودند: «مشکلات بزرگی که امروز حول و حوش دشمن اصلی ما را گرفته که دشمن اصلی ما نظام آمریکا و رژیم آمریکا است، قابل مقایسه با مشکلات ما نیست، ده‌ها برابر بزرگ‌تر از مشکلات ما است؛ آمریکایی‌ها محصور به مشکلات گوناگون هستند» و سپس مواردی از آنان را ذکر کردند. پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در پرونده «آمریکای آشفته» برای بررسی بیشتر مشکلات جامعه آمریکا، گفتگویی با آقای دکتر مجتبی رضاخواه، نماینده مردم تهران در مجلس و استاد دانشگاه تربیت مدرس انجام داده است.

با توجه به وضعیت آمریکا و بحث‌های قبل از انتخابات آمریکا، مهم‌ترین مشکلات آمریکا چیست؟ و وضعیت نظام سیاسی و اجتماعی مردم آمریکا چگونه است؟
زمانی که آقای ترامپ رئیس‌جمهور شد دست روی موضوعات و مشکلاتی گذاشت که برای آمریکایی‌های سفیدپوست و افرادی که خودشان را صاحب آمریکای فعلی می‌دانند، مهم بود. مثلاً یکی از مسائلی که ترامپ روی آن دست گذاشت این بود که می‌گفت اگر جلوی مهاجرت را نگیریم، در سال ۲۰۳۵ تعداد آمریکایی‌های سفیدپوست از نصف کمتر می‌شوند. به این مفهوم که تعداد مهاجرین و سیاه‌پوستان و سرخ‌پوستان بیشتر از آمریکایی‌های سفیدپوست می‌شوند. خب این یکی از معضلاتی است که طبق قانون اساسی آمریکا در تناقض بود. چون قانون اساسی آمریکا اجازه‌ی مهاجرت را می‌دهد، امّا ترامپ به‌نحوی می‌خواست جلوی آن را بگیرد. البته بعد از اینکه به ریاست‌جمهوری رسید، دستوراتی علیه مهاجرت ابلاغ کرد.

یا در مورد موضوعاتی همچون اسلام‌هراسی و رشد اسلام در آمریکا، آمارها نشان می‌دهد که دهه‌های گذشته، رشد اسلام در کشور آمریکا بسیار زیاد بوده است. اگر بخواهم خیلی دقیق‌تر بگویم آن افرادی که سابقه‌ی زندگی زیادی در آمریکا دارند می‌گویند که بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، رشد اسلام در آمریکا به‌شدت سرعت گرفت. یک بخشش به‌ این خاطر است که از طرف برخی از مردم آمریکا مثل سیاه‌پوستان و سرخ‌پوستان که مورد ظلم قرار گرفتند، دین اسلام مورد استقبال قرار گرفت و اسلام رشد پیدا کرد. البته وهابی‌ها هم برای اینکه اسلام شیعی رشد پیدا نکند، سرمایه‌گذاری زیادی کردند که اگر قرار است اسلام هم در آمریکا رشد پیدا کند اسلام وهابی باشد نه اسلام شیعی. در این چهار دهه‌ی گذشته، رشد اسلام بسیار بالا بوده و این موضوع هم یکی از مسائلی بود که ترامپ روی آن دست گذاشت که جلوی رشدش گرفته شود. البته بعد از اینکه به قدرت رسید محدودیت‌هایی را برای مساجد اعمال کرد.
امّا آمریکا در این چندساله گذشته مسائل و مشکلات و معضلات اجتماعی و اقتصادی داشته که الان نمود بیشتری در جامعه پیدا کرده است. به‌طور مشخص بعد از کرونا این مسائل بیشتر و قابل مشاهده‌تر شده است. حدود چهل میلیون شغل در آمریکا از دست رفت و تظاهرات و اعتراضات زیاد شد. جدای از دست‌وپنجه نرم‌کردن با مشکلات اقتصادی، مردم وقتی معضلات اجتماعی و برخورد پلیس با سیاه‌پوستان را مشاهده کردند، دست به اعتراضات عمومی و تظاهرات خیابانی زدند.

آمار تظاهرات‌ و راهپیمایی‌ها در مقایسه با دولت‌های دیگر رشد قابل توجهی در این دوران پیدا کرده است. به‌طور مشخص بخشی از آمریکایی‌ها یعنی سیاه‌پوستان و سرخ‌پوستان و حتی بخشی از سفیدپوستان که به دموکرات‌ها معروف‌اند، در برابر سیاست‌های ترامپ اعتراضشان را علنی کردند. اگر به اخبار سال ۲۰۱۷ برگردیم، از اوّلین روزی که ترامپ در ژانویه‌ی ۲۰۱۷ به قدرت رسید، تظاهرات‌ در ایالت‌های مختلف آمریکا شروع شد. حتی از همان ابتدا بحث عدم صلاحیت و استیضاح ترامپ هم مطرح شد.

این نشانگر دو نکته است. نکته‌ی اوّل اینکه مشکلات اقتصادی و اجتماعی در آمریکا رو به افزایش هست. دوم، شکاف اجتماعی دارد اتفاق می‌افتد. شاید چیزی که در دهه‌های گذشته به این شکل مشاهده نمی‌شد، افتراق بین جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها‌ بود که الآن نمود بیشتری پیدا کرده است. و در دوران قبل از ترامپ تابه‌حال به این صراحت نبوده باشد.

در حال حاضر آمریکا این معضلات را دارد. همین الان که کمتر از ۴۵ روز به انتخابات آمریکا باقی مانده، معضلات اقتصادی نمود بیشتری پیدا کرده و شکاف‌های اجتماعی عمق بیشتری پیدا کرده است. مسائلی مثل آزادی خرید اسلحه معارضان بیشتری پیدا کرده است. همیشه افرادی بودند که هم مخالف و هم موافق از این موضوع باشند. یعنی از هر دو طرف این موضوع موافق و مخالف داشته، امّا به نظر می‌آید این موضوع در شرایط فعلی دارد باعث شکاف اجتماعی بیشتری می‌شود. دلیلش هم این است که وقتی ناامنی بیشتر می‌شود افراد احساس می‌کنند که باید برای دفاع از خودشان اسلحه تهیه کنند و همین تهیه‌ی اسلحه نهایتاً می‌تواند ناامنی را بیشتر کند. یعنی افراد برای دفاع از خودشان ممکن است باعث کشتار بقیه شوند.

نکته‌ای که الان به نظر من شاید خیلی ویژه باشد در شرایط فعلی این است که شرایط سیاسی در آمریکا به وضعی رسیده که عمیق‌شدن تظاهرات خیابانی بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا بسیار محتمل هست. یعنی چه ترامپ رئیس‌جمهور شود چه بایدن، احتمال اینکه اعتراضات به سطح خیابان‌ها کشیده شود زیاد است. درهرصورت طرفداران ترامپ قطعاً نمی‌پذیرند که بایدن رأی بیاورد و خود شخص ترامپ هم گفته که کاخ ریاست‌جمهوری را ترک نمی‌‌کند. از طرف دیگر اگر ترامپ رأی بیاورد قطعاً دموکرات‌ها ساکت نمی‌نشینند. دموکرات‌هایی که ‌در روزهای اوّل ریاست‌جمهوری ترامپ اعتراض‌های مکرر و متعددی داشتند، اگر مجدداً انتخاب شود قطعاً اعتراضاتشان عمیق‌تر خواهد شد و شرایط فعلی سیاسی آمریکا را خیلی شکننده می‌کند.

برخی شرایط انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا را با سال انتخابات سال ۸۸ ایران تشبیه می‌کنند که آن زمان اعتراضاتی اتفاق افتاد. امّا یک تفاوت شرایط ایران با شرایط آمریکا این است که رسانه‌های خارجی قوی بر روی عموم مردم آمریکا تأثیر خیلی قابل توجهی ندارند. ولی سال ۸۸ شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک و توئیتر یا رسانه‌های خارجی تبلیغات بسیار وسیعی علیه نظام ایران انجام دادند و مخاطبان قابل توجهی داشتند و روی آن‌ها تأثیر گذاشتند. امّا الان شرایطی که در آمریکا وجود دارد این است که خود مردم آمریکا با هم درگیرند و دیگران تلاش نمی‌کنند که افتراق شکل بگیرد. و این افتراق به‌صورت ذاتی به‌وجود آمده است. به نظر من این خودش نکته‌ی ویژه‌ای است که در شرایط فعلی آمریکا شاهدش هستیم.

وضعیت انتخابات آمریکا را چطور می‌بینید؟ اگر بایدن رأی بیاورد ترامپ کوتاه نخواهد آمد و بعضی از نظرسنجی‌های معتبر از احتمال پیروزی بایدن خبر می‌دهند. این نظرسنجی‌ها چقدر در انتخابات آمریکا تأثیرگذار است؟
به نظر من این نظرسنجی‌ها خیلی قابل اعتماد نیستند. دلیلش هم این است که این نظرسنجی‌ها به‌سرعت در حال تغییرند. مثلاً اگر روند تغییر نظرسنجی‌ها را در یکی دو ماه گذشته ببینید، ترامپ وضعش خیلی خوب بود، ولی به‌خاطر کرونا وضعیت اقتصادی آمریکا خراب شد، و وضع ترامپ هم در نظرسنجی‌ها خراب شد. امّا دوباره بعد از مدتی بالاتر آمد. ترامپ همچنان در اغلب نظرسنجی‌ها با اختلاف کمی از بایدن بالاتر است.

سال ۲۰۱۶، یادم می‌آید که در اغلب نظرسنجی‌ها کلینتون بالاتر از ترامپ بود. امّا نهایتاً ترامپ آن هم با آراء الکترال‌ها رأی آورد. واقعیتش آراء کلینتون بیشتر بود، امّا آراء الکترال ترامپ به‌صورت قابل توجهی بیشتر بود. علی‌رغم اینکه نظرسنجی‌ها چیز دیگری را نشان می‌دهند، من فکر می‌کنم که همچنان با این شرایط احتمال رأی‌آوری ترامپ بیشتر از بایدن باشد. البته این را هم صرفاً باید به‌صورت احتمالی گفت و نمی‌شود خیلی با قطعیت صحبت کرد. دلیلش هم این است که هم نظرسنجی‌ها و آراء روزبه‌روز دارند تغییر می‌کنند و هم شرایط کرونا شاید منجر به این شود که تعداد شرکت‌کنندگان در انتخابات تغییر کنند. یعنی ممکن است که برخی از ترس کرونا حضوری برای رأی‌دادن اقدام نکنند و بخواهند به‌صورت پستی رأی بدهند.

می‌دانید که در اغلب ایالت‌های آمریکا به‌صورت پستی هم می‌شود رأی داد. البته همین پستی‌شدن انتخابات و عدم حضور ممکن است باعث اختلافات بیشتر شود، چون الان زمزمه‌هایی هست و ممکن است کسانی که به‌صورت حضوری شرکت ‌کنند مثلاً فرض کنید برای ترامپ بیشتر باشد و دموکرات‌ها بیشتر بخواهند به‌صورت پستی رأی دهند. اگر پستی رأی دهند، مفهومش این است که آرائشان دیرتر خوانده می‌شود و این احتمال وجود دارد که ترامپ خیلی سریع‌تر پیروزی خودش را اعلام کند. و بعداً آراء پستی را بخوانند. و یک کاری کنند که احتمال تغییر آراء نباشد. از این بحث‌ها هست. با توجه به شرایط فعلی، خیلی نمی‌شود با قطعیت اظهارنظر کرد که چه اتفاقی می‌افتد، امّا شرایط فعلی پتانسیل ایجاد اختلاف در بین مردم آمریکا را دارد.

بعد از ماجرای کرونا شکاف اجتماعی گسترده‌تر شد. از آتش‌زدن پرچم آمریکا در اعتراضات تا آن مواردی که به ملی‌گرایی مردم آمریکا ضربه می‌زند. تحلیل شما در این باره چیست؟
من فکر می‌کنم اوّل از همه آمریکایی‌ها اغلب درگیر امورات زندگی‌شان هستند و در چند دهه‌ی گذشته بوده‌اند. شاید بیشتر امورات اقتصادی و معیشت شخصی برایشان مهم بوده و اغلب هم زندگی‌شان تأمین می‌شد. امّا الان به شرایطی رسیدند که بخش قابل توجهی‌ از مردم به‌خصوص بعد از شیوع کرونا بیکار شدند. غالب مردم آمریکا، سیاسی نبودند، امّا اغلب به‌خاطر اینکه درگیر کارهای روزمره و مسائل اقتصادی و تأمین زندگی‌شان بودند، درگیر سیاست نبودند. یعنی پرداختن به مسائل سیاسی برایشان خیلی موضوعیتی نداشته است.

امّا الان بعد از کرونا که جمعیت قابل توجهی بیکار شدند، فرصت پیدا کردند که مسائل سیاسی و مشکلات اجتماعی خودشان را بررسی کنند. اگر دقت کنید رفتار پلیس آمریکا با سیاه‌پوستان، اعتراضات بیشتری را ایجاد کرده است. فکر می‌کنم یک بخشش این باشد که وقتی افراد برای تأمین زندگی‌شان درگیر کارهای متعددند، وقت نمی‌کردند و اهمیتی به این مسائل نمی‌دادند. امّا الان که بیکار شدند فرصت تماشای اخبار را دارند و بیشتر به این موضوعات می‌رسند. به نظر من ترکیب مسائل اقتصادی و سیاسی‌ترشدن مردم آمریکا یک پتانسیلی ایجاد کرده که به آشوب‌ها و تظاهرات‌ خیابانی بیانجامد و رشد و عمق بیشتری پیدا کند.

من فکر می‌کنم آمریکا دارد وارد دوران جدیدی می‌شود. شاید هم یک تحلیل بهتر این باشد که آمریکا با آمدن ترامپ وارد دوران جدیدی شده و کرونا باعث شده که این دوران رشد و سرعت بیشتری بگیرد. برداشت شخصی من این است که این انتخابات باعث می‌شود که عمق بیشتری به این اختلافات داده شود.

برخی‌ در داخل کشور منتظر نتایج انتخابات آمریکا هستند که چه می‌شود. با این نگاه که حل مشکلات کشور یا وضعیت فعلی کشور را به انتخابات آمریکا گره می‌زنند. تحلیل شما در این باره چیست؟
اولاً این انتظار، انتظار بسیار بی‌جایی است. فرض کنید که دموکرات‌ها بر سر کار بیایند. آیا این باعث می‌شود که رابطه‌شان با ایران خوب باشد یا روی اقتصاد ایران تأثیر بگذارد؟ این انتظار، انتظار واهی هست. تصور کنید که دموکرات‌ها رابطه‌ی خوبی با ایران برقرار می‌کنند یا به اقتصاد ایران کمک می‌کنند که رشد کند، اصلاً این انتظار، انتظار بی‌خودی است. چرا؟ چون آمریکا الآن خودش این‌قدر درگیر مشکلات هست که اگر رئیس‌جمهور منتخبشان بتواند به این مشکلات برسد هنر بزرگی کرده است.

ثانیاً همه‌ی کشورها به‌خصوص آمریکا منافعشان برایشان مهم است. اینکه تصور کنیم که با انتخاب یک رئیس‌جمهور دیگر، به منافع کشورهای دیگر می‌رسند، این هم تصور خیلی احمقانه‌ای است. ببینید آمریکا در دوران ترامپ چه اتفاقی برایش افتاد؟ ترامپ از خیلی از معاهدات بین‌المللی خارج شد و رابطه‌اش را با اروپایی‌ها دچار تزلزل کرد. حتی از معاهده‌ی پاریس هم بیرون آمد. معاهداتی که با مکزیک و کانادا داشت، بعضاً این معاهدات هم به نفع آمریکا دچار یک تغییرات اساسی شدند. یک قراردادی بین آمریکا، مکزیک و کانادا به نام "نفتا" بود که مربوط به مبادلات تجاری این کشورها با هم بود. از زمانی که ترامپ سر کار آمد، این معاهدات دچار تغییرات اساسی شد که منافع آمریکا را تأمین کند. چرا؟ برای اینکه برخی از مشکلات اقتصادی آمریکا حل شود.

به این نکته توجه کنید؛ آمریکایی که در تقابل با کانادا و مکزیک به‌دنبال تأمین منافع ملی خودش هست، چه دلیلی دارد که به‌دنبال تأمین منافع ملی ایران باشد؟ اصلاً این تصور، تصور کاملاً بچه‌گانه‌ای است. با تجربه‌ای که من از زندگی در آمریکا دارم، قطعاً هرکدام از این دو نفر رئیس‌جمهور شوند منفعتی برای ایران نخواهند داشت.

ما باید به رفتار آمریکا در مواجهه با کشورهای دیگر رجوع کنیم. طبیعی است که آمریکایی‌ها به‌دنبال تأمین منافع خودشان هستند. من خیلی صریح عرض می‌کنم و این چیزی نیست که صرفاً تحلیل من باشد و حرف مشخص آقای بایدن است. اگر تصور این باشد که آقای بایدن رئیس‌جمهور شود و تحریم‌ها علیه ایران را برمی‌دارد، این تصور، تصوری خام و خیالی بیش نیست. اتفاقاً آقای بایدن گفته باید تحریم‌های هوشمندانه‌ای علیه ایران اعمال کرد. بنابراین اصلاً این خبرها نیست که بگوییم تحریم‌ها برداشته خواهد شد. بلکه تحریم‌ها علیه ایران حتی بیشتر هم خواهد شد.

من فکر می‌کنم اعتماد به آمریکا و معطل نگه‌داشتن کشور برای تصمیم غربی‌ها به‌خصوص آمریکا سیاست بسیار مخربی است. ما باید بپذیریم که آمریکا و اروپای فعلی سیاست‌هایشان علیه کشور ما به همین منوال خواهد بود. حتی ممکن است یک دهه هم این شرایط طول بکشد. ما باید خودمان، برای خودمان راه‌حل پیدا کنیم. راه‌حل ما هم در داخل کشور است. باید خودمان تلاش کنیم که مشکلات را حل کنیم. اگر قوی شویم و به‌جایی برسیم که کشور این‌قدر قوی شده باشد که تحریم‌ها و تهدیدها علیهش اثری نداشته باشد، آن‌وقت در آن شرایط ممکن است که نوع مواجهه‌ی آمریکا و کشورهای اروپایی با ما تغییر کند. امّا تا زمانی که ما خودمان را معطل آن‌ها نگه داریم، قطعاً احساس می‌کنند که ما از آن‌ها حساب می‌بریم و تلاش می‌کنند که تحریم‌ها را افزایش دهند. ما باید قدرت پیدا کنیم تا نوع مواجهه‌ی کشورهای دیگر با ما تغییر کند.