سلسله نشست‌های گفتمانی «زن و خانواده» در اندیشه رهبر انقلاب، چند روزی است در مشهد مقدس آغاز شده است. پنجمین نشست گفتمانی، امروز با موضوع نقش زن در اقتصاد خانواده برگزار شد. در این نشست دکتر عادل پیغامی استاد دانشگاه و اقتصاددان به سخنرانی پرداخته و با بیانی تخصصی به تبیین سرفصل های نقش حیاتی زن در اقتصاد خانواده پرداخت.
 
دکتر پیغامی در ابتدا با بیان تسلیت ایام شهادت سیدالشهدا(ع) و این که جایگاه واقعی امام حسین شناخته نشده است، گفت: شهید مطهری در کتاب ده گفتار حرف قابل تاملی زده اند که اگر آن را بفهمیم احتمالا می توانیم گام دوم انقلاب اسلامی را بهتر متوجه شویم. ایشان می گویند اگر بخواهیم در مسیر علم و پیشرفت قرار بگیریم و از مسیر عقب ماندگی ها به دور شویم، تنها راهش استفاده از عواطف خالصانه ای است که مردم در موضوع امام حسین خرج می کنند. ما جامعه سازی را به نهضت عاشورا مدیونیم. باید قطعا مسیر و جایگاه واقعی حسین به علی (ع) را درک کنیم و بخواهیم به آن اتفاق بپیوندیم. یعنی آن رویداد اتفاقی منحصر به یک زمان و مکان نیست. با این مقدمه می توان درک بهتری نسبت به امروز انقلاب اسلامی، گام دوم انقلاب و پیشرفت جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم.

خانواده حیات بخش هر کدام از نقش های زن است
حال باید ببینیم در گستره اقتصاد مقاومتی نقش زن و خانواده را چه می دانیم. طبیعی است در این بازه زمانی کوتاه می توان تنها به سرفصل ها اشاره کرد و هر کدام از این موارد آغازی است بر تامل و تحقیق و پژوهش در رابطه با درک بهتری از نقش زن در گستره اقتصاد مقاومتی. این محورها برای هر کدام از ما به عنوان کنش گر در انقلاب اسلامی دانستنش ضروری است. زن بر خلاف حرف عده ای در نگاه دینی ما موجودی درجه دوم نیست. فطرت انسانی جنسیت بردار نیست و جالب این که دین اسلام به عنصر زن نگاه ویژه تری دارد. حوزه جنسیتی زن در نظام هستی در چهار نقش تبیین می شود. به این صورت که نقش دختری، نقش خواهری، نقش همسری و نقش مادری که هر کدام از این موارد بدون خانواده بی معناست و خانواده حیات بخش هر کدام از نقش های زن در این حوزه است. هر مجموعه ای که به دنبال تمدن است، مجبور است عنصر زن را یا در نقش غیر جنسیتی تعریف کند و یا اگر در نقش جنسیتی تعریف کرد، باید در ظرف خانواده این نقوش تحقق یابد.

خانواده شرکت نیست، مهم ترین سلول اجتماع است
غربی ها نگاهشان معمولا فرد و جامعه است. اما در نگاه اسلام، ما فرد، خانواده و جامعه داریم. در غرب اهمیت با جامعه است، تمامی شرکت ها و مجموعه ها باید در راهبرد این جامعه تعریف شوند. به تعبیر شهید مطهری در نگاه اسلامی ما اصالتی به نام خانواده داریم. به این صورت که دو نفر شریک شده و خانواده را تشکیل داده اند. شرکت ها اصالتی ندارند، اما خانواده در نگاه اسلام اصالت و اهمیت وسیعی دارد. خانواده مهم ترین سلول اجتماع است. خانواده برای ما یک هویت اصیل است، پس اقتصاد آن نیز یک سلول بنیادین و دارای اهمیت است. اگر درکشور قائل به اقتصاد مقاومتی هستیم، پس اقتصاد خانواده نیز باید مقاومتی شود. به تعبیر مقام معظم رهبری، اول باید اقتصاد خانواده مقاومتی شود، بعد اقتصاد شهر مقاوم شود، بعد اقتصاد استان مقاوم شود و در نهایت اقتصاد ملی مقاوم شود. از آن سو ویرانی بنیاد خانواده و به تبع آن اقتصاد خانواده سم است. هدفی که دشمن پیوسته به دنبال آن است. برای انقلاب صنعتی نیاز به از بین بردن خانواده بود. چون زنی می خواستند که در معدن کار کند. در آن شرایط نیاز به کارگر ارزان وجود دارد، پس دیگر جامعه غربی نمی تواند به زن به عنوان زن یا همسر یا مادر نگاه کند. اگر بتواند استعماری بر او پیدا کرده و به عنوان کارگر هرچه ارزان تر بهره مند شود، وسیله به دردبخوری در نظام اقتصادی غرب خواهد بود. به همین جهت ویرانی بنیاد خانواده برای آن ها اتفاقی بد به شمار نمی رود اما در نظام اسلامی ما به شدت آسیب زاست. همین دلیل هم سبب می شود تا دنبال تخریب نظام خانواده در کشور ما باشند.

حمله همه جانبه به زن برنامه دشمن است
شاهد هستیم که هجمه همه جانبه به عنصر زن با تعاریف ایرانی اسلامی صورت می گیرد. ویرانی بنیاد خانواده و حمله همه جانبه به زن برنامه دشمن است. گاهی شاهد آن هستیم که قوانینی که سکولارها و اندیشمندان خودشان برای زن ایجاد کرده اند، اما همین موارد را برای زنان جامعه ما نمی خواهند. این جا معلوم می شود که هدف حتی پیاده کردن الگوی غربی زن نبوده و فراتر از این ها برای زنان مسلمان برنامه دارند. ما باید در این مسائل مراقبت بسیار بیشتری در برابر برنامه دشمن داشته باشیم. در این عرصه باید صیانت جدی از خانواده داشته باشیم. صیانت خانواده بخش اعظمی در صیانت از زن خواهد بود. ما در عرصه صیانت از زن قوانین خوبی نداریم. برای نمونه ما در حمایت های بیمه ای از کارگران در خارج از خانه حمایت های متفاوتی انجام می دهیم که اگر هر اتفاق یا حادثه ای رخ داد، بتوان تا حدودی آن را جبران نمود. اما برای زن خانه دار ما اگر خدایی ناکرده هر اتفاقی در منزل بیفتد حمایت لازم صورت نمی گیرد. برای زنی که در بقالی و کارخانه و جاهای دیگر کار نمی کند، و در منزل همسر به نقش پر اهمیت مادری و همسری می پردازد، حقوق بازنشستگی وجود ندارد. این ها مواردی است که در قوانین به آن در حد و شانیت حمایت لازم انجام نشده است. رهبری می فرمایند باید خانواده را احیا کنیم. ایشان می گویند: حیات جمعی خانواده به حیثی که زن محور است، باید دیده شود.

فمینیست ها در واقع نفوذی نظام ماتریالیستی غرب‌اند
آن چیزی که سبب شده تا به ارزش گذاری شاید و باید در حوزه زن نپردازیم بخشی مربوط به غفلت ما در رابطه با شناخت اسلام ناب بوده است. بخش دیگر هم سرو صدای فمینیست ها و سکولار ها بوده به گونه ای که نگذاشته اند جریان صحیح برای زنان رخ داده و زن را به سوی نظام بی خانواده غربی سوق داده اند. آنان به نام فمینست آمده اند اما در واقع نفوذی نظام ماتریالیستی است که زن را برای کار ارزان و کارگری ارزان قیمت می خواهد. اگر چه در کشور ما قانون کار، زن و مرد را برابر می داند و حقوق یکسان درنظر می گیرد، اما خارج از قانون کار این گونه نیست. غالبا به حقوق زنان اجحاف شده و دستمزد بسیار کمتری پرداخت می شود. فشار کار و دقت زن و مرد یکسان نیست، اما فمینیست ها نمی خواهند که حقوق زن به طور واقعی استیفا شود.

نگاه سنتی که می خواست زن را در خانه محبوس کند، نگاه انقلاب اسلامی نیست
باید بدانیم که اقتصاد خانواده سلول بنیادین اقتصاد مقاومتی است. این مساله باید به گفتمان همگانی تبدیل شود تا توجه و برنامه ریزی منسجمی در این حوزه صورت پذیرد. اگر اقتصاد آینده کشور، گام دوم انقلاب و اقتصاد مقاومتی را در نظر بگیریم بخشی مهم مربوط به نقش مهم زنان است. نمی توان جای زنان چیز دیگری جایگزین کرد و باید به نقش اساسی زنان با حضور خود زنان پرداخته شود. ما به حضور زن در جامعه اصلا معترض نیستیم. نگاه سنتی که می خواست زن را در خانه محبوس کند، نگاه انقلاب اسلامی نیست. رهبر معظم انقلاب در همین شهر مشهد فرمودند: انقلاب اسلامی ما در ابتدا حرکتی زنانه بود. به این ترتیب قراری به تعطیل کردن ظرفیت های بانوان در اقتصاد و جامعه نداریم. بحث احکام شرعی و حیا در جای خود قرار دارد و مانعی برای مشارکت زنان در جامعه محسوب نمی شود. اما حرف مهمی داریم که باید از عنصر زن محافظت کنیم. اگر زن بخواهد مانند مرد در چرخه اقتصادی بچرخد، عنصری آسیب پذیرتر است. در این صورت باید قانون حمایت های جدی تری نسبت به حال حاضر برای زنان انجام دهد. عرصه هایی که برای زنان تعیین می شود نباید هرکسی بتواند در آن حضور داشته باشد. بهتر است در عرصه هایی که خانم ها تنها می توانند وارد آن شوند استفاده شوند تا به زن ارزش بیشتری داده شود. اگرچه مشاغلی که همه می توانند وارد شوند می تواند زن هم وارد شود اما ارزش بیشتر آن است که کاری که زن انجام می دهد تنها منحصر به او باشد. در این صورت او دیگر عنصر ارزش آفرین است و دیگر کارگر صرف محسوب نمی شود.

اقتصاد خانواده متبلور در تدبیر منزل است
در اقتصاد خانواده مدیر اقتصادی و مسئول الگوی مصرف زن است، درست است که نوعاً مرد تامین کننده است. اما مسئولیت مصرف این کالای ایرانی و مصرف کالای تولید شده کارگر ایرانی زنان خانوار هستند. حال از این سهم ایجاد اشتغال و تولید بیشتر چه سهمی به بانوان ایرانی می رسد. قانون گذار باید سهمی برای زن خانوار در الگوی مصرف و سهمی از اشتغال ایجاد شده توسط زن خانوار ایجاد کند. در واقع این زنان بوده اند که سبب مصرف این تولیدات ملی شده اند. قانون گذار قانون گذاشته است که یک درصد صرف ورزش و سرگرمی شود، حال قانون گذار نمی توانست بگوید صنعت فلان یک درصد برای بیمه زنان کنار بگذارد تا در صندوقی مخصوص زنان برای بیمه آن ها ذخیره شود. آن زن ایرانی بوده که باعث شده تا کالای ایرانی به خانه آورده شود. اما در این بین سهمی از آن نبرده است. این مواردی که گفته می شود، بسیاری از آن در کشورهای غربی پرداخته شده و به صحت آن رسیده اند. اما فمینیسم ایرانی مانع از این اصلاحات می شود. در واقع فمینیسم ایرانی دویست سال عقب تر از اروپا هستند. اروپا دویست سال پیش حرف از برابری زن و مرد و حذف جنسیت در قالب فمینیسم می زد، اما جریان فعلی فمینیسم در ایران امروز پیگیر آن حرف های دویست سال پیش است. فمینیسم اروپا امروز، همان حرف شهید مطهری را می زند. می گویند مرد با زن باید مساوی باشد، اما نباید مشابه باشند. انجمن اقتصاددانان فمینیست امروز می گوید: همه مدل های اقتصادی بدون جنیست نوشته شده، اما باید مجدد قوانین را مجزا برای زنان نوشته و اصلاح کنیم.

زن ایرانی منشا سرمایه است
مسائل ناظر بر مصرف در خانواده، مسائل ناظر بر تولید در خانواده، تولید نیروی کار، مسائل ناظر بر تخصیص های بین زمانی خانواده، تولید سرمایه (پس انداز) از مسائل مهمی است که زن در خانواده می تواند نقش اساسی در آن ایفا کند. جوامع اگر بخواهند پیشرفت کنند، یکی از مهم ترین نیازها، داشتن سرمایه است. سرمایه مالی ناشی از پس انداز است. در ژاپن متوسط درآمدها ۳۰ درصد به صورت پس انداز ذخیره می شود. در کشور ما پس انداز خیلی پایین است. زنان ایرانی باید در حوزه مدیریت پس انداز اقدامات جدی کند. این که این پس انداز پس از ذخیره سازی و جلوگیری از مصرف در چه جایی و به چه صورتی اقدام به سرمایه گذاری شود بسیار مهم است. اگر انواع نهاد های اقتصادی درست داشتیم اموال در صورت های مختلف فریز نمی‌شد. زنان در چرخه های زندگی می توانند با توزیع پس انداز و مصرف ذخیره ها اتفاقات بی نظیری را رقم بزنند. طبیعی است که در کشور ما در توزیع ثروت نقش زنان بی بدیل است.

در تاریخ صدر اسلام نقش زنان در وقف موجب پیشرفت حداکثری تمدن اسلامی شده است
در تحقیقی در اروپا در رابطه با نقش زنان در تمدن اسلامی به این رسیده بودند که در تاریخ اسلام وقف زنان موجب پیشرفت شده اند. غالب وقفیاتی که موجب زیرساخت های اقتصادی شده اند وقفیات زنان بوده است. جالب این که بانک اطلاعاتی وقف نامه های اسلامی در دانشگاهی در هلند ثبت و ضبط شده است، اما براساس بررسی همین نمونه ها، در تاریخ صدر اسلام نقش زنان در وقف موجب پیشرفت حداکثری تمدن اسلامی شده است. نمونه عظیم آن گوهرشاد است، اما از آن جالب تر مدرسه پریزاد است، معروف است در تاریخ که زمانی که مسجد گوهرشاد ساخته شد، خانم پریزاد که خادم و کلفت خانم گوهرشاد بود، از ایشان درخواست می کند تا باقیمانده آجر و خشت های باقیمانده را به او ببخشد. پریزاد هم با این باقیمانده مصالح مدرسه ای به نام پریزاد احداث می کند. این زن نمونه تمدن اسلامی است که خادم آن نیز آنقدر شعور و فهم دارد. از این نمونه ها در تاریخ بسیار است.

امام فرمودند، سربازان من در قنداق هستند!
انقلاب اسلامی عنصر زن را زنده کرده است. به نحوی که حتی نمونه آن در مشروطه و قاجاریه نبوده است. به نحوی که احیا زنان سبب ایجاد انقلاب اسلامی شد. همان زنانی که سربازان در قنداق امام را متولد کرده و پرورش دادند. به نحوی که انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با آن سربازان رشد پیدا کرده و شیوع یافت. اگر چه هنوز آن طور که باید عنصر زن احیا نشده است. رهبری فرمودند خانواده سالم، سرزنده و با نشاط، زن سالم، سرزنده و بانشاط می خواهد. زن در خانواده باید امنیت داشته باشد و به اصطلاح سکن باشد.
 
مالیه شخصی و خانوادگی با زن صورت می گیرد
در خانواده این که کی وام بگیریم، چه میزان وام بگیریم، چگونه ریسک کنیم و از چه مسیر هایی درآمد داشته باشیم همیشه برعهده و با مدیریت زنان بوده است. این موارد به اصطلاح مالیه خانوادگی نام می گیرد. زنان در این مسیر باید سواد مالی بیش از هر عضو خانواده داشته باشند. پیامبر گفتند اگر عقل ۱۰ جز داشته باشه ۹جز در تجارت حاصل می شود. این تجارت به معنای هر تعامل اقتصادی است. پس باید برای این مدیریت سواد اقتصادی دقیق و مستدل وجود داشته باشد. این مزیت برای زن خانواده علاوه بر تدقیق مدیریت مالی او، برای فرزندان می تواند راهبردی باشد.

خانواده بدون زن معنا ندارد
خیمه خانواده علم و عمودش زن است. خانواده ای که تولیداتی دارد که هیچ کس و هیچ چیز نمی تواند آن را تولید کند. خانواده از نظر اقتصاددانان اجناسی تولید می کنند که هیچ کجا تولید نمی شود. خانواده فرزند تولید می کند، در این تولید هیچ گونه رقیبی هم ندارد. مساله جمعیت و فرزندآوری در تنها کانونی به نام خانواده حل وفصل و در واقع تولید می شود.
نقش زنان در اقتصاد توسعه در حوزه سلامت فرزندان بسیار مهم شناخته می شود. به نحوی که براساس عواطف مادری مراقبت بی اندازه و بی بدیلی از فرزندان در برابر ناملایمت های جسمی انجام می شود. این مراقبت میلیاردها دلار در دنیا ارزش گذاری می شود. در مقیاس علمی و فیزیکی فرزند سالم عمدتا مربوط به سلامت دوران کودکی است. این سلامت منحصر به سلامت فیزیکی و جسمی نبوده و سلامت روحی و روانی را دربر می گیرد. کودک در آرامش خانواده و با محبت بسیار مادری می تواند به سلامت روح و روان در بزرگسالی برسد. اما واقعیت این است که در دوران تحصیل مدرسه به هر موضوعی پرداخته می شود، اما به دختران ما آموزش های لازم مادری داده نمی شود. مادران و زنان جامعه چقدر برای مادر شدن آموزش دیده و آمادگی دارند. فرزندان در کودکی شخصیت خود را پیدا کرده و حتی تاثیرات لازم برای بزرگسالی را به بالاترین میزان دریافت می کنند. اگر آموزش ها در بستر کودکی به فرزندان منتقل نشود، مشکلات جبران ناپذیری برای او حاصل می شود. در خداشناسی یا هر مساله شخصیتی فهم اولیه و اصلی در کودکی برای فرزند ایجاد می شود. یا برای نمونه فرزندی که در خانه پایگاه و تحکم پدر را فهمیده باشد در جامعه ولایت را می فهمد.

تنگه احد نظام در خانواده است
برای سواد مالی و اقتصادی فرزندانمان کار کنیم. در غرب امروز هوم اسکولینگ عبارتی است که به عنوان پدیده ای بسیارعجیب شناخته شده است. در اروپا در کشورهای اسکاندیناوی کودکستان ها در حال برچیده شدن اند. به جای آن در محلات کودکان به خانه های آموزش دیده داده شده تا توسط کسانی که مایل به این کار هستند سپرده می شوند و در خانه ای امن با مادران آموزش دیده و توانمند بخشی از دوران کودکی خود را می گذرانند. این نمونه همان شکل حلیمه سعدیه در صدر اسلام است.

 چگونه مادران قرن ۱۸ اروپا در زمانی که انقلاب صنعتی شده برای فرزندان خود به دنبال آموزش اقتصادند. این نشانگر این است که اروپایی ها در زمان نیاز و جنگ اقتصادی خود از طریق مادران به فرزندان سواد اقتصادی که ابزار جنگشان بود را آموزش دادند. اتصال مادران ایرانی با فرزندان امروز باید بیش از پیش شود، مادر مجاهد پرور امروز همان مادران شهیدپرور دیروزند. خانواده درجنگ اقتصادی امروز ایران تنگه احدی است که نیاز به توجه و دقت بسیاری دارد. مادران امروز فرزندان خود را برای جنگ اقتصادی ۳۰سال آینده آماده کنند.

در جنگ اقتصادی باید به حرف های رهبری توجه اکید کنیم. رهبر معظم انقلاب فرمودند بچه‌های ایرانی ریسک پذیری پایینی دارند. اگر به دنبال کارآفرینی هستیم ابتدا باید تعریف آن را بدانیم. کارآفرینی یعنی ریسک پذیری در نوآوری. بچه های ما باید نوآور بار بیایند، یعنی بتوانند در همه عرصه های زندگی خود خلاقیت و نوآوری به خرج دهند.

بچه ها از کجا بدانند فرق اسراف و تبذیر چیست. این معانی و واژگان در بستر خانواده و با کمک مادران آموزش داده می شود. تا در زندگی به طور واقعی آن را لمس کنند. اسراف، تبذیر، قناعت، شکر واژه های مهم و دارای اولویت اقتصادی اسلام هستند. بچه ها باید اصول عقاید اقتصادی را بدانند. پس از اصول عقاید اقتصادی که همان اولویت های حوزه اداره و اقتصاد زندگی است، نوبت به اخلاقیات می رسد. فهم اخلاقیات اقتصادی مانند ساختن انسان صبور مثل نرخ تنزیل ذهنی و یا مثال هایی از این دست موضوع مهمی است که نیاز به آموزش و فهم گسترده دارد. پس از آن نیازمند احکام و فقه مبتلابه اقتصادی هستیم، یعنی هر کسی بداند لقمه حلال را چگونه و از چه طریق و با چه قواعدی به دست آورد. باید بدانیم که ما از بمب اتم نمی ترسیم اما از لقمه حرام در شکم فرزندانمان می ترسیم.