|الگوشناسی رفتاری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای|

رسم است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در آخر دوره هشت‌ساله‌ی رؤسای جمهوری اسلامی ایران، دیداری خاص با رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت برگزار می‌کنند. دیداری که شاید بهترین نام برای آن دیدار «بدرقه» باشد. این دیدارها که تا کنون در سال‌های ۷۶، ۸۴ و ۹۲ برگزار شده است، واجد خصوصیاتی است که می‌تواند ما را بر اساس شیوه‌ی عمل حضرت آیت‌الله خامنه‌ای -فارغ از جایگاه حقوقی ایشان- به‌سمت الگویی رفتاری سوق دهد. رفتاری که موجب ارتقای فرهنگ سیاسی ما به‌خصوص در بین سیاسیون و نخبگان جامعه می‌شود. برای روشن شدن موضوع به مهم‌ترین خصوصیات سخنان رهبر انقلاب در این دیدارها اشاره می‌کنیم:

۱. بیان نقاط قوت دولت و مهم‌ترین خصوصیات رئیس‌جمهور و کابینه
الف) حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار آخر خود با رؤسای جمهور و هیأت دولت‌ها، مهم‌ترین خصوصیات آن دولت را بیان می‌کنند. برای مثال در پایان کار دولت ششم، ایشان «بازسازی حقیقی کشور» و «داشتن کابینه کاری و نه سیاسی» را از جمله مهم‌ترین خصوصیات رئیس‌جمهور و دولت‌های پنجم و ششم، «پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه‌های صنعت، کشاورزی و علم و فناوری» و «ناامیدکردن دشمنان کمین‌کرده» را از جمله مهم‌ترین خصوصیات رئیس‌جمهور و دولت‌های هفتم و هشتم و«حجم کار بسیار بالا و پرشتاب» و «سر دست گرفتن شعارهای انقلاب» را از جمله مهم‌ترین خصوصیات رئیس‌جمهور و دولت‌های نهم و دهم عنوان کردند.

به نظر می‌رسد که دلیل اهمیت بیان ویژگی‌های اصلی دولت‌ها چنین باشد که: «آن چیزهائی که امروز برای دولت و برای رئیس‌جمهور نقاط قوّت محسوب میشود، اینها باید در رئیس‌جمهور بعدی وجود داشته‌ باشد، اینها را باید در خود تأمین کند؛ آن چیزهائی که امروز نقاط ضعف شناخته میشود ــ که ممکن است شما بگوئید، من بگویم، دیگری بگوید ــ این نقاط ضعف را باید از خود دور کند. یعنی ما در سلسله‌‌ی دولتهائی که پشت سر هم می‌آیند، باید رو به پیشرفت باشیم، رو به تعالی و تکامل باشیم...»(بیانات در حرم مطهر رضوی، ۹۲/۱/۱)

بنابراین دارابودن و یا به‌دست آوردن ویژگی‌های مثبت رؤسای جمهور و دولت‌های گذشته، همیشه باید مورد مطالبه‌ی مردم و نخبگان از رئیس‌جمهور و دولت‌های آینده باشد. چراکه ویژگی‌های مثبت دولت‌ها باید به دولت بعد منتقل شود.

ب) قدردانی واقع‌بینانه از عملکرد دولت: فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور در دو سه دهه اخیر، دچار بیماری فرهنگی و رفتاری غلطی شده است. مشاهده می‌کنیم که در پایان کار دولت‌ها در جمهوری اسلامی، گروهی در کنش و یا واکنش نسبت به جریانات سیاسی، عملکرد دولت و رئیس‌جمهور را یا چنان بالا می‌برند که گویی هیچ نقص و ضعفی وجود نداشته است و یا چنان سیاه‌نمایی می‌کنند که گویی هیچ نقطه قوتی وجود نداشته است. حتی ما شاهد بکارگیری عباراتی عجیب نیز برای اثبات عملکرد و یا ناکارآمدی دولت‌ها و رؤسای جمهور در ادوار مختلف بوده‌ایم. رهبر انقلاب اما با نگاهی واقع‌بینانه ویژگی‌های مثبت دولت‌ها و رؤسای جمهور را بیان کرده‌اند. به همبن دلیل هم برای بسیاری از مخاطبان ایشان، توصیفات رهبر انقلاب ملموس و محسوس است. ما نیز باید قدردانی واقع‌بینانه را تمرین کنیم تا دچار عارضه‌ی «گلستان‌بینی» یا «ویرانه‌بینی» نشویم.

ج) مشی رهبر انقلاب در دیدارهای سالیانه و مستمر خود با رئیس‌جمهور و هیأت دولت این است که با ارزیابی و بررسی وضعیت جامعه در حوزه‌های مختلف پیشرفت‌ها و عدم پیشرفت‌های جامعه را بیان می‌کنند. به عبارت دیگر رهبری در آن دیدارها نقاط قوت و ضعف دولت را با هم بیان می‌کنند. اما در دیدار بدرقه، ایشان تنها نقاط مثبت دولت را بیان می‌کنند؛ چراکه « اساس این جلسه برای این است که من از برادران و خواهران عزیز قلباً تشکر کنم»(بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت هشتم، ۸۴/۵/۱۰) و یا «آنچه که من امروز باید به دوستان عرض کنم، در درجه‌ی اول خداقوّتی است»(بیانات در آخرین دیدار رئیس‌جمهور و هیأت دولت دهم، ۹۲/۴/۲۳)

این رفتار رهبر انقلاب حائز یک نکته برای ارتقای فرهنگ سیاسی ماست. بیان نقاط قوت در دیدار بدرقه، به‌معنای نادیده گرفتن نقاط ضعف دولت‌ها نیست. بلکه چون جنس این دیدارها قدردانی از زحمات مجموعه‌ای است که هشت سال در شرایط گوناگون داخلی و خارجی کشور را اداره کردند -که طبیعتاً با موفقیت‌ها و ناکامی‌هایی همراه بوده است- دیگر نیازی به بیان ضعف‌ها و نواقص آن مجموعه در روزهای آخر فعالیتشان نیست. چراکه دولتی که در پایان کار خود قرار دارد حتی با پذیرش آن نقدها، آیا فرصتی برای اصلاح رویه و تصمیم‌گیری‌های خود دارد؟

در فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور مشاهده می‌کنیم که برخی بدون در نظر گرفتن ملاحظاتی که اشاره شد، سعی در نقد بی‌محابا و بعضاً غیرمنصفانه عملکرد دولت‌ها کرده و می‌کنند. از همین رو رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اخیر خود با رئیس‌جمهور و هیأت دولت دهم گفتند: «مخالفین و کسانی که بی‌اطلاعند -بعضی از دستگاه‌های رسانه‌ایِ خارجیِ مغرض، و گاهی بعضی در داخل- برخی از چیزهائی را که جلوی چشم هم هست، انکار میکنند. یعنی کاری انجام گرفته، جلوی چشم است، همه می‌بینند، منعکس شده، این را دوست دارند انکار کنند.» بنابراین باید سعی کنیم تا علی‌رغم وجود نواقص و ضعف‌های موجود، روحیه تشکر و قدردانی را در خود تقویت کنیم.

۲. تشویق اعضای هیأت دولت به ادامه کار و تلاش
یکی دیگر از ویژگی‌های سخنان رهبر انقلاب اسلامی در دیدار بدرقه این است که ایشان اعضای هیأت دولت را در ادوار مختلف، به ادامه‌ی کار و تلاش خود در مناصب دیگر، پس از اتمام مسئولیت تشویق کرده‌اند. «شما همه، باید آماده باشید که در جاهای مختلف - چه در دولت آینده، چه در حواشی دولت، چه در کارهای اساسی که مربوط به امور کشور است - خودتان را آماده خدمتگزاری بدانید و قرار دهید. این، وظیفه ماست.»(بیانات در آخرین دیدار رئیس‌جمهور و هیأت دولت ششم، ۷۶/۵/۹) و یا «خود را به معنای واقعی کلمه در اختیار نظام و متعلق به نظام بدانید. یک روز انسان در این نقطه مأموریتی را انجام می‌دهد؛ یک روز در این نقطه نیست و یک جای دیگر است»(بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت هشتم، ۸۴/۵/۱۰)

این توصیه از دو جهت قابل توجه است. نخست این‌که نظام سیاسی کشور باید بتواند از استعدادها و ظرفیت‌های خود که حالا تجارب مختلفی را کسب کرده‌اند استفاده کند. اصولاً تجربه‌ی مدیریتی در همه‌جای دنیا تجربه‌ی گرانی است. مدیرانی که سال‌ها در کوران مهم‌ترین حوادث و تصمیمات کشور بوده‌اند، دارای تجارب و ظرفیت‌های منحصر به فردی هستند و باید پس از اتمام دوره‌ی مسئولیت نیز، نظام اسلامی از این ظرفیت ایجادشده در جهت اهداف انقلاب بهره‌مند شود.

نکته دوم این است که انقلاب اسلامی بازنشستگی ندارد. «کاری که باید بر آن همت بگمارید، این است که رشته‌ی خدمت را رها نکنید. همه‌ی تلاشها منحصر نیست در فلان وزارتخانه یا فلان مسئولیت در دولت؛ نه، صحنه‌ی کشور صحنه‌ی تلاش است، صحنه‌ی کار است، صحنه‌ی فعالیت است؛ و این کار، دو جور میتواند انجام بگیرد: متوجه اهداف انقلابی، و غیرمتوجه به اهداف انقلابی ... کاری که انجام میدهید و مسئولیتی که برعهده میگیرید - که طبعاً امثال شماها، مدیران شایسته و کارآمد، در هر بخشی از بخشها خالی از مسئولیت نمیمانند - سعی کنید آن را با توجه به اهداف انقلاب و با رویکرد هدفهای انقلاب ان‌شاءالله انجام دهید.»(بیانات در آخرین دیدار رئیس‌جمهور و هیأت دولت دهم، ۹۲/۴/۲۳)