Khamenei.ir

1391/02/20

مسلمانان هندوستان و استعمار انگلستان

کتاب «مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان» در اوایل سال ۱۳۴۷، توسط آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای تألیف و ترجمه گشت و در تیر ماه همان سال نیز روانه‌ی بازار نشر شد. همان‌گونه که مؤلفِ محقق در مقدمه اشاره کرده‌اند، نسخه‌ی اصلی این کتاب «کفاح المسلمین فی تحریر الهند» نام دارد که توسط یکی از علمای وابسته به دانشگاه الأزهر به نام «عبدالمنعم النمر» نگاشته شده و محصول ۲۶ ماه سیر و سیاحت او در هند و مشاهده محققانه‌ی کتابخانه‌ها و مراکز مبارزه در این کشور است. با این همه از آن‌رو که آیت‌الله خامنه‌ای در هنگام ترجمه این کتاب، یادداشت‌ها و پژوهش‌هایی را برای بارورتر کردن این ترجمه در اختیار داشته‌اند و به لحاظ اینکه اگر این نکات در پاورقی ذکر می‌شدند، موجب از هم گسیختگی و عدم توازن متن و حاشیه‌ی کتاب می‌شد، آنها را در متن کتاب گنجانده‌اند. به همین دلیل نام ایشان بر جلد این اثر به عنوان مؤلف و مترجم ذکر شده است.
در واقع برگزیدن پژوهش در تاریخ تعامل مسلمانان با نهضت رویارویی با استعمار انگلیس در هندوستان، انتخابی هوشمندانه بود، زیرا تنوع دینی و قومی نژادی موجود در این کشور، فرایند مبارزه را دشوارتر می‌سازد و با دشوارتر شدن مبارزه، شیوه‌های آن هم به تناسب، بسیار ظریف‌تر و دقیق‌تر خواهد بود.

در تحلیل مکانت این اثر باید گفت که تاریخ تدوین و محتوای آن، بیش از هر چیز، نوعی سنخیت بین موضوع اثر و شرایط اجتماعی آن روز ایران را نشان می‌دهد که از جنبه‌ی تاریخی، درخور تأمل است. این کتاب حدود پنج سال پس از قیام ۱۵ خرداد ۴۲ و در شرایطی که گروه‌های مبارزی پدید آمده و برخی متلاشی و دستگیر شده بودند و برخی دیگر در تدارک بارورتر کردن فکر و برنامه خود برای آینده بودند، به رشته‌ی تحریر در آمده است. در این دوره بسیاری از گروه‌های مبارز در حال مطالعه در تاریخ نهضت اسلامی در سایر کشورها و مبارزات مسلمانان و تعاملات آنها با جنبش‌های ضد استعمار‌ی معاصر بودند. در واقع این اثر پاسخی به نیاز عناصر و جریانات مبارز برای مطالعه‌ی شیوه‌هایی بود که مسلمانان در شرایط گوناگون و کشورهای متفاوت برای مبارزه با استعمار در پیش گرفته بودند. اشارات مؤلف و مترجم اندیشمند در مقدمه‌ی کتاب نشان می‌دهد که این نکته مطمح نظر ایشان بوده است، هرچند سانسور مانع از بیان آن شده است. همان‌گونه که خود ایشان در مقدمه ذکر کرده‌اند، در نظر داشته‌اند بر این کتاب دیباچه‌ای مبسوط بنویسند، آن‌چنان که درخور موضوع کتاب است، اما ذکر کرده‌اند که شرایطی خاص، آن فسحت میدان را دریغ می‌دارد و بی‌مقدمگی این کتاب را ایجاب می‌کند.

انتشار این کتاب در محافل دینی، فکری و مبارزاتی آن دوره، بازتابی نمایان و نسبتاً گسترده‌ داشت. به‌طور مشخص این پژوهش‌ مورد توجه تنی چند از اندیشمندان بزرگ اسلامی کشور قرار گرفت. به عنوان نمونه، استاد شهید آیت‌الله مطهری در حاشیه‌ای که بر صفحات اولیه‌ی یکی از نسخ این کتاب نوشته، آورده است:



در روزهای ۴۸/۵/۲۷ الی ۴۸/۶/۱، این کتاب که از سوی مؤلف و مترجم اهدا شده است، در مشهد مطالعه شد. بسیار کتاب مفید و لازمی است و در موضوعاتی مانند این موضوع زیاد باید نوشته و به همین خوبی باید تجزیه و تحلیل شود. فجزاه‌الله عن الاسلام و المسلمین خیر الجزاء. مرتضی مطهری ۴۸/۶/۱.

در واقع برگزیدن پژوهش در تاریخ تعامل مسلمانان با نهضت رویارویی با استعمار انگلیس در هندوستان، انتخابی هوشمندانه بود، زیرا تنوع دینی و قومی نژادی موجود در این کشور، فرایند مبارزه را دشوارتر می‌سازد و با دشوارتر شدن مبارزه، شیوه‌های آن هم به تناسب، بسیار ظریف‌تر و دقیق‌تر خواهد بود و طبعاً ارائه الگوی تعامل مسلمانان با چنین حرکت شکننده، دشوار و در عین حال پرتنوعی می‌توانست در آن شرایط بس کارآمد باشد.

همان‌گونه که اشاره رفت این کتاب در سال 1347 توسط انتشارات آسیا در تهران و در چاپخانه مشعل آزادی به چاپ رسید و پس از چندی چاپ دوم آن به بازار آمد. از آن پس، این اثر ارزشمند و تاریخی تجدید چاپ نشد. شاید یکی از دلایل آن اراده مؤلف ارجمند به تکمیل و تتمیم این اثر بود. از جمله ویژگی‌های شکلی این کتاب فهرست جامعی است که در انتهای کتاب به چاپ رسیده و حاوی فهرست مطالب، نام اشخاص، ملت‌ها، پیروان مذاهب، قبیله‌ها، سلسله‌ها و نیز فهرست واحدها و اماکن مذهبی و مدرسه‌ها و فهرست‌ کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات و ایضاً فهرست آئین‌ها، حزب‌ها و مسلک‌ها و در نهایت فهرست عکس‌ها و مدارک و مآخذ آمده است که نمونه‌ای موفق از فهرست‌نگاری آثار تاریخی است.

نسخه کامل سرگذشت این کتاب را اینجا بخوانید.

در این رابطه ببینید:

ارسال پیوند با پیامک
بالای صفحه

دفتر حفط و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای