و دیگر بار، رمضان فرا میرسد. ماهی که از نظر توصیف در قرآن کریم، بیانات رسول گرامی اسلام صلى‌الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم السّلام بر همه‌ی ماهها فضیلت و برتری دارد. کافی است تنها به یک نام آن توجه شود: شهرالله؛ ماه خدا.
همه ماهها از آن خداوندند؛ اما فقط یک ماه را شهرالله خوانده‌اند، همه‌ی شبها از آن خداوندند اما فقط یک شب را شب قدر دانسته‌اند، و آن شب عزیز در همین ماه شریف نهان است.
رمضان ماه ضیافت است. ضیافتی که میزبانش خالق هستی است و مهربانترین مهربانان. ماهی که همه در آن دعوت شده‌اند، نه مانند حج است که تنها بر مستطیعان واجب باشد؛ نه خمس و زکات است که بر میزان خاصی از اضافه سود و مانده درآمد و محصولات اختصاص یابد و نه حتی چون نماز است که در تمامی ایام و حالات، تکلیف آن بر مسلمانان وظیفه باشد.
قرنهاست که علما و متفکران و عابدان ناصح، خَلق را به تکالیف و وظایفشان در این ماه توصیه می‌کنند و آنان را به درک هرچه بهتر و بیشتر این فرصت بی‌نظیر فرامی‌خوانند. آثار بسیار معتنابهی از علمای دینی، مربیان اخلاق و حتی ادبا و شعرا در فضیلت ماه رمضان در دسترس طالبان معرفت این مغتنم‌ترین فرصتها قرار دارد.
کتابی که پیش رو دارید نیز در زمره‌ی همین آثار قرار میگیرد اما با خصوصیات و ویژگیهایی که آن را از دیگر آثار مشابه در این موضوع متفاوت و متمایز می‌گرداند که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
همه ماهها از آن خداوندند؛ اما فقط یک ماه را شهرالله خوانده‌اند، همه‌ی شبها از آن خداوندند اما فقط یک شب را شب قدر دانسته‌اند، و آن شب عزیز در همین ماه شریف نهان است.
رمضان ماه ضیافت است. ضیافتی که میزبانش خالق هستی است و مهربانترین مهربانان. ماهی که همه در آن دعوت شده‌اند، نه مانند حج است که تنها بر مستطیعان واجب باشد؛ نه خمس و زکات است که بر میزان خاصی از اضافه سود و مانده درآمد و محصولات اختصاص یابد و نه حتی چون نماز است که در تمامی ایام و حالات، تکلیف آن بر مسلمانان وظیفه باشد.
قرنهاست که علما و متفکران و عابدان ناصح، خَلق را به تکالیف و وظایفشان در این ماه توصیه می‌کنند و آنان را به درک هرچه بهتر و بیشتر این فرصت بی‌نظیر فرامی‌خوانند. آثار بسیار معتنابهی از علمای دینی، مربیان اخلاق و حتی ادبا و شعرا در فضیلت ماه رمضان در دسترس طالبان معرفت این مغتنم‌ترین فرصتها قرار دارد.
کتابی که پیش رو دارید نیز در زمره‌ی همین آثار قرار میگیرد اما با خصوصیات و ویژگیهایی که آن را از دیگر آثار مشابه در این موضوع متفاوت و متمایز می‌گرداند که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
[۱]
کتاب حاضر گزیده‌ای از مجموعه توصیه‌ها، نصایح، تحلیل‌ها و مواعظی است که در ماههای رمضان در طول ۲۲ سال گذشته ـ از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۰ ـ در بیانات حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ارائه شده است.
مخاطبان این مواعظ عموم مردم بوده‌اند هرچند گاه این سخنان در دیدار جمعی از قاریان قرآن کریم، کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، نمازگزاران نماز جمعه، اساتید دانشگاهها، دانشجویان، شاعران و.... بیان شده اند.
بنابراین در انتخاب مطالب این کتاب دو ویژگی مورد توجه قرار گرفته است:
نخست؛ موضوع بیانات ماه مبارک رمضان، معارف دینی مربوط به روزه‌داری، آداب دعا، تکالیف مؤمنان در این ماه از نظر فردی، اجتماعی و سیاسی و نظایر آن باشد.
دوم؛ صرفاً در محدوده‌ی زمانی از حلول ماه مبارک رمضان تا پایان روز عید سعید فطر هر سال بیان شده باشد. خواننده‌ای که با دقت این کتاب را مطالعه کند درخواهد یافت که فضای معنوی خاصی در این مجموعه احساس می‌شود که دلیل آن بر زبان گوینده‌ی عظیم‌الشأن آن نیز جاری شده که در ماه رمضان فضای معنوی و ملکوتی بر عالم و به خصوص بر جامعه اسلامی و مؤمنین اهل عبادت حکمفرماست و بر همه‌ی افعال و بیانات و روحیات مسلمانان تأثیر می گذارد.
[۲]
یکی از وجوه چشمگیر بیانات معظم‌له در طول ۲۲ سال گذشته پیوستگی و انسجام مطالب در موضوعات مختلف است. البته با این ویژگی که حتی اگر موضوعی واحد چندبار آن هم در طول سالهای مختلف مورد تأکید قرار گرفته، هر بار یا از زوایه‌ای جدید به موضوع نگریسته شده و یا نکته‌ای جدید به ابعاد موضوع یا تحلیل آن افزوده شده است.
برای نمونه به موضوع تقوا یا استغفار که ترجیع‌بند مهم این کتاب است بنگرید.
[۳]
توصیف ماه مبارک رمضان به تعابیر و صفتهای مختلف که هر یک حاکی از توجهی به محتوای آن وصف در معارف اسلامی خصوصاً گنجینه‌ی ارزشمند احادیث اهل عصمت و طهارت علیهم السّلام می‌باشد؛ از دیگر ویژگیهای بیانات معظم‌له است؛ تعبیراتی چون: رمضان؛ ماه رحمت و مغفرت الهی، ماه ضیافت الهی، ماه خودسازی و تقوا، ماه استغفار و توبه و بازگشت، ماه ذخیره‌سازی تقوا، ماه عبادت و دعا و مناجات و...
نمونه دیگر:
استفاده از تقارن سال جدید شمسی و فرا رسیدن بهار طبیعت که در چند سال رخ داده فرصتی ایجاد کرده است که ایشان از تعبیر بهار در ترکیباتی چون بهار دعا و قرآن، بهار خودسازی و عبادت، بهار انس با خدا، بهار توجه و ذکر و استغفار و استغاثه به خدا استفاده کرده‌اند؛ اما این تعابیر از محدوده‌ی تقارن بهار طبیعت و ماه رمضان درمی‌گذرد و آنگاه با تحلیلی جامع سخن از بهار واقعی بودن رمضان ـ صرف نظر از تقارن یا عدم تقارن با بهار طبیعت ـ به میان می‌آید و رمضان مبدأ سال حقیقی برای مؤمنان شناخته می‌شود و سال ایمانی مسلمانان با رمضان آغاز می‌شود و عبادات ماه رمضان، به عنوان سرمایه‌ای برای گذران یازده ماه بعدی تا فرارسیدن ماه رمضان بعد قلمداد می شود. بدین ترتیب بهار حقیقی مسمانان به معنی تحول و نوسازی و بازسازی درونی مورد تأکید قرار میگیرد.
[۴]
عدم غفلت از جنبه‌های اجتماعی توصیه‌های دینی، از دیگر مشخصات بیانات معظم‌له درباره‌ی ماه رمضان و آداب روزه‌داری است. در مجموعه‌ی این بیانات به معروف‌هایی همچون اطلاع از وضع محرومان، رسیدگی به مستضعفان، محبت به ایتام، و دستگیری از ضعفا، امر می‌شود و منکراتی چون اسراف، تبذیر، تفرقه و امثال آن مورد نهی قرار میگیرد و بدین ترتیب توصیه به کسب فضایل و پرهیز از رذائل اخلاقی از محدوده‌ی شخصی و فردی خارج شده و به مشخصه‌ای برای جامعهی مطلوب اسلامی تبدیل می‌شود و تفاوت میان مواعظی که اصلاح فرد و محدوده‌ی شخصی و حداکثر خانوادگی مسلمانان را در نظر میگیرد با دیدگاهی که علاوه بر اصلاح محیط فردی و خانوادگی، اصلاح محیط عمومی جامعه را به عنوان جامعهی آرمانی اسلامی هدف میگیرد به روشنی آشکار می‌گردد. پرداختن به مسائل اجتماعی خواه‌ناخواه به بحث آسیهای جامعهی دینی از نظر سیاسی می‌انجامد و آفات و خطراتی که جامعهی اسلامی را مورد خدشه و خطر قرار می‌دهد مورد تحلیل قرار میگیرد، در این مباحث با استفاده از معارف اسلامی و عبرتهای تاریخ پرفراز و نشیب اسلام، عوامل انحطاط مسلمین مورد بررسی واقع شده و بصیرت و صبر به عنوان پادزهر همه‌ی غفلتها، دنیادوستی، قدرت طلبی، منیت و خودبرتربینی و فساد اقتصادی و اخلاقی ـ که از مهمترین عوامل سقوط شخصیتهایی تأثیر گذار و کارگزاران اسلامی می‌باشد ـ مورد تأکید قرار میگیرد.
[۵]
علاوه بر نکته‌ی فوق، باید به توجه به سرنوشت مسلمانان سراسر جهان و ملتهای تحت ستم و خصوصاً ملت مظلوم فلسطین اشاره کرد. تأکید و توصیه به تداوم حضور در راهپیمایی روز قدس ـ که به ابتکار حضرت امام خمینی(ره) ـ رهبر کبیر انقلاب اسلامی ـ در آخرین جمعه‌ی ماه رمضان صورت میگیرد ـ دایره‌ی نصایح و مواعظ مربوط به آداب ماه مبارک رمضان را با توجه به شرایط و مقتضیات زمان و مکان از محدوده‌ی جامعه و کشور نیز فراتر می‌برد و در سطح جهان اسلام گسترش می‌دهد. خواننده‌ی فهیم این مجموعه خواهد دید که واژه‌ی پرمعنای رایج این روزها یعنی بیداری اسلامی در ماههای رمضان سالها قبل بارها به عنوان واقعیت مسلم و مورد انتظار مورد تأکید قرار گرفته است. واقعیتی که امروزه هیچکس قادر به انکار آن نیست و امواج گستره آن - که منبعث از حرکت اسلامی رهبران علمای دینی و به خصوص انقلاب اسلامی ایران می‌باشد - هر روز مناطق تازه‌ای از جهان اسلام را دربرمی‌گیرد و ابعاد انسانی و عدالت‌طلبانه و استکبارستیزانه آن حتی به جوامع و کشورهای غیرمسلمان نیز سرایت کرده و محرومان و مستضعفان جهان را به حرکتی تازه برانگیخته است.
[۶]
اما نقطه‌ی اصلی و قلب همه‌ی مباحث رمضانی که در این کتاب جمع‌آوری شده، همانا معارف اسلام ناب محمدی صلى‌الله علیه و آله و سلّم است که بر اساس دو منبع پایان‌ناپذیر و ذخیره‌ی آسمانی مسلمانان ـ یعنی کتاب خدا و عترت ـ با بیانی شیوا و شیرین و به صورتی مدوّن و البته به تدریج و در طول بیست و دو گذشته تنظیم و ارائه شده است. مهمترین این مباحث را می‌توان چنین برشمرد:
الف) توصیه بر قرائت، فهم و انس با قرآن کریم به عنوان نسخه درمان همه‌ی دردهای فردی و اجتماعی بشریت
ب) تبیین دقیق و جامع مفاهیمی چون تقوا، دعا و مناجات، استغفار و توبه براساس معارف قرآن کریم و احادیث معصومین علیهم السلام خصوصاً نهج‌البلاغه‌ی امیرالمؤمنین على علیه السلام.
ج) تحلیل زندگی شخصیت بی‌نظیر امام علی علیه السلام به عنوان الگوی شجاعت، تقوا، عدالت و اسوه‌ی زمامداری الهی
[۷]
از مطالعه‌ی مطالب این کتاب و توجه به تاریخ و مخاطبان هر مطلب، نکات مهمی از سیره‌ی رفتاری معظم‌له در ماه مبارک رمضان به دست می آید
از جمله:
۱. توجه به برپایی مجالس تلاوت قرآن کریم
۲. محور قرار گرفتن مباحث مربوط به خودسازی ایمانی و اخلاقی
۳. میزبانی اقشار مختلف همچون اساتید، دانشجویان و... و به سخنان و نظرات آنان گوش فرادادن و با آنها به گفتگو نشستن
۴. حضور در جمع روزه‌داران نمازگزار ماه رمضان و اقامه‌ی نماز جمعه به امامت معظم‌له
۵. توجه دادن به اهمیت شبهای قدر و ایام شهادت امیرالمؤمنین علی علیه السّلام
۶. تبیین وضع جهان اسلام تأکید بر راهپیمایی هرچه عظیم‌تر روز جهانی قدس
[۸]
از آنچه درباره‌ی محور قرارگرفتن مباحث مربوط به قرآن کریم، نهج البلاغه، تاریخ اسلام، فلسطین و قدس شریف، و مباحث معرفتی همچون دعا و ... گفته شد، نباید پنداشت که همه‌ی مطالب بیان شده از سوی معظم‌له در این موضوعات در این کتاب گرد آمده است. زیرا ایشان در مناسبتها و موقعیتهای مختلف در طول سال به مباحث مهمی از جمله مباحث ذکر شده پرداخته‌اند که مجموعه‌ی مطالب موضوعی را باید در کتب مستقل جستجو کرد و بر اساس آنچه در بند ۱ گفته شد در این کتاب تنها مطالبی از این مباحث جمع‌آوری شده که در ماه رمضان سالهای گذشته بیان شده باشد.
[۹]
کتاب حاضر بر اساس ترتیب تاریخی بیانات تنظیم شده و برای راهنمایی خوانندگان به مطالعه موضوعی، فهرست راهنمای موضوعی در صفحات پس از این مقدمه ارائه شده است.
امید که این مجموعه مؤمنان را هدایتی و یاوری باشد در آداب روزه‌داری مبتنی بر معرفت، بصیرت و مقدمه‌ای برای خودسازی و نوسازی دینی و معنوی جامعهی اسلامی. انشاء‌الله
کتاب حاضر گزیده‌ای از مجموعه توصیه‌ها، نصایح، تحلیل‌ها و مواعظی است که در ماههای رمضان در طول ۲۲ سال گذشته ـ از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۰ ـ در بیانات حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ارائه شده است.
مخاطبان این مواعظ عموم مردم بوده‌اند هرچند گاه این سخنان در دیدار جمعی از قاریان قرآن کریم، کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، نمازگزاران نماز جمعه، اساتید دانشگاهها، دانشجویان، شاعران و.... بیان شده اند.
بنابراین در انتخاب مطالب این کتاب دو ویژگی مورد توجه قرار گرفته است:
نخست؛ موضوع بیانات ماه مبارک رمضان، معارف دینی مربوط به روزه‌داری، آداب دعا، تکالیف مؤمنان در این ماه از نظر فردی، اجتماعی و سیاسی و نظایر آن باشد.
دوم؛ صرفاً در محدوده‌ی زمانی از حلول ماه مبارک رمضان تا پایان روز عید سعید فطر هر سال بیان شده باشد. خواننده‌ای که با دقت این کتاب را مطالعه کند درخواهد یافت که فضای معنوی خاصی در این مجموعه احساس می‌شود که دلیل آن بر زبان گوینده‌ی عظیم‌الشأن آن نیز جاری شده که در ماه رمضان فضای معنوی و ملکوتی بر عالم و به خصوص بر جامعه اسلامی و مؤمنین اهل عبادت حکمفرماست و بر همه‌ی افعال و بیانات و روحیات مسلمانان تأثیر می گذارد.
[۲]
یکی از وجوه چشمگیر بیانات معظم‌له در طول ۲۲ سال گذشته پیوستگی و انسجام مطالب در موضوعات مختلف است. البته با این ویژگی که حتی اگر موضوعی واحد چندبار آن هم در طول سالهای مختلف مورد تأکید قرار گرفته، هر بار یا از زوایه‌ای جدید به موضوع نگریسته شده و یا نکته‌ای جدید به ابعاد موضوع یا تحلیل آن افزوده شده است.
برای نمونه به موضوع تقوا یا استغفار که ترجیع‌بند مهم این کتاب است بنگرید.
[۳]
توصیف ماه مبارک رمضان به تعابیر و صفتهای مختلف که هر یک حاکی از توجهی به محتوای آن وصف در معارف اسلامی خصوصاً گنجینه‌ی ارزشمند احادیث اهل عصمت و طهارت علیهم السّلام می‌باشد؛ از دیگر ویژگیهای بیانات معظم‌له است؛ تعبیراتی چون: رمضان؛ ماه رحمت و مغفرت الهی، ماه ضیافت الهی، ماه خودسازی و تقوا، ماه استغفار و توبه و بازگشت، ماه ذخیره‌سازی تقوا، ماه عبادت و دعا و مناجات و...
نمونه دیگر:
استفاده از تقارن سال جدید شمسی و فرا رسیدن بهار طبیعت که در چند سال رخ داده فرصتی ایجاد کرده است که ایشان از تعبیر بهار در ترکیباتی چون بهار دعا و قرآن، بهار خودسازی و عبادت، بهار انس با خدا، بهار توجه و ذکر و استغفار و استغاثه به خدا استفاده کرده‌اند؛ اما این تعابیر از محدوده‌ی تقارن بهار طبیعت و ماه رمضان درمی‌گذرد و آنگاه با تحلیلی جامع سخن از بهار واقعی بودن رمضان ـ صرف نظر از تقارن یا عدم تقارن با بهار طبیعت ـ به میان می‌آید و رمضان مبدأ سال حقیقی برای مؤمنان شناخته می‌شود و سال ایمانی مسلمانان با رمضان آغاز می‌شود و عبادات ماه رمضان، به عنوان سرمایه‌ای برای گذران یازده ماه بعدی تا فرارسیدن ماه رمضان بعد قلمداد می شود. بدین ترتیب بهار حقیقی مسمانان به معنی تحول و نوسازی و بازسازی درونی مورد تأکید قرار میگیرد.
[۴]
عدم غفلت از جنبه‌های اجتماعی توصیه‌های دینی، از دیگر مشخصات بیانات معظم‌له درباره‌ی ماه رمضان و آداب روزه‌داری است. در مجموعه‌ی این بیانات به معروف‌هایی همچون اطلاع از وضع محرومان، رسیدگی به مستضعفان، محبت به ایتام، و دستگیری از ضعفا، امر می‌شود و منکراتی چون اسراف، تبذیر، تفرقه و امثال آن مورد نهی قرار میگیرد و بدین ترتیب توصیه به کسب فضایل و پرهیز از رذائل اخلاقی از محدوده‌ی شخصی و فردی خارج شده و به مشخصه‌ای برای جامعهی مطلوب اسلامی تبدیل می‌شود و تفاوت میان مواعظی که اصلاح فرد و محدوده‌ی شخصی و حداکثر خانوادگی مسلمانان را در نظر میگیرد با دیدگاهی که علاوه بر اصلاح محیط فردی و خانوادگی، اصلاح محیط عمومی جامعه را به عنوان جامعهی آرمانی اسلامی هدف میگیرد به روشنی آشکار می‌گردد. پرداختن به مسائل اجتماعی خواه‌ناخواه به بحث آسیهای جامعهی دینی از نظر سیاسی می‌انجامد و آفات و خطراتی که جامعهی اسلامی را مورد خدشه و خطر قرار می‌دهد مورد تحلیل قرار میگیرد، در این مباحث با استفاده از معارف اسلامی و عبرتهای تاریخ پرفراز و نشیب اسلام، عوامل انحطاط مسلمین مورد بررسی واقع شده و بصیرت و صبر به عنوان پادزهر همه‌ی غفلتها، دنیادوستی، قدرت طلبی، منیت و خودبرتربینی و فساد اقتصادی و اخلاقی ـ که از مهمترین عوامل سقوط شخصیتهایی تأثیر گذار و کارگزاران اسلامی می‌باشد ـ مورد تأکید قرار میگیرد.
[۵]
علاوه بر نکته‌ی فوق، باید به توجه به سرنوشت مسلمانان سراسر جهان و ملتهای تحت ستم و خصوصاً ملت مظلوم فلسطین اشاره کرد. تأکید و توصیه به تداوم حضور در راهپیمایی روز قدس ـ که به ابتکار حضرت امام خمینی(ره) ـ رهبر کبیر انقلاب اسلامی ـ در آخرین جمعه‌ی ماه رمضان صورت میگیرد ـ دایره‌ی نصایح و مواعظ مربوط به آداب ماه مبارک رمضان را با توجه به شرایط و مقتضیات زمان و مکان از محدوده‌ی جامعه و کشور نیز فراتر می‌برد و در سطح جهان اسلام گسترش می‌دهد. خواننده‌ی فهیم این مجموعه خواهد دید که واژه‌ی پرمعنای رایج این روزها یعنی بیداری اسلامی در ماههای رمضان سالها قبل بارها به عنوان واقعیت مسلم و مورد انتظار مورد تأکید قرار گرفته است. واقعیتی که امروزه هیچکس قادر به انکار آن نیست و امواج گستره آن - که منبعث از حرکت اسلامی رهبران علمای دینی و به خصوص انقلاب اسلامی ایران می‌باشد - هر روز مناطق تازه‌ای از جهان اسلام را دربرمی‌گیرد و ابعاد انسانی و عدالت‌طلبانه و استکبارستیزانه آن حتی به جوامع و کشورهای غیرمسلمان نیز سرایت کرده و محرومان و مستضعفان جهان را به حرکتی تازه برانگیخته است.
[۶]
اما نقطه‌ی اصلی و قلب همه‌ی مباحث رمضانی که در این کتاب جمع‌آوری شده، همانا معارف اسلام ناب محمدی صلى‌الله علیه و آله و سلّم است که بر اساس دو منبع پایان‌ناپذیر و ذخیره‌ی آسمانی مسلمانان ـ یعنی کتاب خدا و عترت ـ با بیانی شیوا و شیرین و به صورتی مدوّن و البته به تدریج و در طول بیست و دو گذشته تنظیم و ارائه شده است. مهمترین این مباحث را می‌توان چنین برشمرد:
الف) توصیه بر قرائت، فهم و انس با قرآن کریم به عنوان نسخه درمان همه‌ی دردهای فردی و اجتماعی بشریت
ب) تبیین دقیق و جامع مفاهیمی چون تقوا، دعا و مناجات، استغفار و توبه براساس معارف قرآن کریم و احادیث معصومین علیهم السلام خصوصاً نهج‌البلاغه‌ی امیرالمؤمنین على علیه السلام.
ج) تحلیل زندگی شخصیت بی‌نظیر امام علی علیه السلام به عنوان الگوی شجاعت، تقوا، عدالت و اسوه‌ی زمامداری الهی
[۷]
از مطالعه‌ی مطالب این کتاب و توجه به تاریخ و مخاطبان هر مطلب، نکات مهمی از سیره‌ی رفتاری معظم‌له در ماه مبارک رمضان به دست می آید
از جمله:
۱. توجه به برپایی مجالس تلاوت قرآن کریم
۲. محور قرار گرفتن مباحث مربوط به خودسازی ایمانی و اخلاقی
۳. میزبانی اقشار مختلف همچون اساتید، دانشجویان و... و به سخنان و نظرات آنان گوش فرادادن و با آنها به گفتگو نشستن
۴. حضور در جمع روزه‌داران نمازگزار ماه رمضان و اقامه‌ی نماز جمعه به امامت معظم‌له
۵. توجه دادن به اهمیت شبهای قدر و ایام شهادت امیرالمؤمنین علی علیه السّلام
۶. تبیین وضع جهان اسلام تأکید بر راهپیمایی هرچه عظیم‌تر روز جهانی قدس
[۸]
از آنچه درباره‌ی محور قرارگرفتن مباحث مربوط به قرآن کریم، نهج البلاغه، تاریخ اسلام، فلسطین و قدس شریف، و مباحث معرفتی همچون دعا و ... گفته شد، نباید پنداشت که همه‌ی مطالب بیان شده از سوی معظم‌له در این موضوعات در این کتاب گرد آمده است. زیرا ایشان در مناسبتها و موقعیتهای مختلف در طول سال به مباحث مهمی از جمله مباحث ذکر شده پرداخته‌اند که مجموعه‌ی مطالب موضوعی را باید در کتب مستقل جستجو کرد و بر اساس آنچه در بند ۱ گفته شد در این کتاب تنها مطالبی از این مباحث جمع‌آوری شده که در ماه رمضان سالهای گذشته بیان شده باشد.
[۹]
کتاب حاضر بر اساس ترتیب تاریخی بیانات تنظیم شده و برای راهنمایی خوانندگان به مطالعه موضوعی، فهرست راهنمای موضوعی در صفحات پس از این مقدمه ارائه شده است.
امید که این مجموعه مؤمنان را هدایتی و یاوری باشد در آداب روزه‌داری مبتنی بر معرفت، بصیرت و مقدمه‌ای برای خودسازی و نوسازی دینی و معنوی جامعهی اسلامی. انشاء‌الله