هر ساله بعد از ماه مهمانی پروردگار، امت محمدی چشم انتظار نتیجه و جایزه این عبودیت یک ماهه خویش در روز اول شوال است و این حسن ختام با عمل مستحبی نماز عید فطر به اتمام ثواب الهی نزدیک‌تر میشود.حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هر سال پس از اقامه نماز عید فطر در خطبه‌های این نماز به بخشهایی از دعای نماز عید فطر اشاره داشته و درسها و نکاتی از این دعای شریف بیان میکنند. بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در این مطلب به مرور بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیرامون دعای نماز عید فطر می‌پردازد.
عید فطر، عید امت واحده«خدای متعال، مراسم با عظمت این ماه [رمضان] را این‌گونه مقرّر فرموده است که به آسانی و سادگی پایان نپذیرد. در پایان این ماه - که ماه عبادت است - روزی را قرار داده است که روز عید باشد، روز اجتماع باشد، روز بزرگی باشد؛ برادران مسلمان به هم تهنیت بگویند؛ موفقیّتهای ماه رمضان را قدر بدانند؛ میان خود و خدا محاسبه کنند؛ آنچه را که در این ماه شریف ذخیره آنها شده است، برای خودشان حفظ کنند. آن روز، روز عید فطر است.» (۱)
«عید فطر، یکی از عظیمترین مناسبتهای اسلامی است. دنیای اسلام، روز عید فطر را به معنای حقیقی عید می‌داند و عید می‌گیرد؛ و این چیزی است که اسلام برای امّت اسلامی خواسته است: «جعله اللَّه لکم عیدا و جعلکم له اهلا»؛(۲) خدای متعال امروز را برای امّت اسلامی عید قرار داد و آنها را شایسته‌ی این عید دانست.»(۳)
«عید فطر آن‌طورى که از مجموع آثار و بیانات صادره‌ى از بزرگان دین استفاده میشود، یکى از مهم‌ترین خصوصیاتش این است که عید امت واحده است.» (۴) «اَلَّذى جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عیدا؛(۵) خداى متعال این روز را براى امّت اسلامى عید قرار داده است.»(۶) «عید، یعنی سالگشتی که مایه‌ی شادی و خشنودی است. چه چیزی برای امّت اسلام مایه‌ی خوشحالی است؟ نزدیک شدن به هدفهای اسلامی.»(۷)
امروز «عید همه‌ى مسلمانان است. معناى این، نگاه امت‌سازِ دین مقدس اسلام و تعالیم پیامبر بزرگوار است. بسیارى از تعالیم اسلامى را که انسان مشاهده میکند، نشانه‌هاى تلاش براى ایجاد امت واحده در آنها محسوس است.» (۸) و عید فطر و نماز آن از جمله این نشانه‌ها بشمار می‌آیند.
عظمت روز عید فطر«در عظمت این روز همین بس که شما در قنوتهای نُه‌گانه‌ی این نماز پربرکت، خدا را قسم میدهید به این روز - «اسئلک بحقّ هذا الیوم» - این نشان‌دهنده‌ی رتبه‌ی بالای این روز است.»(۹) «این، عظمت این روز را به ما یادآوری میکند.»(۱۰) «عید فطر همان‌طوری که در دعای قنوت نماز آن وارد شده است و میخوانیم «وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ذُخراً وَ شَرفاً وَ کَرامَةً وَ مَزیدا» مایه‌ی شرافت است، مایه‌ی کرامت است، ذخیره است برای وجود مقدّس نبیّ مکرّم، یعنی برای اسلام و جامعه‌ی اسلامی.»(۱۱) «مهم این است که قدر این موقعیتها را بدانیم.» (۱۲)
عید فطر، وسیله کرامت و افزایش مقام معنوی پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)«آنچه که از مجموع آثار مربوط به عید فطر بر می‌آید، این است که چنین روزی، نسبت ویژه‌ای با وجود مقدّس نبیّ‌اکرم حضرت محمّدبن‌عبداللَّه صلّی‌اللَّه‌علیه‌وآله‌وسلّم دارد. در دعاهای شب عید فطر، در چند جا گفته میشود: «یا مصطفی محمّدٍ و ناصره»، «یا مصطفیاً محمّداً و ناصره».(۱۳) «ای برگزیننده‌ی محمّد، صلّی‌اللَّه‌علیه‌وآله و ای یاری کننده‌ی او.» در دعای قنوت امروز هم بارها تکرار کردیم: «الّذی جعلته للمسلمین عیداً و لمحمّدٍ صلّی‌اللَّه‌علیه‌وآله ذُخْراً وَ شَرفاً و کرامتاً و مزیدا.» پس، ارتباط ویژه‌ی این روز با وجود مقدس نبیّ‌اکرم صلّی‌اللَّه‌علیه‌وآله امری معلوم و آشکار است. من عرض می‌کنم اگر در هر روز عید فطر، امّت این بزرگوار، حرکت شایسته‌ای نسبت به پیشوای عظیم‌الشّأن و رهبر معظّمِ الهیِ خود انجام دهد، آن وقت، عید فطر آن‌چنان که خدا خواسته و مقرّر شده است، یک عید نبوی و عید مصطفوی واقعی خواهد شد.» (۱۴)
«این روزی است که برای تکریم پیغمبر اکرم است؛ جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عیدا، وَ لِمُحَمَّدٍ صلّی اللهُ علیهِ وَ آلِه ذُخرًا و شَرَفًا و کرامتًا وَ مَزیدا؛ این احترام به پیغمبر و تکریم آن پیغمبر است از سوی مردم، مردمی که خدای متعال درباره‌ی پیغمبر فرمود: عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم؛(۱۵) سختی‌های مردم بر او دشوار است.»(۱۶) خداوند این روز «مایه‌ی افزایش نور و بهاء معنوی آن بزرگوار و دینش قرار داد.»(۱۷) «برای وجود مقدس نبی اکرم این عید یک ذخیره است، وسیله‌ی شرف است، وسیله‌ی کرامت و ازدیاد مقام عالیِ متعالیِ آن وجود مقدس است.»(۱۸)
عید شرافت به شرط اتحاد اسلامی و پرهیز تفرقهما امت اسلامی وقتی میتوانیم به معنای حقیقی خود امروز را برای خودمان عید قرار بدهیم و برای پیامبر مکرّممان مایه‌ی شرف و سربلندی بسازیم؟ که به اشاره‌ی دست پیغمبر توجه کنیم و بر طبق آن حرکت کنیم.(۱۹) «این خصوصیات کی حاصل میشود؟»(۲۰) «بسته به این است که ما مسلمانها، با این موقعیتها و با این مناسبتها چگونه رفتار کنیم. ملتهای مسلمان میتوانند ماه رمضان را و عید فطر را وسیله‌ای قرار بدهند برای عزت؛ نردبانی قرار بدهند به سمت علوّ معنوی و مادی و عزت دنیا و آخرت.»(۲۱)
«به نظر میرسد یکی از مهم‌ترین عوامل و عناصری که میتواند مایه‌ی شرافت و کرامت باشد برای رسول مکرّم اسلام و مردم مسلمان و جامعه و امّت اسلامی، اتّحاد امّت اسلام است، رفع اختلافات است.»(۲۲)
آن زمانی عید فطر حقیقتاً برای امت اسلام عید است « که این عید، عید آشتی‌کنان دلهای مسلمانان با یکدیگر باشد. هم در ابعاد ملی این حرف صادق است، هم در ابعاد وسیع امت اسلامی این حرف صادق است. در ابعاد ملی همچنانیکه ملت بزرگ ما در طول سالیان پس از انقلاب تا امروز تجربه کرده است، اتحاد و اتفاق کلمه، وسیله‌ی عزت اوست، وسیله‌ی قدرت اوست.»(۲۳) و هم در ابعاد دولت های اسلامی «امّت اسلامی باید امروز در دنیا به برکت اسلام آن‌چنان باشد که مثل مشعلی راه بشریت را روشن کند؛ مثل خورشیدی بر بشریت بتابد و به آنها خیر برساند؛ آنها را گرما ببخشد، آنها را نورانیّت ببخشد، به آنها حرکت ببخشد، به آنها حیات بدهد. آن جامعه‌ی اسلامی که باید «لتکونوا شهداء علی النّاس»(۲۴) باشد؛ آن جامعه‌ی اسلامی که باید «یدعون الی الخیر»(۲۵) باشد؛ آن جامعه‌ی اسلامی که باید پیشرو بشریت در همه‌ی خیرات باشد، این‌گونه است. آن جامعه‌ی اسلامی که باید پرتوی از «وللَّه العزة و لرسوله و للمؤمنین»(۲۶) را داشته باشد، با وضع فعلی جهان اسلام و امّت اسلامی فاصله دارد.» (۲۷)
«دنیای اسلام از عید فطر به عنوان یک نقطه‌ی اتّحاد، تنبّه و بازگشت به خود و خدا استفاده کند. این چیزی است که امروز دنیای اسلام به آن نیازمند است.»(۲۸) «نماز عید فطر مظهری از همین وحدت در هر نقطه‌ای از نقاط دنیای اسلام است.»(۲۹) «امروز امت اسلامی به مایه‌های اشتراک و وحدت و احساس عزت و عظمت، بیش از همیشه نیازمند است.»(۳۰) «بعد از همه‌ی تحلیلها و فراتر از همه‌ی سلسله‌ی علل و عوامل برای گرفتاریهایی که امروز دنیای اسلام با آن مواجه است، انسان اساس را در تفرّق مسلمین مشاهده میکند... اولین اثر تفرّق این است که باطن انسان را تهی میکند؛ «و تذهب ریحکم»؛(۳۱) طراوت و نشاط یک انسان و یک ملت را از آنها می‌گیرد.»(۳۲)
عید فطر ذخیره‌ای برای وحدت و معنویت در دنیای اسلام«عید سعید فطر شاید برجسته‌ترین خصوصیتش این است که مراسمی معنوی و بین‌المللی است. برخلاف بسیاری از رسوم بین المللی که جنبه‌ی سیاسیِ محض دارد، این رسم بین‌المللی جنبه‌ی معنویِ بارز و نمایانی دارد... در دعای قنوت عید فطر میخوانیم: «اسئلک بحقّ هذا الیوم الّذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمّد صلّی اللَّه علیه و آله ذخرا و شرفا و کرامة و مزیدا»؛...از این ذخیره، دو چیز باید مورد استفاده‌ی مسلمانان قرار گیرد: اوّل، وحدت و نزدیکی مسلمین است و دوم، توجّه به معنویت در دنیای اسلام است.
در دنیای اسلام، هر دو عاملِ تکامل‌بخش و پیشبرنده، مورد خدشه قرار گرفته است. امروز وحدت مسلمانان با ایجاد تفرقه‌های مذهبی، فرقه‌ای، نژادی، ناسیونالیسمهای گوناگون، قومیتهای مختلف و شعارهای انحرافی، مخدوش شده است...
نقطه‌ی دوم هم معنویت است. استعمارگرانی که آمدند سرمایه‌های ما را - نفت ما را، استقلال ما را، عزّت ما را، وحدت و یکپارچگی ما را - به دست چپاول و غارت سپردند، معنویت ما را هم به یغما بردند و در دنیای اسلامی، مادیّتِ خودشان را به صورت فرهنگهای گوناگون و مبانی باطل گستراندند. امروز باید بازگشت به معنویت اسلام، به حقیقت اسلام و روحانیت دین، شعار مسلمانان باشد. امروز مسلمانان به این احتیاج دارند.»(۳۳)
طلب روزی صالحان در روز عید فطر«امروز در قنوت نماز، نُه مرتبه به خدا عرض کردید: «اللّهم انی اسألک خیر ما سألک منه عبادک الصّالحون»؛ یعنی بهترین چیزی را که بندگان صالح خدا از او طلب میکنند، به ما عطا کن. «و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون»؛ و از آنچه که بندگان مخلص خدا، به خدا پناه می‌برند، ما نیز به خدا پناه می‌بریم. آنچه که شما خواسته‌اید، رضای خداست، تقرّب به خداست، توفیق عمل برای خدا و توفیق عبودیّت الهی است. آنچه که شما از آن به خدا پناه برده‌اید، بندگی نفس است، بندگی هوی است، بندگی غیر خداست، شرک به پروردگار است.»(۳۴)
پی‌نوشت:
۱) بیانات در خطبه‌های نماز عید فطر - ۱۳۷۷/۱۰/۲۸
۲) من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق ج ۱ ص ۵۱۴ ح ۱۴۸۲
۳) بیانات در دیدار مسئولان و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۳۸۰/۰۹/۲۵
۴) بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفراى کشورهاى اسلامى - ۱۳۹۳/۰۵/۰۷
۵) إقبال الأعمال، سید بن طاووس، ج ۱، ۲۸۸ ؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۸۷، ص ۳۸۰ ؛ (اعمال روز عید فطر)
۶) بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۳۹۵/۰۴/۱۶
۷) بیانات در دیدار کارگزاران نظام - ۱۳۷۶/۱۱/۰۹
۸) بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفراى کشورهاى اسلامى - ۱۳۹۳/۰۵/۰۷
۹) خطبه‌های نماز عید فطر - ۱۳۹۲/۰۵/۱۸
۱۰) خطبه‌های نماز عید فطر ۱۳۹۸/۰۳/۱۵
۱۱) بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۳۹۷/۰۳/۲۵
۱۲) بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۳۹۱/۰۵/۲۹
۱۳) الکافی، ثقة الاسلام کلینی، ج۴، ص۱۶۷.
۱۴) بیانات در خطبه‌های نماز عید فطر - ۱۳۷۳/۱۲/۱۱
۱۵) سوره مبارکه التوبة آیه ۱۲۸
۱۶) خطبه‌های نماز عید فطر - ۱۳۹۵/۰۴/۱۶
۱۷) بیانات در دیدار کارگزاران نظام به مناسبت عید سعید فطر - ۱۳۸۵/۰۸/۰۲
۱۸) بیانات در دیدار کارگزاران نظام در روز عید سعید فطر - ۱۳۸۶/۰۷/۲۱
۱۹) بیانات در دیدار کارگزاران نظام - ۱۳۸۳/۰۸/۲۴
۲۰) بیانات در دیدار کارگزاران نظام در روز عید سعید فطر - ۱۳۸۶/۰۷/۲۱
۲۱) بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۳۹۱/۰۵/۲۹
۲۲) یانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۳۹۷/۰۳/۲۵
۲۳) بیانات در دیدار کارگزاران نظام در روز عید سعید فطر - ۱۳۸۶/۰۷/۲۱
۲۴) سوره مبارکه البقرة آیه ۱۴۳
۲۵) سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۰۴
۲۶) سوره مبارکه المنافقون آیه ۸
۲۷) بیانات در دیدار کارگزاران نظام - ۱۳۷۶/۱۱/۰۹
۲۸) بیانات در دیدار کارگزاران نظام در روز عید سعید فطر - ۱۳۸۶/۰۷/۲۱
۲۹) بیانات در دیدار کارگزاران نظام در روز عید سعید فطر - ۱۳۸۶/۰۷/۲۱
۳۰) بیانات در دیدار کارگزاران نظام به مناسبت عید سعید فطر - ۱۳۸۵/۰۸/۰۲
۳۱) سوره مبارکه الأنفال آیه ۴۶: وَأَطیعُوا اللَّهَ وَرَسولَهُ وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا وَتَذهَبَ ریحُکُم ۖ وَاصبِروا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصّابِرینَ، و (فرمان) خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید! و نزاع (و کشمکش) نکنید، تا سست نشوید، و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود! و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است!
۳۲) بیانات در دیدار مسئولان و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۳۸۰/۰۹/۲۵
۳۳) بیانات در دیدار کارگزاران نظام و سفرای کشورهای اسلامی - ۱۳۷۹/۱۰/۰۷
۳۴) بیانات در خطبه‌های نماز عید فطر - ۱۳۷۷/۱۰/۲۸