بسم‌اللَّه‌الرّحمن‌الرّحیم
اوّلاً خوشامد عرض میکنم. ثانیاً ولادت با سعادت حضرت امام اباالحسن علی‌بن‌موسیالرّضا علیه‌الصّلاةوالسّلام را - که به برکت وجود قبر مطهّر آن بزرگوار در سرزمین ما، حضور معنوی ایشان در سرتاسر کشور و در دل آحاد مردم ما آشکار است - تبریک میگویم. امام هشتم علیه‌الصّلاةوالسّلام ولىّ‌نعمتِ معنوی و فکری و مادّی ملت ماست. امیدوارم به برکت این ولادت عظیم و شریف و به برکت وجود آن بزرگوار و معنویتِ ساطع از قبّه مطهّر ایشان، خداوند شما را که خدمتگزارانِ میهمانان و زائران بیت‌اللَّه هستید، مشمول الطاف الهی قرار دهد و دلهای شما را به نور هدایت الهی منوّر کند.
حرمت ماههای ذیقعدةالحرام و ذیحجّةالحرام و محرّم‌الحرام، به معنای عظمت این ماهها و احترام بزرگی است که این روزها و شبها و ساعات در تکوین و اراده الهی دارد. ایّام حج، اوج این کرامت و عظمت است و حضور حُجّاج در مناسک و در مرکز توحید دنیای اسلام - یعنی مکه مکرّمه - از بزرگترین برکات ماههای حرام است. بی‌جهت نبود که اسلام در میان احکامی که قبل از اسلام بین مردم رایج بود، حرمت ماههای حرام را تقریر فرمود. این‌طور نبود که فقط پیغمبر اکرم با عرب جاهلىِ آن روزگار مماشات کرده باشد، که چون آنها حرام دانسته‌اند، اسلام هم اینها را حرام بداند؛ نه. این به معنای آن است که چهار ماه حرام - «منها اربعةٌ حُرُم(1)» - حقیقتاً امتیازی دارند؛ کما این‌که در طول سال، روزها، شبها، هفته‌ها و دهه‌های مشخّصی امتیازاتی دارند. این ماهها امتیاز دارند و همه ما باید قدردانی کنیم؛ بخصوص حُجاج بیت‌اللَّه‌الحرام. کسانی که امسال به این سعادت عظمی فائز خواهند شد و همچنین شما که خدمتگزاران آنها هستید، باید این ایّام را به عنوان مقدّمه تشرّف به آن سعادت عظمی مغتنم بشمارید. امیدواریم خداوند متعال، توجّهات و هدایات ویژه خود را شامل همه شما فرماید و ان‌شاءاللَّه دلهای شما را منوّر کند.
حقیقت این است که حج یک واجب استثنایی و یک مراسم عجیب و پُر رمز و راز است. اگرچه در باب حج بسیار گفته‌اند و همه گفته‌اند و مطالب شیوا و زیبایی هم بیان کرده‌اند؛ اما مسأله حج خیلی عمیقتر از چیزی است که ما تا امروز فهمیده‌ایم. حج، یک حرکت عبادی خالصِ عمیق - خضوع، خشوع، ذکر، عبادت، تضرّع و توسّل - و با حالت اجتماع است. در کنار هم قرار دادن این دو ویژگی، مسأله را خیلی پُرمعنا میکند. اگرچه در اسلام عبادات اجتماعی، مثل نماز جماعت و نماز جمعه و نماز عید وجود دارد؛ اما این اجتماع عظیم و این مرکزیّت دادن به ذکر و توحید و کشاندن همه مسلمانان از آفاق عالم اسلامی به یک نقطه واحد، خیلی معنا دارد. این‌که همه ملت مسلمان و امّت اسلامی با وجود اختلاف لهجه‌ها و نژادها و عادات و سنن و سلایق و اختلاف مذاهب موظّفند در یک نقطه جمع شوند و اعمال ویژه‌ای را با هم انجام دهند و این اعمال هم صرفاً عبادت و تضرّع و ذکر و توجّه است، خیلی پُرمعناست. معلوم میشود بنا بر نظر اسلام و دید اسلامی، اتّحاد دلها و جانها فقط در میدان سیاست و در جهاد نیست؛ حتّی رفتن به درِ خانه خدا و کنار هم قرار گرفتن دلها و با هم بودن تنها و جانها نیز دارای اهمیت است. لذا ملاحظه بفرمایید در قرآن کریم میفرماید: «واعتصموا بحبل‌اللَّه جمیعاً(2)». اعتصام به حبل‌اللَّه، تنها فایده‌ای ندارد؛ «جمیعاً» مهم است. با هم اعتصام به حبل‌اللَّه کنید؛ با هم به نقطه اطمینان‌بخش تعلیم و تربیت و هدایت الهی چنگ بزنید. با هم بودن مهمّ است؛ دلها با هم، جانها با هم، فکرها با هم، تنها در کنار هم. طوافی که میکنید - این حرکت دایره‌وار بر گرد یک مرکز - نماد حرکت مسلمانان بر گرد محور توحید است. همه کارها و اقدامات و همّتهای ما باید بر گردِ محور وحدانیّت الهی و توجّه به ذات اقدس ربوبی باشد. این درس، مربوط به همه زندگی است. کسانی که میخواهند احکام اسلامی را به کنج خانه‌ها و عبادتگاهها و دلها منحصر کنند و فعّالیت عرصه اجتماع را از دین عاری کنند، به این نکات اسلامی توجّه ندارند. سعی بین صفا و مروه‌ای هم که همه آحاد مسلمان باید آن را طی کنند، همین‌طور است. سعی، حرکت با همّت، با شدّت، با توجّه، با اراده و آگاهانه است و همه باید با هم حرکت کنند؛ بروند و بیایند. اجتماع عظیم در عرفات و مشعر و منا هم همین‌طور است. این کارهای دستجمعىِ عظیم که نظیر آن را در هیچ مذهب و مکتبی و در هیچیک از احکام دیگر اسلامی نمیشود پیدا کرد، نشان‌دهنده عظمت این واجب است. این‌جا یک ذخیره الهی گذاشته شده است که هرکس توفیق پیدا میکند دستی به سمت این ذخیره دراز کند، باید حدّاکثر استفاده را بکند. هرچه میتوانید، در ایّام حج از این ذخیره استفاده کنید.
این اوقات، هم روزها و زمان، متبرّک است و هم مکان، متبرّک است. هم از لحاظ زمان، در اوج حرمت ماههای حرام قرار دارد؛ هم از لحاظ مکان، در نقطه اعلای مناطق متبرّک - که خانه خدا و مرکز توحید و توجّه نفوس همه مسلمانان در همه شبانه‌روزهاست - قرار دارد. حاجی در آن‌جا باید رابطه خود را با خدا قوی و مستحکم کند؛ با قرآن اُنس پیدا کند و تضرّع و ذکر و حضور را وظیفه دائمی خود بداند. انسان گاهی خیلی متأسّف میشود که بعضی به آن‌جا بروند و دنبال کالاهایی بگردند که این کالاها را همه‌جا میشود پیدا کرد! بعضی، عمر و پول و آبرو و وقت عزیزشان را صرف میکنند تا به بازارهای گوناگون بروند و این کالاها را بیاورند؛ اینها کالاهای معمولی زندگی است و همه‌جا وجود دارد. در آن‌جا کالایی هست که در هیچ‌جای دیگر نیست: کالای رضای الهی، زیارت خانه خدا، زیارت قبر مطهّر پیغمبر؛ این کجا دیگر پیدا میشود؟ این مکان و این زمان را دیگر کجا میشود پیدا کرد؟ از این فرصت باید همه استفاده کنند. شما که میزبانان و میهمانداران و خدمتگزاران حُجّاج هستید، این نکات را باید دائم به یکایک آنها یادآور شوید. زلال معنویت و هدایت به‌وسیله این مجموعه‌های مؤمن و علاقه‌مند، باید دائماً به سوی دلهای تشنه حُجّاج روانه شود. خیلی از این فرصتها در اختیارات امّت اسلامی هست که اگر از آنها استفاده شود، امّت اسلامی همان چیزی خواهد بود که قرآن برای او خواسته است: «فلا تهنوا و تدعوا الی السّلم و انتم الاعلون(3)» یا «ولا تهنوا ولا تحزنوا و انتم الاعلون(4)»؛ شما برترین هستید. البته نه برترین به خاطر نژاد، نه برترین به خاطر این‌که با خدا خویشاوندیای دارید - هیچ‌کس از آحاد آفرینش، نسبتِ ویژه‌ای با خدا ندارد - اما شما برترین هستید، به خاطر انتساب به مکتبی که میتواند بشریت را در عصر حیرتش نجات دهد؛ میتواند در طول قرون، مشعل هدایت را به دست انسانها بدهد و آنها را خوشبخت کند و به نقطه امن و امان و تکامل برساند؛ این امتیاز شماست.
بقیه ادیان، مقدّمه ورود این دین در معرض اندیشه بشریّت بود - «انتم الاعلون» - به خاطر این‌که این ایمان در اختیار شماست؛ از این باید استفاده کنید. همین ایمان است که میتواند قدرتهای شیاطین و فراعنه را خرد کند و در هم بشکند؛ همچنان‌که شکست. روزهای ظهور اسلام، چه کسی خیال میکرد جمع معدودِ مظلومِ کم‌قوتّی در یک گوشه مکه، به برکت این آیات الهی بتوانند بزرگترین تمدّن زمان خود را به‌وجود آورند و مدنیّت بشری را ارتقاء و رشد دهند و این قلمرو عظیم و این رمعه وسیع را به‌وجود آورند و این‌طور در عمود زمان، با عزّت و افتخار باقی بمانند؟ عدّه‌ای خیال میکردند به‌زودی همه چیز از بین خواهد رفت: «الظّانین باللَّه ظنّ السّوء(5)»؛ خیال میکردند پیغمبر در هر یک از حوادثی که برایش پیش آمد، موفّقیتی به‌دست نخواهد آورد: «بل ظننتم ان لن ینقلب الرّسول و المؤمنون الی اهلیهم ابدا(6)». «و ظننتم ظنّ السّوء و کنتم قوماً بورا(7)»؛ آنهایی که به خدای متعال سوءظن دارند؛ آنهایی که اهمیت و ارزش گوهر گرانبهای دین را نمیدانند، همان «قوماً بورا» هستند؛ ما مسلمانان نباید به آن‌جا برسیم. قرآن میتواند انسان را هدایت کند؛ از انسانِ «لفی خسر» برساند به انسانی که «انّک کادحٌ الی ربّک کدحاً فملاقیه(8)»؛ به سوی خدا حرکت و صیرورت پیدا کند و با او ملاقات نماید. این حج، مظهر این قرآن است. ایمان خالصانه مؤمنین طول تاریخ اسلام، از این قرآن ناشی شده‌است؛ این را باید قدر دانست. مثل همه ذخایر دیگر ما، این ذخیره هم مورد تهاجم است. اینهایی که میبینید در مراسم حج دنبال اختلاف‌افکنی، فتنه‌انگیزی و ترویج افکار موهوم و خرافی و متحجّر خود هستند، همان سرانگشتهای دانسته یا نادانسته‌ای هستند که این ذخیره را نابود میکنند و از بین میبرند. کسانی که نمیگذارند شوکت و شکوه و عزّت و عظمت این وحدت به چشم امّت بزرگ اسلامی منعکس شود و بازتاب پیدا کند، جزو کسانی هستند که این ذخیره را نابود و ضایع میکنند. کسانی که نمیگذارند وحدت و شکوه عظیم امّت اسلامی، آن هم در راه خدا - نه عظمت به عنوان تفاخر، نه عظمت به عنوان استعمار و تحقیر دیگر ملتها، نه عظمت به عنوان جنگ‌افروزی علیه ضعفای عالم؛ بلکه عظمت در جهت ارزشهای الهی و در راه توحید - به دنیای اسلام منعکس شود، به بشریت ظلم میکنند. امروز دنیای اسلام براثر نادیده گرفتن این ذخیره عظیم الهی ضربه میخورد.
شما ببینید مستکبران و فراعنه عالم، امروز در منطقه خاورمیانه با مسلمانان و کسانی که این گوهر عظیم را در بغل خود دارند - که متأسّفانه درست استفاده نمیکنند - چه میکنند! ببینید با ملت فلسطین چه میکنند! ببینید برای عراق چه نقشه‌هایی میریزند! ببینید برای تصرّف منابع مادّی و معنوی و ثروتهای این منطقه چه خوابهای خوشی دیده‌اند! امت اسلام میتواند جلوِ اینها بایستد و این حرکات سُبعانه را خنثی کند؛ به شرط این‌که به ریسمان مستحکم و عروةالوثقای الهی توجّه کند. شرط دشواری است؛ اما ممکن است. همه آرمانها - از جمله این آرمان - با گفتن و شنیدن و فهمیدن و پایفشردن، تحقّق پیدا میکند. یک روز بود که در کشورهای عربی و میان ملتهای مسلمان هیچ نامی از عظمت و شوکت اسلام نبود؛ اما امروز به برکت پافشاری ملت ایران بر روی آرمان اسلام و فداکاری و قبول مجاهدت، وجود دارد. ملت ایران به نفع امّت اسلامی بار سنگینی را بر دوش گرفت. البته بزرگترین بهره را خودِ ملت ایران و مجاهدان فی‌سبیل‌اللَّه میبرند؛ اما دنیای اسلام هم از مجاهدت آنها بهره‌مند میشوند. نظام مقدّس جمهوری اسلامی که خود را زیر پرچم برافراشته اسلام قرار داده است، به همه موازین اسلام پایبند است. ما همه مسائل جهانی را با معیار اسلام میسنجیم و این دقیقترین معیار و بهترین ملاک مصلحت است. نباید خیال کرد چون ما از دید اسلامی به حوادث نگاه میکنیم، نمیتوانیم حوادث را تحلیل کنیم یا در حوادث، راهبردِ درست بیابیم؛ بعکس، اسلام به دست ما مشعلی میدهد که جلوِ راهمان را ببینیم. کسانی که در مقابل زورگویی امریکا و سُبعیّت و وحشیگری بی‌نظیر صهیونیستها خود را باخته‌اند، تسلیم شده‌اند و حتّی به آنها کمک کرده‌اند، به خاطر این‌که ملاحظه اسلام را نکرده‌اند، به این بلیّه بزرگ دچار شده‌اند؛ نه دنیایشان درست شد و نه توانستند برای خود شرف و عزّت انسانی درست کنند؛ پیش خدای متعال هم مؤاخذند. دولتها و کشورهایی که حاضر نشدند از مظلومیت ملت فلسطین دم بزنند و به‌طور جدّی از آن ملت مظلوم دفاع کنند و الان هم حاضر نیستند در مقابل زیاده‌خواهی و زیاده‌خواری امریکا در این منطقه انتقاد کنند و جلوِ او بایستند، دنیایشان هم دنیای خوبی نیست. ساده‌لوحی است اگر خیال کنیم اینها چهار قدم با امریکا راه میآیند، اما عوضش راحت زندگی میکنند. کدام زندگی راحت؟! تجربه‌های حول و حوش ما در دنیای اسلام، پُر از ناکامی کسانی است که نوکر و معاون و همراه شیطان شدند. اینها تا وقتی برای آنها و سرمایه‌داران و شرکتهایی که پشتوانه آن سیاستها هستند، مفیدند، مورد استفاده قرار میگیرند؛ بعد مثل سنگ استنجای شیطان - به قول مولوی - دورشان میاندازند. این تجربه موجود ماست. اسلام به امّت اسلامی و حکّام اسلامی عزّت و قدرت و شجاعت میبخشد تا بتوانند اقدام کنند، بفهمند و راهشان را ببینند. حج فرصت بزرگی است که این حقایق و حقایق فراوانی از این قبیل - که به برکت معرفت اسلامی و هدایت اسلامی در اختیار ما ملت مسلمان ایران است - در اختیار افکار عمومی مردم دنیا گذاشته شود و آنها بیدار شوند. خیلی از دلهای دنیای اسلام بیدارند؛ باید احساس کنند که در سرتاسر جهان اسلام، فکرِ آنها طرفدار دارد تا جرأت و شهامت و شجاعت لازم را پیدا کنند. همه اینها در سایه معنویت حجّ است؛ از معنویت حج و بهره‌برداری از مفاهیم عالی ادعیّه و زیارات و آیات کریمه قرآن غفلت نکنید. هرچه میتوانید، از این ذخیره عظمی استفاده کنید. ان‌شاءاللَّه با دست پُر از این سفر برگردید.
از خدای متعال میخواهیم به همه شما برادران و خواهران عزیز که در خدمت حُجّاج هستید و بخصوص مسؤولان محترم این کارِ بزرگ که حقّاً و انصافاً زحمات زیادی میکشند و مشکلات بزرگی را متحمّل میشوند و آنها را حل میکنند، توفیق دهد. همچنین از بقیه دوستانی که از دارالحدیث و دانشکده مربوط به این کار، در این‌جا تشریف دارند، تشکّر میکنیم. امیدوارم همه شما مشمول رحمت و لطف و هدایت الهی باشید و ان‌شاءاللَّه بتوانید در این ایّام متبرّک و در این سفر متبرّک، بیشترین بهره را از سوی پروردگار متعال به‌دست آورید.
والسّلام علیکم و رحمةاللَّه و برکاته
1) توبه: 36
2) آل عمران: 103
3) محمد: 35
4) آل عمران: 139
5) فتح: 6
6) فتح: 12
7) فتح: 12
8) انشقاق: 6