صدقه

آنچه در زیر می‌آید، درس "شصت‌ویکم" از جلد دوم «رساله‌ی آموزشی» احکام و مسائل شرعی است که مطابق با فتاوای حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای مدظله‌العالی تهیه، تنظیم و منتشر شده است.

 
 
روایات فراوانی در استحباب صدقه و تشویق بر آن - به خصوص در اوقات ویژه، مثل جمعه، عرفه، ماه رمضان و بر طوائف مخصوص، مثل همسایگان و ارحام - وارد شده است تا آنجا که روایت است: لا صدقةَ و ذو رحمٍ محتاج.
تا زمانی­ک ه ارحام محتاج وجود دارد، (فامیل­‌های نسبی)، صدقه به دیگران روا نیست.

شرایط صحت صدقه
۱. قصد قربت
۲. لفظ یا هر عملی­که دلالت بر تملیک مجانی مال به طرف مقابل می­کند.
۳. تحویل دادن مال به طرف مقابل

احکام صدقه
۱. بعد از تحویل صدقه به فقیر یا وکیل فقیر، برگشتن و انصراف از آن شرعاً ممکن نیست.
۲. واسطه شدن برای رساندن صدقه به دیگری مستحب است. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است:
مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ (عَنْ رَجُلٍ إِلَى مِسْکِینٍ)کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ وَ لَوْ تَدَاوَلَهَا أَرْبَعُونَ أَلْفَ إِنْسَانٍ ثُمَّ وَصَلَتْ إِلَى الْمِسْکِینِ کَانَ لَهُمْ أَجْرٌ کَامِلٌ وَ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقَى- لِلَّذِینَ اتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ.
کسی که صدقه شخصی را به نیازمندی برساند، مانند صدقه دهنده اجر دارد و اگر صدقه در دست چهل هزار نفر بچرخد و سپس به فقیر برسد، برای هر چهل هزار نفر اجر کامل است ... .
۳. آنچه به فقیر صدقه داده‌­ایم کراهت شدید دارد که با یکی از عقود (مثل بیع، مصالحه) به ملک خود درآوردیم؛ یعنی همان را مثلاً از فقیر بخریم.
۴. ردّ سائل مکروه است؛ اگرچه گمان داشته باشیم بی­‌نیاز است. لذا مقداری اگر چه اندک، به او بدهیم.
۵. درخواست صدقه و کمک بدون احتیاج، کراهت زیادی دارد. بلکه در صورت احتیاج نیز مکروه است.

مخفیانه یا علنی بودن صدقه
در روایت از پیامبر اکرم (ص) آمده است:
صَدَقَةُ السِّرِّ تُطْفِئُ الْخَطِیئَةَ کَمَا تُطْفِئُ الْمَاءُ النَّارَ وَ تَدْفَعُ سَبْعِینَ بَاباً مِنَ الْبَلَاءِ‌(۱)
صدقه مخفیانه خشم پروردگار را خاموش می‌کند و گناهان را از بین می‌برد؛ همان­گونه که آب آتش را خاموش می‌کند و هفتاد باب بلا را دفع می‌کند.
۱. مواردی که سرّی دادن تأکید نشده است:
الف) دفع تهمت: یعنی برای اینکه در معرض تهمت قرار نگیریم، علنی صدقه بدهیم.(۲)
ب) بخواهیم دیگران یاد بگیرند و اقتدا کنند.
۲. علنی دادن صدقه افضل است https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/breadcrump.gif در صدقات واجب، مثل خمس، زکات، فطریه.
۳. در غیر موارد فوق https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/breadcrump.gif  صدقه مخفیانه و سرّی افضل است.

شرایط صدقه‌دهنده
۱. بلوغ
۲. عقل
۳. عدم محجور بودن (سفیه یا ورشکسته نبودن)

شرایط افراد صدقه‌گیرنده
۱. تمام صدقات را؛ چه واجب و چه مستحبی، به فرد هاشمی(۳) می‌توان داد. ولی زکات (اعم از زکات مال و زکات فطره) را در صورتی می‌توان به هاشمی داد که پرداخت­‌کننده خودش هاشمی باشد.
۲. در صدقات مستحبی، فقر، ایمان یا اسلام صدقه گیرنده شرط نیست. لذا به غنی، کافر ذمی و سنی نیز می‌توان صدقه مستحبی داد. اما به کافر حربی و ناصبی(۴) نمی­‌توان صدقه داد.
۳. موارد مصرف زکات واجب، فطریه و خمس در بخش‌­های مربوط به آنها آمده است.
 

(۱) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل
(۲) مثلاً برای اینکه متهم نشویم انسان بخیل یا خسیسی هستیم، صدقه را علنی می­‌دهیم.
(۳) کسی که نسبش به هاشم، جدّ پیامبر (ص) می­‌رسد.
(۴) دشمن اهل بیت (ع)

در این مجموعه‌ی آموزشی، علاوه بر موارد موجود در رساله‌ی «اجوبة الإستفتائات»، استفتائات جدید نیز اضافه و از جزوه‌های دروس خارج فقه معظم‌له نیز بهره گرفته شده است، تا بر غنای آموزشی مجموعه،‌ بر طبق اسلوب و بیان معظم‌له اضافه شود.
شایان ذکر است که دفتر استفتائات حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای این رساله‌ی آموزشی را تأیید و عمل به آن را مجزی اعلام کرده است.
پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR، دروس این رساله‌ی آموزشی را برای استفاده مقلدان، به مرور منتشر می‌کند.