احکام درگذشتگان

آنچه در زیر می‌آید، دروس "بیست‌ودوم تا بیست‌وچهارم" از جلد اول «رساله‌ی آموزشی» احکام و مسائل شرعی است که مطابق با فتاوای حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای مدظله‌العالی تهیه، تنظیم و منتشر شده است.

غسل مس میت
اگر کسی بدن انسان مرده‌یی را که سرد شده ولی هنوز غسل داده نشده است، لمس کند یا جایی از دست و پا و صورت و سایر بدن خود را به هر جای بدن او برساند باید برای نماز و امثال آن غسل کند. این را «غسل مس میت» می‌نامند.
توجه:
دست زدن به عضوی که از بدن مرده جدا شده، پس از سرد شدن و پیش از غسل دادن، در حکم دست زدن به بدن مرده است.
دست زدن به عضوی که از بدن شخص زنده جدا شده است، غسل ندارد.
مواردی که مس بدن انسان مرده سبب غسل نمی‌باشد
۱. کسی که در میدان جنگ به شهادت رسیده است.
۲. مرده‌یی که بدنش هنوز سرد نشده است.
۳. مرده‌یی که سه غسلش را داده‌اند.
هرگاه شک کنیم میتی را غسل داده‌اند یا نه، با مس جسد یا اجزای آن (البته پس از سرد شدن) واجب است غسل مس میت کرد، و نماز بدون غسل مس میت صحیح نیست، ولی اگر اصل غسل میت احراز شود، با مس جسد یا بعضی از اجزای آن، غسل مس میت واجب نیست، حتی اگر در صحت غسل آن میت شک داشته باشیم. 
کسی که غسل میت کرده است، اگر بخواهد نماز بخواند باید وضو بگیرد و این غسل بر خلاف غسل جنابت، کفایت از وضو نمی‌کند.

احکام محتضر (کسی که در حال جان دادن است)
شایسته است که شخص مسلمان را در حال احتضار به پشت و به سمت قبله بخوابانند، به طوری که کف پای او به جانب قبله باشد. بسیاری از فقها این عمل را بر خود محتضر در صورتی که قادر باشد و بردیگران واجب دانسته‌اند و احتیاط در انجام آن ترک نشود.     

واجبات پس از مرگ
غسل.
حنوط.
کفن.
نماز.
دفن.

توجه:
در بینش اسلامی، مرده‌ی مسلمان نیز مانند زنده‌ی او دارای احترام است. تکریم مرده‌ی مسلمان در قالب اعمالی (از قبیل غسل و کفن و دفن و مانند آن) است که در شرع مقدس اسلام واجب شده است و همه‌ی مکلفین نسبت به آن مکلف و مخاطب‌اند.
غسل و کفن و نماز و دفن مسلمان از واجبات کفایی است یعنی بر هر مکلفی واجب است، ولی اگر بعضی آن را انجام دادند از دیگران ساقط می‌شود، و اگر هیچ کس به این وظیفه عمل نکند همه معصیت کرده‌اند.
اگر کسی بداند که غسل یا کفن یا نماز یا دفن میت را باطل انجام داده‌اند باید دوباره آن را به جا آورد، ولی اگر گمان دارد که باطل بوده یا شک دارد که درست بوده یا باطل، لازم نیست اقدام نماید.
برای غسل وکفن و نماز و دفن میت، باید از ولی او اجازه بگیرند. ولیّ میت عبارت است از پدر و مادر و فرزندان و به همین ترتیب، بقیه‌ی طبقات وارثان. در میت زن، شوهر او از دیگران مقدم است.
 
غسل میت
۱. واجب است میت را سه غسل بدهند
الف) با آبی که قدری سدر در آن ریخته و مخلوط شده است (آب سدر).
ب) با آبی که قدری کافور در آن ریخته و مخلوط شده است (آب کافور).
ج) با آب خالص.
 
۲. شرایط کسی که میت را غسل می‌دهد
الف) مسلمان دوازده امامی باشد.
ب) بالغ باشد.
ج) عاقل باشد.
د) مسایل غسل را بداند.
هـ) اگر میت ‌مرد است،‌مرد او را غسل‌دهد و اگر زن است، زن او را غسل دهد.
توجه:
غسل میت زن به وسیله‌ی شوهرش و غسل میت مرد به وسیله‌ی زنش جایز است.

۳. در غسل میت هم مانند دیگر عبادات، نیت لازم است یعنی غسل‌دهنده باید غسل را به قصد امتثال دستور خداوند به جا آورد.

۴. میتی که واجب است غسل داد
الف) زن یا مرد مسلمان.
ب) بچه‌ی مسلمان.
ج) کودک سقط شده‌ی مسلمان، اگر چهار ماه تمام داشته باشد و در کمتر از آن واجب نیست.

۵. اگر جایی از بدن میت به نجاست آلوده شود، باید پیش از آن که آن جا را غسل بدهند آب بکشند، بنابراین بدن میتی که خونریزی دارد بایستی قبل از غسل در صورت امکان تطهیر شود، و اگر انتظار برای توقف خونریزی (به خودی خود) یا منع آن (با وسایل پزشکی) ممکن باشد واجب است.

۶. نگاه کردن به عورت میت، حرام است و کسی که او را غسل می‌دهد اگر نگاه کند معصیت کرده است، ولی غسل باطل نمی‌شود.

۷. اگر آب پیدا نشود یا استعمال آن مانع داشته باشد باید میت را در عوض هر غسل، یک تیمم بدهند.

حنوط
۱. واجب است میت را پس از غسل، حنوط کنند یعنی به پیشانی و کف دست‌ها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهای او، کافور بمالند به طوری که مقداری کافور بر اثر آن در محل‌های مزبور بماند.
۲. کافور باید ساییده و تازه باشد به طوری که میت را معطر کند و اگر به واسطه‌ی کهنه بودن، عطر آن رفته باشد کافی نیست.
۳. شخص محرم – چنانکه در کتاب حج گفته می‌شود- از این حکم مستثنی است (یعنی اگر بمیرد حنوط کردن او جایز نیست).

کفن
۱. میت مسلمان را باید با سه قطعه پارچه کفن کنند:
الف) لنگ که به کمر و پای او پیچیده می‌شود.
ب) پیراهن که از سر شانه تا ساق پا را از جلو و پشت می‌پوشاند.
ج) پوشش سرتاسری که باید از بالای سر تا پایین پا را بپوشاند به طوری که بستن دو سر آن میسر باشد، و پهنای آن به قدری باشد که دو طرف آن روی هم گذاشته شود.
۲. هرگاه کفن میت با نجاستی که از بدن او خارج شده یا با نجاستی دیگر، نجس شود باید آن را تطهیر کنند یا اگر کفن ضایع نمی‌شود قسمتی را که نجس شده است ببُرند، بنابراین اگر کفن میت پس از غسل به خونی که از او جریان دارد آغشته شود چنانچه شستن آن قسمت از کفن که به خون آغشته شده است یا بریدن و یا عوض کردن آن امکان داشته باشد واجب است، و چنانچه امکان ندارد، دفن میت به همان صورت جایز است.
۳. هرگاه انسان، پدر یا مادر و یا یکی از بستگان خود را در کفنی که برای خودش خریده است کفن کند اشکال ندارد.
 
نماز میت
۱. پس از غسل و حنوط و تکفین، واجب است بر میت مسلمان – به ترتیبی که گفته خواهد شد– نماز بخوانند. 
توجه:
بچه‌یی که شش سال تمام داشته باشد و حداقل یکی از والدینش مسلمان باشند، در حکم شخص بالغ است و بر میت او باید نماز خوانده شود.
۲. نماز میت عبارت است از نیت و پنج تکبیر که در خلال آنها دعا و صلوات وارد شده است، و اگر به این ترتیب بگوید کافی است:
الف) بعد از تکبیر اول بگوید:«اَشْهَدُ اَنْ لاَ اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ».
ب) بعد از تکبیر دوم بگوید: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».
ج) بعد از تکبیر سوم بگوید: « اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ».
د) بعد از تکبیر چهارم بگوید: « اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذَا الْمَیِّتِ» (برای مرد) یا «لِهذِهِ الْمَیِّتِِ» (برای میت زن).
هـ) بعد تکبیر پنجم را بگوید که پایان نماز است.
توجه:
کیفیت‌های مفصل‌تر نماز میت در رساله‌های مفصل و بعضی کتاب‌های دعا مذکور است.
۳. کسی که نماز میت می‌خواند باید ایستاده و رو به قبله باشد و واجب است میت را در برابر او به پشت بخوابانند به طوری که سر او به طرف راست نمازگزار و پای او به طرف چپ نمازگزار باشد.
۴. میان میت و نمازگزار باید حایلی، مانند دیوار و پرده نباشد، ولی اگر میت در تابوت و مانند آن باشد اشکال ندارد.
۵. برای نماز میت، وضو و پاک بودن بدن و لباس و غصبی نبودن لباس، لازم نیست.
۶. اگر میت را عمداً یا از روی فراموشی یا به جهت عذری بدون نماز میت دفن کنند یا بعد از دفن معلوم شود نمازی که بر او خوانده شده باطل بوده است تا وقتی جسد او متلاشی نشده باید بر قبر او نماز خوانده شود.
۷. شرایطی که در جماعت و امامت جماعت در سایر نماز‌ها معتبر است در نماز میت شرط نیست، هر چند احوط (استحبابی) این است که آن شرایط در نماز میت هم رعایت شود.

دفن
۱. پس از پایان وظایف گذشته (غسل و حنوط و کفن و نماز) باید میت را در زمین دفن کنند و باید قبر او به قدری باشد که بوی او بیرون نیاید و درندگان هم نتوانند بدن او را خارج سازند.
۲. میت را باید در قبر به پهلوی راست و طوری بخوابانند که صورت و سینه و شکم او رو به قبله قرار گیرد.

چند نکته در ارتباط با دفن
استخوان میت مسلمانی که غسل داده شده است نجس نیست، ولی دفن مجدد آن زیر خاک واجب است.
اسکلت استخوانیِ متعلق به بدن میت مسلمان را واجب است فوراً دفن کرد (و جایز نیست آنرا در معرض بازدید قرار داد تا موجب عبرت بازدید کنندگان گردد).
قبور مسلمانان را جایز است در چندین طبقه ساخت به شرطی که این کار سبب نبش قبر و هتک حرمت مسلمان نشود.
هرگاه فردی در چاه سقوط کند و بمیرد و نتوان بدن او را از چاه خارج کرد بایستی جسد وی را در همان چاه به حال خود رها کرد و چاه را قبر او قرار داد و اگر چاه، ملک شخصی کسی نباشد و یا مالک آن به مسدود کردن آن راضی باشد تعطیل کردن چاه و بستن آن واجب است.
پاشیدن آب بر قبر در روز دفن مستحب است و بعد از آن نیز به قصد رجا اشکال ندارد.
 
احکام نبش قبر
۱. نبش قبر میتی که بر اساس موازین و احکام شرعی دفن گردیده جایز نیست و همچنین تخریب قبور مؤمنین و نبش آنها، حتی اگر برای تعریض و توسعه‌ی کوچه‌ها باشد، و در صورت وقوع نبش قبر و آشکار شدن بدن میت مسلمان یا استخوان‌های آن که هنوز پوسیده نشده‌اند واجب است دوباره دفن شوند.           
۲. اگر استخوان‌های میت تبدیل به خاک شود نبش قبر وی برای دفن میت دیگری در آن جایز است.
۳. در مواردی که نبش قبر جایز نیست اجازه‌ی مرجع تقلید اثری ندارد.
 
احکام شهید
تکلیف غسل و کفن در حق شهید ساقط است.
توجه:
منظور از شهید در این جا کسی است که در میدان جنگ به شهادت رسیده باشد، بنابراین اگر محورهای شهرهای مرزی، میدان جنگ بین دو گروه حق و گروه باطل و یاغی باشد، افرادی که از گروه حق در آنجا به شهادت می‌رسند حکم شهید را دارند، ولی افرادی که در غیر میدان جنگ کشته می‌شوند، هر چند اجر و ثواب شهید را دارند ولی حکم شهید در مورد آنها جاری نمی‌شود، مثل کسی که در نقطه‌یی از جهان در راه اجرای احکام اسلامی یا در تظاهرات کشته شود.

احکام اعدامی
مسلمانی که حکم اعدام درباره‌ی او اجرا گردیده است حکم سایر مسلمانان را دارد، و همه‌ی احکام و آداب اسلامی میت در مورد او جاری است، مثل خواندن نماز میت، مانند آن.
 
چند نکته در ارتباط با احکام درگذشتگان
همجنس بودن با میت فقط در غسل دادن او شرط است، و در صورتی که غسل دادن میت به وسیله‌ی همجنس او امکان دارد، غسل دادن به وسیله‌ی غیر همجنس صحیح نیست و غسل میت باطل است،(مگر در مورد زن و شوهر که قبلا گذشت غسل میت زن به وسیله‌ی شوهرش و غسل میت مرد به وسیله‌ی زنش جایز است) ولی در تکفین و تدفین، همجنس بودن شرط نیست.
تصرفات مورد نیاز برای تجهیز میت از قبیل غسل و کفن و دفن، به مقدار متعارف، متوقف بر اذن ولی صغیر نیست، و اشکال از جهت وجود فرزندان صغیر ایجاد نمی‌شود، بنابراین غسل دادن و کفن کردن میت در منزل مسکونیش اشکال ندارد، هر چند میت، وصی نداشته و دارای چند فرزند صغیر باشد.
شرکت در تشییع جنازه و حمل آن برای زنان اشکال ندارد.