بسم الله الرّحمن الرّحیم(۱)
تشکیل مجمعى از صاحبنظران براى «اقامهى نماز» یکى از شایستهترین و ضرورىترین کارهایى است که باید در جمهورى اسلامى صورت میگرفت؛ زیرا برپاداشتن نماز، نخستین ثمره و نشانهى حکومت صالحان است؛ و در رتبهى بعد از آن است که نوبت به «زکات» به مثابهى تنظیم مالى جامعه و ریشهکن کردن فقر، و نیز امر به معروف و نهى از منکر یعنى سوق دادن به نیکىها و باز داشتن از بدىها میرسد؛ «اَّلَّذینَ اِن مَکـَّنّهُم فِی الاَرضِ اَقامُوا الصَّلوةَ وَءاتَوُا الزَّکـوةَ وَ اَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنکَر ...».(۲) اقامهى نماز فقط این نیست که صالحان، خود نماز بگزارند؛ این چیزى نیست که بر تشکیل حکومت الهى متوقّف باشد؛ بلکه باید این ستون دین در جامعه به پا داشته شود و همهکس با رازها و اشارههاى آن آشنا و از برکات آن برخوردار گردند؛ درخشش معنویّت و صفاى ذکر الهى، همهى آفاق جامعه را روشن و مصفّا کند و تنها و جانها با هم به نماز بشتابند و در پناه آن، طمأنینه و استحکام یابند.
نماز رکن اصلى دین است و باید اصلىترین جایگاه را در زندگى مردم داشته باشد. حیات طیّبهى انسان در سایهى حاکمیّت دین خدا وقتى حاصل خواهد شد که انسانها دل خود را با یاد خدا زنده نگه دارند و به کمک آن بتوانند با همهى جاذبههاى شر و فساد مبارزه کنند و همهى بتها را بشکنند و دست تطاول(۳) همهى شیطانهاى درونى و برونى را از وجود خود قطع کنند. این ذکر و حضور دائمى فقط به برکت نماز حاصل میشود؛ و نماز در حقیقت، پشتوانهى مستحکم و ذخیرهى تمامنشدنى در مبارزهاى است که آدمى با شیطان نفْس خود که او را به پستى و زبونى میکشد و شیطانهاى قدرت که با زر و زور او را وادار به ذلّت و تسلیم میکنند، همیشه و در همه حال دارد.
هیچ وسیلهاى مستحکمتر و دائمىتر از نماز براى ارتباط میان انسان با خدا نیست. مبتدىترین انسانها رابطهى خود با خدا را به وسیلهى نماز آغاز میکنند. برجستهترین اولیاى خدا نیز بهشت خلوت اُنس خود با محبوب را در نماز میجویند. این گنجینهى ذکر و راز را هرگز پایانى نیست؛ و هر که با آن بیشتر آشنا شود، جلوه و درخشش بیشترى در آن مىیابد.
کلمات و اذکار نماز، هر یک خلاصهاى است که به بخشى از معارف دین اشاره میکند و به طور مکرّر و پىدرپى آن را به یاد نمازگزار مىآورد. نمازى که با تدبّر در معانى و بدون سهو و غفلت گزارده شود، انسان را روزبهروز با معارف الهى آشناتر و به آن دلبستهتر میسازد.
نورانیّت نماز، و رازها و رمزهاى آن، و درسهایى که در آن گنجانیده شده، و اثر آن در ساختن فرد و جامعه، چندان نیست که بشود در مقالى کوتاه از آن سخن گفت؛ بلکه چنان نیست که بىخبرى چون من بتواند از اعماق آن خبرى آورد. آنچه من با قلم قاصر و معرفت ناچیز خود میگویم، آن است که مردم ما و جامعهى ما و بخصوص جوانان ما که اکنون بار امانت سنگینى را بر دوش گرفتهاند، باید نماز را منبع قدرتى لایزال بدانند و در برابر جبههى فساد و بىعدالتى و کجرَوى که امروز بشریّت را تهدید میکند، از نماز و یاد خدا نیرو بگیرند. میدان مبارزهاى که امروز پیش روى ما است، ما را به تکیهگاه مستحکم ذکر خدا و امید و اعتماد به او، بیش از همیشه و بیش از همه محتاج میسازد؛ و نماز آن سرچشمهى جوشانى است که این امید و اعتماد و قدرت معنوى را به ما میبخشد.
نمازِ باحضور و باتوجّه، نمازى که از یاد و ذکر سرشار است، نمازى که آدمى در آن با خداى خود سخن میگوید و به او دل مىسپارد، نمازى که والاترین معارف اسلام را پیوسته به انسان مىآموزد، چنین نمازى انسان را از پوچى و بىهدفى و ضعف میرهاند و افق زندگى را در چشمش روشن میسازد و به او همّت و اراده و هدف میبخشد و دل او را از میل به کجرَوى و گناه و پستى نجات میدهد. از این رو است که نماز در همهى حالات حتّى در میدان نبرد و سختترین آزمایشهاى زندگى، اولویّت خود را از دست نمیدهد. انسان همیشه به نماز محتاج است و در عرصههاى خطر، محتاجتر.
حقیقت آن است که در کار معرّفى نماز کوتاهىهاى زیادى شده است؛ و نتیجه آنکه نماز هنوز جایگاه شایستهى خود را، حتّى در نظام اسلامى ما به دست نیاورده است. این مسئولیّت سنگین بر دوش دانشوران و آشنایان به معارف اسلامى است که نماز را به همه، بخصوص به نسل جوان بهتر بشناسانند. از کودک دبستانى تا پژوهشگر دورههاى عالى، هر یک فراخور ذهن و معرفتِ خود میتوانند در راه شناختن نماز و رازهاى آن قدمهایى بردارند و با ناشناختههایى آشنا شوند. حتّى عرفاى بزرگ نیز براى سالکان وادى معرفت، اسرار الصّلاة نوشته و آموختهاند؛ یعنى اعماق این اقیانوس، همچنان ناشناخته و پیمودنى است.
در جامعهى ما فصل مهمّى باید در معرّفى نماز در همهى سطوح گشوده شود. رسانهها و بخصوص صداوسیما، با شیوههاى گوناگون، نماز را معرّفى و یادآورى کنند. همهجا و همیشه در رادیو و تلویزیون، نماز در اولویّت گذاشته شود و شوق ایمان و عطش یاد خدا در دلها پدید آید. در کلاسهاى دروس دینى مدارس و دانشگاهها، درس نماز جایگاه خود را بازیابد و سخنان سنجیده و افکار بلند در بازشناسى نماز فراهم، و در معرض ذهن و دل دانشجویان و دانشآموزان گذاشته شود.
فلسفهى نماز و تحلیل رازها و رمزهاى آن، با زبان هنر در معرض دید همگان قرار گیرد تا هر کس به قدر ظرفیّت خود از آن متمتّع گردد. کتابها و جزوهها در سطوح مختلف و از دیدگاههاى گوناگون به وسیلهى محقّقان و عالمان به سلک تحریر درآید و مایهى کارهاى هنرى و ادبى گردد.
فصلى نیز باید براى آسان کردن انجام نماز گشوده شود. در همهى مراکز عمومى ــ مدارس، دانشگاهها، کارخانهها، سربازخانهها، فرودگاهها، ایستگاههاى قطار، ادارات دولتى و امثال آن ــ جایگاههاى مناسبى براى نماز پیشبینى شود. مساجد و نمازخانهها، پاکیزه و مرتّب و رغبتانگیز باشد. نماز در وقت فضیلت و به جماعت گزارده شود. در هر محیطى، برجستگان و بزرگان آن بر دیگران پیشقدم شوند و عملاً اعتنای به نماز را به دیگران بیاموزند. و خلاصه، در همهجا حرکت به سمت نماز و شتافتن به نماز محسوس باشد.
با این مقدّمات، به خواست خداوند متعال و با توجّهات و ادعیهى زاکیهى حضرت ولىّاللهالاعظم (روحى فداه) کشور و جامعهى ما به هدفهاى والاى نماز نزدیک میشود و از برکات آن بهره میگیرد.
در پایان لازم میدانم از فراهمآورندگان این مجمع و همهى کسانى که با وقوف بر اهمّیّت نماز، در راه اقامهى آن تلاش میکنند، مخصوصاً از جناب حجّتالاسلام آقاى قرائتى که دلسوزانه و عاشقانه در این راه گام برمیدارند، صمیمانه تشکّر کنم و قبول حضرت حقتعالى را براى این کوششهاى مخلصانه مسئلت نمایم.
تشکیل مجمعى از صاحبنظران براى «اقامهى نماز» یکى از شایستهترین و ضرورىترین کارهایى است که باید در جمهورى اسلامى صورت میگرفت؛ زیرا برپاداشتن نماز، نخستین ثمره و نشانهى حکومت صالحان است؛ و در رتبهى بعد از آن است که نوبت به «زکات» به مثابهى تنظیم مالى جامعه و ریشهکن کردن فقر، و نیز امر به معروف و نهى از منکر یعنى سوق دادن به نیکىها و باز داشتن از بدىها میرسد؛ «اَّلَّذینَ اِن مَکـَّنّهُم فِی الاَرضِ اَقامُوا الصَّلوةَ وَءاتَوُا الزَّکـوةَ وَ اَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنکَر ...».(۲) اقامهى نماز فقط این نیست که صالحان، خود نماز بگزارند؛ این چیزى نیست که بر تشکیل حکومت الهى متوقّف باشد؛ بلکه باید این ستون دین در جامعه به پا داشته شود و همهکس با رازها و اشارههاى آن آشنا و از برکات آن برخوردار گردند؛ درخشش معنویّت و صفاى ذکر الهى، همهى آفاق جامعه را روشن و مصفّا کند و تنها و جانها با هم به نماز بشتابند و در پناه آن، طمأنینه و استحکام یابند.
نماز رکن اصلى دین است و باید اصلىترین جایگاه را در زندگى مردم داشته باشد. حیات طیّبهى انسان در سایهى حاکمیّت دین خدا وقتى حاصل خواهد شد که انسانها دل خود را با یاد خدا زنده نگه دارند و به کمک آن بتوانند با همهى جاذبههاى شر و فساد مبارزه کنند و همهى بتها را بشکنند و دست تطاول(۳) همهى شیطانهاى درونى و برونى را از وجود خود قطع کنند. این ذکر و حضور دائمى فقط به برکت نماز حاصل میشود؛ و نماز در حقیقت، پشتوانهى مستحکم و ذخیرهى تمامنشدنى در مبارزهاى است که آدمى با شیطان نفْس خود که او را به پستى و زبونى میکشد و شیطانهاى قدرت که با زر و زور او را وادار به ذلّت و تسلیم میکنند، همیشه و در همه حال دارد.
هیچ وسیلهاى مستحکمتر و دائمىتر از نماز براى ارتباط میان انسان با خدا نیست. مبتدىترین انسانها رابطهى خود با خدا را به وسیلهى نماز آغاز میکنند. برجستهترین اولیاى خدا نیز بهشت خلوت اُنس خود با محبوب را در نماز میجویند. این گنجینهى ذکر و راز را هرگز پایانى نیست؛ و هر که با آن بیشتر آشنا شود، جلوه و درخشش بیشترى در آن مىیابد.
کلمات و اذکار نماز، هر یک خلاصهاى است که به بخشى از معارف دین اشاره میکند و به طور مکرّر و پىدرپى آن را به یاد نمازگزار مىآورد. نمازى که با تدبّر در معانى و بدون سهو و غفلت گزارده شود، انسان را روزبهروز با معارف الهى آشناتر و به آن دلبستهتر میسازد.
نورانیّت نماز، و رازها و رمزهاى آن، و درسهایى که در آن گنجانیده شده، و اثر آن در ساختن فرد و جامعه، چندان نیست که بشود در مقالى کوتاه از آن سخن گفت؛ بلکه چنان نیست که بىخبرى چون من بتواند از اعماق آن خبرى آورد. آنچه من با قلم قاصر و معرفت ناچیز خود میگویم، آن است که مردم ما و جامعهى ما و بخصوص جوانان ما که اکنون بار امانت سنگینى را بر دوش گرفتهاند، باید نماز را منبع قدرتى لایزال بدانند و در برابر جبههى فساد و بىعدالتى و کجرَوى که امروز بشریّت را تهدید میکند، از نماز و یاد خدا نیرو بگیرند. میدان مبارزهاى که امروز پیش روى ما است، ما را به تکیهگاه مستحکم ذکر خدا و امید و اعتماد به او، بیش از همیشه و بیش از همه محتاج میسازد؛ و نماز آن سرچشمهى جوشانى است که این امید و اعتماد و قدرت معنوى را به ما میبخشد.
نمازِ باحضور و باتوجّه، نمازى که از یاد و ذکر سرشار است، نمازى که آدمى در آن با خداى خود سخن میگوید و به او دل مىسپارد، نمازى که والاترین معارف اسلام را پیوسته به انسان مىآموزد، چنین نمازى انسان را از پوچى و بىهدفى و ضعف میرهاند و افق زندگى را در چشمش روشن میسازد و به او همّت و اراده و هدف میبخشد و دل او را از میل به کجرَوى و گناه و پستى نجات میدهد. از این رو است که نماز در همهى حالات حتّى در میدان نبرد و سختترین آزمایشهاى زندگى، اولویّت خود را از دست نمیدهد. انسان همیشه به نماز محتاج است و در عرصههاى خطر، محتاجتر.
حقیقت آن است که در کار معرّفى نماز کوتاهىهاى زیادى شده است؛ و نتیجه آنکه نماز هنوز جایگاه شایستهى خود را، حتّى در نظام اسلامى ما به دست نیاورده است. این مسئولیّت سنگین بر دوش دانشوران و آشنایان به معارف اسلامى است که نماز را به همه، بخصوص به نسل جوان بهتر بشناسانند. از کودک دبستانى تا پژوهشگر دورههاى عالى، هر یک فراخور ذهن و معرفتِ خود میتوانند در راه شناختن نماز و رازهاى آن قدمهایى بردارند و با ناشناختههایى آشنا شوند. حتّى عرفاى بزرگ نیز براى سالکان وادى معرفت، اسرار الصّلاة نوشته و آموختهاند؛ یعنى اعماق این اقیانوس، همچنان ناشناخته و پیمودنى است.
در جامعهى ما فصل مهمّى باید در معرّفى نماز در همهى سطوح گشوده شود. رسانهها و بخصوص صداوسیما، با شیوههاى گوناگون، نماز را معرّفى و یادآورى کنند. همهجا و همیشه در رادیو و تلویزیون، نماز در اولویّت گذاشته شود و شوق ایمان و عطش یاد خدا در دلها پدید آید. در کلاسهاى دروس دینى مدارس و دانشگاهها، درس نماز جایگاه خود را بازیابد و سخنان سنجیده و افکار بلند در بازشناسى نماز فراهم، و در معرض ذهن و دل دانشجویان و دانشآموزان گذاشته شود.
فلسفهى نماز و تحلیل رازها و رمزهاى آن، با زبان هنر در معرض دید همگان قرار گیرد تا هر کس به قدر ظرفیّت خود از آن متمتّع گردد. کتابها و جزوهها در سطوح مختلف و از دیدگاههاى گوناگون به وسیلهى محقّقان و عالمان به سلک تحریر درآید و مایهى کارهاى هنرى و ادبى گردد.
فصلى نیز باید براى آسان کردن انجام نماز گشوده شود. در همهى مراکز عمومى ــ مدارس، دانشگاهها، کارخانهها، سربازخانهها، فرودگاهها، ایستگاههاى قطار، ادارات دولتى و امثال آن ــ جایگاههاى مناسبى براى نماز پیشبینى شود. مساجد و نمازخانهها، پاکیزه و مرتّب و رغبتانگیز باشد. نماز در وقت فضیلت و به جماعت گزارده شود. در هر محیطى، برجستگان و بزرگان آن بر دیگران پیشقدم شوند و عملاً اعتنای به نماز را به دیگران بیاموزند. و خلاصه، در همهجا حرکت به سمت نماز و شتافتن به نماز محسوس باشد.
با این مقدّمات، به خواست خداوند متعال و با توجّهات و ادعیهى زاکیهى حضرت ولىّاللهالاعظم (روحى فداه) کشور و جامعهى ما به هدفهاى والاى نماز نزدیک میشود و از برکات آن بهره میگیرد.
در پایان لازم میدانم از فراهمآورندگان این مجمع و همهى کسانى که با وقوف بر اهمّیّت نماز، در راه اقامهى آن تلاش میکنند، مخصوصاً از جناب حجّتالاسلام آقاى قرائتى که دلسوزانه و عاشقانه در این راه گام برمیدارند، صمیمانه تشکّر کنم و قبول حضرت حقتعالى را براى این کوششهاى مخلصانه مسئلت نمایم.
والسّلام علیکم و رحمةالله
سیّدعلى خامنهاى
۱۳۷۰/۷/۱۵
سیّدعلى خامنهاى
۱۳۷۰/۷/۱۵
(۱ این پیام در آغاز این اجلاس ــ که به مدّت سه روز در شهر مشهد برگزار میشود ــ توسّط حجّتالاسلام والمسلمین سیّدهاشم رسولىمحلّاتى (دبیر شوراى مرکزى دبیرخانهى ائمّهى جمعهی سراسر کشور) قرائت شد.
(۲ سورهى حج، بخشى از آیهى ۴۱؛ «همان کسانى که چون در زمین به آنان توانایى دهیم، نماز بر پا میدارند و زکات میدهند و به کارهاى پسندیده وامیدارند و از کارهاى ناپسند بازمیدارند. ...»
(۳ دستدرازی، ستم و تعدّی