متن بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اعضای ستاد برگزاری کنگره ی بزرگداشت علّامه سیّد نعمت الله جزایری(۱) صبح پنجشنبه (۱۰ اسفند) توسط آیت‌الله سید محمد علی موسوی جزایری نماینده ولی فقیه در استان خوزستان و امام جمعه اهواز در این کنگره در شهرستان شوشتر قرائت شد.
بسم‌اللّه‌الرّحمن‌الرّحیم
خیلی متشکّریم از جناب آقای جزائری و بقیّه‌ی آقایان که به فکر افتادند این شخصیّت بزرگ و گمنام را معرفی کنند. گمنام از این جهت که اگر چه مرحوم سیّد نعمت‌اللّه جزائری با دو کتاب معروف است: زهر الرّبیع و انوار نعمانیّه، (۲) لکن شأن مرحوم سیّد نعمت‌اللّه خیلی بالاتر از اینها است. ایشان، هم فقیه بودند ــ فقیه ماهری است مرحوم سیّد نعمت‌اللّه ــ و هم محدّث خبیر و متوسّعِ در کتابهای اخبار بودند، هم ادیب بودند. جالب اینجا است که خانواده‌ی اینها یک خانواده‌ایاند که علاوه‌ی بر فقاهت و حدیث، اهل ادب و لغت و اینها هستند؛ مرحوم سیّد نورالدّین ــ پسر ایشان ــ کتاب معروف فروق اللّغات(۳) را نوشته که فقط یک کتاب لغت نیست، معنایش تسلّط کامل بر لغت عربی است؛ نوه‌ی ایشان هم مرحوم سیّد عبداللّه جزائری است؛ یعنی سه نسلْ پشت سرِ هم جزو علمای برجسته و معروفند، در حوزه‌های علمیّه شناخته شده هستند. البتّه هر سه بزرگوار اخباریاند؛ مرحوم سیّد عبداللّه بیشتر، سیّد نعمت‌اللّه و سیّد نورالدّین کمتر؛ لکن مرحوم سیّد نعمت‌اللّه با اینکه اخباری است، به آراء و نظرات اصولیّین توجّه دارد و کتابی هم ایشان دارد ــ من حالا اسم کتاب یادم نیست ــ در لزوم رجوع به کتب فقها؛ که مراد ایشان از فقها، طبعاً فقهای اصولی هستند. مرد بزرگی است ایشان.
آثار و تألیفات ایشان زیاد است. حالا جنابعالی فرمودید حدود شصت تألیف؛ من حالا آن طور که در ذهنم بود، میدانستم ایشان حدود سی چهل تألیف دارند؛ که در بین اینها شروح مهمّ کتب اربعه‌ی ما هست - یعنی ایشان شرح تهذیب دارد، شرح استبصار دارد، به‌نظرم شرح کافی دارد - شرح بسیاری از کتابهای صدوق را دارد - مثل توحید صدوق و مانند اینها. یعنی یک شخصیّت بسیار برجسته‌ای است ایشان در تبحّر و احاطه‌ی بر حدیث شیعه؛ و همراه با نگاه دقیق فقهی، نه فقط حدیث. ایشان شاگرد علّامه‌ی مجلسی است. خب، علّامه‌ی مجلسی مرد خیلی بزرگی است، یعنی کسی نگاه کند به بیانهایی که ایشان در بحار - در ذیل روایات - دارد، میفهمد که این مرد هم فقیه است، هم متکلّم است، هم اهل عقلیّات است. مجلسی خیلی بزرگ است، منتها فقط به حدیث معروف شده؛ در حالی که این‌جور نیست. ایشان محدّث هم هست - خب کتاب حدیث ایشان، بحارالانوار، کتاب بزرگی است - لکن فقیه متکلّم صاحب‌نظر] است [گاهی اوقات ایشان یک آراء بسیار برجسته‌ای در مسائل کلامی و عقلی - در ذیل روایات - دارد که اینها خیلی برجسته است. مرحوم سیّد نعمت‌اللّه شاگرد یک چنین کسی است، شاگرد مرحوم علّامه مجلسی. شاگرد فیض ظاهراً، به نظرم ایشان شاگرد فیض هم بوده است. به هر حال شخصیّت برجسته‌ای است.
حالا کتاب زَهرُ الرّبیع هم با اینکه یک کتابی است که در حوزه‌های علمیّه به عنوان یک کتاب فکاهی و اینها معروف شده، لکن نشان‌دهنده‌ی این است که فقهای ما، بزرگان ما، علمای ما، در عین کارهای عمیق علمی و فقهی به این جور مسائل هم توجّه داشتند. یعنی ایشان در اوّل زهر الرّبیع - ما شاید پنجاه شصت سال قبل از این زهر الرّبیع را نگاه میکردیم - میگوید که دیدم طلبه‌ها احتیاج دارند به یک تفنّنی و تفکّهی، این کتاب را برای آنها نوشتم؛ یعنی کتابی است که ایشان نوشته برای اینکه طلبه‌ای که حالا غرق در کارهای علمی در مدرسه و در حجره و اینها است، یک وسیله‌ای برای تفکّه داشته باشد؛ یعنی غافل از این چیزها نبودند. حالا ما اینجا خشک بنشینیم، تا یک کسی آن طرف یک شوخیای کرد فوراً به ما بربخورد! این‌جوری نبودند علمای ما؛ آن هم عالمی مثل سیّد نعمت‌اللّه که اخباری و متصلّب و اینها است دیگر؛ امّا این چیزها را هم داشتند. به نظر من این تفنّن علمای گذشته‌ی ما خیلی مهم است؛ که یک نمونه‌اش هم همین فروق اللّغات است که عرض کردیم سیّد نورالدّین - پسر ایشان - با اینکه فقیه است، با اینکه محدّث است، شاگرد پدرش است، امّا در عین حال این‌جور چیزی را در باب لغت مینویسد. به هر حال به نظر ما شخصیّت برجسته‌ای است مرحوم سیّد نعمت‌اللّه.
و خب خاندان هم خاندان علم‌اند، بحمداللّه تا امروز هم این خاندان خاندان علم بوده‌اند، و امیدواریم همیشه همین‌جور باشد. و تجلیل از ایشان تجلیل از علم است و تجلیل از معارف الهیّه است؛ این بزرگواران معرفی بشوند خیلی خوب است. بخصوص اگر بتوانید، کتابهای ایشان را تحقیق بکنید، چاپ کنید. انوار نعمانیّه مکرّر چاپ شده البتّه، آن کتاب کتاب معروفی است، لکن کتابهای دیگر ایشان در دسترس نیست، یعنی کمتر توجّه شده به کتابهای حدیثی ایشان و شروحی که ایشان بر احادیث نوشتند. ان‌شاءاللّه موفّق و مؤیّد باشید. از آقای حسینی(۴) هم که کمک میکنند به این کارها تشکّر میکنیم.
والسّلام علیکم و رحمةاللّه
۱) این همایش با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دفتر نماینده‌ی ولىّ فقیه در خوزستان، استانداری خوزستان و صداوسیمای مرکز خوزستان در تاریخ ۱۰ و ۱۱ اسفند سال جاری در شهرهای شوشتر و اهواز گشایش مییابد.
۲) الانوار النعمانیه فی بیان معرفه النشأه الانسانیه
۳) فروق‌اللّغات فی التّمییز بین مفاد الکلمات
۴) وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که در جلسه حضور داشتند.
بسم‌اللّه‌الرّحمن‌الرّحیم
خیلی متشکّریم از جناب آقای جزائری و بقیّه‌ی آقایان که به فکر افتادند این شخصیّت بزرگ و گمنام را معرفی کنند. گمنام از این جهت که اگر چه مرحوم سیّد نعمت‌اللّه جزائری با دو کتاب معروف است: زهر الرّبیع و انوار نعمانیّه، (۲) لکن شأن مرحوم سیّد نعمت‌اللّه خیلی بالاتر از اینها است. ایشان، هم فقیه بودند ــ فقیه ماهری است مرحوم سیّد نعمت‌اللّه ــ و هم محدّث خبیر و متوسّعِ در کتابهای اخبار بودند، هم ادیب بودند. جالب اینجا است که خانواده‌ی اینها یک خانواده‌ایاند که علاوه‌ی بر فقاهت و حدیث، اهل ادب و لغت و اینها هستند؛ مرحوم سیّد نورالدّین ــ پسر ایشان ــ کتاب معروف فروق اللّغات(۳) را نوشته که فقط یک کتاب لغت نیست، معنایش تسلّط کامل بر لغت عربی است؛ نوه‌ی ایشان هم مرحوم سیّد عبداللّه جزائری است؛ یعنی سه نسلْ پشت سرِ هم جزو علمای برجسته و معروفند، در حوزه‌های علمیّه شناخته شده هستند. البتّه هر سه بزرگوار اخباریاند؛ مرحوم سیّد عبداللّه بیشتر، سیّد نعمت‌اللّه و سیّد نورالدّین کمتر؛ لکن مرحوم سیّد نعمت‌اللّه با اینکه اخباری است، به آراء و نظرات اصولیّین توجّه دارد و کتابی هم ایشان دارد ــ من حالا اسم کتاب یادم نیست ــ در لزوم رجوع به کتب فقها؛ که مراد ایشان از فقها، طبعاً فقهای اصولی هستند. مرد بزرگی است ایشان.
آثار و تألیفات ایشان زیاد است. حالا جنابعالی فرمودید حدود شصت تألیف؛ من حالا آن طور که در ذهنم بود، میدانستم ایشان حدود سی چهل تألیف دارند؛ که در بین اینها شروح مهمّ کتب اربعه‌ی ما هست - یعنی ایشان شرح تهذیب دارد، شرح استبصار دارد، به‌نظرم شرح کافی دارد - شرح بسیاری از کتابهای صدوق را دارد - مثل توحید صدوق و مانند اینها. یعنی یک شخصیّت بسیار برجسته‌ای است ایشان در تبحّر و احاطه‌ی بر حدیث شیعه؛ و همراه با نگاه دقیق فقهی، نه فقط حدیث. ایشان شاگرد علّامه‌ی مجلسی است. خب، علّامه‌ی مجلسی مرد خیلی بزرگی است، یعنی کسی نگاه کند به بیانهایی که ایشان در بحار - در ذیل روایات - دارد، میفهمد که این مرد هم فقیه است، هم متکلّم است، هم اهل عقلیّات است. مجلسی خیلی بزرگ است، منتها فقط به حدیث معروف شده؛ در حالی که این‌جور نیست. ایشان محدّث هم هست - خب کتاب حدیث ایشان، بحارالانوار، کتاب بزرگی است - لکن فقیه متکلّم صاحب‌نظر] است [گاهی اوقات ایشان یک آراء بسیار برجسته‌ای در مسائل کلامی و عقلی - در ذیل روایات - دارد که اینها خیلی برجسته است. مرحوم سیّد نعمت‌اللّه شاگرد یک چنین کسی است، شاگرد مرحوم علّامه مجلسی. شاگرد فیض ظاهراً، به نظرم ایشان شاگرد فیض هم بوده است. به هر حال شخصیّت برجسته‌ای است.
حالا کتاب زَهرُ الرّبیع هم با اینکه یک کتابی است که در حوزه‌های علمیّه به عنوان یک کتاب فکاهی و اینها معروف شده، لکن نشان‌دهنده‌ی این است که فقهای ما، بزرگان ما، علمای ما، در عین کارهای عمیق علمی و فقهی به این جور مسائل هم توجّه داشتند. یعنی ایشان در اوّل زهر الرّبیع - ما شاید پنجاه شصت سال قبل از این زهر الرّبیع را نگاه میکردیم - میگوید که دیدم طلبه‌ها احتیاج دارند به یک تفنّنی و تفکّهی، این کتاب را برای آنها نوشتم؛ یعنی کتابی است که ایشان نوشته برای اینکه طلبه‌ای که حالا غرق در کارهای علمی در مدرسه و در حجره و اینها است، یک وسیله‌ای برای تفکّه داشته باشد؛ یعنی غافل از این چیزها نبودند. حالا ما اینجا خشک بنشینیم، تا یک کسی آن طرف یک شوخیای کرد فوراً به ما بربخورد! این‌جوری نبودند علمای ما؛ آن هم عالمی مثل سیّد نعمت‌اللّه که اخباری و متصلّب و اینها است دیگر؛ امّا این چیزها را هم داشتند. به نظر من این تفنّن علمای گذشته‌ی ما خیلی مهم است؛ که یک نمونه‌اش هم همین فروق اللّغات است که عرض کردیم سیّد نورالدّین - پسر ایشان - با اینکه فقیه است، با اینکه محدّث است، شاگرد پدرش است، امّا در عین حال این‌جور چیزی را در باب لغت مینویسد. به هر حال به نظر ما شخصیّت برجسته‌ای است مرحوم سیّد نعمت‌اللّه.
و خب خاندان هم خاندان علم‌اند، بحمداللّه تا امروز هم این خاندان خاندان علم بوده‌اند، و امیدواریم همیشه همین‌جور باشد. و تجلیل از ایشان تجلیل از علم است و تجلیل از معارف الهیّه است؛ این بزرگواران معرفی بشوند خیلی خوب است. بخصوص اگر بتوانید، کتابهای ایشان را تحقیق بکنید، چاپ کنید. انوار نعمانیّه مکرّر چاپ شده البتّه، آن کتاب کتاب معروفی است، لکن کتابهای دیگر ایشان در دسترس نیست، یعنی کمتر توجّه شده به کتابهای حدیثی ایشان و شروحی که ایشان بر احادیث نوشتند. ان‌شاءاللّه موفّق و مؤیّد باشید. از آقای حسینی(۴) هم که کمک میکنند به این کارها تشکّر میکنیم.
والسّلام علیکم و رحمةاللّه
۱) این همایش با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دفتر نماینده‌ی ولىّ فقیه در خوزستان، استانداری خوزستان و صداوسیمای مرکز خوزستان در تاریخ ۱۰ و ۱۱ اسفند سال جاری در شهرهای شوشتر و اهواز گشایش مییابد.
۲) الانوار النعمانیه فی بیان معرفه النشأه الانسانیه
۳) فروق‌اللّغات فی التّمییز بین مفاد الکلمات
۴) وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که در جلسه حضور داشتند.