مروری بر توصیه‌های رهبر انقلاب به حجاج ایرانی بیت‌الله الحرام
هر چه می توانید در ایام حج از ادعیه و زیارات و قرآن استفاده کنید
اسلام به امّت اسلامی و حکّام اسلامی عزّت و قدرت و شجاعت می‌بخشد تا بتوانند اقدام کنند، بفهمند و راهشان را ببینند. حج فرصت بزرگی است که این حقایق و حقایق فراوانی از این قبیل- که به برکت معرفت اسلامی و هدایت اسلامی در اختیار ما ملت مسلمان ایران است- در اختیار افکار عمومی مردم دنیا گذاشته شود و آنها بیدار شوند. خیلی از دلهای دنیای اسلام بیدارند؛ باید احساس کنند که در سرتاسر جهان اسلام، فکرِ آنها طرف‌دار دارد تا جرأت و شهامت و شجاعت لازم را پیدا کنند. همه‌ی اینها در سایه‌ی معنویت حجّ است؛ از معنویت حج و بهره‌برداری از مفاهیم عالی ادعیه و زیارات و آیات کریمه‌ی قرآن غفلت نکنید. هرچه میتوانید، از این ذخیره‌ی عظمی استفاده کنید. إن شاء اللّه با دست پُر از این سفر برگردید.
هر چه می توانید در ایام حج از ادعیه و زیارات و قرآن استفاده کنید اسلام به امّت اسلامی و حکّام اسلامی عزّت و قدرت و شجاعت می‌بخشد تا بتوانند اقدام کنند، بفهمند و راهشان را ببینند. حج فرصت بزرگی است که این حقایق و حقایق فراوانی از این قبیل- که به برکت معرفت اسلامی و هدایت اسلامی در اختیار ما ملت مسلمان ایران است- در اختیار افکار عمومی مردم دنیا گذاشته شود و آنها بیدار شوند. خیلی از دلهای دنیای اسلام بیدارند؛ باید احساس کنند که در سرتاسر جهان اسلام، فکرِ آنها طرف‌دار دارد تا جرأت و شهامت و شجاعت لازم را پیدا کنند. همه‌ی اینها در سایه‌ی معنویت حجّ است؛ از معنویت حج و بهره‌برداری از مفاهیم عالی ادعیه و زیارات و آیات کریمه‌ی قرآن غفلت نکنید. هرچه میتوانید، از این ذخیره‌ی عظمی استفاده کنید. إن شاء اللّه با دست پُر از این سفر برگردید.
دلتان را برای ورود به این ضیافت الهی آماده کنیدباید برای حج آماده شد؛ همچنان که برای ماه مبارک رمضان، روش و رفتار عالمان بزرگ و سُلاّک و اهل معنا و طریقت این بوده که از ماه‌ها پیش از ماه رمضان، خودشان را برای ورود در ماه ضیافت الهی آماده میکردند. حج هم همین جور است؛ از قبل از سفر، خود را باید آماده کرد؛ از همه‌ی کارها هم مهمتر، پرهیز از گناه است؛ پرهیز از غیبت، پرهیز از ظلم، پرهیز از نگاه ناپاک، پرهیز از عمل ناپاک. این پرهیزها دل را آماده میکند برای ورود در این وفاده‌ی الهی، این ضیافت الهی.
با صرفه‌جویی در هزینه‌های سفر به مسلمانان مستمند دیگر کشورها کمک کنیدحجاج بقیه‌ی کشورها را به صرفه جویی و کمک به دیگر مسلمانان تشویق کنید
کسانی که حج مشرف میشوند - در درجه‌ی اول زائر ایرانی که همسایه است، نزدیک است، شاهد مشکلات آنهاست - میتوانند خیلی از این هزینه‌های زائد و غیر لازم را حذف کنند، به قیمت غمگساری از یک برادر یا خواهر مسلمان در پاکستان؛ اینها پیش خدای متعال خیلی اجر دارد؛ این یک تمرین است، یک تجربه است؛ بعد هم زوار و حجاج و بقیه‌ی کشورهای اسلامی؛ این پیام را به آنها هم بدهید، آنها را هم به این معنا تشویق و ترغیب کنید.
از بازارگردی خودداری کنید میتوانید از کالاهای ایرانی به عنوان سوغاتی استفاده کنید
من با سوغاتی خریدن مخالف نیستم، اما با این بازارگردی‌ها چرا؛ خیلی بد است. یک عده‌ای عطش بازارگردی دارند؛ اینها ملت شما را، مردم شما را سبک میکند؛ حیف است. میروند یک جنسهائی را میخرند، غالباً هم جنسهای بی‌کیفیت از کشورهای دوردستِ سودجو که با همان کمپانی‌های داخل آن کشور میزبان بندوبست دارند. برای حجاج جنس بدلی و بی‌کیفیت درست میکنند می‌آورند توی این بازارها میریزند، شما هم میروید این ارز خودتان را و عِرض خودتان را میریزید برای اینکه این کالاهای بی‌کیفیت را خریداری کنید. امروز در کشور ما خوشبختانه کالاهای داخلی با کیفیت خوب، متنوع، زیبا، ساخته‌شده‌ی دست کارگر ایرانی - برادر خودتان - فراوان است. بعضی‌ها قبل از اینکه سفر مکه بروند، سوغاتی‌های سفر را در اینجا میخرند - کار خوبی است - نگه میدارند؛ بعد که برگشتند، همانهائی را که در بازار شهر خودشان تهیه کرده‌اند، به عنوان سوغاتی میدهند. هدیه‌ی سفر است دیگر، خوب است. این کار، خیلی کار خوبی است.
بعضی‌ها به عنوان چیز متبرک، از آنجا سوغاتی می‌آورند؛ تبرکی ندارد. این جانمازهائی که در سنندج و کردستانِ خودمان میبافند، بمراتب از جانمازهائی که از آنجا می‌آورند، بهتر است. برادر خودتان را تقویت کنید، ساخت دست او را که هم زیباتر است، هم بهتر است، بخرید و این را به عنوان سوغاتی بدهید. این را آنجا ببرید و به افرادی که دوست دارید، سوغاتی بدهید. همه‌ی اجناس خودمان همین طور است؛ حالا من جانماز را مثال زدم که مقدس‌ترین است. اینها را رعایت کنید.
با رفتار مؤدب به آداب اسلامی، اسلامِ جمهوری اسلامی را معرفی کنیدچه جور اغتنام فرصت بکنیم؟ خوب، طرق مختلفی دارد. یکی از آسانترین طرق که همه میتوانند او را انجام بدهند، این است که ایرانیِ مسلمان که زیر لوای جمهوری اسلامی و حاکمیت اسلام دارد زندگی میکند، با رفتار خود، با حرکات خود، با منش خود، اسلامِ جمهوری اسلامی را معرفی کند؛ خود را معرفی کند؛ تأثیر تربیت اسلامی بر خود را نشان بدهد. این یکی از آسانترین راه‌هاست.
حاجی‌ای که در مسجدالحرام یا مسجدالنبی، یا در بقیع، یا در زیارت شهدای احد و امثال اینها - در منا، در عرفات - رفتارش رفتار انسان مؤدب به آداب اسلامی است؛ رفتار انسانی است که مربای به تربیت قرآنی است؛ اهل خشوع است، اهل تواضع است، اهل محبت است، اهل اهانت به این و آن نیست، اهل جمع است، نه اهل تفرقه. اینقدر ما در روایات در ثواب شرکت در نماز جماعت اهل سنت در زمان ائمه (علیهم السّلام) داریم که روایت دارد که در مسجدالحرام پشت سر اینها نماز بخوانید، مثل اینکه پشت سر پیغمبر نماز خوانده‌اید. این معنایش چیست؟ معلوم است که امام صادق نماز آن امام جماعت را با نماز پیامبر مقایسه نمیکند. مقایسه با نماز یک پیرو خودش هم نمیکند، اما میگوید پشت سر او نماز بخوانید. این یعنی چه؟ این نمایش وحدت است. عملاً وحدت را نشان بدهید. روی همین فکر بود که امام بزرگوار ما (که رضوان خدا بر او باد) - آن مرد بیدار، آگاه - به همه‌ی ماها، همه‌ی حاجی‌های ایرانی، توصیه کرد که در نماز جماعتها در مسجدالحرام، در مسجدالنبی شرکت کنید؛ در این اجتماعات حضور داشته باشید، که یکی از مصادیقش این است.
اینجور نباشد که وقت نماز جماعت که همه مشغول نمازند، چشم کسی بیفتد به یک زائر ایرانی که مشغول حمل بار - حمل وزر - به سمت مسافرخانه‌ی خود هست. اینها چیزهائی است که مضر است. رفتار مؤدب به آداب اسلامی، یکی از بالاترین چیزهاست. شما زبان هم بلد نباشید، تماس هم نگیرید، همین قدر که معلوم است که شما زائر ایرانی هستید و این رفتار را دارید؛ مؤدبید، محترمید، نظیفید، اهل دعائید، اهل ذکرید - این دعای کمیلی که بحمداللَّه سالهاست باب شده است - بزرگترین تبلیغ همین‌هاست. این از بسیاری از تبلیغها مهمتر است. این جمعیتِ عظیم مؤمن می‌نشینند پیش خدای متعال تضرع میکنند، استغفار میکنند، اشک میریزند؛ این میشود تبلیغ.
حضور در مراسم برائت تبلیغ بزرگی است. نفس این حضور، تبلیغ است. این نشان دهنده‌ی این است که حج را با همه‌ی ابعادش، به صورت یک بسته‌ی کامل، شما قبول کردید.
با رفتار خودتان تاریخ ایران و جمهوری اسلامی را سرافراز کنید کشور خودتان را هم - که ایران عزیز و سربلند است - در این سفر سربلند کنید. حاجی ایرانی با رفتار خود میتواند کشور خود را، تاریخ خود را، انقلاب خود را، نظام جمهوری اسلامی خود را در چشم مردم دنیا - که آنجا همه از جاهای مختلف جمعند - شیرین و عزیز کند. عکسش هم میشود. میشود برویم آنجا با کارهای بد، نامناسب و سبک، کشورمان را سبک کنیم، ملتمان را سبک کنیم.
در ارتباط‌گیری با برادران دینی خود روی مشترکات تکیه کنید و با محبت رفتار کنیدبا زبان و عمل با برادران مسلمان دیگر کشورها ارتباط برقرار کنید
ارتباطات با برادران مسلمان در دنیای اسلام باید در این مرکز مهم احیاء شود. ارتباطات، ارتباطات دولتها نیست. ارتباطات دولتها، ارتباطات رسمی است، ارتباطات زبانی است، برای مسائل دیگری است. ارتباط بین آحاد امت اسلامی، ارتباط قلبی است؛ این با ارتباط آحاد ملتها با یکدیگر حاصل میشود. در دیدار با برادران مسلمانی که از کشورهای دیگر آمده‌اند، آنهائی که اهل زبانند، میتوانند حرف بزنند، با زبان اظهار محبت کنند، اظهار تعارف کنند، بر روی نقاط مشترک تکیه کنند.
ممکن است دیگران تنه بزنند، شما در مقابلش لبخند بزنیدهنگام مناسک حج به دیگران جا بدهید، محبت کنید، سختی‌ها را تحمل کنید
آنهائی که اهل حرف زدن نیستند، با عمل: جا بدهید، مهربانی کنید، محبت کنید، بعضی از سختی‌ها و خشونتها را تحمل کنید؛ یکی ممکن است تنه بزند، شما در مقابلش لبخند بزنید. در عمل سعی کنید این ارتباط به وجود بیاید؛ نه فقط برای اینکه آبرو و عزت ایران و ملت ایران را حفظ کنید - که البته این در جای خودش خیلی مهم است؛ چقدر خوب است که یک ملت بتواند کرامت خود، ارزش خود، پایبندی خود به آداب و اخلاق انسانی و اسلامی را نشان بدهد - بلکه برای اینکه این ارتباط قلبی برقرار شود. اهل هر نژادی است، اهل هر زبانی است، اهل هر مذهبی است، مسلمان است؛ او هم مثل شما به عشق کعبه آمده، به عشق پیغمبر آمده؛ او هم دارد همین راه را میرود، او هم با خدای متعال دارد حرف میزند. هرچه میتوانید، این وجه مشترک را به رخ یکدیگر بکشید؛ بفهمند که این وجه مشترک وجود دارد. وقتی مسلمان در اقصی نقاط عالم احساس کرد که در کشورهای دیگر، در ملتهای دیگر برادرانی دارد، قوّت روحی پیدا میکند، اعتماد به نفس پیدا میکند؛ از ضعفی که دستهای خبیثِ مستکبر بر مسلمانها تحمیل کرده‌اند، خودش را نجات میدهد. این حالت باید تقویت شود.
از عکس العمل‌های غلط در برابر فشارها و اهانت‌ها علیه شیعیان، خودداری کنیدحج باید مظهر اتحاد باشد، باید مظهر تفاهم باشد، باید مظهر گفتگو باشد، باید مظهر همدلی و همکاری و نزدیک شدن مسلمانان با یکدیگر باشد؛ باید حج را اینجوری پیش برد، باید اینجوری حرکت داد. حالا در حج که مرکز اتحاد و اتفاق است، یک عده‌ای شروع کنند به ایجاد اختلاف - چه در مکه، چه در مدینه - یک عده‌ای شروع کنند علیه شیعه فعالیت کردن؛ برای زیارتشان، برای کارهاشان، برای انجام وظائف و تکالیف و اعتقاداتشان، اینها را زیر فشار قرار دادن، اهانت کردن - که متأسفانه گزارشهایش میرسد - یک عده هم از این طرف به صورت عکس‌العملی کارهای خلاف دیگری بکنند. خوب، این درست عکس مصلحت حج است؛ عکس فلسفه‌ی حج است.
به خیال دفاع از حقیقت، نقشه‌ی دشمن را عملی نکنیدامروز یکی از اهداف اساسی استکبار و امریکا در دنیای اسلام عبارت است از ایجاد اختلاف؛ بهترین وسیله هم ایجاد اختلاف بین شیعه و سنی است. می بینید دستپروردگان استعمار در دنیا به مناسبت مسائل عراق چه حرفهایی می زنند، چه سمپاشی هایی می کنند و به خیال خودشان چه بذر نفاقی می پراکنند. سالهای متمادی است که دست استعمار و دست قدرت طلبِ قدرتهای فزونخواه غربی دارند این کار را می کنند. در حج، فرصت خوبی برای آنهاست تا شیعه را از سنی، و سنی را از شیعه عصبانی کنند؛ آن را وادار کنند به مقدساتِ این اهانت کند، این را وادار کنند به مقدسات و محبوباتِ او اهانت کند. باید هوشیار بود؛ مخصوص حج هم نیست؛ در همه ی دوران سال و در همه ی میدانها باید هوشیار بود. جنگ شیعه و سنی، محبوب واقعی امریکاست. بعد از گذشت قرنها روبه روی هم بنشینند - مثل کسانی که در جنگ با همدیگر روبه رو می شوند - با دلهای پُرکینه نسبت به یکدیگر حرف بزنند؛ این او را سب کند، او این را سب کند. هیچ بُعدی ندارد که بخصوص در این روزگارِ بسیار حساس، در مراسم حج کسانی را اجیر کنند، برای این که این اختلاف را ایجاد کنند؛ شما باید هوشیار باشید؛ مردم هوشیار باشند؛ روحانیون محترم کاروانها باید با احساس مسؤولیتِ تمام نسبت به این قضیه، متوجه باشند؛ بدانند دشمن چه می خواهد. غفلت بزرگی است که انسان به خیال این که از حقیقت دفاع می کند، از نقشه ی دشمن دفاع کند و برای دشمن کار کند. دیگران پول می گیرند، مزدور می شوند و این کار را می کنند؛ عده یی عوامِ سطحیِ متعصب را هم ممکن است علیه شما، علیه عقایدتان و علیه مقدساتتان تحریک کنند. اگر با عمل متقابلی مواجه شوند، بلاشک به هدف خودشان رسیده اند؛ آنها همین را می خواهند؛ می خواهند ما را با هم گلاویز کنند تا خیال خودشان را راحت کنند.
تهجد و عبادات ایام حج را ادامه دهید؛ ذخیره های حج را برای خودتان حفظ کنید بعد از آنکه رفتید آنجا بهره گرفتید، برای خودتان ذخیره درست کردید و برگشتید، سعی کنید در حفظ آن ذخائر. در طول سفر مبارک حج عادت شده - و چقدر عادت خوبی است - که حجاج تلاوت قرآن میکنند مکرر در مکرر؛ بعضی‌ها یک ختم قرآن در مدینه تلاوت میکنند، بعد می‌آیند مکه، یک ختم یا دو ختم قرآن در مکه تلاوت میکنند؛ این عادت را ادامه بدهید. بعضی‌ها که اهل تهجد و نماز شب نیستند، در حج تهجد را آزمایش میکنند، برای خودشان وسیله قرار میدهند، میروند در مسجدالحرام، مسجدالنبی، متهجد میشوند؛ این را ادامه بدهید، نگه دارید.
در ایام حج، امام خود را در آن سرزمین سراغ بگیرید و خود را با آن کانون معنویت مرتبط کنید عزیزان من! حج را با این دو خاصّه بشناسید. خاصّه‌ی تأثیر شخصی، فردی و معنوی. ایجاد انقلابی در هر دل؛ این هزاران دلی که از اینجا احرام می‌بندند و به خانه‌ی خدا، به میعاد و میقات الهی میروند، تا منقلب، الهی و معنوی شوند و برگردند. دلها از خانه‌ی خودشان احرام می‌بندند. دلهای ذاکر و خاشع. در واقع قبل از میقات، دلها مُحرِمند. این، یک ویژگی بود که قابل اغماض نیست. دومی هم معنا و مفهوم جمعی، اسلامی، امّتی و فراملیتیِ مربوط به امّت اسلام، و عبارت است از اثبات عزّت توحید، نفی شرک، برائت از شرک و مشرکین و داعیان الی الشّرک و مخالفان توحید، به هر شکل و گونه‌ای که بتوانند. مثل خود حج؛ که «من استطاع الیه سبیلًا.» متوقّف بر استطاعت است. البته دلهای مؤمنِ پیروان آل محمّد صلی الله علیه و آله، در آن سرزمینها به دنبال یادگارهای عزیز خودشان هم می‌گردند. دنبال یاد ائمّه‌ی مظلوم خودشان که آنجا، پایگاه اشعاع و نورانیّت و درس آنها بوده است.
ائمّه در طول دویست و پنجاه سال امامت شیعه، در آن شهرها و در همان کوچه‌ها، خیابانها و خانه‌ها؛ در همان سرزمین، در همان بقاع متبرّکه، نشستند و اسلام را به مردم تشنه، مشتاق و با معرفتْ تعلیم و تدریس کردند و یاد، ذکر، آثار، قبور مطهّره و یادگارهای آنها، آنجاست. امروز هم بازمانده‌ی عزیز و دردانه‌ی قیمتی این عالمِ وجود در روی زمین، در ایام حج، در همان جاست. سیّد و مولای آفرینش و محبوب دلهای مشتاقان، در عرفات، منی، مشعرالحرام و طواف، آنجاست. دلهای آشنا سراغ بگیرند و خودشان را با کانون معنویت مرتبط کنند.
در نمازهای جماعت و اجتماعات دیگر شرکت کنیدکسانی که به حج میروند قدر حج را بدانند. من این یک‌کلمه را هم فعلًا عرض کنم تا اگر تفصیلی داشت بعداً راجع به آن بیشتر بگوییم. کسانی که به مکه میروند، مکه را فدای بازارگردی و دکان‌گردی نکنند. مکه بالاتر از این حرفهاست. میتوانند بعداً یک سفر هم برای تجارت بروند و هرجا می‌خواهند بگردند. اما در حج، این «ایام معلومات» را برای خودشان و برای زیارت و توجّه و تذکّر نگه دارند و آن را فدای کارهای بی‌ارزش نکنند.
در نمازهای جماعت، شرکت کنید. در اجتماعات، شرکت کنید. نماز اوّل وقت را به جماعت در حرمهای عالی‌مقام حتماً درک کنید. بگذارید حضور شما، حضور مؤمنانه و پرهیزکارانه‌ای باشد که از ملت ایران انتظار میرود.
اعمال حج را به صورت دسته جمعی انجام دهیدحضور مسلمانان در حج باید یک حضور معنی‌دار باشد. و الّا اگر فقط جنبه‌ی معنوی و ذکر خدا منظور بود، انسان می‌توانست در خانه‌ی خودش بنشیند و ذکر خدا کند. دیگر «یأتوک رجالا و علی کلّ ضامر یأتین من کلّ فجّ عمیق » لازم نبود. اگر اجتماع معنا نداشت، دیگر «ایام معلومات» لازم نبود. می‌گفتند: «هرکس، در هر وقت از سال توانست به مکه برود.» مگر نمی‌شد؟! اینکه گفتند «یکجا جمع شوید»، برای همین چیزهاست. برای این است که ذکر خدا هم دسته‌جمعی گفته شود. اعتصام به حبل پروردگار هم دسته‌جمعی صورت گیرد. می‌فرماید: «و اعتصموا بحبل الله جمیعا» و نه «فرادا». مسئله این است!
فرصت روشنگری و اعلام برائت از استکبار و آمریکا را از دست ندهیدملتها خیلی باید هوشیار باشند؛ دولتها هم باید هوشیار باشند. فرصت حج را برای روشنگری در این زمینه ها و اعلام برائت از استکبار و امریکا نباید از دست داد. دنیای اسلام باید بداند که با چه قضایایی مواجه است. اینها برای دنیای اسلام باید وسیله ی نشاط و حرکت شود. در تبلیغاتِ آنها این طور وانمود می شود که دیگر فایده یی ندارد؛ استکبار تسلط پیدا می کند و نمی شود کاری کرد؛ مشت است و درفش. واقع قضیه این نیست. واقع قضیه این است که امت اسلامی یک موجود زنده و توانمند است؛ آن جایی که بخواهد و اراده و اقدام کند، نه قدرت امریکا و نه بالاتر از امریکا، هیچ تدبیری و کاری علیه او نمی توانند بکنند.
با حضور در نماز جماعت و مراسم برائت، اسلامِ جمهوری اسلامی را معرفی کنیدچه جور اغتنام فرصت بکنیم؟ خوب، طرق مختلفی دارد. یکی از آسانترین طرق که همه میتوانند او را انجام بدهند، این است که ایرانیِ مسلمان که زیر لوای جمهوری اسلامی و حاکمیت اسلام دارد زندگی میکند، با رفتار خود، با حرکات خود، با منش خود، اسلامِ جمهوری اسلامی را معرفی کند؛ خود را معرفی کند؛ تأثیر تربیت اسلامی بر خود را نشان بدهد. این یکی از آسانترین راه‌هاست.
حاجی‌ای که در مسجدالحرام یا مسجدالنبی، یا در بقیع، یا در زیارت شهدای احد و امثال اینها - در منا، در عرفات - رفتارش رفتار انسان مؤدب به آداب اسلامی است؛ رفتار انسانی است که مربای به تربیت قرآنی است؛ اهل خشوع است، اهل تواضع است، اهل محبت است، اهل اهانت به این و آن نیست، اهل جمع است، نه اهل تفرقه. اینقدر ما در روایات در ثواب شرکت در نماز جماعت اهل سنت در زمان ائمه (علیهم السّلام) داریم که روایت دارد که در مسجدالحرام پشت سر اینها نماز بخوانید، مثل اینکه پشت سر پیغمبر نماز خوانده‌اید. این معنایش چیست؟ معلوم است که امام صادق نماز آن امام جماعت را با نماز پیامبر مقایسه نمیکند. مقایسه با نماز یک پیرو خودش هم نمیکند، اما میگوید پشت سر او نماز بخوانید. این یعنی چه؟ این نمایش وحدت است. عملاً وحدت را نشان بدهید. روی همین فکر بود که امام بزرگوار ما (که رضوان خدا بر او باد) - آن مرد بیدار، آگاه - به همه‌ی ماها، همه‌ی حاجی‌های ایرانی، توصیه کرد که در نماز جماعتها در مسجدالحرام، در مسجدالنبی شرکت کنید؛ در این اجتماعات حضور داشته باشید، که یکی از مصادیقش این است.
اینجور نباشد که وقت نماز جماعت که همه مشغول نمازند، چشم کسی بیفتد به یک زائر ایرانی که مشغول حمل بار - حمل وزر - به سمت مسافرخانه‌ی خود هست. اینها چیزهائی است که مضر است. رفتار مؤدب به آداب اسلامی، یکی از بالاترین چیزهاست. شما زبان هم بلد نباشید، تماس هم نگیرید، همین قدر که معلوم است که شما زائر ایرانی هستید و این رفتار را دارید؛ مؤدبید، محترمید، نظیفید، اهل دعائید، اهل ذکرید - این دعای کمیلی که بحمداللَّه سالهاست باب شده است - بزرگترین تبلیغ همین‌هاست. این از بسیاری از تبلیغها مهمتر است. این جمعیتِ عظیم مؤمن می‌نشینند پیش خدای متعال تضرع میکنند، استغفار میکنند، اشک میریزند؛ این میشود تبلیغ.
حضور در مراسم برائت تبلیغ بزرگی است. نفس این حضور، تبلیغ است. این نشان دهنده‌ی این است که حج را با همه‌ی ابعادش، به صورت یک بسته‌ی کامل، شما قبول کردید.