بسم الله الرّحمن الرّحیم (۱)
از بیانات جناب آقاى مهندس موسوى -نخست‌وزیر محترم- تشکّر میکنم. بنده هم متقابلاً این مصیبت بزرگ و بسیار سنگین را -که حقیقتاً در طول این ده‌ساله، یاد وقوع این‌چنین مصیبتى دل ما را همیشه به لرزه درمی‌آورد و باور نمیکردیم که بتوانیم این مصیبت را تحمّل کنیم و امروز اتّفاق افتاده- به تک‌تک شما برادران عزیز که در دستگاه اجرائى، یعنى در خطّ مقدّمِ مواجهه‌ی با مشکلات جارى کشور فعّالیّت کردید و جهاد کردید و زحمت کشیدید، صمیمانه تسلیت عرض میکنم. و حقیقت این است که ما یتیم شدیم؛ این یک تعبیر واقعى است. همه‌ی ملّت ایران یتیم شدند؛ بلکه مسلمانهایى که در کشورهاى دیگر زندگى میکنند و امام عزیزمان با عظمتِ شخصیّتِ خودش توانسته بود به اینها هویّت بدهد، به اینها امید بدهد، چشم‌انداز روشنى براى آینده در مقابل آنها ترسیم کند، آنها هم امروز احساس یتیمى میکنند.
زمان ما زمان حوادث بزرگ بود، هم در سطح جهان و هم بخصوص در کشور ما؛ چیزهاى خیلى عظیمى اتّفاق افتاد: یکى از آنها خود این انقلاب بود که واقعاً انقلاب ما یک پدیده‌ی فوق‌العاده بزرگى بود؛ یکى از آنها تشکیل جمهورى اسلامى بود، یعنى نظامى بر مبناى ارزشهاى اخلاقى و معنوى و دین، درحالی‌که همه‌ی دنیا، همه‌ی دستهاى قدرت تلاش میکردند که ارزشهاى معنوى و اخلاقى را منزوى کنند، اصلاً بکلّى به نسیان سپرده بشود، خب تشکیل نظامى بر مبناى ارزشهاى معنوى -در جوّى که همه‌ی دنیا تلاش میکنند بکلّى ارزشهاى معنوى را کنار بزنند- واقعاً یک چیز عظیمى است، به یک معجزه شبیه است؛ تبدیل خود این ملّت از یک ملّت ضعیف، تسلیم، ستم‌پذیر، به یک ملّت مقاوم، شجاع، متعرّض -این استحاله‌ی عظیمى که انجام گرفت- این چیز عظیمى بود. از این‌جور چیزهاى باعظمت، ما در زمان خودمان و در کشور خودمان زیاد می‌بینیم.
من عرض میکنم که امام عزیزمان، واقعاً از همه‌ی این عظمتها و عظیمها عظیم‌تر بود؛ زیرا او بود که توانست همه‌ی اینها را به وجود بیاورد. درست است که انقلاب ما یک انقلاب مردمى است و این هنرِ سیل خروشان مردم است که میتواند این همه هموارى و پستى از ناهمواری‌ها و ناهنجاری‌ها به وجود بیاورد، امّا تبدیل خود این ملّت به یک چنین حالتى، جز با دست تواناى یک انسان معنوىِ الهىِ متّصل به منبع قدرت پروردگار امکان‌پذیر نبود. یقیناً خصوصیّات امام، یک خصوصیّات استثنائى و ممتاز و بی‌نظیر است و هرچه من در ابعاد شخصیّت ایشان فکر میکنم -در طول این ده سال من همواره این تأمّلات را در مورد شخصیّت ایشان داشتم؛ حالا هم که این داغ بزرگ دلهاى ما را گداخته، بیشتر- میبینم که یک چیز فوق‌العاده‌اى است، حقیقتاً یک چیز عجیب و استثنائی‌اى است. و یقیناً این غم سنگینى است براى ملّت ما؛ خلأ بزرگى ایجاد شد.
بنده یک فردى هستم با قصورها و کاستی‌هاى زیاد، حقیقتاً طلبه‌ی کوچک و مشحون (۲) به انواع نقصها و کاستی‌ها هستم، ولى به‌هرحال مسئولیّتى به من محوّل شده، بر دوش من گذاشته شده، و من همه‌ی همّت خودم را و همه‌ی توکّلم به خدا را ان‌شاءالله به کار خواهم گرفت براى اینکه بتوانم این مسئولیّت بسیار سنگین را، این بار بسیار گران را تحمّل کنم، بردارم و پیش ببرم و به سرمنزل برسانم؛ و این یقیناً بدون کمک مردم و بدون کمک مدیران کشور و بدون کمک آحاد این ملّت عظیم امکان‌پذیر نیست. اعلام حمایت گروه‌هاى مختلف مردم و اظهار همراهی‌شان نسبت به این قضیّه و این مسئولیّت، براى بنده بسیار امیدبخش است؛ که ان‌شاءالله خواهیم توانست راه امام را دنبال کنیم.
شخصیّت امام -که در حدّ بسیار زیادى به اهمّیّت آرمانهاى او مربوط میشد- از خصوصیّات ممتاز رهبرِ کبیرِ عزیزِ فقید ما است که با همّت بلندى -آن‌چنان که براى افراد معمولى تصوّر آن هم دشوار است- هدفهاى بسیار عظیمى را انتخاب میکرد. آدمهاى معمولى با محاسبات معمولى، وقتی‌که میدیدند که این هدف اتّخاذ شده و انتخاب شده تعجّب میکردند که اصلاً مگر دست‌یافتنى است؟ ولیکن همان همّت بلند به‌اضافه‌ی ایمان و توکّل و خستگی‌ناپذیرى در حرکت و استعدادهاى فراوانى که در وجود این مرد -این مرد بزرگ- نهفته بود و توانایی‌هاى اعجاب‌برانگیز او، همه‌ی اینها به کار می‌افتاد و در سمت آن هدف پیش میرفت و ناگهان همه میدیدند که آن هدف، دست‌یافته شده؛ از اوّل مبارزه همین‌جور بود. و نکته‌ی اساسى کار او هم محو در اراده‌ی الهى و تکلیف شرعى بود؛ هیچ‌چیز برایش غیر از این مطرح نبود. واقعاً مصداق ایمان و عمل صالح -که ما این‌قدر در قرآن خواندیم و گفتیم- او بود. ایمانْ به استحکام کوه‌ها، و عمل صالحْ با خستگی‌ناپذیرىِ باورنکردنى. و آن‌چنان در ادامه‌ی عمل، در تداوم عمل، این مرد صبور و کوشا بود که انسان را دچار حیرت میکرد. لذا هدفهاى بزرگ قابل وصول شد و دست یافتن به قلّه‌ها امکان‌پذیر شد؛ و ما دیدیم که شد: در این دنیاى عظیم، با این طوفانهاى سهمگین، جمهورى اسلامى به وجود آمد. هیچ کس در دنیا باور نمیکرد، جمهورى اسلامى ماند؛ هیچ کس باور نمیکرد، جمهورى اسلامى بر دشمنان کینه‌ورزِ قدرتمندِ خودش فائق آمد. هیچ کس باور نمیکرد.این راه را ما باید ادامه بدهیم. به نظر من آن چیزى که از امام براى ما قابل تقلید است، هدفهاى او و حرکت رو به سمت آن هدفها است؛ این آن چیزى است که ما بایستى آن را براى خودمان فرض بدانیم؛ یعنى هدفها و آرمانهایى که امام معیّن کردند، هیچکدام براى ملّت ایران و براى انقلاب اسلامى ما و براى نظام جمهورى اسلامى صرف‌نظرکردنى نیست. بهترین هدفها و والاترین آنها و اصلی‌ترین آنها را این بزرگوار انتخاب کرده و به زبان آورده و در ده‌ها اثر -با ادبیّات مخصوص خودش- آنها را ثبت کرده و حرکت به سمت آنها را نشان داده: در مبارزه‌ی با استکبار جهانى، در حفظ اعتدال قاطع در خطّ نه شرقى و نه غربى، در اصرار فراوان بر استقلال حقیقى و همه‌جانبه‌ی ملّت یعنى خودکفایى به معناى کامل، در اصرار فراوان و تمام‌نشدنى بر حفظ اصول دینى و شرع و فقه اسلامى، در ایجاد وحدت؛ و [سایر] چیزهایى که به‌عنوان اهداف و آرمانهاى امام عزیزمان همیشه مطرح بوده: مسئله‌ی فلسطین از جمله مسائلى بوده که همواره این بزرگوار بیان کرده، عزّت بخشیدن به اسلام و به ملّتهاى اسلامى و نترسیدن و مرعوب نشدن در مقابل قدرتهاى جهانى، ایجاد قسط و عدل در جامعه‌ی اسلامى، حمایت بی‌دریغ و همیشگى -که یک لحظه مورد غفلت آن بزرگوار قرار نمیگرفت- از مستضعفین و محرومین و قشرهاى پایین جامعه و لزوم پرداختن به آنها؛ اینها آن اهداف و آرمانهاى امام عزیزمان است. و در راه اینها هم همه‌ی ما شاهدیم -شماها همه بودید، با امام کار کردید، از ایشان شنیدید و دستور گرفتید، بنده هم بودم- و میدانیم که در این خطوط، امام مصرّانه و بدون تعلّل حرکتش را همواره ادامه داد. ما باید این راه‌ها را، این کار را، اعمال صالح امام را دنبال بکنیم، حرکت مداوم او را تعقیب بکنیم و به سمت همان هدفها عیناً [حرکت کنیم].
من همان صبحِ [فرداى] آن شبى که آن بزرگوار به جوار رحمت الهى پیوسته بودند -شب ساعت ده و بیست دقیقه بود که روح ایشان عروج کرد، ما تا حدود ساعت دوازده آنجا بودیم، بعد من آمدم- سحر در یک حالت التهاب و حیرت، گفتم یک تفأّلى بزنم به قرآنْ درباره‌ی امام؛ این آیه‌ی شریفه‌ی سوره‌ی کهف (از اوّل آیه هم، اوّل صفحه بود) آمد: بِسمِ اللهِ الرَّحمّْنِ الرَّحیمِ × وَ اَمّا مَن ءامَنَ وَعَمِلَ صّْلِحًا فَلَه{ جَزاّْءَ}الحُسنیّْ وَ سَنَقولُ لَه{ مِنـ اَمرِنا یُسرًا. (۳) دیدم واقعاً مصداق کامل این آیه، همین بزرگوار است: ایمان و عمل صالح و جزاى حسنىٰ؛ یعنى بهترین پاداش.
امیدواریم که خداى متعال به ما توفیق بدهد که این خط را، این راه را دنبال بکنیم و بتوانیم این کار بزرگ را به انجام برسانیم. البتّه امام عزیزمان -شما بارها شنیدید از ایشان- تکرار میکردند که همه مسئول هستیم. مسئولیّت در یک جا متمرکز نیست، در یک جمع متمرکز نیست، آحاد ملّت مسئولند، مدیران کشور مسئولند و کسانى که ارشاد و هدایت جامعه را بر عهده دارند مسئولند؛ بخصوص کسانى که سررشته‌ی فکر و ذهن مردم در دستشان است مسئولیّتهاى مضاعف دارند؛ و همه‌ی ما تقریباً مصداق این چیزها هستیم. امیدواریم که ان‌شاءالله بتوانیم به وظایفمان عمل کنیم و دسته‌جمعى، با همکارى، با همدلى، با وحدت کلمه‌ی به معناى واقعى، ان‌شاءالله راه آن بزرگوار را دنبال کنیم.
والسّلام علیکم و رحمة‌الله و برکاته
از بیانات جناب آقاى مهندس موسوى -نخست‌وزیر محترم- تشکّر میکنم. بنده هم متقابلاً این مصیبت بزرگ و بسیار سنگین را -که حقیقتاً در طول این ده‌ساله، یاد وقوع این‌چنین مصیبتى دل ما را همیشه به لرزه درمی‌آورد و باور نمیکردیم که بتوانیم این مصیبت را تحمّل کنیم و امروز اتّفاق افتاده- به تک‌تک شما برادران عزیز که در دستگاه اجرائى، یعنى در خطّ مقدّمِ مواجهه‌ی با مشکلات جارى کشور فعّالیّت کردید و جهاد کردید و زحمت کشیدید، صمیمانه تسلیت عرض میکنم. و حقیقت این است که ما یتیم شدیم؛ این یک تعبیر واقعى است. همه‌ی ملّت ایران یتیم شدند؛ بلکه مسلمانهایى که در کشورهاى دیگر زندگى میکنند و امام عزیزمان با عظمتِ شخصیّتِ خودش توانسته بود به اینها هویّت بدهد، به اینها امید بدهد، چشم‌انداز روشنى براى آینده در مقابل آنها ترسیم کند، آنها هم امروز احساس یتیمى میکنند.
زمان ما زمان حوادث بزرگ بود، هم در سطح جهان و هم بخصوص در کشور ما؛ چیزهاى خیلى عظیمى اتّفاق افتاد: یکى از آنها خود این انقلاب بود که واقعاً انقلاب ما یک پدیده‌ی فوق‌العاده بزرگى بود؛ یکى از آنها تشکیل جمهورى اسلامى بود، یعنى نظامى بر مبناى ارزشهاى اخلاقى و معنوى و دین، درحالی‌که همه‌ی دنیا، همه‌ی دستهاى قدرت تلاش میکردند که ارزشهاى معنوى و اخلاقى را منزوى کنند، اصلاً بکلّى به نسیان سپرده بشود، خب تشکیل نظامى بر مبناى ارزشهاى معنوى -در جوّى که همه‌ی دنیا تلاش میکنند بکلّى ارزشهاى معنوى را کنار بزنند- واقعاً یک چیز عظیمى است، به یک معجزه شبیه است؛ تبدیل خود این ملّت از یک ملّت ضعیف، تسلیم، ستم‌پذیر، به یک ملّت مقاوم، شجاع، متعرّض -این استحاله‌ی عظیمى که انجام گرفت- این چیز عظیمى بود. از این‌جور چیزهاى باعظمت، ما در زمان خودمان و در کشور خودمان زیاد می‌بینیم.
من عرض میکنم که امام عزیزمان، واقعاً از همه‌ی این عظمتها و عظیمها عظیم‌تر بود؛ زیرا او بود که توانست همه‌ی اینها را به وجود بیاورد. درست است که انقلاب ما یک انقلاب مردمى است و این هنرِ سیل خروشان مردم است که میتواند این همه هموارى و پستى از ناهمواری‌ها و ناهنجاری‌ها به وجود بیاورد، امّا تبدیل خود این ملّت به یک چنین حالتى، جز با دست تواناى یک انسان معنوىِ الهىِ متّصل به منبع قدرت پروردگار امکان‌پذیر نبود. یقیناً خصوصیّات امام، یک خصوصیّات استثنائى و ممتاز و بی‌نظیر است و هرچه من در ابعاد شخصیّت ایشان فکر میکنم -در طول این ده سال من همواره این تأمّلات را در مورد شخصیّت ایشان داشتم؛ حالا هم که این داغ بزرگ دلهاى ما را گداخته، بیشتر- میبینم که یک چیز فوق‌العاده‌اى است، حقیقتاً یک چیز عجیب و استثنائی‌اى است. و یقیناً این غم سنگینى است براى ملّت ما؛ خلأ بزرگى ایجاد شد.
بنده یک فردى هستم با قصورها و کاستی‌هاى زیاد، حقیقتاً طلبه‌ی کوچک و مشحون (۲) به انواع نقصها و کاستی‌ها هستم، ولى به‌هرحال مسئولیّتى به من محوّل شده، بر دوش من گذاشته شده، و من همه‌ی همّت خودم را و همه‌ی توکّلم به خدا را ان‌شاءالله به کار خواهم گرفت براى اینکه بتوانم این مسئولیّت بسیار سنگین را، این بار بسیار گران را تحمّل کنم، بردارم و پیش ببرم و به سرمنزل برسانم؛ و این یقیناً بدون کمک مردم و بدون کمک مدیران کشور و بدون کمک آحاد این ملّت عظیم امکان‌پذیر نیست. اعلام حمایت گروه‌هاى مختلف مردم و اظهار همراهی‌شان نسبت به این قضیّه و این مسئولیّت، براى بنده بسیار امیدبخش است؛ که ان‌شاءالله خواهیم توانست راه امام را دنبال کنیم.
شخصیّت امام -که در حدّ بسیار زیادى به اهمّیّت آرمانهاى او مربوط میشد- از خصوصیّات ممتاز رهبرِ کبیرِ عزیزِ فقید ما است که با همّت بلندى -آن‌چنان که براى افراد معمولى تصوّر آن هم دشوار است- هدفهاى بسیار عظیمى را انتخاب میکرد. آدمهاى معمولى با محاسبات معمولى، وقتی‌که میدیدند که این هدف اتّخاذ شده و انتخاب شده تعجّب میکردند که اصلاً مگر دست‌یافتنى است؟ ولیکن همان همّت بلند به‌اضافه‌ی ایمان و توکّل و خستگی‌ناپذیرى در حرکت و استعدادهاى فراوانى که در وجود این مرد -این مرد بزرگ- نهفته بود و توانایی‌هاى اعجاب‌برانگیز او، همه‌ی اینها به کار می‌افتاد و در سمت آن هدف پیش میرفت و ناگهان همه میدیدند که آن هدف، دست‌یافته شده؛ از اوّل مبارزه همین‌جور بود. و نکته‌ی اساسى کار او هم محو در اراده‌ی الهى و تکلیف شرعى بود؛ هیچ‌چیز برایش غیر از این مطرح نبود. واقعاً مصداق ایمان و عمل صالح -که ما این‌قدر در قرآن خواندیم و گفتیم- او بود. ایمانْ به استحکام کوه‌ها، و عمل صالحْ با خستگی‌ناپذیرىِ باورنکردنى. و آن‌چنان در ادامه‌ی عمل، در تداوم عمل، این مرد صبور و کوشا بود که انسان را دچار حیرت میکرد. لذا هدفهاى بزرگ قابل وصول شد و دست یافتن به قلّه‌ها امکان‌پذیر شد؛ و ما دیدیم که شد: در این دنیاى عظیم، با این طوفانهاى سهمگین، جمهورى اسلامى به وجود آمد. هیچ کس در دنیا باور نمیکرد، جمهورى اسلامى ماند؛ هیچ کس باور نمیکرد، جمهورى اسلامى بر دشمنان کینه‌ورزِ قدرتمندِ خودش فائق آمد. هیچ کس باور نمیکرد.این راه را ما باید ادامه بدهیم. به نظر من آن چیزى که از امام براى ما قابل تقلید است، هدفهاى او و حرکت رو به سمت آن هدفها است؛ این آن چیزى است که ما بایستى آن را براى خودمان فرض بدانیم؛ یعنى هدفها و آرمانهایى که امام معیّن کردند، هیچکدام براى ملّت ایران و براى انقلاب اسلامى ما و براى نظام جمهورى اسلامى صرف‌نظرکردنى نیست. بهترین هدفها و والاترین آنها و اصلی‌ترین آنها را این بزرگوار انتخاب کرده و به زبان آورده و در ده‌ها اثر -با ادبیّات مخصوص خودش- آنها را ثبت کرده و حرکت به سمت آنها را نشان داده: در مبارزه‌ی با استکبار جهانى، در حفظ اعتدال قاطع در خطّ نه شرقى و نه غربى، در اصرار فراوان بر استقلال حقیقى و همه‌جانبه‌ی ملّت یعنى خودکفایى به معناى کامل، در اصرار فراوان و تمام‌نشدنى بر حفظ اصول دینى و شرع و فقه اسلامى، در ایجاد وحدت؛ و [سایر] چیزهایى که به‌عنوان اهداف و آرمانهاى امام عزیزمان همیشه مطرح بوده: مسئله‌ی فلسطین از جمله مسائلى بوده که همواره این بزرگوار بیان کرده، عزّت بخشیدن به اسلام و به ملّتهاى اسلامى و نترسیدن و مرعوب نشدن در مقابل قدرتهاى جهانى، ایجاد قسط و عدل در جامعه‌ی اسلامى، حمایت بی‌دریغ و همیشگى -که یک لحظه مورد غفلت آن بزرگوار قرار نمیگرفت- از مستضعفین و محرومین و قشرهاى پایین جامعه و لزوم پرداختن به آنها؛ اینها آن اهداف و آرمانهاى امام عزیزمان است. و در راه اینها هم همه‌ی ما شاهدیم -شماها همه بودید، با امام کار کردید، از ایشان شنیدید و دستور گرفتید، بنده هم بودم- و میدانیم که در این خطوط، امام مصرّانه و بدون تعلّل حرکتش را همواره ادامه داد. ما باید این راه‌ها را، این کار را، اعمال صالح امام را دنبال بکنیم، حرکت مداوم او را تعقیب بکنیم و به سمت همان هدفها عیناً [حرکت کنیم].
من همان صبحِ [فرداى] آن شبى که آن بزرگوار به جوار رحمت الهى پیوسته بودند -شب ساعت ده و بیست دقیقه بود که روح ایشان عروج کرد، ما تا حدود ساعت دوازده آنجا بودیم، بعد من آمدم- سحر در یک حالت التهاب و حیرت، گفتم یک تفأّلى بزنم به قرآنْ درباره‌ی امام؛ این آیه‌ی شریفه‌ی سوره‌ی کهف (از اوّل آیه هم، اوّل صفحه بود) آمد: بِسمِ اللهِ الرَّحمّْنِ الرَّحیمِ × وَ اَمّا مَن ءامَنَ وَعَمِلَ صّْلِحًا فَلَه{ جَزاّْءَ}الحُسنیّْ وَ سَنَقولُ لَه{ مِنـ اَمرِنا یُسرًا. (۳) دیدم واقعاً مصداق کامل این آیه، همین بزرگوار است: ایمان و عمل صالح و جزاى حسنىٰ؛ یعنى بهترین پاداش.
امیدواریم که خداى متعال به ما توفیق بدهد که این خط را، این راه را دنبال بکنیم و بتوانیم این کار بزرگ را به انجام برسانیم. البتّه امام عزیزمان -شما بارها شنیدید از ایشان- تکرار میکردند که همه مسئول هستیم. مسئولیّت در یک جا متمرکز نیست، در یک جمع متمرکز نیست، آحاد ملّت مسئولند، مدیران کشور مسئولند و کسانى که ارشاد و هدایت جامعه را بر عهده دارند مسئولند؛ بخصوص کسانى که سررشته‌ی فکر و ذهن مردم در دستشان است مسئولیّتهاى مضاعف دارند؛ و همه‌ی ما تقریباً مصداق این چیزها هستیم. امیدواریم که ان‌شاءالله بتوانیم به وظایفمان عمل کنیم و دسته‌جمعى، با همکارى، با همدلى، با وحدت کلمه‌ی به معناى واقعى، ان‌شاءالله راه آن بزرگوار را دنبال کنیم.
والسّلام علیکم و رحمة‌الله و برکاته
۱) این دیدار به‌مناسبت ارتحال حضرت امام خمینى (قدّس سرّه الشّریف) و انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به رهبرى انقلاب اسلامى صورت پذیرفت. در ابتداى این دیدار، آقاى میرحسین موسوى (نخست‌وزیر) مطالبی بیان کرد.
۲) مالامال
۳) سوره‌ى کهف، آیه‌ی ۸۸؛ «و امّا هر که ایمان آوَرَد و کار شایسته کند، پاداشى [هرچه] نیکوتر خواهد داشت و به فرمان خود، او را به کارى آسان واخواهیم داشت.»