جمله‌ی معروف و خوبی را از فرانسیس بیکن نقل می‌کنند که: علما بر سه دسته‌اند؛ بعضی مانند مورچه هستند که همواره از بیرون دانه می‌آورند و انبار می‌کنند. ذهن اینها یک انبار است. در واقع یک ضبط صوت هستند که هر چه را شنیده‌اند ضبط کرده‌اند و هر وقت که بخواهند، همان را که یاد گرفته‌اند می‌گویند.

دسته‌ی دوم مانند کرم ابریشمند؛ همواره از لعاب خودشان می‌تنند و از درون خودشان درمی‌آورند. اینان هم عالم واقعی نیستند، زیرا از بیرون چیزی کسب نمی‌کنند، از خیال و درون خودشان می‌خواهند بسازند و عاقبت در درون پیله‌ی خودشان خفه خواهند شد. دسته‌ی سوم که علمای واقعی هستند، مانند زنبور عسل‌اند؛ گل‌ها را از خارج می‌مکند و می‌آیند عسل می‌سازند.¹

در جامعه‌ی ما هم عده‌ای دانش‌آموزان و دانشجویان،‌ فقط آثار استاد مطهری را می‌خوانند و حفظ می‌کنند و مثلاً‌ در مسابقات یا کلاس‌های مربوط شرکت می‌کنند. خواندن آثار استاد مطهری مقدمه‌ی خوبی است، اما اگر پایان کار باشد،‌ یادآور همان مورچه‌ای است که اشاره شد.

عده‌ای هم استاد مطهری و آثار ایشان را موضوع سخن‌سرایی خود قرار می‌دهند و فقط از او تجلیل می‌کنند. تجلیل از استاد مطهری و آثار ایشان هم مقدمه‌ی خوبی است، اما اگر پایان کار باشد،‌ یادآور همان کرم ابریشمی است که اشاره شد.

برای پرهیز از این افراط و تفریط، در مواجهه با آثار استاد مطهری، یا هر اندیشه‌ی دیگری، باید سؤال یا مسأله‌ی ما روشن باشد. سؤال‌ها عمدتاً فردی‌ هستند و مسأله‌ها عمدتاً اجتماعی‌اند. منظور از سؤال، پرسشی است که پاسخ آن در منابع علمی موجود و قابل بازیابی است. مراد از مسأله نیز پرسش‌هایی است که پاسخ آن، (یا مشکلی است که راه حل آن) در منابع علمی موجود قابل بازیابی نیست ولذا نیازمند تحقیق و تولید علم جدید است.

این‌که رهبر معظم انقلاب آثار و اندیشه‌های استاد مطهری را مبنای فکری نظام جمهوری اسلامی معرفی فرمودند² و از طرف دیگر سلسله موضوعاتی مانند انسان، تاریخ، عدالت را مورد اشاره قرار دادند که باید نظر شهید مطهری در آن موضوعات را استخراج نمود³، به این معنی است که ما دو مسأله داریم:

مسأله‌ی اول بهره‌گیری از نظام فکری استاد مطهری و اتقان اندیشه‌های ایشان در تدوین برخی از موضوعات به صورت نظریه‌های مدون است. مسأله‌ی دوم نیز بهره‌گیری از این نظریه‌های مدون برای سامان‌‌دهی و حل مشکلات جامعه‌ی اسلامی است.

چه خوب است که فرمایش‌های رهبر انقلاب در چنین موضوعاتی را هم جدی بگیریم و ولایت‌مداری و پیروی خود از فرامین رهبری را در این عرصه‌ها نیز نشان دهیم.

* عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع)

پی‌نوشت:
1. برگرفته از تعلیم و تربیت در اسلام، صفحه 282
2. بیانات در دیدار با اعضای ستاد بزرگداشت چهارمین سالگرد شهادت استاد مطهری، روزنامه اطلاعات، 4/2/1362
3. سخنرانی در دیدار با معلمان و مسئولان فرهنگی کشور و جمعی از کارگران، به مناسبت روز معلم و روز جهانی کارگر 12/02/1369