رهبر معظم انقلاب در مقاطع مختلف و در بیان موقعیت بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران و مؤلفه‌های قدرت و اقتدار کشورمان، به نکات مهمی اشاره داشته‌اند. یکی از این مؤلفه‌ها اشاره به ملت‌های مسلمان به عنوان "عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران" است که آخرین بار ایشان در دیدار دانشجویان و استادان دانشگاه علم و صنعت از آن یاد کردند. از آن زمان دیدگاه‌ها و مطالب بسیاری مطرح و هر کسی از زاویه‌ای به این مقوله پرداخته است. اما این مؤلفه چیست؟ چه ویژگی‌هایی دارد؛ از چه قابلیت‌هایی برخوردار است و چه فرصت‌هایی را در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار می‌دهد؟ پرسش‌هایی است که پاسخ به آن‌ها باعث می‌شود، ابعاد مقوله عمق استراتژیک بودن ملت‌ها، برای جمهوری اسلامی ایران روشن‌تر شود. عمق استراتژیک از اصطلاحات سیاسی است که دارای بار معنایی گسترده‌ای است.

در یک تعریف به ابزارهای سیاسی، جغرافیایی، نیروی انسانی، اعتقادی، نیروهای بالقوه و بالفعل دفاعی یک ملت و یک کشور برای دفاع از خود، عمق استراتژیک می‌گویند. بر اساس این تعریف، عمق استراتژیک بیشتر معطوف به داخل است و مؤلفه‌های خارجی کمتر نقش دارند. اما تعریف دیگری وجود دارد که بیشتر معطوف به توانایی‌ها و ظرفیت‌های یک کشور و دولت برای پیشبرد اهداف و برنامه‌هاست از این منظر می‌توان عمق استراتژیک را همان عمق و دایره و حوزه نفوذ یک کشور و ملت دانست که می‌تواند شامل هر ابزار و توانایی مادی (سخت افزار) و غیرمادی (نرم افزار) مثل ایده، تفکر و باورها و اعتقادات باشد. بر این اساس وقتی ملت‌ها عمق استراتژیک باشند، بیش از آن که جنبه مادی ملاک باشد، بعد معنوی مدنظر است. ضمن این که مسائل و اقدامات مادی نیز متأثر از این لایه معنوی است. چرا ملت‌ها عمق استراتژیک ایران‌اند؟ علت اساسی آن، نقش جمهوری اسلامی ایران در تحقق بیداری اسلامی، بازیابی هویت ملت‌های مسلمان، مطرح شدن جهان اسلام به عنوان یک قطب تأثیرگذار در مسائل جهانی و دستاوردهایی است که در دو، سه دهه اخیر برای جهان اسلام به دست آمده است. دستاوردهایی که با وجود تلاش‌های همه جانبه غرب علیه مسلمانان، معادلات بین‌المللی و منطقه‌ای را به نفع امت اسلامی ‌تغییر داده است.

ویژگی‌های عمق استراتژیک مردم محور:

 اول: این مؤلفه نمونه جدیدی از شاخصه‌های اقتدار و قدرت نرم است. بنابراین ضمن برخورداری از توان بالا، قدرت گسترش بسیاری دارد. از این رو می‌توان این مؤلفه را باعث افزایش قدرت نرم و حوزه نفوذ ایران در جهان دانست؛ چنان که نشانه‌های آن در سایر نقاط جهان و در میان غیرمسلمانان ظاهر شده است. موضوعی که امام خمینی معمار کبیر انقلاب اسلامی ‌در اوایل انقلاب وعده آن را دادند و فرمودند: معنای صدور انقلاب ما این است که همه ملت‌ها بیدار شوند و خودشان را از این گرفتاری‌هایی که دارند نجات دهند.

دوم: عمق استراتژیک ملت‌محور، ابزار محور نیست، بلکه تفکر محور و متأثر از درک و باورهای مردم است بنابراین هزینه‌بر نیست.

سوم: ملت‌ها، محدودیت جغرافیایی ندارند و نمی‌توان آن‌ها را به یک نقطه و یا منطقه خلاصه کرد؛ بنابراین کنترل آن‌ها بسیار دشوار و غیرممکن است.

 چهارم: این حوزه نفوذ متقابل است، همان گونه که سایر ملت‌ها عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران هستند، ملت ایران نیز عمق استراتژیک آن‌ها به شمار می‌آید، بنابراین در هنگام مشکلات به کمک یکدیگر می‌شتابند. نکته‌ای که رهبر معظم انقلاب در دیدار بشار اسد رئیس جمهور سوریه با ایشان، در سفر به تهران بر آن تأکید داشت.

پنجم: حوزه نفوذ در میان ملت‌ها بر گرفته از اعتقادات و باورهای آن‌هاست. بر این اساس پایه‌دار است، اصالت‌دار و ریشه‌ای است. از قابلیت ماندگاری بالایی نسبت به سایر مؤلفه‌ها برخوردار است، بنابراین تحمیلی نیست و معطوف به انتخاب ملت‌هاست؛ از این رو از استواری بیشتری برخوردار است و شکننده نخواهد بود.

ششم: این حوزه نفوذ فارغ از تعارفات و توافق‌های دیپلماتیک است و بر اساس معاهدات بین‌المللی و یا دوجانبه نیست تا بتوان آن را نادیده گرفت و یا نقض کرد.

فرصت‌های جمهوری اسلامی ایران:
 1 - به دلیل پایداری، شرایط را برای برنامه‌ریزی بلند مدت ایران فراهم می‌کند.

 2 - قدرت چانه‌زنی ایران را بالا می‌برد. زیرا در چارچوب تقابل افکار عمومی ‌با نظام نابرابر بین‌المللی که هر روز دامنه وسیع‌تری به خود می‌گیرد، استفاده از فشار افکار عمومی‌در پیگیری اهداف و منافع بسیار تعیین کننده است.

 3 - باعث تقویت جایگاه جمهوری اسلامی ‌در عرصه بین‌المللی به ویژه منطقه می‌شود.

 4 - در مقابل از قدرت رقبا و دشمنان می‌کاهد و تهدیدات را کم می‌کند.

 5 - زمینه را برای تثبیت قدرت بین‌المللی و منطقه‌ای ایران فراهم می‌کند. در چنین شرایطی تحقق چشم انداز بیست ساله و برنامه‌های توسعه کشور عملیاتی‌تر خواهد بود. با وجود این نباید از نظر دور داشت؛ همان طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند تبلیغات بی‌وقفه آمریکا و محافل غربی و صهیونیستی برای ایجاد اختلاف بین ملت‌های مسلمان با ملت ایران با شدت تمام ادامه دارد. تبلیغات و اقداماتی که دقیقا همین حوزه نفوذ جمهوری اسلامی‌ را هدف قرار داده است تا از اقتدار و قدرت ایران و در مرحله بعد، قدرت جهان اسلام بکاهد. از این رو اتخاذ شیوه‌های هوشمندانه و استفاده معادله رفتاری جدید از سوی نهادهای مسئول، برای صیانت از این موقعیت و تقویت آن، ضروری به نظر می‌رسد.