چرایی و الزامات سال «همت مضاعف، کار مضاعف» در گفت‌وگو با غلام‌رضا مصباحی‌مقدم
 

- به نظر شما نام‌گذاری امسال به نام همت مضاعف و کار مضاعف از سوی رهبر معظم انقلاب بر اساس چه مبانی و دغدغه‌هایی صورت گرفته و ایشان با توجه به چه معیارهایی این مقوله را برای سال جدید برگزیده‌اند؟
 به اعتقاد رهبر معظم انقلاب که یک اعتقاد ناشی از احاطه‌ی به امور و کارشناسی برخاسته از تجربه‌ی مدیریت کلان و رهبری نظام است، ظرفیت‌های کشور ما ظرفیت‌های بسیار بالایی است که ما از آن بسیار کم استفاده می‌کنیم. حالا بگذریم از این‌که بسیاری از کارخانه‌های بالفعل ‌ما زیر ظرفیت کار می‌کنند یا این‌که بسیاری از زمین‌ها و آب‌های ما به‌جای استفاده برای کشاورزی و صنعت، هدر می‌روند و مهار نشده‌اند. آنجا هم که مهار شده، استفاده‌ی بهینه نمی‌شود و در حال از بین رفتن است. بحث اصلاح الگوی مصرف را هم که سال قبل مطرح کردند، یک نوع پیش‌زمینه برای این مسئله بود که ما اگر الگوی مصرف را درست کنیم، از همین مقدار امکانات موجودمان می‌توانیم چند برابر تولید کنیم. مثلاً بهره‌وری انرژی ما یک‌ششم بهره‌وری کشورهای صنعتی است. یعنی ما می‌توانیم از همین انرژی که مصرف می‌کنیم، شش‌برابر بیشتر تولید کنیم. این‌جا معلوم می‌شود که چه ظرفیت گسترده و بزرگی را در اختیار داریم.

- سرمایه‌های انسانی چطور؟
ظرفیت‌های انسانی مقوله‌ی مهم دیگری است. متوسط سطح هوشمندی ایرانی‌ها بالاتر از متوسط جهانی است. جالب است که یکی از نخبگان چینی به یکی از استادان ایرانی گفته بود می‌دانید علت چیست که ما چینی‌ها با Iq پایین‌تر توانسته‌ایم کاری بکنیم که شما ایرانی‌ها با Iq بالاتر نتوانسته‌اید؟ پاسخ داده بود که ما کارهای علمی خودمان را به صورت مشترک انجام می‌دهیم و مبادله می‌کنیم و افکارمان را روی هم جمع می‌کنیم. برآیند آن در واقع چیزی است که از ذهن یک عده نخبه برخاسته است؛ برآیند فکر مجموعه‌ای از نخبگان در یک عرصه‌ی خاص. اما شما ایرانی‌ها تک تک کار می‌کنید و کارهای خودتان را با هم مبادله نمی‌کنید. در ضمن هرکدام‌تان یک شخصیت علمی مستقل دارید. گاهی وقتی افکار تجمیع می‌شود، برآیندش ضریب فزایندگی بسیار بالایی پیدا می‌کند. این نشان‌دهنده‌ی آن است که کار جمعی می‌تواند ظرفیت ما را بالا ببرد.

آیات قرآن نشان می‌دهند که انسان به‌طور عادی از ده درصد ظرفیت خودش استفاده می‌کند. خداوند می‌فرماید: «إِن یکن مِنکمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یغْلِبُواْ مِئَتَینِ» یعنی اگر شما مؤمنین بیست نفر صابر باشید، بر دویست نفر غلبه می‌کنید. یعنی ظرفیت شما بدون رعایت صبر و مقاومت‌هایی که باید بکنید، یک دهم است، ولی اگر همین ظرفیت را با صبر همراه کنید، به ده‌برابر افزایش پیدا می‌کنید.
در زندگی شخصی‌مان هم تجربه کرده‌ایم و دیده‌ایم که یک نفر در صورتی‌ که اتلاف وقت نداشته باشد و زمانش را هدر ندهد، می‌تواند کارهای زیادی انجام دهد. شما الان نسل جوان ما را در نظر بگیرید؛ بسیاری از آنان تصورشان این است که هنوز بچه هستند و احساس مسئولیتی ندارند. چه‌بسا اوقات‌شان را به بطالت می‌گذرانند و فرصت‌هاشان را هدر می‌دهند. اگر این ظرفیت با احساس مسئولیت همراه باشد، بسیار مؤثر است.
فراموش نکنیم که ما جنگ خودمان را با جوان‌های کم سن و سال اداره کردیم. شهید حسن باقری که در هنگام شهادت بیست‌و‌شش سالش بود، طراح و مؤسس «اطلاعات و عملیات» در جنگ ما بود. یک بار با سرهنگ ستادی که فرمانده لشکر 77 خراسان بود، در قرارگاه نشسته بودیم و صحبت می‌کردیم. او به من گفت من به اندازه‌ی تمام عمر حسن باقری تحصیل کرده‌ام و دانش نظامی کسب کرده‌ام، اما خداوند به او لطفی کرده که من با بیست‌و‌شش سال تحصیل نظامی و داشتن عنوان سرهنگی ستاد، آن ظرفیتی را ندارم که این جوان دارد. این جوان‌ها بودند که جنگ ما را مدیریت کردند. کم نبود اتفاق‌هایی که در آن دشمن نقشه‌هایی کشیده بود و همین جوان‌ها خنثی کردند.

امروز هم جوان‌ها متفاوت با جوان‌های دوران جنگ نیستند؛ همان جوان‌ها هستند، منتهی از ظرفیت‌هاشان درست استفاده نمی‌شود. در واقع خودشان خودشان را نمی‌شناسند و به گران‌بها بودن دوران جوانی توجه ندارند. اوقات فراغت آنها بیش از اوقات اشتغال آنها است. وقتی را که برای درس و تحصیل و تحقیق می‌گذارند، وقتی را که برای تحقیق می‌گذارند، بسیار نسبت به آن مقداری که می‌توانند به کار بگیرند، اندک است.
به هر حال ما باید ظرفیت‌هایمان را به کار بگیریم و این به همان همت مضاعف نیاز دارد. یعنی عزم کنند که از ظرفیت-هاشان استفاده کنند و به دنبال این عزم و همت، کار خودشان را هم مضاعف کنند. رهبری در ملاقات مسئولان ارشد نظام فرمودند: من که گفتم مضاعف، مقصود دوبرابر نیست؛ چند برابر است، حتی تا ده‌برابر. من تصور می‌کنم ناظر به آیه‌ی شریفه‌ی قرآن بود که نشان می‌دهد ظرفیت انسان تا ده‌برابر قابل بهره‌برداری است. خب ما اگر از ظرفیت انسانی خودمان حتی دوبرابر هم استفاده کنیم، سرعت پیشرفت‌مان خیلی بیشتر می‌شود.

- فکر می‌کنم تأکیدی هم که ایشان بر اهداف سند چشم‌انداز دارند، بر همین اساس است؟
بله؛ در حال حاضر هم از آن سند پانزده سال باقی مانده است. بسیار هم بر آن تأکید می‌کنند. البته در برخی مواردش ما به نقطه‌ی هدف رسیده‌ایم که بیشتر در ظرفیت‌های علمی‌ و در فناوری‌های نوین است. با این همه‌ آیا ما در ظرفیت‌های اقتصادی‌مان نمی‌توانیم به آن اهداف برسیم؟ قطعاً می‌توانیم. شما ببینید در سال‌های اخیر درآمدی که از نفت داشته‌ایم، طی پنج سال شاید حدود سیصد میلیارد دلار بوده است. سیصد میلیارد دلاری که بدون زحمت به دست ما آمده است. اگر بنا بود کشوری مثل ترکیه که درآمد نفتی ندارد، سیصد میلیارد دلار دربیاورد، باید پانصد میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کرد. خب آیا ما از این درآمد بدون زحمت، درست استفاده کردیم؟ به نظرم می‌آید از ظرفیت‌مان درست بهره نگرفتیم. ما اگر این سیصد میلیارد دلار را سرمایه‌گذاری کرده بودیم، فرض کنید سالی ده درصد هم سود می‌داشت، امروز بعد از پنج سال چقدر افزایش پیدا کرده بود؟

این مقوله هم ناظر به بحث اصلاح الگوی مصرف است و هم ناظر به بحث همت مضاعف و کار مضاعف. الان خانواده‌هایی هستند که مصرف‌شان بیش از نیاز متعارف است. متأسفانه چشم و هم‌چشمی‌ها در جامعه‌ی ما غوغا می‌کند. به جای اینکه درآمدهامان را به اندازه‌ی نیاز مصرف کنیم و بقیه‌اش را سرمایه‌گذاری کنیم، هرچه بیشتر مصرف می‌کنیم. این هرچه بیشتر مصرف کردن ما موجب چرخیدن چرخه‌ی تولید نیروهای خارجی می‌شود که تولیدات‌شان وارد کشور ما می‌شود. یک نمونه‌‌ی آن کشور چین است. کشوری که حدود یک میلیارد و سیصد میلیون جمعیت دارد، از وقتی که یک همت مضاعف را به کار گرفته و تلاش و کار مضاعف را مبذول داشته، توانسته عقب‌ماندگی‌هایش را جبران کند. الان هم هدف‌گذاری چینی‌ها این است که تا سال 2020 حرف اول را در اقتصاد دنیا بزنند. دقت کنید که کارگران آنها چقدر تولید می‌کنند و چقدر کار می‌کنند؟ اصلاً ساعت کار نمی‌شناسند و ایام تعطیل برای‌شان معنی ندارد! درآمد سرانه‌ی سالانه‌ی آنها تا یکی دو سال قبل نهصد دلار بود، ولی ما درآمد سرانه‌ی سالانه-مان حداقل 4800 دلار است. ما به این 4800 دلارمان راضی نیستیم. آن‌ها به آن نهصد دلارشان راضی و فعال هستند. به حداقل هزینه‌ها و امکانات زندگی اکتفا کرده‌اند و جدی کار می‌کنند. در طول 365 روز سال هم چند روز بیشتر تعطیلی ندارند.

- تعطیلی‌های بیش از حد، یکی از مسائلی است که رهبری هم به آن اشاره کردند.
 قطعاً مسئله‌ی مهمی است. خب وقتی هم که تعطیلات طولانی می‌شود، افراد تا بیایند و دوباره دست‌شان به کار گرم بشود، زمان می‌برد. باید با یک تدبیر جدی تعطیلاتمان را اصلاح کنیم. یک مقاومتی متأسفانه در برابر کم کردن این تعطیلات وجود دارد؛ چه تعطیلات ملی، چه تعطیلات انقلابی و چه تعطیلات مذهبی. حال آنکه خداوند در قرآن برای روز جمعه هم که ما آن ‌را روز تعطیل‌مان تلقی می‌کنیم، می‌گوید: «فإذا قُضِیت الصلاةُ فانتَشِروا فی الأرض و ابتغوا مِن فضل الله» وقتی نماز جمعه تعطیل شد، بروید در زمین منتشر شوید و در پی کسب درآمد و فضل الهی باشید. فضل‌الله در اینجا یعنی کسب و کار.
اینها آن نقاطی است که نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. من معتقدم اولین کاری که برای پیام‌های رهبر معظم انقلاب باید انجام بگیرد، فرهنگ‌سازی است. این فرهنگ‌سازی هم از طریق صدا و سیما، مطبوعات، آموزش و پرورش، آموزش عالی و ... باید صورت گیرد.

- برخی معتقدند مبنای اصلی این نام‌گذاری از سوی رهبر معظم انقلاب اجرای مراحل اولیه‌ی طرح هدفمند کردن یارانه‌ها است. شما این مسئله را چطور ارزیابی می‌کنید؟
طبعاً بحث هدفمند کردن یارانه‌ها بیشتر به اصلاح الگوی مصرف برمی‌گردد، ولی نفس انجام این کار نیازمند همت مضاعف و تلاش مضاعف است. یعنی دولت با یک کار بسیار سنگین و خطیر روبه‌رو است که همه‌ی ملت باید همکاری کنند. علاوه بر اینکه همکاری قوا هم برای پیشبرد این حرکت بسیار مهم است. اگر این کار پیش برود، ما با یک اصلاح ساختار اساسی روبه‌رو می‌شویم. این یک کار روتین و معمولی نیست، بلکه یک کار اضافه و جدید است. دولت شجاعت کرده و این کار جدید را پذیرفته و همت کرده است که این مسئولیت را اجرا کند. باید کمک کرد که این کار را درست پیش ببرد. بنابراین به سرانجام رساندن این پروژه یکی از مصادیق واقعی همت مضاعف و تلاش مضاعف است.

- یکی از تأکیدات رهبر انقلاب، خصوصاً در دیداری که اخیراً با مسئولان داشتند، هماهنگی و همکاری هر چه بیشتر قوا با هم در اجرای این طرح بود. این مسئله‌ در سخنرانی‌های قبلی ایشان نیز مورد تأکید بود. چه نظری در این باره دارید؟
اتفاقاً به علت اینکه در جلسه حضور داشتم، روی این مسئله عنایت ویژه‌ای داشتم. ایشان تأکیدشان در آخر بر این بود که انشاالله کارهایی انجام شود و توافق‌هایی بین مسئولان صورت بگیرد و استمرار بیابد تا مردم طعم خدمت و تدبیر واقعی را بچشند. اتفاقاً حرف ما هم همین است و من این را کامل قبول دارم. تأکید رهبری بر همکاری دولت و مجلس است و بیان هم کردند که دولت در وسط میدان است و باید در اجرا کمکش کرد. اینجا باید به جمله‌ی ایشان دقت کنیم که می‌فرمایند: «باید در اجرای قانون به دولت کمک کرد.» در سخنرانی‌ مشهدشان هم فرمودند که دولت باید قانون را اجرا کند و خواسته‌ی ما هم دقیقاً همین است. دولت قانون را اجرا بکند و در اجرای قانون از مجلس کمک بگیرد. هرجا هم که احتمال داد که با مشکلی روبه‌رو شده یا نشانه‌هایی بروز کرد که با مشکلی روبه‌رو شده است، بلافاصله گروه مشترک دولت و مجلس تشکیل شود و موضوع را به‌سرعت بررسی و حل کند.

- رسانه‌های خارجی و برخی سایت‌های داخلی این اختلافات را بسیار حاد و شدید توصیف می‌کنند. فکر نمی‌کنید این مسئله تأثیرات بدی به دنبال خواهد داشت؟
 آنها از این حرف‌ها فراوان دارند که ما نباید به آن‌ها توجه کنیم. باید کار خودمان را با هم شروع کنیم. هرجا که با مشکلی روبه‌رو شدیم یا پیش‌بینی کردیم که مشکلی در حال وقوع است، از راه قانونی وارد شویم و نه از راه هیاهو. اگر از راه قانونی وارد شدیم، همه چیز قابل حل است.
به هر حال برای تحقق واقعی اهداف این برنامه، هم دولت باید قانون را به‌خوبی اجرا کند و مجلس نیز در اجرا ی آن به دولت کمک کند. نقش قوه‌ی قضائیه هم نباید مغفول بماند. مسئله‌ی قاچاق و مفاسدی که در برخی سطوح وجود دارد، بسیار مهم و قابل تأمل است. خبرهای بسیار زیادی داریم مبنی بر این‌که مفاسدی در حوزه‌های اقتصادی وجود دارد که سرمایه‌ها را هدر می‌دهد و حقوق مردم را تضییع می‌کند. این‌ها آن چیزهایی است که قوه‌ی قضائیه باید با آن برخورد کند. من معتقدم که پیام رهبر معظم انقلاب همت مضاعف دولت و مجلس را می‌طلبد. اگر این کار در همکاری با هم و کار مضاعف دولت و مجلس در پیش‌برد قوانین انجام بگیرد، قطعاً نتایج بسیار خوبی را در پی خواهد داشت.