«من به ملّتهایی که تحت تأثیر تبلیغات رسانه‌های صهیونیستی هستند، کاری ندارم. آن‌ها ممکن است اشتباه کنند. افکار عمومی را رسانه‌های عمومی تغییر می‌دهند؛ اما در بین سردمداران سیاستهای جهانی، کسی نیست که نداند «فتحی شقاقی» شهید راه یک ارزش انسانی بود. امروز کیست که سربازی را که برای برگرداندن خانه‌ی خود از دست اشغالگران می‌جنگد، تحسین و ستایش نکند؟»(۱)
این بخشی از سخنان رهبر انقلاب در مورد فتحی شقاقی و فعالیت‌های او در مبارزه با رژیم صهیونیستی است. مجاهدتی که نهایتاً به شهادت او منجر شد. به مناسبت ۴ آبان و سالروز شهادت دکتر فتحی شقاقی، دبیر کل سابق جهاد اسلامی فلسطین، بخش «درس و عبرت تاریخ» رسانهKHAMENEI.IR  در گزارشی اجمالی به بیان روایتی از تشکیل جنبش جهاد اسلامی و اقدامات شهید دکتر فتحی شقاقی می‌پردازد.
 
 انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آن بر فلسطین
«مجاهد مؤمن‌ و شجاع‌ و متفکر و مخلص‌، شهید دکتر فتحی‌ شقاقی‌ یکی‌ از چهره‌های‌ درخشانی‌ بود که‌ فجر مبارزات‌ اسلامی‌ مردم‌ فلسطین‌ در دهه اخیر را پدید آورد و همه توان‌ و امکان‌ خود را بر سر این‌ جهاد مقدس‌ گذاشت‌. طلوع‌ خورشید اسلامی‌ از افق‌ مبارزات‌ فلسطین‌ که‌ به‌ ملّت‌ مظلوم‌ فلسطین‌ جان‌ تازه‌ای‌ بخشید، در هنگامی‌ آغاز شد که‌ مدعیان‌ دروغین‌ قضیه فلسطین‌، از بردن‌ نام‌ اسلام‌ در آن‌ عرصه اسلامی‌ محض‌، به‌شدت پرهیز می‌کردند و با جداکردن قضیه فلسطین‌ از اسلام‌، دانسته‌ و ندانسته‌ آرمان‌ فلسطین‌ را به‌ محو و نابودی‌ می‌کشاندند و در این‌ هنگام‌ بود که‌ گروهی‌ از جوانان‌ پرشور و بااخلاص و مؤمن‌ و اندیشمند و در رأس آنان‌ شهید عزیز ما دکتر فتحی‌ شقاقی‌ با الهام‌گرفتن از انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌ و با دلی‌ سرشار از عشق‌ و ارادت‌ به‌ امام‌ عظیم‌الشأن‌ راحل‌، پرچم‌ مبارزات‌ اسلامی‌ را برافراشتند و به‌رغم کوردلان‌ سست‌عنصر و وابسته‌ و به‌رغم رژیم‌ غاصب‌ و به‌رغم آمریکا و سرسپردگانش‌ در منطقه عربی‌، خون‌ در رگه‌های افسرده جهاد فلسطینی‌ دمیدند و دشمن‌ را که‌ با ساده‌اندیشی‌ و خوش‌خیالی، مجاهدات‌ حق‌طلبانه‌ را پایان‌یافته می‌پنداشت‌ زیر ضربات‌ خود گرفتند. ملّت‌ مبارز فلسطین‌ محق‌ است‌ اگر خیانتکاران‌ به‌ آرمان‌ فلسطین‌ را چه‌ آنان‌ که‌ با روسیاهی‌ تمام‌، خود را فلسطینی‌ می‌شمارند و چه‌ اعراب‌ غیر فلسطینی‌، شریک جرم‌ سران‌ رژیم‌ صهیونیستی‌ در این‌ جنایت‌ و جنایات‌ مشابه‌ آن‌ در گذشته‌ بشمارد.»(۲)

انقلاب اسلامی ایران در زمانی شکل گرفت که گفتمان‌های موجود در منطقه در دفاع از مسئله فلسطین شکست خورده بودند. با شکست اعراب در جنگ‌های ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ و ناتوانی گفتمان ناسیونالیسم و همچنین گفتمان سازش که از اواخر دهه ۱۹۷۰ حاکم شد و در دهه‌های بعدی نیز تداوم یافت، منطقه به دو بلوک متضاد تقسیم شد.(۳)
امضای قرارداد صلح میان اسرائیل و مصر در سال ۱۹۷۹، توافق اسلو میان سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) و اسرائیل در سال ۱۹۹۳، و همچنین قرارداد صلح میان اسرائیل و اردن در سال ۱۹۹۴، باعث تقسیم خاورمیانه به دو بخش طرفدار سازش و مقاومت در برابر اسرائیل شد. این روند تا سال ۲۰۰۰، زمانی که مذاکرات کمپ ‌دیوید ۲(۴) برگزار شد و حتی کنفرانس آناپولیس(۵) در سال ۲۰۰۷ ادامه یافت.(۶)

انقلاب اسلامی ایران باعث شد نگرش به مسئله فلسطین از مناقشه‌ای صرفاً عربی-اسرائیلی فراتر برود و عنصر اسلامیت آن بر سایر عناصر غالب شود. همچنین شیوه‌های مبارزه با رژیم صهیونیستی دستخوش تغییرات اساسی گردید(۷) و گروه‌های مقاومت در قالب جنبش‌های حماس، جهاد اسلامی و دیگر سازمان‌ها در فلسطین اشغالی شکل گرفتند. فتحی شقاقی در این رابطه می‌گوید: «هیچ چیزی به‌اندازه انقلاب امام خمینی نتوانست ملّت فلسطین را به هیجان بیاورد و احساسات آنها را برانگیزد و امید را در دل‌هایشان زنده کند. با پیروزی انقلاب اسلامی ما به خود آمدیم و دریافتیم که آمریکا و اسرائیل نیز قابل شکست هستند.»(۸)

 تشکیل جنبش جهاد اسلامی فلسطین
سازمان جهاد اسلامی فلسطین ابتدا، پیش از شکل‌گیری مستقل، شاخه‌ای از اخوان‌المسلمین مصر بود که در غزه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی را بر عهده داشت.  در سال ۱۹۸۰ به رهبری دکتر فتحی شقاقی و با تأکید بر عنصر مبارزه‌طلبی، از اخوان‌المسلمین انشعاب یافت و همین امر مقدمات تأسیس جنبش جهاد اسلامی فلسطین را فراهم کرد. علت این جدایی کناره‌گیری اخوان‌المسلمین از مبارزه، به‌ویژه از سال‌های پایانی دهه ۷۰ میلادی بود.(۹)

جنبش جهاد اسلامی پاسخی به دو طیف اصلی حاکم بر عرصه فلسطین بود: سازمان آزادی‌بخش فلسطین و اخوان‌المسلمین.

از جمله ثمرات تأسیس این جنبش اسلامی راه‌اندازی انتفاضه ملّت فلسطین است. «انتفاضه» واژه‌ای است که از سال ۱۹۸۷میلادی (۱۳۶۶شمسی) وارد واژگان انقلابی-سیاسی مصطلح روزمره شده است. حرکت انتفاضه پیش از آنکه یک حرکت نظامی و سیاسی باشد یک حرکت دینی و فرهنگی است.(۱۰)
 
 انقلاب اسلامی و جهاد اسلامی
تأثیرپذیری شقاقی از تفکرات امام خمینی رحمه‌الله چنان بود که با الهام از کتاب ولایت فقیه، کتابی درباره دیدگاه‌های امام خمینی رحمه‌الله نسبت به انقلاب و حکومت اسلامی نوشت. تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر جنبش جهاد اسلامی به‌صراحت توسط رهبران این جنبش اظهار شده است.(۱۱)

فتحی شقاقی پیروزی انقلاب اسلامی را رخدادی می‌دانست که روح امید را در دل مستضعفان جهان زنده کرد و به آنان نشان داد می‌توان بر هر قدرت ستمگری، از جمله رژیم صهیونیستی، غلبه کرد: «پیش از پیروزی انقلاب ما در حالتی از یأس و ناامیدی به سر می‌بردیم معتقد بودیم که نمی‌توان این دشمن مستکبر را شکست داد و رژیم صهیونیستی را از بین برد. امام خمینی رحمه‌الله با تحقق پیروزی امیدها و رؤیاهایمان را زنده کرد. ایمان آوردیم اسلام پویا و انقلابی که توانست شاه را سرنگون کند بی‌تردید می‌تواند بقیه شاهان و طاغوتیان را نیز سرنگون سازد و فلسطین را آزاد کند این ارزش و اصالتی است که امام به ما بخشید جمهوری اسلامی ایران امروز نیز به رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به‌رغم مشکلات فراوان و محاصره اقتصادی در مسیر امام خمینی رحمه‌الله حرکت می‌کند. به‌روشنی می‌دانیم که تداوم حمایت ایران از آرمان مردم فلسطین این کشور را با انواع فشارهای آمریکا، غرب و صهیونیسم غاصب مواجه ساخته است. لازم می‌دانم از این موضع جمهوری اسلامی ایران تشکر و قدردانی نمایم»(۱۲)

دکتر شقاقی کتاب «الخمینی؛ الحل الاسلامی و البدیل» (خمینی، تنها راه‌حل اسلامی و جایگزین) را در مصر منتشر کرد؛ این نخستین اثر درباره انقلاب اسلامی ایران بود. نگارش کتاب سه ماه پیش از پیروزی انقلاب آغاز شد و با شمارگان ده‌هزار نسخه در عرض ۴۸ ساعت در سرتاسر مصر توزیع شد. اگرچه با نام مستعار منتشر شد، اما مقامات مصری شقاقی را شناسایی و دستگیر کردند. شهید شقاقی با تأسی از اندیشه‌های ناب امام خمینی و دفاع جانانه از انقلاب اسلامی تا جایی پیش رفت که برخی گمان کردند وی شیعه شده است.(۱۳)

وی هماهنگی با حرکت امام خمینی رحمه‌الله را تکلیف شرعی می‌دانست و معتقد بود هیچ مسلمانی، با هر ملّیّت و مذهبی، حق ندارد از انجام این تکلیف شانه خالی کند. وی اظهار داشت:
«غربی‌ها کوشیدند جلوی انقلاب را بگیرند تا به خارج از ایران سرایت نکند. برای این کار به سرکوب دولت اسلامی و محاصره آن روی آوردند. آن‌ها علاوه بر تحریم و برانگیختن اقلیت‌ها و تحمیل جنگ، کوشیدند تا میان مسلمانان ایران و یک میلیارد مسلمان دیگر جدایی بیفکنند.»(۱۴)

هنگامی که در سال ۱۹۸۸ شقاقی امام خمینی رحمه‌الله را ملاقات کرد، امام برای این ملاقات بیش از زمان معمول با رؤسای دولت‌ها وقت اختصاص داد و مبارزات شقاقی را مورد ستایش قرار داد.(۱۵)

قدس و فلسطین در اندیشه شهید شقاقی نقش محوری داشت. وی با الهام از امام خمینی، مسئله فلسطین را اولویت نخست جهان اسلام می‌دانست و معتقد بود تا زمانی که مشکل فلسطین حل نشود، مشکلات جهان اسلام پابرجا خواهد بود. فتحی شقاقی کتاب «مقدمه پیرامون مرکزیت فلسطین و طرح اسلامی معاصر» (۱۹۸۹) را نوشت که ضمن ارائه طرح راهبردی برای جهان اسلام، قدس را محور طرح اسلامی معاصر مطرح می‌کند.(۱۶)
 
 زندگی و زمانه
دکتر فتحی ابراهیم عبدالعزیز الشقاقی، مؤسس و اولین دبیرکل جنبش جهاد اسلامی، سه سال پس از شکست سال ۱۹۴۸ اعراب از رژیم اشغالگر قدس، در اردوگاه پناهندگان فلسطینی در رفح (نوار غزه) در خانواده‌ای فقیر به دنیا آمد. پدر او کارگر متدیّنی بود که درعین‌حال امامت جماعت دهکده محل را بر عهده داشت. او تحصیلات دبیرستانی را در مدارس غزه به پایان رساند؛ این مدارس شاهد اولین فعالیت‌های سیاسی وی با رویکرد عربیت و در چارچوب اندیشه‌های ناصریسم بودند. سپس در کالج «بیرزیت»(۱۷) در رشته ریاضیات تحصیل کرد و تا قبل از مهاجرت به مصر برای ادامه تحصیل در بیت‌المقدس به آموزگاری مشغول شد.(۱۸)

شقاقی از دانشکده پزشکی دانشگاه «الزقازیق»(۱۹) مصر در رشته طب اطفال فارغ‌التحصیل شد و مدت یک سال در بیمارستان «کفر صقیر» در استان «الشرقیه» طبابت کرد. پس از آن، با تأسیس سازمان جهاد اسلامی از مصر خارج شد. در مدت اقامت و تحصیل در مصر، ده‌ها تحلیل، مقاله و شعر به اسامی مستعار منتشر کرد که مهم‌ترین آن‌ها «عزالدین الفارس» بود. وی چندین ماه در زندان القلعه‌ی مصر محبوس شد و در همین مدت تأثیر عمیقی بر افکار جوانان مبارز و مسلمان مصری گذاشت.(۲۰)

در سال ۱۹۷۸، با تأسی از هسته تشکیلات جهاد اسلامی فلسطین توسط جوانان مسلمان و غیور فلسطینی در دانشگاه الزقازیق و دیگر دانشگاه‌های مصر، زمینه اعلام موجودیت سازمان فراهم شد. کادر سیاسی منظم سازمان جهاد اسلامی در سال ۱۹۸۰ شکل گرفت و سپس هسته‌های آن به قلب فلسطین انتقال یافت و به نقطه آغاز شکل‌گیری سازمان در داخل فلسطین تبدیل شد.(۲۱)

در سال ۱۹۸۳ به اتهام تشکیل سازمان جهاد اسلامی به مدت ۱۱ ماه زندانی شد و در سال ۱۹۸۶ نیز به اتهام تحریک علیه رژیم صهیونیستی و انتقال اسلحه به غزه و وابستگی به جنبش جهاد اسلامی به چهار سال زندان و پنج سال حبس تعلیقی محکوم گردید که پیش از پایان مدت محکومیتش مقامات رژیم صهیونیستی او را از زندان آزاد کردند و در سال ۱۹۸۸ به جنوب لبنان تبعید نمودند.(۲۲)

یک افسر صهیونیست که شقاقی را در اوت ۱۹۸۸ بازجویی کرد و روزنامه صهیونیستی «معاریو» در تاریخ ۱۹۹۵/۱۱/۱۳ روایت جالبی از فتحی شقاقی ارائه می‌کند. بازجوی اسرائیلی در آن روز گرم از ماه اوت ۱۹۸۸ کلافه شده بود؛ نه از هوای گرم زندان در جنوب فلسطین، بلکه از صلابت و آرامش مردی که در برابر وی نشسته بود و لبخند می‌زد: «این دیگر چه جور آدمی است؟ بازجوی اسرائیلی بعدها تعریف کرد من واقعاً جا خوردم در برابر من مردی نشسته بود که به‌رغم تحمل دو سال شکنجه و زندان در کمال آرامش با لبخندی پرمعنی به من نگاه می‌کرد؛ با زبانی بسیار ساده حرف می‌زد که در آن از موعظه و آیات قرآن و اصطلاحات فلسفی خبری نبود. خیلی ساده و راحت و بدون پرده‌پوشی می‌گفت اسرائیل باید از بین برود. این بازجویی سه ساعت طول کشید و در این مدت چند بار لبخند زد و خندید انگار شرایط سخت زندان را احساس نمی‌کرد و خود را در فضایی شاد می‌دید.»(۲۳)

فتحی شقاقی از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۵ که در لبنان تبعید بود به مراکز بسیاری در از کشورهای عربی و اسلامی سفر کرد. جنبش سیاسی با بینش و فرهنگ وی به اوج رشد خود رسید و تجلی اهداف و انتخاب و تعیین سنگرهای مبارزه در بسیاری از این مناطق صورت گرفت و بازوی جنبش جهاد اسلامی قوی و قوی‌تر شد.
 
 عملیات ترور در مالت
روزنامه صهیونیستی «یدیعوت آحارونوت» گزارش موساد  مربوط به جزئیات ترو فتحی شقاقی در اکتبر ۱۹۹۵ در مالت را افشا کرده است. (۲۴)

فتحی شقاقی میدانست تحت تعقیب اسرائیل است و به‌ندرت از دمشق خارج می‌شد، تا اینکه در روزهای ابتدایی ماه اکتبر دعوت‌نامه‌ای برای شرکت در کنفرانس رهبران سازمان‌های هدایت‌کننده جنگ‌های خیابانی در لیبی دریافت می‌کند. در همین موقع موساد متوجه می‌شود که موسی مراره معروف به «ابوموسی» از جنبش فتح نیز قرار است در این کنفرانس شرکت کند. موساد تصمیم می‌گیرد بدین وسیله از چگونگی سفر فتحی شقاقی باخبر شود. (۲۵)

بدین ترتیب عوامل موساد به مالت رفته و در فرودگاه این شهر منتظر آمدن شقاقی می‌شوند. اما در هیچ‌کدام از سه پرواز موردانتظار، شقاقی وارد فرودگاه مالت نمی‌شود و این امر باعث ناامیدی عوامل موساد برای ترور وی می‌شود تا اینکه در لحظات آخر یکی از عوامل از طریق بیسیم به همکارانش اطلاع می‌دهد آنجا یک نفر تنها روی صندلی نشسته است. سپس به فرد موردنظر نزدیک می‌شود و این بار اطلاع می‌دهد این فرد بسیار شبیه فتحی شقاقی است اما جرئت نمی‌کنند دست به کاری بزنند. بااین‌حال فتحی شقاقی یک ساعت در فرودگاه مالت منتظر می‌ماند و سپس عازم لیبی می‌شود؛ بدون اینکه بداند از سوی عوامل موساد تحت‌نظر است. در ۲۶ اکتبر فتحی شقاقی به مالت بازمی‌گردد و درحالی‌که در ساعت ۱۱:۳۰ باهدف رفتن برای خرید از مجموعه تجاری مارک اند اسپنسر از هتل محل اقامتش خارج می‌شود.(۲۶)

بنا به گفته موساد شقاقی متوجه موتورسیکلت یاماهایی که در طول راه او را تعقیب می‌کرد نشد. راننده موتورسیکلت خود را به شقاقی نزدیک می‌ساخت و سرنشین دوم موتورسیکلت که پشت سر راننده نشسته بود، هفت تیر خود را که مجهز به صداخفه‌کن بود از جیبش درآورد و سه گلوله به سر شقاقی شلیک کرد تا اینکه مطمئن شد او دیگر در این عملیات ترور زنده نخواهد ماند. موساد اعلام کرده است عملیات ترور شقاقی یکی از موفق‌ترین عملیاتی بود که انجام داده است ولی اسرائیل را وارد یک حالت آماده‌باش کامل در پی رسیدن هشدارهای عملیات انفجاری نمود.(۲۷)
سرانجام پیکر شهید دکتر فتحی شقاقی در اول نوامبر ۱۹۹۵ به صورت باشکوهی در دمشق تشییع پس از آن برای تدفین به بیروت منتقل و به خاک سپرده شد.(۲۸)