حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: «اینکه امام بزرگوار ما از قبل از پیروزی انقلاب بر روی وحدت دنیای اسلام و وحدت شیعه و سنّی این‌‌همه تکیه کرده‌اند، به خاطر همین است؛ چون قدرت دنیای اسلام ناشی از اتّحاد است و دشمن عکس این را میخواهد و بعکس این عمل میکند و تلاش میکند... اگر ما میخواهیم پیام وحدت ما، در دنیا صادقانه تلقّی بشود، باید بین خودمان این اتّحاد را ایجاد کنیم. اختلاف سلیقه و اختلاف نظر و اختلافات سیاسی و امثال اینها نباید در همدستی و هم‌بازویی و همگامی ملّت و همدلی ملّت تأثیر بگذارد.» ۱۴۰۳/۰۶/۳۱
رسانه KHAMENEI.IR به مناسبت فرارسیدن ماه رمضان، برجسته‌ترین آیات اجتماعی و سیاسی در تفسیر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را تبیین کرده است. در این مطلب، حجت‌الاسلام و المسلمین محمد مهدی ماندگاری، کارشناس مسائل دینی، ابعاد و نکات مهم آیه ۱۰۳ سوره آل‌عمران را براساس تفسیر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بررسی کرده است.
این مطلب خلاصه‌ای از درس‌گفتار برنامه «بیان قرآن» است که در سالهای اخیر به مناسبت ماه رمضان توسط مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی برگزار شده است.

یکی از گلایه‌های وجود نازنین پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله که خداوند در قرآن متذکر این گلایه شده، این است که ما به‌عنوان امت پیامبر صلّی الله علیه و آله این قرآن را مهجور قرار داده‌ایم. در آیه ۳۰ سوره فرقان اینطور می‌فرماید: «وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورا»(۱). لذا اگر می‌خواهیم به این گله پیامبر صلّی الله علیه و آله پاسخ بدهیم که ای پیامبر! ما نمی‌گذاریم قرآن صامت و ناطق مهجور واقع شود، بیاییم اول باورمان را نسبت به این قرآن بیشتر بکنیم، دوم قرائت و تلاوت‌مان را – چه کتبی و چه شفاهی؛ همین‌که شما پای منبری می‌نشینید که از قرآن می‌گوید، خود این تلاوت قرآن است – نسبت به قرآن بیشتر بکنیم، سوم تدبّرمان را در قرآن بیشتر بکنیم، چهارم عمل‌مان را نسبت به این نسخه بی‌بدیل بیشتر بکنیم، پنجم حتماً قرآن را به دیگران توصیه کنیم تا «و تواصوا بالحقّ» شکل بگیرد و ششم اینکه از قرآن و دستورات آن دفاع بکنیم تا «و تواصوا بالصبر»(۲) شکل بگیرد. این مقدمه را از این جهت عرض کردم که همه به همدیگر تذکر بدهیم. اینطور تذکر بدهیم که ای برادر! ای خواهر! روزی چند مرتبه صندوق پیامک تلفن همراهتان را باز می‌کنید؟ حتماً پاسخ می‌دهد ده بار یا بیشتر باز می‌کنم. بعد با یک تأمل بپرسیم صندوق پیامک خداوند را روزی چند بار باز می‌کنید؟! قرآن، صندوق پیامک خداوند است که برای من و شما فرستاده است. همینطور نهج‌البلاغه صندوق پیامک امیرالمؤمنین علیه‌السّلام، صحیفه سجادیه صندوق پیامک امام سجاد علیه‌السّلام، روایات صندوق پیامک اهل بیت علیهم‌السّلام، صحیفه نور صندوق پیامک حضرت امام خمینی(ره)، کتاب طرح کلّی اندیشه اسلامی و بیانات و پیام‌ها و تفاسیر حضرت‌آقا صندوق پیامک ایشان است. حیف است که این‌ها مهجور واقع شود!

امت قدرتمند لازمه ظهور امام زمان (عج)
یک سؤال را با آیه ۱۰۳ آل‌عمران(۳) در جزء چهارم قرآن کریم می‌خواهم پاسخ بدهم. همه سؤال می‌کنیم که چه وقت امام زمان(عج) ظهور می‌کنند و تشریف می‌آورند؟ بنده می‌گویم امام زمان(عج) امت قدرتمند می‌خواهد. اگر امت قدرتمند وجود نداشته باشد، همان اتفاقاتی رقم می‌خورد که برای سایر ائمه علیهم‌السّلام اتفاق افتاد؛ امام علی علیه‌السّلام هم امام زمان بود، ولی دست‌های ایشان بسته شد! امام حسن علیه‌السّلام هم امام زمان بود، ولی سجّاده را از زیر پای ایشان کشیدند! امام حسین علیه‌السّلام هم امام زمان بود، ولی گرگ‌های کوفه و شام ایشان را پاره پاره کردند! امام سجاد علیه‌السّلام تا امام یازدهم هم هر کدام امام زمان بودند، ولی آن‌ها را گوشه‌نشین و حاشیه‌نشین کردند! امام کاظم علیه‌السّلام را به زندان انداختند، امام هادی و امام عسکری علیهما السّلام را تبعید کردند و امام رضا و امام جواد علیهما السّلام در حلقه محاصره دشمن بودند! امام زمان(عج) ما هم با بقیه فرقی نمی‌کند و همه آن‌ها نور واحد هستند.

وحدت؛ اصلی‌ترین عامل قدرت امت اسلامی
عامل قدرتمند شدن امت برای آمدن امام زمان(عج)، وحدت است. آیه را با هم می‌خوانیم: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً وَ کُنْتُمْ عَلى‌ شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ». پس اصل اول این است که وحدت اصلی‌ترین عامل قدرت امت است.

اقسام وحدت در قرآن
خداوند در قرآن ما را دعوت به سه نوع وحدت کرده است. ما از امام خمینی(ره) و از رهبر حکیم انقلاب اسلامی و استادمان آیت‌الله جوادی آملی یاد گرفتیم که قرآن را باید با قرآن و روایات تفسیر کرد.

۱. وحدت ایمانی

وحدت نوع اول، «وحدت ایمانی» است که می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»(۴). بین جامعه ایمانی اعم از خانواده، مسجد، محله، هیئت، شهر، کشور مؤمن به ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السّلام و اولاد ایشان نباید اختلاف وجود داشته باشد. البته اختلاف سلیقه اشکالی ندارد، اما نباید تفرقه باشد. اختلافی که منجر به تفرقه شود، اختلاف شیطانی است، ولی اختلافی که منجر به رشد شود، ایرادی ندارد.

۲. وحدت اسلامی

خداوند در آیه مبارکه ۱۰۳ سوره آل‌عمران، نوع دیگری از وحدت یعنی «وحدت اسلامی» را متذکر شده و مسلمانان را به وحدت دعوت کرده است. توحید، رسول الله صلّی الله علیه و آله، قرآن، کعبه و هر چیزی دعوت به وحدت می‌کند، مصداق حبل الله است. خداوند تمام فرق اسلامی را دعوت به وحدت کرده است. امام خمینی(ره) فرمودند اگر مسلمین با هم متحد بودند و هر کدام یک سطل آب می‌ریخت، اسرائیل را آب می‌برد! بارها حضرت‌آقا فرمودند اگر مسلمانان متحد بودند، اینقدر مسلمانان تحت فشار قرار نمی‌گرفتند و به آن‌ها ظلم نمی‌شد. ترجیع‌بند انقلاب اسلامی، دعوت به وحدت است. حبل الهی، همان دین الهی است که در همین سوره آل‌عمران در آیه ۱۹ می‌فرماید: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ...»(۵) و در آیه ۸۵ می‌فرماید: «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ»(۶). حتماً شما تمسک به حبل الله داشته باشید. پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله نیز یک تعریف از حبل الله ارائه کرده‌اند و فرمودند: «إنّی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی»(۷). هم قرآن صامت و هم قرآن ناطق حبل الله است. اینکه آیه بعد از دعوت به اعتصام به حبل الله، تأکید می‌کند: «وَ لا تَفَرَّقُوا»، به این خاطر است که تفرقه به معنای شکاف است. وقتی شکاف ایجاد شد، جبهه حقّ قابل نفوذ می‌شود. اختلافی که به تفرقه بیانجامد، راه نفوذ را برای دشمنان فراهم می‌کند؛ لذا دشمنان روی کسانی کار می‌کنند که می‌توانند این تفرقه و شکاف را ایجاد کنند. آیه در ادامه می‌فرماید: «وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ». این عبارت اشاره به دو قبیله اوس و خزرج است که سال‌ها جنگ‌های خونین بین آن‌ها وجود داشت. اسلام وقتی ظهور کرد، بین این دو قبیله برادری ایجاد کرد.

۳. وحدت توحیدی

اتحاد دیگری را هم خداوند در قرآن و در همین سوره آل‌عمران آیه ۶۴ اشاره می‌کند و می‌فرماید: «قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلى‌ کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»(۸). این اتحاد، «اتحاد توحیدی» است. خداوند همه ادیان را به وحدت دعوت می‌کند. تمام ادیان در اصل توحید و یکتاپرستی، با همدیگر مشترک‌اند. امروز اگر موحدان با هم متحد باشند، جبهه بزرگی از موحدان در عالم درست می‌شود. همچنانکه اگر مسلمانان با هم اتحاد برقرار کنند، یک جبهه دو میلیاردی و اگر شیعیان متحد باشند، یک جبهه چند صد میلیونی تشکیل خواهد شد. اگر چنین جبهه‌های متحدی درست شوند، کسی نمی‌تواند به آن‌ها لطمه بزند.

کلمه توحید و توحید کلمه، رمز پیروزی انقلاب اسلامی
امام خمینی(ره) فرمودند رمز پیروزی انقلاب اسلامی، دو کلمه بود: کلمه توحید و توحید کلمه. این اشاره به همین آیه دارد. کلمه توحید یعنی «کَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیا»(۹) که مصداق آن همان شعار «نه شرقی و نه غربی؛ جمهوری اسلامی» است و توحید کلمه هم به معنای وحدت است. شما می‌بینید که حضرت‌آقا دائماً به وحدت تذکر می‌دهند. ما خیلی باید خدا را شکر کنیم که خداوند این رهبران بصیر و نورانی را به ما عنایت کرد. این رهبران چقدر زیبا دارند برای ما معارف قرآنی را بیان می‌کنند. ادامه آیه می‌فرماید: «وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً»؛ خداوند با اسلام بین شما تألیف قلوب ایجاد کرد. اسلام در واقع برادری را میان مسلمین برقرار نمود و پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله سنت عقد اخوت را در امت جاری ساخت. جامعه دارای اخوت ایمانی و اخوت اسلامی و اخوت توحیدی خیلی زیباست. همه این‌ها در حالی بوده که امت اسلامی روزگاری در حفره‌ای از آتش جنگ‌های خونین زندگی می‌کرد: «وَ کُنْتُمْ عَلى‌ شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها». خداوند امت اسلامی را به‌وسیله اسلام و حبل الله از این چاله آتش نجات داد. بعد در نهایت می‌فرماید: «کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ». یعنی خداوند اینگونه آیات خود را بیان می‌کند تا شما هدایت شوید. در حقیقت حبل الله برای هدایت امت اسلامی است. اتحاد برای هدایت به مقاصد عالیه اسلام است. وقتی امت متحد باشد، قوی می‌شود و این امت غیرقابل نفوذ و شکست‌ناپذیر می‌شود و چنین امت قوی می‌تواند اهداف عالیه اسلام و امامان علیهم‌السّلام را محقق سازد. امام خمینی(ره) فرمودند اهداف انقلاب سه چیز است: «شکست طاغوت»، «برقراری نظام اسلامی» و «بسترسازی برای ظهور». حضرت‌آقا این سه هدف را به پنج مرحله تقسیم کردند که عبارتند از: «نهضت اسلامی»، «نظام اسلامی»، «دولت اسلامی»، «جامعه اسلامی» و «تمدن اسلامی». رمز دستیابی به همه این اهداف، وحدت است و منظور هر سه نوع وحدت است.

عوامل قدرت امت اسلامی
به مناسبت این بحث به سایر عوامل قدرت امت اسلامی که می‌توانند زمینه‌ساز ظهور امام عصر(عج) و تمدن جهانی اسلام بشوند اشاره می‌کنم. اولین شرط برای تحقق تمدن اسلامی، وحدت است. دومین عامل، «مجاهدت» برای ایجاد قدرت است. قرآن کریم در آیه ۶۰ سوره انفال می‌فرماید: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ...»(۱۰)؛ یعنی باید به اندازه توان‌تان قوی بشوید. آیت‌الله جوادی آملی می‌فرماید «عِدّه» خود را با وحدت و «عُدّه» خود را با تلاش و مجاهدت و «عرضه» خود را با نبوغ زیاد بکنید. سومین عامل، «هم‌افزایی» است. قرآن کریم در آیه ۲ سوره مائده می‌فرماید: «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‌...»(۱۱)؛ یعنی اگر می‌خواهید امت قوی داشته باشید و به درد امام زمان(عج) بخورید، باید تعاون و همکاری هم داشته باشید. چهارمین عامل قدرت، «مقاومت و استقامت» است. باید صبر و مقاومت داشته باشیم و إلا موانع ما را از پای درمی‌آورند. پنجمین عامل قدرت، «ولایت» است. از همه مهمتر این است که ولایت‌مدار باشیم. قرآن کریم در آیه ۵۵ سوره مائده می‌فرماید: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ»(۱۲).

این پنج عامل موجب قدرت است و نخ تسبیح همه آن‌ها، وحدت است. اعتصام به معنای چسبیدن است. حاج‌آقا مجتبی تهرانی این اعتصام را تشبیه می‌کردند به اینکه بچه در تاریکی وقتی همه چراغ‌ها خاموش می‌شود، به بغل مادر چنگ می‌زند. پدر و مادر به بچه می‌گویند چیزی نیست، چراغ دوباره روشن می‌شود. بچه می‌گوید نه، من می‌ترسم! اعتصام به حبل الله یعنی چنگ بزنید و اگر چنگ نزنید، طعمه شیطان خواهید شد. این نکته را هم از قرآن کریم عرض می‌کنم که می‌فرماید: «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکى‌ مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً...»(۱۳)؛ یعنی اگر فضل و رحمت خدا نبود آن هنگام که شما به ریسمان الهی چنگ می‌زنید، یک نفر هم از شما نمی‌توانست از دست شیطان جان سالم به در ببرید.

بنابراین ما باید اتحاد خود را تقویت بکنیم. تضارب آراء و گفت‌وگو و اختلاف سلیقه ایرادی ندارد، اما اختلافی که باعث تفرقه شود و به قول حضرت‌آقا منجر به دوقطبی‌ها شود، ممنوع است. اختلاف نظر نباید باعث خراب شدن بنای نظام جمهوری اسلامی شود. حضرت‌آقا از امام خمینی(ره) نقل فرمودند که حفظ نظام اسلامی از اوجب واجبات است؛ چون تا این نظام نباشد، قرآن و عترت هم وجود پیدا نمی‌کند. این اسلام است که همه این موارد را در درون خود حفظ کرده است. پس ما مأمور به حفظ وحدت، ازدیاد قدرت، هم‌افزایی، حفظ مقاومت و حفظ همه این موارد از طریق ولایت و ولایت‌مداری هستیم. ولایت‌مداری نخ تسبیح همه این موارد است. ثقل وحدت، ولایت است. خداوند به ما توفیق بدهد که بتوانیم قرآن کریم را از مهجوریت خارج بکنیم.