1403/12/19
«تفسیر امین»؛ شماره ۶
روزآمدی در تفسیر
به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان، رسانه‌ی KHAMENEI.IR در سلسله یادداشت‌های کوتاهی، با عنوان «تفسیر امین» سی ویژگی ممتاز تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را تبیین می‌کند.
در ششمین شماره از این مجموعه، به روز بودن مباحث تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مطرح شده است.در یادداشت پیشین اشاره کردیم یکی از نوآوری‌های تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای منطق ایشان در انتخاب سوره‌های قرآن برای تفسیر است. این نوآوری بر مبنای نقش زمان و مکان در تفسیر قرآن، استوار است. یکی از شاگردان درس تفسیر ایشان در قبل از انقلاب می‌گوید:
«آیت اللّه خامنه‌ای در آن زمان این‌گونه ارزیابی می‌کردند که دوران ما دوران مکه است؛ دوران خودسازی و دوران سازندگی. دورانی است که باید افراد از نظر تربیتی و روحی ساخته شوند و تربیت شوند برای وارد شدن به مرحله‌ی درگیری و انقلاب علیه رژیم؛ بنابراین، بر اساس الگو گرفتن و مدل‌گیری از زندگی پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)، پیشنهادِ تفسیر قرآن را دادند». (انصاری‌زاده، مرتضی، مسجد رهبر، ص۱۴۶)
همین منطق اقتضا می‌کرد ایشان بعد از انقلاب اسلامی، سوره‌های مدنی را برای تفسیر انتخاب کنند؛ زیرا سوره‌های مدنی بیشتر بر جنبه‌ی حکمرانی و حکومتی تأکید دارند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در یکی از جلسات تفسیری بعد از انقلاب (در دوران ریاست‌جمهوری)، علت انتخاب سوره‌ی مجادله را برای تفسیر، چنین بیان می‌کنند:
«علّت اینکه اینجا را انتخاب کردیم این است که سوره‌های جزء بیست‌وهفتم و بیست‌وهشتم و این حدود، غالباً سوره‌های مدنی است و از سوره‌هایی است که در مدینه طیّبه بر پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) نازل شده و مربوط است به بعد از تشکیل حکومت اسلامی، یعنی مثل وضع کنونی ما. نوع مطالب و مسائلی که بعد از تشکیل حکومت برای یک جامعه لازم است با نوع مطالب و مسائلی که [مربوط به] حین مبارزه مردم برای تشکیل حکومت اسلامی است فرق می‌کند؛ کما اینکه شما در جامعهٔ خودمان هم این را مشاهده می‌کنید. امروز شما یک مسائلی دارید که این مسائل قبل از بهمن ۵۷ برای شما وجود نداشت، مطرح نبود؛ آن روز مسائلی داشتید که امروز برای شما مطرح نیست». (تفسیر سوره مجادله، ص۱۵)
این سخن حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بیانگر این است که مفسر قرآن باید چنان به اقتضائات و شرایط زمانی و مکانی توجه کند که بر اساس نیازهای جامعه، قرآن را تفسیر کند. فایده مهم این سبک تفسیری این است که مفسر می تواند تازگی و طراوت قرآن را برای هر نسلی نشان دهد؛ جامعیت و پاسخگو بودن قرآن در هر زمان و عرصه‌ای را ثابت کند.
آرای تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را می‌توان در دو شیوه بیانی تقسیم‌بندی کرد. شیوه اول، دروس تفسیر ایشان است که اکنون بیش از ۱۰ سوره از آن توسط انتشارات انقلاب اسلامی چاپ شده است. شیوه دوم، توضیح آیات یا آرای تفسیری در سخنرانی‌ها و نگاشتن پیامهای مکتوب است. ویژگی منحصر به فرد در شیوه بیانی دوم این است که ایشان در طول ده‌ها سال، متناسب با نیازهای علمی و اجتماعی جامعه و نظام اسلامی (متناسب با اقتضائات زمانه) به تفسیر یا توضیح آیات قرآن پرداخته‌اند.
با نگاه اجمالی به بیانات منتشر شده حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، به وضوح در می‌یابیم که ایشان تقریباً در تمام سخنان خود به آیات قرآن استناد و استدلال کرده و آنها را شرح یا تفسیر می‌دهند. همچنین ایشان به برخی از آیات بنیادی بیشتر پرداخته‌اند. به طور مثال آیه ۴۰ سوره حج، آیه ۱۰۳ سوره آل‌عمران، آیه ۲۴ سوره ابراهیم، آیه ۲۵ سوره حدید، آیه ۲۹ سوره فتح، آیه ۷ سوره محمد، آیه ۲۳ سوره احزاب، آیه ۶۰ سوره انفال، آیه ۱۱۲ سوره هود، آیه ۲۲ سوره احزاب، آیه ۱۶۹ و ۱۷۰ سوره آل‌عمران و ده‌ها آیه دیگر، بیشترین آیاتی هستند که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به شرح و تفسیر آنها پرداخته‌اند. این ویژگی در آرای تفسیری بیانات معظّم‌له ــ که به مناسبتهای مختلف ایراد می‌شود ــ به علت تکرار آیات و تطبیق بر مسائل روز در طول ده‌ها سال، تأثیر بسزایی در جامعه‌سازی اسلامی دارد.