به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان، رسانه‌ی KHAMENEI.IR در سلسله یادداشت‌های کوتاهی، با عنوان «تفسیر امین» سی ویژگی ممتاز تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را تبیین می‌کند.

در چهارمین شماره از این مجموعه، دیدگاه و عملکرد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در زمینه نوآوری در روش تفسیر قرآن مطرح شده است.

در یادداشت پیشین توضیح دادیم روش تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، روش «اجتهادی جامع» است. نکته مهمی اینکه «روش اجتهادی جامع» در دل خود، حامل معنای «نوآوری» است. اساساً متد اجتهادی عالمان اسلامی در طول تاریخ نه تنها با نوآوری و نواندیشی در تضاد نبوده بلکه عالمان مجتهدتر، عالمانی نوآورتر، نواندیش‌تر و روزآمدتر بوده‌اند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از نوآوری و نواندیشی تعبیر به اجتهاد می‌کنند. «نوآوری علمی... در فرهنگ معارف اسلامی از آن به اجتهاد تعبیر میشود.» (۱۳۷۹/۱۲/۹) همچنین ایشان برای فهم متون دینی، استفاده از روش‌های علمی جدید را نیز لازم می‌دانند. «باید با نگاه متجددانه، با نگاه نوآورانه، به منابع اسلامی مراجعه کرد... ما برای استنباط، شیوه‌ها، متدها و روشهای علمی تجربه‌ی شده‌ی کاملاً حساب‌شده‌ای داریم؛ از اینها باید استفاده شود.» (۱۳۹۰/۲/۲۷)

با نگاه اجمالی به کتاب‌ها و جلسات تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از پنجاه سال گذشته تاکنون ــ یعنی از زمان جلسات طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن در سال ۱۳۵۳ ــ نوآوری، نواندیشی و روزآمدی در «روش و محتوا» به وضوح دیده می‌شود.

به عنوان نمونه یکی از نوآوری‌های روشی ایشان، بازخوانی مفردات قرآن کریم است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ضمن تبیین واژه‌ی «صبر» درباره‌ی روش لغت‌پژوهی می‌گویند: «برای شناختن مفهوم و محتوای صبر و میدان‌هایی که صبر در آن به کار می‌آید، یگانه راه ثمربخش آن است که به قرآن و حدیث مراجعه شود و با بررسی و دقت در آن، امکان قضاوت درست فراهم گردد». (گفتاری در باب صبر، ص۳) به همین دلیل، ایشان معنای رایج و عرفی «تحمل سختی‌ها» را برای واژه‌ی صبر غلط می‌دانند و آن را «استقامت» معنا می‌کنند و معادل‌های دیگری نیز مانند «پایداری، ایستادگی، عقب‌گرد نکردن، استحکام، پافشاری» برای آن ذکر می‌نمایند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معتقد هستند واژه‌های اسلامی در طول تاریخ دچار تحریف شده‌اند و برداشت غلط از آن‌ها زندگی مسلمانان را به انحراف کشانده است. (گفتاری در باب صبر، ص۱)

روش ایشان در واژه‌پژوهی مفردات قرآن، ابعاد مختلفی دارد که در آینده به آن خواهیم پرداخت. با توجه به آنچه گفته شد، توجه به چند نکته ضروری است. اولاً نوآوری در فهم قرآن کریم نباید با روش فقاهتی و اجتهادی در تضاد باشد؛ بلکه باید کاملاً به آن وفادار بماند. ثانیاً نباید باعث فروافتادن در گرداب التقاط شود. همچنین نوآوری در روشمندی، به معنای تغییر معارف متون دینی نیست؛ بلکه منظور از آن تغییر نوع فهم از قرآن و حدیث است، به گونه‌ای که با زمان معاصر متناسب باشد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این‌باره می‌فرمایند: «پیداست که این کار مثل همه‌‌ی کارها‌ی دیگر، باید با اسلوب و فن خود انجام بگیرد؛ این یک متد دارد و خارج از آن متد نمی‌شود کار را انجام داد. آن‌کسی که اصلاً در یک فنی وارد نیست، نمی‌شود به او گفت در این فن نوآور‌ی بکن؛ این کار کسانی است که واردند؛ مطلع‌اند؛ با کتاب و سنت و با قرآن آشنایند؛ فنان این فن‌اند.» (۱۳۸۵/۳/۲۹)