محمدصالح سلطانی

بعضی کتاب‌ها تاریخ مصرف دارند؛ برای روزگاری نوشته می‌شوند و آن روزگار که سر برسد، دیگر کسی سراغشان نمی‌رود. بعضی کتاب‌ها تمام می‌شوند اما بعضی دیگر هستند که نه، تاریخ انقضا ندارند. یک‌جور طراوتِ همیشگی در میان کلماتشان هست که اجازه نمی‌دهد بیات شوند و از مزه بیفتند.

بعضی کتاب‌ها انگار برای همیشگی‌بودن نوشته می‌شوند؛ برای جاودانه‌ماندن. «سه دیدار» حتماً یکی از این کتاب‌هاست، یکی از آن ماندگارهای آسمان ادبیات ایران که نوشته شده تا در حافظه‌ی مشترک ما بماند و نسل‌های مختلف را با زندگی و زمانه‌ی مردی که از فراسوی باور ما می‌آمد، آشنا کند. «سه دیدار» با فاصله از دیگران و بدون اغراق، بهترین اثر ادبیات داستانی ایران درباره‌ی امام‌خمینی است؛ کتابی به قلم یکی از بزرگترین نام‌های تاریخ ادبیات ایران: استاد نادر ابراهیمی.

قلم نادر ابراهیمی از آن قلم‌های پرمایه است. کلمات او برای یک‌بار خوانده‌شدن نوشته نشده‌اند. قلم ابراهیمی، قلمِ خواندن‌های چندباره است. او جملاتش را چنان پیراسته و فکرشده کنار هم می‌چید و چنان شاعرانگی عمیقش را به جان کلمه‌ها می‌ریخت که حتی بعد از چندبار خواندن آثارش هم، شهد آن کلمه‌ها در جانِ کتاب هست. مرحوم ابراهیمی از آن نویسنده‌ها بود که با عمق جان می‌نوشت، خودش را تا نهایت حدِ ممکن به سوژه‌هایش نزدیک می‌کرد و شاید برای همین است که به یکی از محبوب‌ترین نویسندگان ایران تبدیل شده و بریده‌کتاب‌هایش میان جوانان دست به دست می‌شود.

از سوی دیگر نباید فراموش کرد که نوشتن درباره‌ی شخصیت امام خمینی(ره) از آن کارهای سترگ است. نزدیک‌شدن به نام امام و نوشتن از او، همتی فوق‌العاده و تمرکزی عمیق می‌طلبد. پیچیدگی شخصیت چندوجهی امام از آن موضوعاتی است که بسیاری از نویسندگان را در برابر عظمت وجودی بنیانگذار انقلاب اسلامی خلع سلاح می‌کند. گفتن و نوشتن از امام، آسان نیست و این یعنی چنین کار دشواری را باید به نویسنده‌ای بزرگ سپرد؛ به کسی که قدر کلمه‌ها را بشناسد، جمله‌هایش را پیراسته بنویسد و از عمق جان قلم بزند.



«سه دیدار» حاصل همت نویسنده‌ای توانمند برای نوشتن از یک رهبر بزرگ است. این رمان دوجلدی که در دهه‌ی هفتاد و به پیشنهاد حوزه هنری انقلاب اسلامی نوشته شده؛ روایتگر برش‌هایی از زندگی امام خمینی(ره) است. نادر ابراهیمی با همان زبان شاعرانه و لطیف همیشگی‌اش، سراغ نوشتن از زندگی رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران رفته و نتیجه، کتابی است که ورای تحلیل‌های تحلیلگران و محاسبات سیاست‌مداران؛ ابعادی کمتر شنیده شده از شخصیت امام خمینی(ره) را به تصویر می‌کشد.

نادر ابراهیمی در «سه دیدار» -چنان که از اسم کتاب پیداست- سه مقطع از زندگی امام خمینی(ره) را روایت می‌کند: دوران کودکی امام، جوانی ایشان همزمان با قدرت‌گرفتن رضا پهلوی، و میان‌سالی امام در دوران نهضت ملی‌شدن صنعت نفت.

ابراهیمی در این «سه دیدار» سراغ سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب و دوران رهبری امام نیامده و این، یک نقطه قوت مهم برای کتاب است. سه‌دیدار، امام را تا قبل از تبدیل‌شدن به رهبر انقلاب ایران روایت می‌کند و روایتِ امامِ دورانِ رهبری انقلاب را به خود مخاطب می‌سپارد.

او در «سه دیدار» زیربنای ساختمانی را می‌سازد که مخاطب کتاب آن را کامل می‌کند. ابراهیمی، امام را در روزگار پیش از شهرت روایت می‌کند اما از روایت امامِ مشهورِ سال‌های بعد هم غافل نیست چون سنگ بنای روایت «سه دیدار» است که مخاطب را در خلق روایتی واقعی و ماندنی از امام هدایت می‌کند.

ابراهیمی در «سه دیدار» تابلوی باشکوه شخصیت امام خمینی(ره) را می‌کشد و طرح می‌زند اما رنگ‌آمیزی‌اش را به خواننده‌ی کتاب می‌سپارد تا بی‌شمار تابلوی رنگارنگ از یاد امام در ذهن مردم ایران خلق شود؛ درست مثل واقعیتِ جاری در این سرزمین.

«سه دیدار» کتاب تاریخ نیست. به قول خود ابراهیمی در دیباچه‌ی همین کتاب: تاریخ‌های بسیاری قبل از من نوشته شده و هم‌زمان با من و بعد از من نیز نوشته می‌شود و خواهدشد؛ اما داستان فقط یک بار نوشته می‌شود؛ فقط یک بار.

او به اذعان خودش در «سه دیدار» کوشیده تا «عین حقیقت» را روایت کند؛ حقیقتی که حاصل درک و دریافت نویسنده از شخصیت قهرمان داستان است اما الزاماً «عینِ واقعیت» نیست. برای همین، «سه دیدار» را هم می‌شود یک روایت تاریخی دانست و هم نه.

این کتاب به روح واقعیت و جانِ وقایع تاریخی پایبند است اما نه می‌تواند محل ارجاع درباره‌ی رخدادهای تاریخی باشد و نه اصلا این را می‌خواهد. همین هم باعث شده در ترتیب وقایع و بیان جزئیات، دست نویسنده باز باشد و به آفرینشی دست بزند که «سه دیدار» را در ذهن و ضمیر مخاطب، ماندگار کند. از این منظر اگر نگاه کنیم، «سه دیدار» یکی از بهترین نمونه‌های «رمان تاریخی» در عالَمِ ادبیاتِ ما هم هست؛ یک داستانِ متعهد به حقیقت اما نه در قید و بند واقعیت.

اوج این هنرِ متعهد به حقیقت را می‌شود در جلد دوم کتاب جستجو کرد، در آنجا که تنها ملاقات شاه با امام که جزئیات آن در هیچ سند و مدرک تاریخی نیامده، با قلم روان و حقیقت‌جوی نویسنده، واقعی‌ترین مضمون‌ها را در دل این ملاقات برای مخاطب خلق می‌کند.

«سه دیدار» در میان آثار ابراهیمیِ مرحوم، اثری یگانه است؛ کتابی باابهت، خوش‌مضمون و شیرین‌بیان که حقیقتِ شخصیتِ رهبرِ بزرگِ انقلاب اسلامی را ذره‌ذره به کام مخاطب می‌نشاند و شناختی عمیق و دل‌نشین از زندگی امام روح‌الله خمینی قدس‌سره می‌آفریند.