1401/11/08
گفتوگویی درباره ضرورت تولید دانشبنیان
تولید ستون فقرات رشد کشور است
![https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/breadcrump.gif](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/breadcrump.gif)
![https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/breadcrump.gif](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/breadcrump.gif)
پایگاه اطلاعرسانی KHAMENEI.IR برای بررسی بیشتر این موضوع، گفتوگویی با دکتر عماد احمدوند، سرپرست ستاد ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری داشته است. آقای احمدوند معتقد است اگر ما بخواهیم تولیدمان را با روشهای چندین دهه گذشته انجام دهیم طبیعتاً نمیتوانیم با هیچکدام از این کشورهای پیشرو رقابت کنیم و همچنان پشتسر آنها میمانیم و فاصلهمان دائم زیاد میشود. اگر بخواهیم این فاصله تاریخی را کم کنیم، ناچاریم و باید به علوم روز نگاه کنیم و تولید را مبتنی بر علوم روز تولید انجام دهیم.
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_2.gif)
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_1.gif)
اگر ما بخواهیم تولیدمان را با روشهای چندین دهه گذشته انجام دهیم طبیعتاً نمیتوانیم با هیچکدام از این کشورهای پیشرو رقابت کنیم و همچنان پشتسر آنها میمانیم و فاصلهمان دائم زیاد میشود. اگر بخواهیم این فاصله تاریخی را کم کنیم، ناچاریم و باید به علوم روز نگاه کنیم و مبتنی بر علوم روز تولید انجام دهیم تا بتوانیم این فاصله را کم کنیم. این هم چیزی نیست که ما به آن نگاه ایستایی داشته باشیم. اگر شما بخواهید در دهه آینده مطابق علم امروز تولید انجام دهید مطمئناً عقب خواهید افتاد. مثل دویدن روی تردمیل است که وقتی بایستید، میافتید.
چارهای نیست و ما باید مبتنی بر علوم روز کار را پیش ببریم و تولیدمان را به این سمت ببریم که این کار رقابتپذیری را افزایش میدهد. شما وقتی میخواهید محصولی را تولید کنید، اگر آن را با صرف منابع خیلی بالا تولید کنید طبیعتاً نمیتوانید آن را چه در بازارهای کشور خودتان و چه در بازارهای جهانی با قیمت رقابتی عرضه کنید؛ چون بهرهوری را افزایش میدهد و اگر شما مبتنی بر علوم و روشهای نوین تولید نکنید، مصرف انرژیتان بسیار بالا خواهد رفت و آلایندههای زیستمحیطی افزایش پیدا میکند.
متأسفانه بخش زیادی از تولیدات کشور ما همچنان سنتی است و حتی در خیلی از موارد به تولید صنعتی هم نرسیده است. برای رشد کشور چارهای جز افزایش مستمر تولید وجود ندارد و برای اینکه این تولید رقابتپذیر باشد و بتواند در کشور خودمان و کشورهای دنیا قابلیت عرضه داشته باشد، مجبوریم تولید را مبتنی بر علوم و فناوریهای روز انجام دهیم.
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_2.gif)
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_1.gif)
در یک دهه اخیر میبینیم که کلی کار ساختاری انجامشده، نهادهایی در سطح معاون رئیسجمهور و معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی در کشور شکلگرفته که همه اینها مال همین دو دهه اخیرند. ما الآن در کشور قریب به هفت هزار شرکت دانشبنیان داریم که ارزیابی شدهاند و اثبات شده که کار اینها مبتنی بر دانش است. میشود گفت که سیر رشد ما قابلقبول هست؛ چون دارد تبدیل به فرهنگ عمومی میشود. خیلی از نهادها به این سمت نگاه میکنند. کلی شرکت در کشورمان شکلگرفته و محصولات خیلی از این شرکتها را داریم استفاده میکنیم. هر چند ظرفیت ما چندین برابر بیشتر از این حرفهاست.
اما اینکه کجا بودیم و الآن کجاییم، میشود گفت که ما در سطح ملی از نگاه تقابلی بین علم و ثروت به تولید ثروت ملی اتفاق نمیافتد، مگر از مسیر علم و توسعه فناوری رسیدیم.
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_2.gif)
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_1.gif)
بنابراین، ایجاد کشش بازار یکی از مهمترین کارهایی هست که باید انجام شود. یکی از بازارهای بزرگی که ما در اختیار داریم، بازار بزرگ داخلیمان هست؛ چون ما کشور بزرگی هستیم. اگر خیلی از کشورهای دیگر بخواهند شرکتهایشان رشد کنند، حجم بازار داخلیشان حجم بازار بزرگی نیست، ولی ما کشور بزرگی هستیم و درصد بسیار زیادی از بازارمان بهنوعی در اختیار و تحتتأثیر دولت است؛ بنابراین، اگر ما بازار دولتی را بهسمت محصولات داخلی و دانشبنیان داخلی تغییر جهت دهیم، این کار میتواند کششی بزرگی برای دو برابر شدن تعداد شرکتها و تأثیرات آن باشد. اینکه باید بازار دولتی را تغییر جهت دهیم بهخاطر این است که جهت فعلیاش در خدمت تولید داخل نیست؛ یعنی غلبه اینطور نیست. نگاه ما در فضای دولتی بهسمت بازار خارجی است. این یک آسیب بزرگ در کشور است. جاهای بزرگی در کشور داریم که بازار بزرگی در اختیار دارند یا تصمیماتشان میتواند تأثیرات بزرگی بگذارد؛ مثلاً، اگر ما بازار حوزه سلامتمان را بهسمت توانمندیهای دانشبنیان داخلی سوق دهیم، میتواند کشش بزرگی ایجاد کند. یا همین بازار حوزه غذایی ما که بازار بسیار بزرگی است و وابستگیاش به واردات زیاد است. ما هم در صنایع غذایی و هم در خوراک دام، وابستگیهای بزرگی به واردات داریم که از یک طرف اینها امنیت کشور را به مخاطره میاندازد و از طرف دیگر، میتواند موتور کشنده بزرگی برای حرکت ملی ما بهسمت دانشبنیان شدن باشد. باید در سطح کلان تصمیماتی گرفته و حمایت شود تا موانع موجود برای تغییر جهت این بازارها بهسمت داخل و بهسمت دانشبنیانهای داخلی برداریم.
از طرفی، ما باید بازارهای خارجی را توسعه دهیم؛ چون هر چند که حجم بازار داخلی ما بازار بزرگی هست، ولی بازار برای رشد نهایی در حوزه دانشبنیان کافی نیست. از این جهت که عمدهاش در اختیار واردات است و تغییر جهتش میتواند کشش ایجاد کند. ما نمیتوانیم برای رشدهای مستمر فقط به بازار داخلی بسنده کنیم. باید شرکتهایمان را بهسمت بازارهای صادراتی سوق دهیم و توانمندسازی شرکتها بخشی از کاری است که باید انجام شود؛ چون خیلی از شرکتهای دانشبنیان ما آمادگی لازم برای صادرات ندارند و هنوز خیلی از مؤلفههای اینها ضعیف است. باید در توانمندسازی این شرکتها یکسری حمایتهای ساختاری انجام شود و دولت و حکومت باید روی بازارسازی خارجی اینها کمک کنند. یکسری شرکتها هستند که برایشان بازارهای خارجی وجود دارد، اما بالقوه هست و برای اینکه بالفعل شود، از تأمین یکسری تضامین و نقدینگی برای این شرکتها گرفته تا مذاکرات در سطح و تعاملات ملی باید در سطح دولت با دولتهای دیگر انجام شود. ما باید تعرفههای ترجیحی هم داشته باشیم. در بعضی از کشورها ظرفیتهای بزرگی وجود دارد، ولی ما تعرفههای ترجیحی نداریم تا بتوانیم شرکت دانشبنیانمان را بهسمت آن بازارها سوق دهیم. در مجموع، در فضای بازارسازی خارجی از توانمندسازیشان گرفته تا حمایتهای ساختاری باید خیلی کار انجام شود و در این زمینه کار نکرده در کشور ما بسیار زیاد است.
رهبر انقلاب هر سال به یکی از مهمترین آسیبهای این فضا اشاره میکنند و امسال هم باز اشاره و تأکید داشتند که ما نباید به شعار بسنده کنیم. اینکه فقط شعار را با پارچهنویسی و بنرنویسی نصب کنند، کار بیاثری است که خیلی از نهادهای کشور ما در همین سطح میمانند و ورودشان برای تحقق شعار و فرمان سال در همین حد میماند.
یکی از انحرافات یا آسیبها ممکن است این باشد که دستگاهها و نهادهایمان وارد یکسری ساختارسازی و نهادسازیهای غیرضروری و یا حتی مضر و موازی شوند. مثل چیزی که ما در دهههای گذشته در حوزه پژوهش داشتیم. اینکه ما باید در کشورمان کار پژوهشی انجام دهیم، هدف درستی بوده و خیلی از دستگاههای اجرایی را میبینیم که الآن پژوهشکده دارند. بهجای اینکه کارهای پژوهشی در دانشگاهها را تقویت کنند و از این طرف نیازهایشان را به آنها ارائه کنند، برای خود دستگاههای پژوهشی ایجاد کردند که این یکی از آسیبهای بزرگ کشورمان است. کارهای موازی از جنبه سقف بودجه، یکی از آسیبهاست و اینکه معلوم نیست مسئولیت گردن چه کسی هست. الآن در حوزه کشاورزی ما در کشورمان چند صد پژوهشکده و مرکز پژوهشی داریم که در همین فضا کار میکنند، ولی نهایت کار معلوم نیست. بالاخره شما باید توسعه علمی در این فضا را از وزارت علوم یا از آن پژوهشکدههای خارج از وزارت علوم بخواهید.
بنابراین، ایجاد پژوهشکدهها و نهادسازیهای موازی میتواند یکی از آسیبها باشد. یا یک سطح پایینتر از آن، ایجاد یکسری کمیتههای داخل دستگاههاست که فقط به صحبتکردن در مورد شعار سال بسنده میکنند و در آنها تصمیمات اجرایی درستی گرفته نمیشود. اینهم میتواند یکی از آسیبها باشد. اگر تمرکز ما بهصورت کلی روی یکسری شاخصهای ورودی و فرآیندی باشد، این یکی از آسیبهای جدی است. ما در خیلی از زمینههای کشورمان این آسیب جدی را داریم و تمرکز مدیران روی شاخصهای فرآیندی است. اینکه ما چقدر بودجه صرف کردیم، چقدر جلسه گذاشتیم، چند ماه با اصل این موضوع کمیته تشکیل دادیم و ... از این جنس شاخصها و غفلت از شاخصهای خروجی (نمیگویم که آن شاخصهای ورودی و فرآیندی غلط است، نه، ولی تمرکز صرف بر آنها ما را منحرف میکند) ما را به یکسری شاخصهای انحرافی میرساند که در آخر میبینیم کلی بودجه هزینه شد، اما اتفاقی که باید بیفتد، نیفتاد.
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_2.gif)
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_1.gif)
ما در دو سال گذشته یک کاری را با کارفرما و حمایت معاونت علمی انجام دادیم و الآن دارد پیش میرود و آن این است که ما آن شرکتهای برتر دانشبنیانمان را که ظرفیت بالاتری برای صادرات دارند، شناسایی کنیم. آنهایی هم که یکسری ضعف دارند، ضعفهایشان را برطرف کنیم تا بتوانیم حضورمان را در بازارهای صادراتی توسعه دهیم. هدفگذاریمان این بود که ده درصد شرکتهای برتر دانشبنیان را انتخاب کنیم. در ارزیابی که روی پنج شش هزار شرکت در یکی دو سال گذشته انجام دادیم نهایتاً توانستیم حدود سیصد شرکت برتر را در قالب باشگاه صادرکنندگان دانشبنیان انتخاب و رتبهبندی کنیم. این سیصد شرکت را در قالب شرکتهای پنج ستاره، چهار ستاره و سه ستاره رتبهبندی کردیم و اینها تا الآن تقریباً پنج درصد کل شرکتهای دانشبنیان شدند. ما باید شرکتهای برتر صادراتیمان را دو برابر شرایط فعلی کنیم تا به آن هدف ده درصدمان برسیم؛ یعنی باید این سیصد تا شرکت را به ششصد تا برسانیم. شرکتهای دانشبنیان هم که اضافه شوند طبیعتاً این تعداد باید اضافه شود. ما در حوزه کشاورزی وضع خیلی خوبی نداریم. نهایتاً هفده شرکت داریم که در قالب شرکتهای چهار و پنج ستاره دستهبندی شدند. در سطح شرکتهای پنج ستاره شرکت کشاورزی هم نداریم. خب، این هفده از آن سیصد شرکت با آن نگاه صادراتی خیلی جای رشد دارد. در نگاه داخلی هم، فضای عمومی کشاورزی سنتی هست. چند روز پیش با یکی از دانشیاران حوزه زراعت صحبت میکردم، بحثش این بود که ما از پنجاه سال پیش رو به این طرف در کشت دیم کشورمان تقریباً هیچ تغییر و تفاوتی را نمیبینیم. تا قبل از اینکه از تراکتور استفاده شود، ما یکسری الگوی کشت دیم داشتیم، اینکه تراکتور بهجای شخمزدن با گاوآهن آمده، تغییری شده که در این سالها اتفاق افتاده و از آن زمان تا به این طرف ما دیگر تغییر عمدهای نمیبینیم. این یک ضعف بزرگ است. ما در حوزه کشاورزی کشور، ظرفیتهایی داریم که اینها باید توسعه پیدا کند؛ مثلاً، در دهههای گذشته، کارهایی در کشت گلخانهای کشورمان انجام شده که ظرفیت رشدش خیلی بالاتر از دانشبنیان شدن است. ما در کشور شرکتهایی داریم که اینها حبابهای هوای نانومتری را در آب ایجاد میکنند. این نانو حبابها هم در حوزه شیلات و هم در کشاورزی استفاده میشود. در گونههایی که تست کردند، دیدند که در بعضی از محصولات ۲۵ تا ۳۰درصد بعضاً تا ۴۰درصد افزایش پیدا کرده؛ یعنی شما بدون اینکه سطح زیر کشتتان را افزایش دهید و بدون اینکه هیچگونه افزایش مصرف داشته باشید، ۳۰ تا ۴۰ درصد تولید گلخانهایتان را افزایش دادید. در واقع، با استفاده از یک تولیدکننده نانو حباب میتوانید حدود ۳۰ تا ۴۰درصد تولید ماهی را در استخرهای پرورش ماهی افزایش دهید. اینها نشان میدهد که ما در حوزه کشاورزی توانمندیهای علمی داریم.
در عین حالی که در کشاورزی وابستگی ما به واردات بالاست، مصرفمان زیاد است و دانشبنیان نیست، از آن طرف در خیلی از کارهایمان یکسری توانمندیهایی در شرکتهایمان داریم که باید تعداد این شرکتها و حجم تولید و بازارشان افزایش پیدا کند.
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_2.gif)
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_1.gif)
بنابراین، یکی از مؤلفههای جدی برای رسیدن به یک کشور قدرتمند، تمرکز بر دانش است. اگر ما مؤلفه دانش را در مباحث اقتصادی، نظامی و حتی مباحث اطلاعاتی نداشته باشیم، شاید هیچکدام از این مؤلفههای قدرت نتوانند ما را کشور قدرتمند در دنیا مطرح کنند. یکی از مؤلفههای جدی قدرت در دنیا مؤلفه نظامی است. الآن کشورهایی که این مؤلفه را از دست دادند، ببینید در چه وضعی قرار دادند. اگر مؤلفه نظامی شما مبتنی بر دانش روز نباشد، محصولات نظامی و توانمندیهای نظامیتان اصلاً قابلیت ایستادن در مقابل فشارهای خارجی از جنس تحریم و جنگ و ... را نخواهد داشت. نمونههایش را در همین منطقه خودمان میبینیم. آن محور مقاومتی که الآن به بعضی از محصولات مدرن نظامی دسترسی پیداکرده، توانسته جلوی قدرتهای بهظاهر خیلی بزرگ دنیا بایستد. در همین تقابل اوکراین و روسیه، کشوری که موقعی توانمندی نظامی خیلی بالایی داشته، حالا مؤلفه نظامیاش را از دست داده و به واسطه ضعف سیاستش، نگاهش بهسمت غرب رفته است.
اگر ما میخواهیم اقتصاد مقاوم داشته باشیم تا بتوانیم در مقابل تکانههای خارجی ایستادگی کنیم و اقتصادمان پویا باشد و رشد کند و زایش داشته باشد، هیچ چاره و راهی وجود ندارد، مگر اینکه در مسیر دانش و علوم نوین پیش برویم.
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_2.gif)
![*](https://farsi.khamenei.ir/themes/fa_def/images/ver2/li_star_1.gif)