رهبر انقلاب در دیدار اخیر با مسئولان و دست‌اندرکاران حج ضمن توصیه‌های متعدد به مسئولان و حجاج بیت‌الله الحرام که بعد از دو سال تعویق، برای ادای حج راهی خانه خدا می‌شوند به حکمت حج از منظر قرآن کریم اشاره کردند و فرمودند: «خدای متعال میگوید که حج، ستون زندگی بشر است؛ این خیلی مهم است. "قیاماً‌ للنّاس" است؛ مال ناس است؛ مال من و شما و این و آن، چند نفر، تعداد یک نسل، یک جمعیّت، یک مجموعه نیست؛ مال ناس است، مال بشریّت است، قیام است برای بشر.» ۱۴۰۱/۰۳/۱۸
رسانه KHAMENEI.IR برای بررسی موضوعات مطرح‌شده در این دیدار به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت پرداخته است.

امسال پس از دو سال وقفه حجاج ایرانی توفیق حضور در مراسم حج تمتع را خواهند داشت. در برنامه‌های عبادی  و مناسک حج چه درس‌ها، عبرت‌ها و پیام‌هایی برای زندگی امروز ما وجود دارد؟
برخی از عبادات، عبادات روز یا نیم‌روز است. برخی از عبادات مثل نمازجمعه در هفته یک‌بار برگزار می‌شود. برخی از عبادات مثل روزه، خمس و زکات هم در سال یک‌بار انجام می‌شود. بعضی از عبادات مثل حج هم عمری است؛ یعنی در طول عمر اثر و کارآیی آن وجود دارد. برای اینکه در عمر تأثیرگذار باشد باید خیلی انرژی فوق‌العاده‌ای داشته باشد و برای اینکه انرژی فوق‌العاده‌ای داشته باشد باید کارهای زیادی روی‌ آن انجام بگیرد.

همان‌طوری که رهبر انقلاب اشاره کردند قرآن حج را ستون برنامه‌های زندگی و انسانی می‌داند، خداوند متعال کعبه را قیام للناس قرارداده‌، هرچند منوط به خود کعبه و برنامه‌های عبادی است. در روایت دیگری داریم که خداوند کعبه را برای اسلام عَلَم قرارداده تا نشانی باشد برای اینکه راه را پیدا کنیم. این مال امروز نیست و در طول تاریخ بشر بوده است. افراد معمولاً سعی می‌کردند به گرد عَلَم جمع بشوند؛ عَلَمی که نماد راهنمایی و حرکت و برنامه است.

حج ستونی برای حفظ اقتدار جامعه انسانی و اسلامی است. خیلی از برنامه‌هایی که برای مکه است همین تأثیرگذاری را دارد. ما برخی از آداب و احکام و مناسک برای تشرف به خانه خدا داریم که جهت‌گیریشان به‌سمت عبد خدا بودن و ساخته‌شدن افراد است؛ مثلاً، وقتی انسان می‌خواهد قصد سفر کند اولین کار صاف‌کردن حساب‌وکتابش با خلق خداست. باید تسویه‌حساب و مفاصاحساب داشته باشد. اگر حق کسی را ضایع‌کرده این حق را ادا کند. اگر به کسی ظلم‌کرده، رضایتش را کسب کند. در واقع، حلیّت بگیرد. برای اینکه خدا اجابت کند باید رضایت بنده خدا را داشت، تا خدا قبول کند. حلیّت‌طلبیدن ایجاد هم‌گرایی می‌کند. در واقع، یک کرنش، تواضع و درخواست است. نتیجه‌اش هم رفعت جایگاه و پاک‌شدن فرد کرنش‌کننده است. دعای ۳۸ صحیفه‌ سجادیه دعای عذرخواهی از خداست. در قسمتی از این دعا آمده است که: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْتَذِرُ إِلَیک مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِی فَلَمْ أَنْصُرْه»؛ خدایا من از تو عذرخواهی می‌کنم از مظلومی که جلوی من به او ظلم شد، ولی من او را یاری نکردم. خب، چه بسا ما صبح تا شب در گفت‌وگوهایمان کسی پشت‌سر کسی دیگر صحبت می‌کند و ما می‌دانیم این حرفی که می‌زند حرف باطلی است، ولی به‌خاطر اینکه خودمان را بد نکنیم از کنارش عبور می‌کنیم؛ در صورتی که دین از ما خواسته مظلوم را یاری کنیم. امام علی علیه‌السلام به حسنین فرمودند: «کُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً»؛ اگر کسی در برابر شما مظلوم واقع شد، به یاری‌اش بروید؛ بنابراین، قدم اول آداب حج است که انسان حلالیت بطلبد. حلیّت‌طلبی افراد را بیمه می‌کند از اینکه دیگر اشتباهی نکنند و توجه می‌دهد که سعی کنند مرتکب اشتباه نشوند.

رعایت مسئله‌ آداب گام‌های مهمی در ارتقاء روحی و معنوی افراد است. مستحب است انسان وقتی می‌خواهد سفری مثل حج برود، با دوستان، آشنایان و همسایگانش خداحافظی کند. وقتی خداحافظی می‌کند به آن‌ها احترام گذاشته است. اینجا هم‌گرایی را بیشتر می‌کند. از آن‌طرف، وقتی از سفر برمی‌گردد، مستحب است که آن‌ها به استقبالش بیایند. هم بدرقه و هم استقبال موجب هم‌گرایی بیشتر در جامعه می‌شود.

مرحله بعدی، تزکیه معنوی است. چرا تزکیه معنوی نام‌گذاری می‌کنیم؟ چون خداوند در آیه ۱۰۳ سوره توبه به پیامبر چنین خطاب می‌کند: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَة»؛ از مال آن‌ها صدقه (زکات) بگیر تا مالشان پاک شود. انسان وقتی در راه خدا هزینه می‌کند این هزینه‌‌کردن خیلی اثر معنوی‌اش بیشتر از این است که در راه خدا فرضاً ذکری بگوید. البته اثر خودش را دارد، ولی هزینه‌ای نکرده است. وقتی از مالش می‌پردازد، اثر معنوی‌اش بیشتر است و حالت اخلاصی به او دست می‌دهد.

مرحله آخر، یادگیری آداب مناسک است. حضرت ابراهیم علیه‌السلام به خدای بزرگ عرضه می‌دارد که خدایا! به ما مناسک را یاد بده. پیامبر گرامی اسلام فرمودند: «تَعَلَّمُوا مَناسِکَکُم فَانَِّها مِن دینِکُم»؛ مناسک را یاد بگیرید، این از دین شماست. وقتی که شخص مناسک بیاموزد با معرفت دیگری وارد عمل می‌شود، شناخت و توجه و عملش سالم‌تر می‌شود و معرفتش افزایش پیدا می‌کند.

حفظ وحدت مسلمین از تأکیدات مهم حضرت امام خمینی رحمةالله علیه و رهبر انقلاب است.  اقوام، فرقه‌های مختلف، شیعیان و اهل‌سنت میتوانند حج را به میعادگاه وحدت و نماد امت واحده مبدل سازند. درباره اهمیت این موضوع بگویید. در این زمینه چه وظایفی بر دوش حجاج و کارگزاران حج  است؟
اگر توطئه‌های دشمنان نباشد، شیعه و سنی با هم درگیری ندارند؛ چون شیعه و سنی سال‌های زیادی با همدیگر هم‌زیستی مسالمت‌آمیز داشته و دارند. این توطئه‌های استکبار جهانی است که سعی می‌کند بین شیعیان و اهل‌سنت ایجاد نفرت و تفرقه کند؛ به‌ویژه از زمانی که غده سرطانی صهیونیست در منطقه رشد کرد. عامل تفرقه شیعه و سنی دولت حاکم بدکردار انگلیس و بعد صهیونیست‌ها هستند.

ما فراوان در کشورمان داریم که آقا شیعه و خانمش اهل‌سنت است. آن‌ها با هم دادوستد می‌کنند و با همدیگر رفیق‌اند؛ ولی وقتی طبل تفرقه توسط دشمنان اسلام کوبیده می‌شود این مشکلات پیش می‌آید. من سال‌هایی که در مکه مکرمه حضور داشتم، با علما و عوامل اهل‌سنت آنجا ارتباط داشتم. وقتی ما با همدیگر گفت‌وگو می‌کردیم، رفاقت خیلی خوبی بینمان ایجاد می‌شد، ولی وقتی بادهای تفرقه از سمت دشمنان اسلام می‌وزید، چهره‌ها و نگاه‌ها کمی تغییر می‌کرد. اگر نسیم رحمت از پیامبر محبت و دوستی می‌وزید، الفت و دوستی و محبت زیاد می‌شد، ولی اگر از سوی دشمنان اسلام می‌وزید، روابط کدر می‌شد. عامل تفرقه توطئه‌های استکبار جهانی است. ما فراوان داشتیم که علمای اهل‌سنت پشت‌سر علمای شیعه نماز می‌خواندند و فراوان داشتیم که علمای شیعه پشت‌سر علمای اهل‌سنت نماز می‌خواندند؛ اما وقتی توطئه استکباری پیش بیاید، شیعه پشت‌سر شیعه نماز نمی‌خواند، سنی هم پشت‌سر سنی نماز نمی‌خواند.

ان‌شاءالله هوشیاری‌های جهان اسلام بیشتر شود، مسلمان‌ها خودشان را بیشتر بشناسند و به توانایی‌ها و به یکدیگر اعتماد داشته باشند.

[دریافت فیلم]

برائت از مشرکین و اعلام انزجار از مستکبرین یکی از برنامه‌های مهم حج است. این اعلام برائت چه تأثیری در روشن‌شدن اذهان مسلمانان دارد؟
مسلمانان وقتی به سرزمین وحی می‌آیند، بر خودشان لازم می‌دانند که ضمن گرامیداشت توفیق الهی که نصیبشان شده است از نعمت حضورشان ابراز احساسات و قدردانی به برادران و خواهران مسلمان خودشان داشته باشند و از استکبار جهانی و صهیونیسم بین‌الملل ابلاغ و اعلام انزجار کنند. این جزء برنامه‌هایشان است. برخی از سال‌ها در مکه مکرمه علاوه بر آنکه از طریق ایرانی‌ها انجام می‌گرفت، از طریق عموم زائران در برخی از شب‌ها در مسجدالحرام فریاد مرگ بر اسرائیل و مرگ بر آمریکا بلند بود. اگر از تمام زائرانی که از شرقی‌ترین تا غربی‌ترین نقطه‌ عالم به‌سمت سرزمین وحی حرکت می‌کنند سؤال کنید، سلول سلول بدنشان انزجار و تنفر از رژیم کودک‌کش صهیونیسم و حرکت‌های آمریکاست. اگر به آن‌ها اجازه بدهند، عشق و علاقه خودشان را به کشورهای اسلامی و مسلمانان جهان ابراز می‌دارند؛ ولی امروز بلندگوهای بلند امپراتوری رسانه‌ای در اختیار دشمنان اسلام است. آن‌ها هرچه که می‌خواهند به خورد جهانیان می‌دهند. اگر جهانیان را آزاد بگذارند، قدرت انتخاب بهتری پیدا می‌کنند و بهتر انتخاب می‌کنند.

با لطف خدای متعال بعد از دو سال، حج دارد با شکوه خودش برگزار می‌‌شود. در این فصل جدید چه برنامه‌ریزی‌هایی برای استفاده زوار از فرصت‌های معنوی اندیشیده شده است؟
با توجه به پیشرفت‌های جهانی در رابطه‌ با استفاده از نرم‌افزارهای دیجیتال و کامپیوتری ما دیگر نمی‌توانیم برای زائرهایمان از همان شیوه‌های گذشته و کتاب‌های مکتوب و کاغذی استفاده کنیم. البته در برخی از جاها ناگزیر هستیم و باید از آن‌ها استفاده شود، ولی در بسیاری از جاها به‌خاطر اینکه ظرفیت بهتر، بیشتر و جاگیری کمتری باشد نرم‌افزارهایی - چه به‌صورت آنلاین و چه به‌صورت آفلاین- تهیه‌شده که در اختیار زائران گذاشته می‌شود تا بتوانند در فرصت‌های مختلف در مسجدالحرام و جاهای دیگر حرم امن الهی و حرم نبوی ان‌شاءالله استفاده کنند. مهم این است که زائر از فرصت و وقت‌هایی که دارد خوب استفاده کند.

پیامبر امروز هم فروغ‌بخش جان‌های زائرانشان هستند، همان گونه‌ای که در زمان حیاتشان بودند. انسان خودش را باید در معرض بگذارد. دست پیامبر هم که به عالم ملکوت باز است. انسان باید از این فرصت‌های ارزشمند برای عمر و نسل‌هایش استفاده‌ کند. جناب ابراهیم خلیل کنار کعبه‌ شریفه که آمد، دست‌هایش را بلند کرد و در رابطه با خودش و جناب اسماعیل از خدا درخواست کرد ما را تسلیم خودت قرار بده، فرزندانم هم تسلیم راه تو باشند و در بینشان پیامبر بیاور. پیامبر فرمود من دعای جدم جناب ابراهیم هستم. این‌ها خیلی مهم است که انسان چه بخواهد و از فرصت چگونه استفاده کند و از این محصولات فرهنگی که در اختیار زائر قرار می‌گیرد چگونه بهره ببرد.

یکی از تأکیدات دیگری که رهبر انقلاب داشتند، استفاده‌ معنوی زوار از حج بود و اینکه زوار مشغول برخی از کارهای غیرضروری مخصوصاً خرید نشوند. این تأکید با توجه به شرایط فعلی چه اهمیتی دارد؟
خرید سوغاتی فقط اختصاص به سفر حج و یا عمره ندارد. در همه سفرها، کسانی که در سفر نبودند انتظار دارند اثری از این سفر برای آن‌ها باشد. رهبر انقلاب در صحبت‌هایشان فرمودند به‌جای اینکه سوغاتی بخرید، بگویید من برای شما طوافی انجام دادم، یا به نیابت از شما زیارت کردم. این خیلی ارزشمند است. سوغات معنوی را همه پذیرا هستند. اینکه بگوید من یک‌ شب مسجدالحرام رفتم و کل خانواده‌ شما را اسم بردم و طواف کردم و جزئی از قرآن را برای شما خواندم، خیلی شیرین‌تر‌ و ارزشمندتر‌ است. ضمن اینکه اگر کسی می‌خواهد سوغاتی هم بدهد، در ایران بخرد و بسته‌بندی کند و سفرش را‌ آلوده به این‌ کارها نکند؛ چون اگر اهل حساب باشد و محاسبه کند، خرید سوغاتی وقت بسیاری از او می‌گیرد. به هر شیوه‌ای که حساب کنید، کسی که آنجا سوغات می‌خرد، ضرر می‌کند و کسی که اینجا سوغات می‌خرد و کنار می‌گذارد، سود می‌برد.

در عین حال، بعثه مقام معظّم رهبری در این زمینه هم فکر کرده است. مؤسسه نشر مشعر شرکتی برای لوازم سفر حج و سوغاتی ایجادکرده و مردم هم استقبال خوبی برای تهیه لوازم سفر می‌کنند.

با توجه به محدود بودن فرصت ایام حج و ظرفیت‌های معنوی بزرگی که در اختیار حجاج است، چه توصیه‌ای به آنها دارید؟
ببینید محرمات احرام درس خویشتن‌داری و قدرت تحمل و تأمل به انسان می‌دهد، ولی نکته‌ای که در این سفر خیلی مهم است و بعضی از جاها هم عرض کردم، تفکر است؛ یعنی عبادتی بالاتر از تفکر در مناسک حج نیست که انسان فکر کند هدف این عبادت و زیارتی که دارد انجام می‌دهد چیست. وقتی به زیارت پیامبر در مسجدالنبی می‌رود و منبر و محراب پیامبر را می‌بیند، نزد خودش تصور کند که در زندگی‌اش، در گفت‌وگوهایش، در ایجاد برادری‌اش و در ارتباطاتش چقدر شبیه پیامبر است. این تلنگر به انسان می‌زند. پیامبر می‌فرماید من با خانواده‌ام بهترین برخورد را دارم. آیا انسان با خانواده‌اش برخورد خوبی دارد؟ آیا آن‌ها ابراز رضایت می‌کنند؟ تفکر درس بسیاری به انسان می‌دهد. خداوند توفیق زیارت با معرفت، با شناخت و همراه با تفکر را روزی همه ماها بگرداند.