یکی از مسائل بسیار مهم در حوزه اقتصادی، توجه به شرکت های دانش بنیان است، بنگاه هایی که با بهره گرفتن از دانش و فناوری در حوزه تقویت قدرت اقتصادی و گسترش حوزه تجاری کشور می توانند رونق جدی ایجاد کنند. امر مهمی که موجب نامگذاری سال ۱۴۰۱ به «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» شد، اگرچه در طول سال های گذشته، توجه به اقتصاد دانش پایه، پیوسته مورد تاکید رهبر انقلاب اسلامی بوده است. بدون تردید، اقتصادی که بر پایه دانش پیشرفته نباشد با سقوط مواجه خواهد شد و هیچ یک از مؤلفه‌های اقتصاد، بدون مطالعه و علم پیش نخواهد رفت. رقابت پذیری، صادرات، ارتقای کیفیت، انتخاب و تامین مواداولیه، طراحی محصول، افزایش بهره وری و ... همگی نیازمند دانش پیشرفته است و از این رو تولید باید دانش بنیان و مبتنی بر تحقیقات باشد.

آیا دانش بنیانی با اشتغال زایی منافات دارد؟
برخی به اشتباه مفهوم دانش بنیان را به عدم اشتغال زایی گره می‌زنند، و با تصور اینکه مفهوم «دانش‌بنیانی» – که طبیعتاً منجر به ارتقاء تکنولوژی به کار رفته در فرایند تولید یک بنگاه می‌شود – با مفهوم «اشتغال آفرینی» در تعارض بوده و نمی‌شود به طور هم زمان به شکلی سیاست‌گذاری نمود که هم بنگاه‌های تولیدی در کشور دانش‌بنیان بشوند و هم اشتغال‌آفرینی اتفاق بیفتد؛ همین دغدغه در دیدار رهبر انقلاب با مسئولان نظام مورد اشاره ایشان قرار گرفت؛ «یک مسئله همان مسئله شعار سال است که گفتیم تولید با آن دو خصوصیت: یکی خصوصیت دانش‌پایه بودن، دانش‌بنیاد بودن و یکی هم خصوصیت اشتغال‌آفرینی. یک اشکالی کردند به ما، گفتند این دو خصوصیت با هم نمی‌سازد؛ درست می‌گویند؛ در یک مواردی همین جور است. یعنی هر چه فناوری پیشرفته‌تر شود، نیاز به نیروی انسانی کمتر می‌شود؛ بعضی‌ها پیغام دادند که «این چه جوری می‌شود؟» من برای این جواب دارم.» ۱۴۰۱/۰۱/۲۳

رهبر انقلاب در ادامه فرمودند: «بله، در یک مواردی این جوری است اما در مورد ما این جور نیست؛ برای خاطر اینکه ما کارخانه‌ها و شرکت‌های تعطیل یا نیمه‌تعطیل در قسمت‌های پایین‌دستی که بسیار هم زیاد است، خیلی داریم. بنابراین دانش‌بنیان شدن شرکت‌ها متوجه این شرکت‌ها می‌تواند بشود؛ یعنی می‌تواند حتی فرصت‌های شغلی را چند برابر کند و افزایش دهد؛ این [جور] است. بنابراین ما می‌توانیم [اشتغال‌آفرینی هم داشته باشیم].» ۱۴۰۱/۰۱/۲۳

واقعیت این است که طی دهه‌های اخیر بخش قابل اعتنایی از مواد اولیه و تکنولوژی مورد استفاده در بخش‌های صنعتی کشور از سایر کشورها وارد می‌شده است که طی این سال‌ها با مشکلات زیادی در خصوص تأمین و به‌روزرسانی آنها مواجه شده‌ایم. کارخانه‌های زیادی در سال‌های اخیر به دلیل مشکلاتی که در راه‌اندازی و تکمیل خط تولید خود دارند یا به خاطر کمبودهایی که در زمینه تأمین مواد اولیه مورد نیاز خود با آن مواجه هستند؛ به طور کامل تعطیل شده‌اند یا با همه ظرفیت خود به تولید نمی‌پردازند. تعطیلی این کارخانه‌ها منجر به بیکاری بخش قابل اعتنایی از نیروی کار شاغل در آنها شده است که اگر نیازهای فنی و دانشی آنها توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در اولویت قرار بگیرد، هم به لحاظ ارتقاء تکنولوژی دستاوردهای زیادی برای اقتصاد ایران خواهد داشت و هم منجر به تحقق ظرفیت‌های اشتغال بسیار زیادی خواهد شد که نمونه‌ای از تحقق همزمان دو خصوصیت «دانش‌بنیانی» و «اشتغال آفرینی» برای تولید کشور خواهد بود.

تقویت صنعت و دانشگاه
توجه به اقتصاد دانش بنیان از آنجا که سوق دهنده مسیر علم و دانش به حوزه اقتصادی و افزایش بهره‌وری است در نتیجه به پیشرفت توانمندهای جامعه دانشگاهی کشور کمک می کند و از این رو با پیوند خوردن صنعت و دانشگاه، نه تنها اشتغال کاهش پیدا نکرده بلکه موجب تربیت نسل دانشگاهی توانمندی خواهد شد که در حوزه تولید، اثرگذاری مستقیم در بازار داشته باشد. «همیشه به مسئولان گوناگونِ بخشهای مرتبط دولتهای گذشته سفارش میکردم که سعی کنید بین صنعت و دانشگاه ارتباط برقرار کنید. البته این باید عمومیت پیدا کند و همه‌ی صنایع ما با دانشگاه‌ها مرتبط شوند، به دانشگاه‌ها متصل شوند؛ هم دانش ما رشد میکند، هم صنعت ما رشد می کند.» ۱۳۹۱/۱/۱

رونق ظرفیت های گوناگون کشور
وابستگی اقتصاد به نفت، میراث شوم صد ساله‌ی ماست که سالها است رهبر انقلاب بر توجه مسئولان کشور به اقتصاد غیرنفتی تاکید دارند؛ کاهش سهم نفت در اقتصاد ایران و استفاده از بازارهای جایگزین و سایر منابع اقتصادی با استفاده از علم و دانش موجب می شود تا عرصه های متنوعی پیش روی اقتصاد ایران باز شود و در صحنه های گوناگون شاهد شکل گیری کارخانه ها و کارگاه های متنوع با نرخ اشتغال‌آفرینی بالا باشیم. «تلاش کنیم نفت را با فعالیتهای اقتصادیِ درآمدزای دیگری جایگزین کنیم، بزرگترین حرکت مهم را در زمینه‌ی اقتصاد انجام داده‌ایم. امروز صنایع دانش‌بنیان از جمله‌ی کارهائی است که میتواند این خلأ را تا میزان زیادی پر کند. ظرفیتهای گوناگونی در کشور وجود دارد که میتواند این خلأ را پر کند.» ۱۳۹۱/۰۵/۰۳ شرکت های دانش بنیان با مزیت آفرینی می توانند زمینه رونق فعالیت های مولد دیگر را به ارمغان آورند که یکی از نمونه های مهم آن، توسعه صنایع وابسته به نفت و گاز و پرهیز از خام فروشی است. «اگر چنانچه به بخشهای پایین‌دستی نفت توجّه بشود. گاز هم همین ‌جور، در بخش معادن دیگر هم همین‌ جور است؛ فلزات ما، سنگ، سنگهای ارزشمند در کشور، چقدر معدن گران‌قیمت سنگ وجود دارد در کشور؛ اینها بدون اینکه یک ارزش افزوده‌ای داشته باشد، بدون کار کردن روی آنها، اینها صادر میشود. این بخشها مهم است که ما شرکتهای دانش‌بنیان را به این بخشها متوجّه کنیم. » ۱۴۰۱/۰۱/۲۳ بنابر این باید توجه داشته باشیم که«خود فناوری جدید یک حالت گسترش یابی طبیعی دارد؛ یعنی هرچه انسان در مسائل فناوری پیشرفت کند، میدان‌ها در مقابل او باز می‌شود؛ بنابراین اشتغال‌آفرینی قطعاً ضربه‌ای نمی‌خورد و می‌توان تولید دانش‌بنیان را مطمح نظر قرار داد، در عین حال مسئله اشتغال‌آفرین هم وجود داشته باشد.» ۱۴۰۱/۰۱/۲۳

 

جذب متخصصان و افراد مبتکر
یکی از مسائلی که با رونق گرفتن شرکت های دانش‌بنیان محقق خواهد شد، استفاده از مخترعان و افراد مبتکر و متخصصان در بخش های مختلف اقتصادی و صنعتی است. رونق شرکت های دانش‌بنیان با استفاده از هوش و نبوغ و توان نخبگان جوان کشور بهترین فرصت برای اشتغال آفرینی و جلوگیری از فرار مغزهاست. «ما دانشمند و متخصص و شرکتهای دانش‌بنیان و افراد مبتکر در کشور زیاد داریم؛ و این جزو مهم‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی است در هر کشور؛ یعنی مهم‌ترین زیرساخت اقتصادی برای یک کشور، وجود نیروهای انسانی است. اگر چنانچه ما به این نکته که نکته‌ی دهم بود توجه کنیم، طبعاً چرخه‌ی علم تا ثروت - مخصوصاً در بخشهایی که دارای مزیت هستند - به راه خواهد افتاد و امتداد پیدا خواهد کرد.» ۱۳۹۲/۱۲/۲۰

ارتقای نیروی انسانی و استفاده از جوان ایرانی تحصیل کرده، ارمغانی است که راه اندازی و پیشرفت شرکت‌های دانش بنیان خواهند داشت، «یک نکته دیگری که در مورد تولید دانش‌بنیان و در پاسخ به این اشکال[تعارض دانش بنیان با اشغال آفرینی] ، به ذهن انسان می‌رسد، این است که ما اگر چنانچه تولیدمان را دانش‌بنیان کردیم، در واقع نوع نیروی انسانی شاغل را ارتقا می‌دهیم؛ یعنی چه کسی می‌آید در مجموعه دانش‌بنیان کار می‌کند؟ جوان تحصیل‌کرده ما. امروز بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده دانشگاهی ما که [جمعیتشان] یک درصد خیلی بالایی است، در رشته‌هایی کار می‌کنند که با رشته تحصیلی آنها هیچ ارتباطی ندارد؛ این یک اشکال بزرگی است؛ این در واقع یک نوع بیکاری است. زحمت کشیده، درس خوانده، دولت خرج کرده، عمری مصرف شده اما از او استفاده نمی‌شود؛ این یک نوع بیکاری است. وقتی که ما توانستیم شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه دهیم، همه این جوان‌ها به کار جذب می‌شوند و کیفیت نیروی انسانی دستگاه‌های کاری ما بالا خواهد رفت، ارتقا پیدا خواهد کرد؛ نخبگان می‌آیند [کار] می‌کنند و دیگر نخبگان ما مجبور نیستند که به مشاغل خدماتی کم‌ارزش رو بیاورند و توجه کنند.» ۱۴۰۱/۰۱/۲۳

پایان اینکه حرکت درست در مسیر اقتصاد بر پایه علم و سیاست گذاری صحیح در جهت تولید دانش در دانشگاه ها در مسیر تولید، موجب تقویت بنگاه‌های تولیدی متوسّط و کوچک و زمینه ساز نقش‌آفرینی فعال متخصصان و نخبگان و میدانی برای اشغال آفرینی نیروی جوان ایرانی است، فرصت مهمی که باید هرچه بیشتر و با شتاب افزون تر از آن بهره گرفت.