نکوهش رفتار مسرفانه و حفاظت از محیط زیست، دو محور مهم بیانات رهبر انقلاب در روز درخت‌کاری بود؛ محورهایی که برگرفته از نصوص و متون دینی هستند.
به همین مناسبت، پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR برای بررسی عقبه دینی و نظری این موضوعات به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین سیدحسن ربانی، نماینده ولی‌فقیه در وزارت جهاد کشاورزی پرداخته است.

به رسم هرساله، رهبر انقلاب در مراسم روز درخت‌کاری، درخت‌هایی را غرس کردند و در خلال بیاناتشان کاشت درخت را حرکت دینی و انقلابی توصیف کردند. منشأ دینی این موضوع را تبیین بفرمایید.
من از این زاویه وارد بحث می‌شوم که اکثر انبیاء الهی کشاورز بودند یا دامداری می‌کردند. امام صادق علیه‌السلام در روایتی می‌فرمایند: «الزّارِعُونَ کُنوزَ اللّهِ فی أرضِه»؛ یعنی کشاورزان گنج‌های خدا در روی زمین‌اند. اصل کشاورزی، فضای سبز و درخت‌کاری در روایات ما -چه از جانب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و چه از سایر ائمه علیهم‌السلام- خیلی تأکید شده است. امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند هر درختی را که بکارید تا وقتی این درخت ثمری می‌دهد، سایه‌ای می‌دهد، برگی می‌دهد، چوبی می‌دهد، مثل صدقه‌ جاریه برایتان است؛ حتی در تعبیری آمده است که در روز قیامت این صدقات که جمع می‌شود، برای آن فرد خیلی غیرمنتظره است.

در روایت دیگری داریم که خداوند درخت را برای انسان آفرید و انسان را مکلف و موظف کرد که هم درخت بکارد، هم درخت را دوست داشته باشد و از آفاتش جلوگیری کند و هم از قطع آن جلوگیری کند. پیامبر گرامی اسلام می‌فرمایند اگر کسی شاخه‌ درختی را بدون دلیل منطقی بشکند، مثل این می‌ماند که بال فرشتگان را شکسته است. یا می‌فرماید اگر کسی درختی را بدون دلیل قطع کند، به تعبیر ما از رحمت خدا دور خواهد شد. در بعضی روایات هم آمده است که مورد غضب خدا قرار می‌گیرد. از این قبیل روایات فراوان داریم.

این روایات همه نشان‌دهنده بُعد دینی درخت و درخت‌کاری است. سیره عملی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و ائمه علیهم‌السلام هم همین است. در نزدیکی مسجد شجره، منطقه‌ای به نام آبار علی هست که در آنجا امیرالمؤمنین علیه‌السلام چاه‌هایی برای نخلستان‌ها حفر می‌کردند. ائمه علیهم‌السلام برای اهتمام به این قضیه عملاً‌ وارد می‌شدند و نشان می‌دادند.

رهبر انقلاب حفظ محیط زیست را از لازم‌ترین و اساسی‌ترین کارهای کشور دانستند. همچنین به جلوگیری از تبدیل کاربری زمین‌های کشاورزی هم تأکید داشتند. در این زمینه چه اقداماتی لازم است؟
قبل از اینکه به این بحث بپردازم، باید نگاه نسبتاً آسیب‌شناسانه‌ای داشته باشیم. رهبر انقلاب ابتدا سیاست‌های کلی نظام در بخش کشاورزی را در سال ۹۱ و بعد سیاست‌های محیط زیست را در سال ۹۴ ابلاغ کردند. ما برای اینکه ارزیابی از خودمان داشته باشیم، باید به سال ۹۱ برگردیم و ببینیم آیا به این سیاست‌ها عمل کرده‌ایم یا نه؟ آیا این سیاست‌ها اجرایی شده؟ اگر اجراشده، چند درصد آن اجراشده؟ موضوع جلوگیری از تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و تبدیل آن‌ها به ساختمان، کارخانه و صنایع همواره مورد تأکید رهبر انقلاب بوده و در برنامه‌های پنج‌ساله هم به آن اشاره شده است. اگر نگاهی به عملکردمان داشته باشیم باید بگوییم متأسفانه توفیق نداشتیم که این مسئله را در همان حد سال‌های قبل از ابلاغ سیاست‌های کلی هم نگه داریم.

متأسفانه یکی از مسائلی که ما در سیاست‌های توسعه‌ و صنایع کمتر رعایت کردیم، بخش کشاورزی است. زمین کشاورزی را گرفتیم و آن را به کارخانه یا ساخت‌وساز ساختمان تبدیلش کردیم. اگر آمارها درست باشد، رقم قابل‌توجهی از زمین‌های کشاورزی از حیّز کشاورزی خارج شده است.

حرف من این است که چرا دستگاه‌های ما این سیاست‌ها را به‌درستی اجرا نکردند؟ چرا دستگاه‌های مسئول برای توسعه‌ صنایع رعایت زمین‌های کشاورزی را نکردند؟ اگر هم ضرورت داشت، به مقدار حداقل بسنده می‌کردند. در سیاست‌های توسعه‌مان این‌ مسائل دیده نمی‌شود. به تعبیری پیوستی ندارد؛ یعنی اگر این کارخانه می‌خواهد درست بشود، کجا باید درست بشود که به حوزه‌ کشاورزی‌مان آسیب نرسد. در سیاست‌های ابلاغی تأکیدشده که بخش کشاورزی باید به‌گونه‌ای رونق پیدا کند و در آن سرمایه‌گذاری شود که کشاورز رغبت داشته باشد کشاورزی کند؛ اما شما ملاحظه کنید در طول این ده سال جامعه کشاورزی‌ ما کوچک‌ترشده و رغبت و شوقی برای حضور در کشاورزی نیست. خب، سیاست‌های ابلاغی باید دنبال بشود و حاکمیت باید آن را جدی بگیرد. این سیاست‌ها به‌عنوان سند بالادستی ابلاغ‌شده و باید دنبال بشود.

[دریافت فیلم]
محیط زیست، هم برای امروز و هم برای فردا، محیط زندگی و حیات ماست. بدون تعارف، سلامت و حیات ما بستگی به محیط زیست دارد. زیست ما در اینجا منوط به شرایطی است که باید برای امروز و فردایمان شرایط مناسبی باشد. آنچه امروز در صنایع و تغییر کاربری‌های منابع طبیعی و آلوده‌کردن هوا و مسائل این‌چنینی دیده می‌شود، مایه‌ تأسف است. البته، این مسئله جهانی است. جهان متوجه شده تولید، صنعت و پیشرفت‌های اقتصادی حیات آینده را دچار مخاطره می‌کند. به همین خاطر، معاهده‌های بین‌المللی برای این قضیه امضا شده است و برخی از کشورها متعهد شده‌اند که بعضی از گازهای آلودکننده محیط زیست را تولید نکنند و به‌تدریج کم کنند؛ چون به زندگی آینده‌ و محیط اطراف آسیب می‌زند.

به هر حال، لازم است در کنار فرهنگ‌سازی و استفاده از همه ظرفیت‌ها مخصوصاً ظرفیت هنر کاری کرد که این مسئله مطالبه عمومی مردم بشود.
یکی از ایرادات ما رفتار مسرفانه با آب و خاک است. در ادبیات دینی مفهوم اسراف چگونه مورد مذمت قرار گرفته است؟
واژه اسراف از آن واژگانی است که در قرآن چند بار آمده و مسرفین را مورد مذمت قرار داده است.‌ در واقع، خداوند مسرفین را دوست ندارد. در ادبیات دینی هم با اسراف به‌شدت برخورد شده است. در این حد اسراف مطرح می‌شود که می‌فرماید اگر کمی از آبی که میل کردید در لیوان بماند و آن را دور بریزید، اسراف است. همین مقدار آب را در باغچه یا کنار گل بریزید.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام به تعبیر ما یک گونی هسته‌ خرما داشتند. یکی از اصحاب سؤال کرد یا علی! این‌ هسته‌های خرما را برای چه‌کاری جمع کردی؟ حضرت فرمودند همه این هسته‌ها‌ کاشته و درخت می‌شود. اگر کسی این هسته‌ها را دور بریزد، اسراف کرده است. این‌ مسائل در روایات ما کم نیست. این مباحث را برای کسانی که در نجاست و طهارت یا وضو و غسل وسواس دارند، باید گفت.

اما در مورد این مسئله باید به نکات دیگری هم اشاره کرد. ارزش و اهمیت آب تصفیه‌شده‌ای که در اختیار ما قرار می‌گیرد، برای ما خوب تبیین نشده است؛ چون ارزش آب برای ما خوب تبیین نشده، در مصرف آب واقعاً کوتاهی می‌کنیم، جدی نمی‌گیریم و احساس گناه یا تخلف هم نداریم. همین‌طور هزینه‌ آب را به مقدار خودش نمی‌پردازیم؛ چون هزینه کمی می‌دهیم، احساس می‌کنیم این آب همین مقدار برای ما ارزش دارد. البته، این هم نسبت به برخی افراد صدق می‌کند. همه حیات انسانیت به آب بستگی دارد و قرآن بر آن تأکید می‌کند. اگر این قضیه درست تبیین و فرهنگ‌سازی بشود، می‌تواند خیلی مفید باشد.

[دریافت فیلم]
یادم هست حضرت امام رضوان‌اللّه‌تعالی‌علیه وقتی در مرز عراق و کویت وقت نماز شد، با یک لیوان آب وضو گرفتند. همین کار امام برای مردم خیلی مؤثر واقع شد که می‌شود با یک لیوان آب هم وضو گرفت. اگر این الگوسازی‌ها بشود و مسئولین ما هم رعایت کنند و نشان بدهند که دارند صرفه‌جویی می‌کنند و مراقبت می‌کنند که اسراف نشود، می‌تواند خیلی مفید باشد.

در پایان، اگر مطلب یا نکته‌ای باقی‌مانده، بفرمایید.
باید اراده‌ جدی در اجرای سیاست‌های ابلاغی در حوزه کشاورزی، محیط زیست، درخت‌کاری و عرصه‌های این‌چنینی به‌وجود بیاید و باید خواسته بشود. به گمان بنده، مسئله فرهنگ‌سازی زیرساخت و پایه‌ اصلی است و باید به آن توجه بشود. طبعاً هم‌ باید در طول سال و به‌مناسبت‌های مختلف سیاست‌های کشاورزی، فضای سبز، محیط زیست و مسائل دیگر ملاحظه و دیده شود.

با متخلفین هم باید برخورد مناسب و معقول انجام بگیرد و از مسئولین خواسته شود به وظایف حیاتی‌شان -که آینده‌ کشور و حیات آینده‌ مردم ایران در گرو رعایت مسائل محیط زیستی و کشاورزی است- عمل کنند. این مسائل نباید فقط به این ایام منحصر بشود. در ایام مختلف باید مطرح شود و به‌جایی برسد که جزء فرهنگ مخصوصاً فرهنگ دینی مردم بشود. همین‌طور مطالبه مردم از مسئولین نباید فراموش شود و اسراف چه در آب و چه در بخش‌های دیگر باید یک منکر بشود و نسبت به زیاد مصرف‌کردن اعتراض شود. امیدواریم که این مسائل تحقق پیدا کند.