1400/09/04
دکتر موسی حقانی، در نشست پیش‌همایش بزرگداشت آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای:
خیلی دیر به معرفی آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای پرداختیم
اشاره: دکتر موسی فقیه حقانی، استاد دانشگاه و معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات تاریخ ایران است. از دکتر حقانی ده‌ها مقاله و کتاب منتشر شده است. «تاریخ تحولات سیاسی ایران»، «تاریخ فراماسونری در ایران» و «خاندان پهلوی به روایت اسناد» از جمله کتاب‌های دکتر حقانی می‌باشد.
دکتر موسی حقانی، پژوهشگر تاریخ معاصر و استاد دانشگاه در نشست پیش‌همایش بزرگداشت آیت‌الله حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای که صبح پنجشنبه چهارم آذر به همت ستاد بزرگداشت آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای در مشهد برگزار شد با اشاره به حُسن تقارن این نشست و هفته بسیج گفت: مرجعیت شیعه یکی از مهم‌ترین جریانات در تاریخ معاصر ایران است و گروهی که بیش از همه گروه‌ها در تاریخ شیعه توانسته مردم را بسیج کند نیز همین مرجعیت شیعه است.وی با اشاره به جایگاه سیاسی‌اجتماعی علما پیش از انقلاب افزود: تشکیل بسیج به فرمان امام خمینی(ره) درواقع امتداد همین نقش روحانیت بود که البته به شکلی که توسط امام خمینی اتفاق افتاد پیش از آن ممکن نبود، اما همین بسیج درواقع با تلاش‌هایی امکان تحقق یافته است که سلسله‌ای از علما پیش از انقلاب اسلامی انجام داده‌اند. ۵۰ سال نماز جماعت آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای در مشهد در دین‌داری مردم قطعاً تاثیرگذار بوده و کسانی را تربیت کرده است که با توجه به عرق دینی آن‌ها می‌توان تمام این افراد را قبل از اینکه سازمان بسیج تأسیس شود، بسیجی دانست.
وی با بیان اینکه باید از منظری دیگر به شخصیت افرادی نظیر آیت‌الله حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای پرداخت، گفت: اینکه ایشان تارک دنیا بودند، به این معنا که زاهد و بی‌رغبت به دنیا بودند، صحیح است، اما به‌معنای ترک حیات اجتماعی نیست و زندگی ایشان جنبه‌های مهم سیاسی هم دارد. متأسفانه ما دیر به مسئله آیت‌الله حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای پرداختیم و این هم ریشه در این دارد که ما پس از انقلاب در میزان توجه به شخصیت‌های دینی براساس فعالیت‌های خاص سیاسی‌شان اقدام کردیم و این به دلیل آدرس اشتباهی بود که قبل از انقلاب به مردم داده شد. دکتر شریعتی پیش از انقلاب، دیدگاه اسلام سیاسی را با نگاه سیاسی خاصی به اسلام مطرح کرد که این دیدگاه سایر نگاه‌ها را محدود کرد و این آدرس غلط متأسفانه موجب غفلت از بسیاری از شخصیت‌های دینی شد. درحالی‌که اسلام در ذات خود سیاسی است و کنش‌های علمای شیعه در هر دوره را باید براساس فهم آنان از شرایط خاص هر زمان فهم و بررسی کرد.
این پژوهشگر تاریخ معاصر گفت: اگر با چارچوب اسلام سیاسی شریعتی و با آن دیدگاه محدود به مسائل نگاه کنیم جایی برای سخن گفتن از آیت‌الله حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای نمی‌ماند؛ چون ایشان در آن تعریف مبارز سیاسی نیست و کنار گذاشته می‌شود. وی افزود: این رویکرد که «اگر کسی کار سیاسی نکرد، نباید به او پرداخته شود» آسیب زیادی به ما وارد کرد و نگذاشت شخصیت‌های برجسته‌ای معرفی شوند؛ مثلاً در ابتدای انقلاب قرار بود سریالی درباره شیخ فضل‌الله نوری ساخته شود، اما یکی از شخصیت‌های سیاسی وقت مخالفت کردند و نگذاشتند این کار انجام شود، با اینکه در همان زمان رهبر معظم انقلاب موافق بودند و از این کار استقبال کرده بودند.
دکتر حقانی افزود: آیت‌الله حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای هوشمندانه حوادث تبریز، نجف و مشهد را دیدند، اما شرایط ایشان را به سمتی هدایت کرد که از نظر کنش‌گری سیاسی منزوی بودند، نه اینکه اساساً سیاسی نباشند چون اتخاذ چنین تصمیمی و کناره‌گرفتن از برخی اقدامات، خود تصمیمی سیاسی است.
معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات تاریخ ایران با اشاره به شرایط سیاسی‌اجتماعی آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای، گفت: ایشان به شکل کاملاً مشخصی با حکومت پهلوی و دستگاه‌های آن هیچ ارتباطی نداشتند و این بسیار مهم است؛ زیرا در سال‌های ۴۴ و ۴۵ بعضی‌ها تحت فشار مجبور می‌شدند که با حکومت ارتباط برقرار کنند.
وی در ادامه آیت‌الله حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای را از نظر اجتماعی شخصیتی تأثیرگذار برشمرد و افزود: ایشان موضع سیاسی داشتند و خلائی را احساس می‌کردند، اما درعین‌حال با احتیاط عمل می‌کردند، همان‌طور که مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردی و حائری هم همین مشی را دنبال می‌کردند و البته کسی که مشروطه تبریز را دیده باشد باید هم محتاط باشد؛ چراکه مشروطه در تبریز با آنکه در ابتدا کاملاً دینی بود، پس از آنکه منحرف شد خیلی به علما و دین ضربه زد. عامل دیگر این تصمیم نیز رضاخان بود که برای ریشه‌کردن اصل مذهب شیعه کار می‌کرد تا جایی که برخی از حوزه‌های علمیه را تعطیل کرد و تعمداً حوزه‌های مهمی را در شهرهای کشور از بین برد.
وی افزود: به نظر من شخصیت‌هایی نظیر آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای با منظر محدودی که برخی داشتند به اسلام نگاه نمی‌کردند. اسلام در ذات خود سیاسی است و هر کسی اسلام را غیرسیاسی ببیند، اشتباه است، اما گاهی شرایط برای مبارزات سیاسی مشخص نیست. البته ایشان با همین معیار هم اقداماتی داشتند مثلاً گاهی پای برخی بیانیه‌های اعتراضی به حکومت پهلوی را امضا می‌کردند و همچنین نماز جماعت خود را در اعتراض به تبعید امام خمینی(ره) تعطیل کردند که خود این یک نوع مبارزه است.
حقانی در ادامه با اشاره به برخی دیگر از ویژگی‌های شرایط سیاسی‌اجتماعی در دوران آیت‌الله حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای، گفت: بنا به خاطرات نزدیکان آیت‌الله خامنه‌ای، ایشان در آن دورۀ مبارزه با دین و در شرایط خفقان رضاخانی، با کلاه، کت و هرچه حکومتی و به تعبیری غربی بود مخالف بود و به پوشیدن لباس روحانیت ملتزم ماند و همین حفظ لباس روحانیت در آن زمان یک نوع مبارزه به شمار می‌رفت و به نوعی بیان می‌کرد که به حکومت نزدیک نشوید.
وی در پایان با بیان اینکه بررسی رویکرد سیاسی‌اجتماعی ایشان به مجال گسترده‌تری نیاز دارد، گفت: آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای مانند بسیاری از شخصیت‌های دینی دیگر برای اقدامات سیاسی این‌چنینی دنبال یک علمدار بودند. رهبر معظم انقلاب از مرحوم پدرشان آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای نقل می‌کنند که ایشان می‌گفت اگر آیت‌الله خمینی خروج کند من اولین کسی هستم که پشت ایشان حرکت خواهم کرد.