«شما جوانان عزیز و دانشجویان عزیز که به‌معنای واقعی کلمه میوه‌ دل ملّت و امید آینده‌ این کشورید، به مسئله‌ تبیین اهمّیّت بدهید. خیلی از حقایق هست که باید تبیین بشود. در قبال این حرکت گمراه‌کننده‌ای که از صد طرف به‌سمت ملّت ایران سرازیر است و تأثیرگذاری بر افکار عمومی که یکی از هدف‌های بزرگ دشمنان ایران و اسلام و انقلاب اسلامی است و دچار ابهام نگه داشتنِ افکار و رهاکردن اذهان مردم و بخصوص جوان‌ها، حرکت تبیین خنثی‌کننده‌ این توطئه‌ دشمن و این حرکت دشمن است.» این سطرها بخش‌هایی از بیانات اخیر رهبر انقلاب در ارتباط مستقیم تصویری با دانشجویان در روز اربعین است.

ممکن ‌است موضوع تبیین و اهمیت آن برای بعضی افراد موضوعی جدید جلوه کرده باشد، امّا کسانی که با سیره عملی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای آشنایی دارند، تصدیق می‌کنند که ویژگی بارز شخصیت ایشان در طول سال‌های مبارزه و مسئولیت -چه آنجا که به‌عنوان روحانی و طلبه علوم دینی در سال‌های پیش از انقلاب فعالیت و مبارزه می‌کردند، چه در سال‌های بعد از انقلاب و در مقام یکی از برجسته‌‌ترین شاگردان امام خمینی و مسئولان جمهوری اسلامی و چه در طول سال‌های رهبری- توجه به موضوع تبیین و اهمیت قائل‌شدن برای بیان واضح حقایق بوده است.

آیت‌الله خامنه‌ای به دلیل فعالیت‌های پُرشور و بی‌امان مبارزاتی و فرهنگی سالهای پیش از انقلاب، به بسیاری از شهرهای کشور سرکشی می‌کرد و به دانشگاه‌های مهم ایران رفت‌وآمد داشت. محافل پرشور تفسیر قرآن در مسجد امام حسنو مسجد کرامت مشهد که با حضور پرشور دانشجویان و جوانان برگزار میشد، فعالیت در دوران تبعید، حضور در دانشگاه فردوسی، تحصن دردانشگاه تهران در آستانه‌ی پیروزی انقلاب بخشی از فعالیت‌های تبیینی ایشان است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم ایشان از نخستین کسانی بودند که با حضور در میان جوانان و دانشجویان، شعله این موضوع را روشن و پُرحرارت نگه داشتند. ایشان در مهرماه ۱۳۵۸، با حضور در دانشگاه تهران جلسات پرسش‌وپاسخ دوشنبه‌ها را در مسجد این دانشگاه بنیان‌گذاری کردند.فضای مغشوش و شلوغ ماه‌های پس از پیروزی انقلاب، به‌حدی غبارآلود بود که برای خیلی از اهالی فن هم مبهم بود، چه برسد به دانشجویان و جوانان. در چنین شرایطی بود که ایشان جلودار نهضت تبیین و روشنگری شدند؛ موضوعی که از سال‌های پیش از انقلاب هم برای ایشان اهمیتی حیاتی داشت.

جوانان و دانشجویان؛ مهم‌ترین مخاطبان
نکته قابل توجه در این میان آنکه جوانان و نسل جدید همواره یکی از مهم‌ترین مخاطبان هدف فعالیت‌های تبیینی و روشنگرانه بوده اند و همچنین موتور محرّک و پیشران تبیین برای بقیه جامعه هستند. نسل جدید روحانیون مبارزِی که اطراف امام خمینی بودند نه‌تنها فعالیت خود را محدود به اقشار و گروه‌های نزدیک به خود نکرده بودند، بلکه با گسترش دایره نهضت تبلیغی-تبیینی به سراغ نسل جدیدی می‌رفتند که اتفاقاً دستگاه پهلوی هم آن‌ها را مخاطب هدف خود قرار داده بود. رهبر انقلاب در این‌باره می‌فرمایند: «با دانشگاه و دانشجو و دانشگاهی از قدیم ارتباط طولانی‌ای داشتم. گاهی به یک مناسبتی در دانشگاه تهران کار داشتم، می‌آمدم دانشگاه تهران؛ احساس می‌کردم که به یک محیط خودمانی وارد شدم. با اینکه محیط از لحاظ ظواهر آن روز با لباس ما و عمامه‌ی ما و این‌ها هیچ تناسبی نداشت، امّا آدم احساس می‌کرد که یک محیط خودمانی است.» ۱۳۸۸/۱۱/۱۳

با پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت‌های آیت‌الله خامنه‌ای نه‌تنها متوقف نشد، بلکه از شدت و حدت بیشتری هم برخوردار شد. نکته جالب توجه در این میان، حضور فعال ایشان در مساجد، دانشگاه‌ها، جمع‌های مردمی و حتی کارخانه‌‌ها برای پاسخ‌گویی و گفت‌وگو و روشنگری است. در اردیبهشت ۱۳۵۸ و چند ماه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، زمانی که شهید مطهری در اقدامی تروریستی به شهادت رسید، امام خمینی خطاب به دانشجویانی که خواستار معرفی فردی به‌جای شهید مطهری بودند تا برای روشنگری و رفع شبهات محل رجوع دانشجویان و جوانان باشد، آیت‌الله خامنه‌ای را این‌چنین معرفی می‌کنند: «من پیشنهاد ‌می‌کنم که آقای آقا سیدعلی آقا بیایند، خامنه‌ای ... ایشان بیایند به‌جای آقای مطهری. بسیار خوب است ایشان، فهیم است، ‌می‌تواند صحبت کند،‌ می‌تواند حرف بزند.»

تبیین در میدان
۳۱ شهریور ۱۳۵۹، ایشان زمانی از حمله سراسری ارتش بعث به تمامیت ارضی کشور مطلع شدند که برای گفت‌وگو با تعدادی از کارگران در یکی از واحدهای تولیدی حومه تهران حضور پیدا کرده بودند. سوءقصد به ایشان در تیرماه سال ۱۳۶۰، در مسجدی در جنوب تهران و در جریان جلسه سخنرانی و پرسش‌وپاسخ بین مردم صورت گرفت. در طول سال‌های ریاست‌جمهوری هم باوجود مشغله‌‌های متعدد، امّا جلسات گفت‌وگو با اقشار متعدد مردم و جامعه برقرار بود. تعدادی از این جلسات از جمله دیدار با دانشجویان، دیدار با شعرا و دیدار با فعالان قرآنی هنوز هم پس از سال‌ها برقرار است و ادامه دارد. فقط در یک فقره دیدار با دانشگاهیان اعم از دانشجویان، استادان و نخبگان دانشگاهی تعداد جلسات ایشان به حدود ۲۵۰ جلسه رسیده است؛ جلساتی که حتی در دوران بحران همه‌گیری بیماری کرونا هم تعطیل نشد و با ارتباط زنده تصویری برگزار شد.

پذیرش قطعنامه و پایان جنگ یکی از جلوه‌های درخشان و مهم نهضت‌های روشنگری و تبیینی آیت‌الله خامنه‌‌ای است. ایشان که تا پیش از این و پس از انتخاب در جایگاه ریاست‌جمهوری با دستور امام از حضور در جبهه‌ها منع شده بودند، هم‌زمان با پذیرش قطعنامه و نیاز به تبیین این تصمیم برای قشرهای مختلف رزمندگان با اجازه امام به‌صورت میدانی در جبهه‌ها حضور پیدا کردند و در جلسات متعددی به گفت‌وگو با رزمندگان پرداختند؛ جلساتی که از نظر شدت صراحت پرسش‌وپاسخ‌ها و مطالبی که در آن‌ها مطرح می‌شد، در نوع خود کم‌نظیر محسوب می‌شوند.

امتداد نهضت روشنگری
پس از ارتحال امام خمینی و با انتخاب ایشان به رهبری جمهوری اسلامی از سوی مجلس خبرگان و باوجود بار سنگین مسئولیت رهبری، این رویه متوقف نشد. هنوز هم تبیین، روشنگری و رفع ابهام و شبهات و گفت‌وگو یکی از محورهای مهم فعالیت‌های حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌‌ای است. دیدار با اقشار مختلف مردم در طول سال، جلسات متعدد با گروه‌های مختلف دانشگاهی، حوزوی، فعالان اقتصادی، حضورهای مستقیم و بعضاً سرزده در مراکز مختلف و حضور در نماز جمعه از مهم‌ترین مصادیق این نهضت روشنگرانه محسوب می‌شوند. فتنه ۷۸ و ۸۸ به‌عنوان دو نقطه مهم تاریخ پس از جنگ تحمیلی، نقطه اوج این سیره روشنگرانه و تبیینی است؛ بحرانی که پس از روشن‌شدن وجوه مختلف آن برای مردم در نهایت توسط خود جریان‌های مردمی بساطشان برچیده شد. راهپیمایی تاریخی مردم در ۲۳ تیر ۱۳۷۸ و ۹ دی ۱۳۸۸ در محکومیت جریان فتنه، گواه روشن این مدعاست.

از نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نهضت تبیین و روشنگری چیزی نیست که تعطیل‌بردار باشد یا از انسان مسلمان مبارز ساقط شود. تمام زندگی و حیات مسلمان مبارز، روشنگری و تبیین برای نیل حق و حقیقت است و ایشان خود اوّلین عامل به این سیره بوده‌اند: «یکی از کارهای مهم نخبگان و خواص، تبیین است ... در جنگ صفین یکی از کارهای مهم جناب عمار یاسر تبیین حقیقت بود؛ چون آن جناح مقابل که جناح معاویه بود، تبلیغات گوناگونی داشتند. همینی که حالا امروز به آن جنگ روانی می‌گویند ... شبهه‌افکنی می‌کردند، سوءظن را وارد می‌کردند ... این کسی که از این طرف، خودش را موظف دانسته بود که در مقابل این جنگ روانی بایستد و مقاومت کند، جناب عمار یاسر بود ... از این طرف جبهه، به آن طرف جبهه و صفوف خودی می‌رفت و همین‌طور این گروه‌هایی را که -به تعبیرِ امروز، گردان‌ها یا تیپ‌های جدا جدای از هم- بودند، به هر کدام می‌رسید، در مقابل آن‌ها می‌ایستاد و مبالغی برای آن‌ها صحبت می‌کرد؛ حقایقی را برای آن‌ها روشن می‌کرد و تأثیر می‌گذاشت ... صحبت می‌کرد، تبیین می‌کرد.» ۱۳۸۸/۵/۵

بیانات فوق هرچند در سال ۱۳۸۸ ایراد شده اما می‌توان آن را سرلوحه تمام دوران زندگی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دانست. محور مهمی که در تمام سال‌های جهاد و مبارزه ادامه داشته و حتی در سال‌های اخیر و بحران همه‌گیری کرونا هم تعطیل نشده و ادامه داشته است. جهادِ تبیین تعطیل‌بردار نیست.