رئیس سابق سازمان حج و زیارت:
فرصت تقریب مذاهب اسلامی را از دست ندهیم

» بازگشت به صفحه‌ی حج
دکتر احمد زرهانی که از تیر 82 تا شهریور 85 در منصب ریاست سازمان حج و زیارت خدمت می‌کرد هم اکنون فعالیت علمی و پژوهشی در دانشگاه را انتخاب کرده و به عنوان معاونت دانشگاه مذاهب اسلامی به تدریس در حوزه علوم دینی می‌پردازد. وی در مسئولیت‌های مختلف از جمله عضو شورای سرناظران بعثه مقام معظم رهبری، معتمر، سربازرس و... با سازمان حج خدمت کرده است.

جناب دکتر زرهانی! با توجه به این که شما در کارنامه کاری خود مسئولیت سازمان حج و زیارت را دارید، با آسیب‌هایی که در حوزه کارگزاری حج وجود دارد آشنا هستید؛ لطفا توضیحی درباره مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد بدهید.

کارگزاران حج در ابتدا و انتهای مناسک حج ابراهیمی دیداری با مقام معظم رهبری دارند و همه ساله از چشمه سار زلال ولایت بهره‌مند می‌شوند. در این دیدارها مقام معظم رهبری به مسایل اساسی و فراگیر در امور حج و زیارت اشاره می‌کنند و با ارائه راهکارهایی زمینه را برای کاستن سختی‌های این سفر خطیر مهیا می‌کنند. از جمله مسایلی که رهبر معظم انقلاب مد نظر دارند حفظ کیان مکتب اهل بیت(ع) در سرزمین وحی و در جوار جرم نبوی است.


ایشان همواره از زائران می‌خواهند که منادی اسلام و پیام‌آور برادری و صمیمیت باشند و در جمع مسلمانان رودخانه عظیمی را جاری کنند و خس و خاشاک استعمار را از سرزمین‌های اسلامی در پرتو آموزه های حج ابراهیمی پاک کنند.

رهنمودهای مقام معظم رهبری دو بعد کلی دارد؛ در بعد اول به مسایل جهان اسلام و ایجاد عزت اسلامی و نفی استکبار و تجدید حیات تمدن اسلامی توجه دارند و در بعد دوم یعنی اجرایی به کاستی‌ها، مشکلات و بهبود روش‌ها عنایت دارند. در حقیقت رهبر معظم انقلاب یک بار جهان اسلام را آفت شناسی می‌کنند و از دانشگاه حج دستورالعمل علمی و عملی برای رفع مشکلات مسلمانان صادر می‌کنند و یک بار هم به آفت شناسی امور اجرایی حج می‌پردازند و برای حل مشکلات به مردم و کارگزاران حج ارایه طریق می‌کنند.

رهبر معظم انقلاب در فرمایشات اخیرشان در جمع کارگزاران حج به فراهم آوردن آسایش حجاج البته نه به صورتی که حج سفری تفریحی شود اشاره داشتند، با توجه به تجربه جناب عالی در سازمان حج، فراهم آوردن فراغت برای حاجی در ایام حج چه ملزوماتی دارد و چگونه میسر است؟

به طور طبیعی حج مسئله مهم و برجسته‌ای است که دارای لذت‌های معنوی است و نیز سختی‌هایی دارد. کارگزاران می‌توانند در چند زمینه اسباب آسایش زائران را فراهم کنند تا آنان بی دغدغه و با خاطری آسوده به انجام مناسک و ایفای نقش‌های عبادی و سیاسی خود بپردازند.

اهتمام در جهت بهبود مسکن، نظام حمل و نقل، بهداشت و درمان، بهبود تغذیه و روش آموزش زائران از جمله تدابیری است که در دستورکار بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج قرار می‌گیرد و آنان با استفاده از آرای زائران و صاحب‌نظران تلاش می‌کنند تا کاستی‌ها را برطرف کنند و امکانات رفاهی را بالا ببرند.

البته به غیر از کارگزاری حج و زیارت، دولت میزبان هم مسئولیت سنگینی دارد که باید با انجام تحقیقات میدانی، اصلاح سیستم‌ها، توسعه اماکن و بهبود راه ها و حل مشکلات ترافیک و ارایه خدمات درمانی کارآمد و بازرسی از نهادهای خدمات رسانی زمینه را برای بالا بردن خدمات و کیفیت دهی به آن‌ها مهیا نماید. در یک جمع بندی چهار رکن هستند که در ایجاد خدمات رفاهی و فراهم نمودن فضای فراغت نقش دارند که عبارتند از سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری، مدیران، روحانیون، پزشکان و خدمه کاروان‌ها، دولت میزبان و نهادهای مرتبط با آن، زائران ایرانی که با شناخت مقررات و مصالح و ضوابط و کمک به سه گروه اول می‌توانند نقش موثری در ایجاد رفاه داشته باشند.

کارگزارن حج  با توجه به اینکه این فرصت تنها یک‌بار برای حاجی پیش می‌آید و حاجی باید از این فرصت نهایت استفاده را کند چه کارهایی  باید در دستورکار قرار دهند؟

کارگزاران حج مهمترین کمکی که می‌توانند داشته باشند آموختن فلسفه حج و رازها و اسرار این عبادت باشکوه و شگفت‌انگیز به زائران منتظر است. مردم مشتاق آموختن هستند و این آموختن باید متناسب با کشش و توان‌مندی علمی زائران مدیریت و ساماندهی شود.

در برنامه‌ریزی آموزشی برای زائران باید به فلسفه و اسرار حج توجه داشت و معرفت زائران را در این زمینه بالا برد و هم باید مناسک را به صورت درست و بدون دلهره به زائران یاد داد. آموزش‌های دلهره آمیز و شک برانگیز باعث می‌شود که زائران بعضا دچار اختلال در رفتار شوند و با وسواس اعمال خود را به صورت ناقص انجام دهند. در بین زائران از عالم دین و استاد دانشگاه تا افراد کم‌سواد و بی‌سواد یافت می‌شود. فناوری آموزشی برای این طیف وسیع باید در خور و متناسب انتخاب شود. به نحوی که اقشار بی‌سواد و کم سواد به همان اندازه مناسک را یاد بگیرند و بتوانند اعمال حج را به صورت صحیح انجام دهند.

خوشبختانه در دهه اخیر شاهد نوآوری‌هایی از سوی نهادهای مربوط بوده‌ایم. یکی از افق‌هایی که در پیش رو کارگزاران حج قرار دارد ایجاد یک مرکز آموزشی و پژوهشی بزرگ در جوار حرم مطهر امام خمینی(ره) است که با راه‌اندازی این مرکز گستره جدیدی در پژوهش‌های حج ایجاد می‌شود و روحانیون، پزشکان و مدیران و کارگزاران از دوره‌های آموزشی کارآمدتر و پرمغزتری برخوردار می‌شوند و متناسب با این تحول، نظام آموزشی زائران به تدریج دگرگون می‌شود و زائران ایرانی با تمکن علمی و شناختی بالاتری رهسپار سرزمین حق می‌شوند.

آقای زرهانی! چه مشکلاتی در دوره‌های آموزشی حجاج وجود دارد؟

یکی از آفات نظام آموزشی زائران تمرکز بر سخنرانی و مداحی و دامن زدن به احساسات در برخی از جلسات  آموزشی است. استفاده از سخنرانی و مداحی با رعایت موازین در جای خود سودمند است لیکن در یک برنامه‌ریزی آموزشی باید به مطالب مهم و قابل انتقال توجه داشت و در هر مرحله با استفاده از تکنولوژی آموزشی و بدون حاشیه روی و با استفاده از مشارکت زائران بخشی از برنامه آموزشی را به مرحله اجرا در آورد. به طوری که زائر در پایان هر جلسه بداند که چه آموخته است و این آموخته‌ها را چگونه می‌تواند مورد استفاده قرار دهد.

رهبر معظم انقلاب حج را فرصتی برای طنین اتحاد اسلامی می دانند؛ در این راستا وظیفه حجاج و کارگزاران چیست؟

حج تجلی توحید عملی است. خواستگاه حج آموزه‌های حضرت ابراهیم خلیل‌الله و برای فلاح بشریت است. امام خمینی(ره) حج ابراهیمی را احیا کردند و به مردم نشان دادند که حج تنها یک زنجیره مناسک انفرادی نیست بلکه دارای ابعاد سیاسی و اجتماعی است. 

رهبر معظم انقلاب به عنوان پرچم‌دار راه امام بر استمرار این خط تاکید دارند و حج را به منزله یک نهضت آزادی بخش برای مسلمانان می‌دانند که همه ساله میلیون‌ها مسلمان را به حرکت می‌آورد و آنان را فارغ از رنگ، نژاد، مذاهب و مناطق در یک مسیر واحد قرار می‌دهد و امت واحده را ولو برای ایام معدودی در سرزمین وحی به منصه ظهور می‌رساند. نگاه امام(ره) و رهبر معظم انقلاب به حج منطبق با نگاه همه انبیا و منبعث از نگاه قرآن به حج است؛ از این رو حجی که جمهوری اسلامی برگزار می‌کند حجی بیدارگرانه است، در این حج مراسم برائت از مشرکین چون نگینی بر تارک مناسک حج می‌درخشد و مسلمانان با دشمن اصلی خود و ضرورت همبستگی و ایستادگی در برابر دشمن آشنا می‌شوند.

در حقیقت رهبر انقلاب در حج خط کشی می‌کنند، در یک سوی خط امت حزب الله، مسلمانان و پیروان مکتب انبیا قرار می‌گیرد و در یک سو خط شیطان یعنی ابلیس و شیطان بزرگ یعنی آمریکا و اسرائیل و اذناب دیگرش قرار می‌گیرند. این رویارویی حق و باطل به مسلمانان جهان می‌آموزد که حج دانشگاهی است برای پرورش موحدان راستین. حج میدانی است برای جهاد فی‌سبیل الله.

حج مکتبی است برای اسلام‌شناسی از یک سوی و دشمن شناسی از سوی دیگر. در پرتو همین نگرش توحیدی است که مسلمانان یاد می‌گیرند اختلافات را کنار بگذارند و همه با هم در یک صف بایستند و در برابر دشمن قیام کنند و جاذبه و دافعه الهی پیدا کنند. اگر مسلمانان تا دیروز نسبت به هم سوءظن داشتند و رنگ و نژاد و ثروت کشور و ملیت و مذهب خود را به رخ همدیگر می‌کشیدند، امروز در جوار کعبه و در سایه‌سار مسجد‌النبی به دور از اختلافات و با قلوبی مرتبط و متحد در یک صف ایستاده‌اند و انرژی بر خواسته از حج و بیداری ناشی از آن را به سمت دشمن اصلی روانه می‌کنند. از این رو در حج دل‌های مسلمین با هم مهربان‌ترند، شیعه و سنی، سیاه و سفید، اروپایی و آسیایی همدیگر را برادر و برابر می‌بینند و کسی بر دیگری احساس برتری نمی‌کند و همه این کرامت‌ها ناشی از ذات حج و برخواسته از حج ابراهیمی است. طبعا زائران و مدیران و روحانیون در سرزمین وحی باید گوش به فرمان رهبر انقلاب باشند و از انجام کارهایی که موجب تفرقه می‌شوند حذر کنند.

با توجه به تجربه ای که از سال‌های حج دارید فکر می‌کنید زائران باید در چه اقداماتی تجدید نظر کنند؟

برخی از کارهایی که ایرانیان نباید در عربستان انجام دهند تا بدبینی ایجاد نشود عبارتند از عریضه نوشتن و در قبرستان بقیع انداختن، زیارت عاشورا خواندن، سنگ و خاک از قبرستان بقیع برداشتن و سجده کردن‌های بی‌مورد و در غیر از حالات و اوقات نماز، با صدای بلند سخن گفتن در مسجدالنبی و مسجدالحرام، اختلاط بانوان با آقایان در هنگام اقامه نماز، مهرگذاشتن یا کاغذ گذاشتن در مسجدالنبی و مسجدالحرام، چانه زدن با بازاریان، افراط در خرید‌های بیهوده و زاید، پرسه زدن در بازارها هنگام اقامه نماز جماعت، جروبحث کردن با ماموران دولت میزبان. این کارها از جمله کارهایی به حساب می‌آید که انجام‌شان باعث هتک حرمت و دو دستگی و اختلاف می‌شود. در مقابل این‌ها حضور مسلمانان در صفوف نماز جماعت و اقامه نماز در مسجدالنبی و مسجدالحرام از عوامل مهم ایجاد همبستگی است.

با توجه به اینکه هم‌اکنون در دانشگاه فعالیت دارید آیا دانشگاه مذاهب اسلامی توانسته در زمینه وحدت بین مسلمین در ایام حج برنامه‌ای داشته باشد؟

نقش خاص دانشگاه مذاهب اسلامی اهتمام در تربیت جوانان شیعه و سنی بر مدار وحدت و اتحاد اسلامی و کاهش اختلافات و تمرکز بر مشترکات است. آموختن فقه و تفسیر مقارن و آموزش روش زندگی مسالمت آمیز با پیروان مذاهب در ردیف این مسئولیت‌ها است. لیکن در حوزه وظایف عام دانشگاه مذاهب اسلامی کارهایی همه ساله انجام می‌دهد که یکی از آن کارها آموزش روحانیون اهل سنت با کمک بعثه رهبر معظم انقلاب و مجمع تقریب مذاهب اسلامی است که در هر سال این آموزش با حضور تعدادی از روحانیون جوان سنی در محیط دانشگاه انجام می‌پذیرد. کار دیگر دانشگاه مذاهب اسلامی مشارکت در آموزش مدیران کاروان‌ها است که در طول سال گذشته دانشگاه مذاهب اسلامی توانست با کمک سازمان حج و زیارت به تعداد زیادی از مدیران نیز آموزش دهد. البته در کنار این آموز‌ها دانشگاه مذاهب اسلامی در صدد است تا فرهنگ تقریب را با کمک وزارت آموزش و پرورش در بین معلمان ترویج دهد و همچنین با کمک وزارت کشور در کلاس‌های آموزش مدیران این وزارت‌خانه باب فرهنگ تقریب را باز کند که برنامه‌هایی در این زمینه در پیش داریم.
» بازگشت به صفحه‌ی حج